Հենրիկ Իբսեն

Հենրիկ Իբսենը ծնվել է 1828 թվականի մարտի 20-ին նորվեգական Սկյեն ծովափնյա փոքրիկ քաղաքում, նախանձելի կարողության տեր մի ընտանիքում^[108][109]։ Սակայն, շուտով, ապագա գրողի հայրը՝ համարձակ ձեռնարկումների սիրահար նավատեր-առևտրական Կնուտ Իբսենը, սնանկացավ, և ընտանիքի նյութական վիճակը վատացավ։ Դեռևս 15 տարին չբոլորած Հենրիկն ստիպված էր աշխատանք որոնել. դրա համար նա տեղափոխվեց Գրիմստադ կոչվող բնակավայրը, ուր նրան հաջողվեց ծառայության մտնել իբրև դեղատան աշակերտ։ Հենց այս տարիներին էլ (1844-1850) սկսվեց և բուռն թափով ծավալվեց նրա գրական գործունեությունը։

Իբսենի առաջին շրջանի գրվածքները, և հատկապես վաղ տարիների բանաստեղծությունները, արտահայտում են հասարակական վերելքի այն տրամադրությունները, որոնք համակել էին ազգային զարթոնքի պրոցես ապրող հայրենի Նորվեգիան, հատկապես այդ երկրի երիտասարդությանը։ Քառասնական թվականներին Եվրոպայում ծայր առած քաղաքական հուզումները և, մասնավորապես, 1848 թվականի հեղափոխական իրադարձություններն ինչ-որ չափով եկան-հասան հեռավոր, Նորվեգիա, իրենց արձագանքը գտնելով նո��յնիսկ նրա խուլ անկյուններում։ Իբսենի հայրենիքը, որ դարեր շարունակ կորցրել էր ինքնուրույնությունը, շնչում էր ազատագրական հովերով։ Ազգային ինքնագիտակցության վերելքը, միախառնվելով սոցիալական տեղաշարժերի հետ, անսովոր չափերով աշխուժացրեց երկրի քաղաքական կյանքը։ Իբսենի պատանեկության տարիներին Նորվեգիան արդեն դառնում էր կապիտալիստական զարգացած երկիր, որտեղ բուրժուական հարաբերությունները հաճախ սուր ընդհարումների մեջ էին «ամենահյուսիսային» այդ ժողովրդի դարավոր բարքերի ու սովորույթների հետ։

Այս ամենն իր արտացոլումը գտավ նաև նորվեգական գրականության մեջ, որի ներկայացուցիչները, համաեվրոպական իմաստով, նշանակալից դեր խաղացին 19-րդ դարի երկրորդ կեսի գրական զարգացման պրոցեսում։ «Վերջին քսան տարում, - նշում էր Էնգելսը գերմանացի գրող ու քննադատ Պաուլ Էռնստին ուղղված իր նամակում (1890 թվական), - Նորվեգիան գրականության ասպարեզում ապրեց այնպիսի մի վերելք, որով, -այդ նույն ժամանակաշրջանի առումով, - չի կարող պարծենալ ոչ մի երկիր, բացի Ռուսաստանից»^[110]։ Գրականության բարգավաճման այդ երևույթն Էնգելսը սերտորեն կապում է Նորվեգիայի տնտեսական և հասարակական-քաղաքական զարգացման առանձնահատությունների հետ։ Այսպես, կանք առնելով այդ երկրի պատմական առաջընթացի պայմանների վրա և անդրադառնալով նրա ժողովրդի հոգևոր կառուցվածքին, Էնգելսն այնուհետև նշում է, որ իբսենյան դրամաներում բացահայտվում է «մի այնպիսի աշխարհ, որտեղ մարդիկ դեռևս պահպանում են իրենց բանավորությունը, հանդես են բերում նախաձեռնություն, գործում են, թեպետև այլազգիների տեսակետից հաճախ տարոօրինակ թվացող, սակայն միանգամայն ինքնուրույն ձևով»^[111]։

Արդեն իր ստեղծագործության առաջին շրջանի (1849-1863) պիեսներում Իբսենը հանդես եկավ իբրև ջերմ հայրենասեր, որին հավասարապես հուզում էր ինչպես հարազատ Նորվեգիայի բախտը, նույնպես և նրա ժողովրդի անմխիթար վիճակը։ Բացառությամբ Հռոմի պատմությանը վերաբերող «Կատլինիա» ողբերգության, որի հիմքում ընկաշ բարոյա-քաղաքական պրոբլեմներին հեղինակը նոր թափ ու զարգացում է տալիս իր հետագա գործերում, -այս շրջանի պիեսները գրված են սկանդինավյան ժողովուրդների պատմական անցյալի և մասամբ էլ ֆոլկլորային ու հերոսապատումների (հյուսիսային սագաների) մոտիվներով։ «Հովհաննու գիշերը», «Սոլհաուգի խրախճանքը», «Օլաֆ Լիլենկրանս» և մի քանի այլ պիեսներում երիտասարդ Իբսենը ռոմանտիկական վառ գույներով ուզում էր վերակենդանացնել Հյուսիսի ժողովուրդների, մասնավորապես հարազատ Նորվեգիայի անցած-գնացած ժամանակները, նրա քաջարի զավակներին, ժողովրդական երգերում պոետականացված միֆոլոգիական հերոսներին։

• «Բրանդ» (1865, նորվ.՝ Brand),
• «Պեր Գյունտ»,
• «Կեսարը և Գալիլեացին»,
• «Տիկնիկային տուն» (1879, (նորվ.՝ Et dukkehjem, բեմադրվել է նաև «Նորա» անունով),
• «Ժողովրդի թշնամին» (1882, նորվ.՝ En folkefiende),
• «Վայրի բադը» (1884, նորվ.՝ Vildanden),
• «Կինը ծովից»,
• «Հեդդա Գաբլեր» (1890, նորվ.՝ Hedda Gabler),
• «Սոլնես շինարարը» (1892, Bygmester Solness)։

• Պիեսներ, Ե., «Հայաստան», 1968, 355 էջ։ Ռուսերենից թարգմ.՝ Սերգո Պայազատ։ Բովանդակությունը Տիկնիկների տունը (Նորա); Ուրվականներ; Ժողովրդի թշնամին։
• Պեր Գյունտ (դրամատիկական պոեմ 5 գործողությամբ), Ե., «Հայաստան», 1969, 409 էջ։ Առաջաբանը՝ Գ. Մարգարյանի։ Ռուս. թարգմ.՝ Գևորգ Վիրապյան։