Olibako monasterioa

Olibako monasterioa
Kultura ondasuna
Kanpoaldea   Planoa  Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Zarrakaztelu
Koordenatuak	42°22′19″N 1°28′01″W / 42.37181°N 1.46694°W / 42.37181; -1.46694
Historia eta erabilera
Irekiera	1134
Erlijioa	katolizismoa
Elizbarrutia	Iruñea eta Tuterako artxidiozesia
Suntsipena	1835
Arkitektura
Estiloa	Cistercian architecture (en)
Ondarea
BIC	RI-51-0000026
Webgune ofiziala

Oliba XII. mendeko monasterio zistertarra da. Zarrakazteluko udalerriaren eremuetan dago, Bardeatik hurbil (Tuterako Merindadea). Eraikinak XII-XIV. mendekoak dira, arkitektura erromanikokoak, eta Nafarroako garrantzitsuenetakoak. Aktibo segitzen du gaur egun.

1134an hasi ziren monasterioa eraikitzen, eta 1198an amaitu zuten. Gartzia V.a Ramiritz Berrezarlea Nafarroako erregearen aginduz sortu zuten, Marimond eta Escaladieu monasterioen «alaba» gisa.

Oliba Gartzia Ramiritz “Berrezarleari”-ak sortu zuela onartzen da gaur egun. Lehenengo urteetan, elizak eta lur sailak jaso zituen monasterioak, eta ondoren, hainbat Aita Santuk pribilegioak eman zizkioten eta aurretik monasterioak jaso zituen ondasunak ontzat eman zituzten.

Lehenengo eraikina San Jesukristo deritzon eliza­txo bat izan zen, eta, zenbaiten ustez, 1140ean eraiki bide zen. Baina, monasterioak jaso zuen emakida nagusia Zarrakazteluko elizarena izan zen, hango lur-saila eman baizitzaion 1164an (“ut possint ibi ecclesiam aedificare”), Iruñean Antso VI.a (Jakituna) errege zelarik. Eraikina, 1198an, An­tso VII.aren (Azkarraren) garaian eman zen bukatutzat. Urte horretako uztailean egin zen eskain­tza (burual­dea, bertan al­darea baino ez zegoela, ziur asko), urte luzeetako lana izango bai­tzen kapitulu‑gela, klaustroa, logelak, jantokia eta sukal­dea buka­tzea.^[1]

XVI. mendearen hasiera arte, etengabeko garapena eta oparotasuna izan zuen abade-etxeak. Herri ugari zeuden monasterioaren mende: Figarol, Zarrakaztelu, Aragoiko Cinco Villas, Mélida, Muruzabal, Murillo el Fruto, Murillo el Cuende, Lodosa, Ibiriku, Caparroso, Zizur eta abar.

XVII. mendearen bukaeran, Aragoiko Kongregazio Zistertarraren barne geratu zen Oliba. Inprimategi batez hornitu zuten, eta Nicolas Bravoren bi obra eman zituzten argitara 1647an eta 1948an: Tractatus monasticus eta Notae literales Regulae Smi. P. N. Benedicti abbatis.

XVIII. mendearen hasieran, Olibako ekonomiaren gainbehera hasi zen, eta Murelu-Konde saldu behar izan zuten lehenik. Konbentzioaren Gerraren garaian, erietxe bihurtu zen (1.200 gaixo biltzen ziren hara).

XIX. mendearen hasieran, bi aldiz egon ziren itxita monasterioko ateak. 1825etik 1835era, nolabaiteko berpizkundea izan zuen, Arizmendi eta Lizarraga abadeen zuzendaritzapean eta absolutismoaren onespenaz. Alabaina, militarrek hartu zuten 1835ean, eta hango ondasun guztiak saldu zituzten. 1927. urtera arte, ez zen zaharberritu monasterioa, eta 1948an bihurtu zen, berriro ere, abade-etxe.

Elizaren planta gurutze latinokoa da. Hiru habearte ditu, transeptua eta kapera erdizirkularreko burualdea. Klaustro erromaniko (XII. m.) baten gainean eraikia da planta lauangeluarreko klaustro gotiko zoragarria (XIV-XV. mendeetan egina). XII. mendekoa da, halaber, Kabildoko Areto zistertarra, sakristia zaharra eta Jesukristoren kapera bezala.

Eliza zister arkitektura jatorrekoa da: guru­tze latindarra du oinplanoa, hiru habearte eta sei tarte, kanpoal­dera horma‑bular handi eta zabalak dituztenak, tran­septua, lau absidiolo zuzen eta zir­kuluerdi-formako burual­dea, Frantziako Clairvauxko abadiaren modura.

Erdiko habearteak 74 m‑ko luzera du eta tran­septuak berriz, 39 m-koa. Fun­tsez­ko egitura erromanikoa da, baina estal­kiaren­tzat egitura gotiko baten bila ibili zirela ikusten da, zeren eta, ar­ku zorro­tzak guru­tze-gangaren­tzat prestatuak dituzte. Guru­tze-itxurako harroinek, aurreal­de bakoi­tzean, ezarritako zutabe bikoi­tzak dituzte zehar­kako ar­ku eta formeroak bil­tzeko. Ar­ku zorro­tzak barrual­de osoan nagusi badira ere, guru­tzeriaren gertuko bi ar­ku formeroak, erdi-puntukoak dira, honen bidez ikusten delarik XII. mendeko eraikuntza-lanak al­de horretatik eta burual­detik hasi zirela.

Apaingarri eskultorikoak guztiz neurrizkoak dira: kapitelak, bi irudi figuratiboez kanpo (sirenak eta groteskoak), gainerakoak landare gaiak dira, betiere kapitel beraren kopari neurriz egokituriko gaiekin. Zaharrenak liratekeen kapiteletan, burual­de eta absidiolo al­deko kaperetakoak dira landare abera­tsen eta ugarienak dituztenak. Lepazuriak ere oso finki landuak daude, arroba, hosto mutur eta zin­tzilikako pinaburuak dituztela... gai kontutan eskulturagileak zisterraren lehen soiltasunarekiko begirunea azal­du nahi balu bezala, baina, formen edertasunekiko iaiotasuna eta sentiberatasuna ezkutatu nahi ez balitu bezala. Elizako kapitel guztiak daude hiru baketa handiko mol­duraz osatuak, non inposta jarraiki bat dirudien.

Tran­septuak bost tarte ditu, eta beren angeluetatik bereizita dauden zutabe fin eta garaiek ojiban zehar doazen ar­ku formeroak bil­tzen dituzte. Ar­ku toralak zorro­tzak dira, eta diagonalak, hiru baketaz osatutako mol­duraz ingura­tzen dute plementeria. Barrual­dean gangak kupula baten zirrara eragiten du, kanpoal­dera berriz, kanpandorreko ok­togonoz­ko zinborio dotore bat irteten da.

Guru­tzadurako kaperak al­de bakoi­tzeko bi dira. Oinplano karratua dute eta guru­tzeriaz­ko tarteak dituzte. Erdiko kapera, an­tzinako “San Jesu Kristoren kaperaren” kopia zeha­tza dena, jarraian doan bi tartetako kanoi‑erdiko ganga zorro­tzez eta, lurretik irteten diren ezarritako zutabe gainetan, el­kar­tzen diren lau nerbioduraz, zati­tzen den esfera laurdeneko ganga batez estal­tzen da.

Burual­de osoa txaranbeldu sakonekoa da eta isur­tze luzea eta jatorriz­ko hu­tsartea hirukoizten duen bost erdi-puntuko hu­tsarte edo bao eder eta urratuek argiztaturik ager­tzen da, eta eguz­ki jaio berriaren argia abside gainean astiro irrista­tzen utziz. Saihe­tsetako habearteak baino pixka bat gorago al­txa­tzen denez erdikoa, bere leihateek ezin dezakete garaiera handirik izan.

Monasterioaren al­derdi ba­tzuk, esate baterako, elizako atariak –harburu­txoak, jarraian doazen kapitelak, eta abar– erromaniko espiritua bal­din badu ere, baditu XIV. mendekoak diruditen edergarriak.^[2]

Olibako klaustro ederraren diseinuak, zistertarren estilo ortodoxoa urruti uzten du. XIV. eta XV. mendeetan burututako lanak dira, eta Iruñeko klaustroaren garaikideak direnez, beranduago aipatu behar­ko ditugu, nahiz eta bere lau hormartetako gangak –6 tartetakoa bakoi­tza– horma erromaniko zaharretan eta kanpoal­deko ostikoetan kontrajarriak dauden.

• 
  Olibako Santa Maria monasterioaren eliza
• 
  Gela kapitularraren sarrera
• 
  Gela kapitularra
• 
  Klaustroa
• 
  Klaustroa
• 
  Kanpandorrea
• 
  Atearen xehetasuna
• 
  Klaustroko xehetasuna
• 
  Klaustroko xehetasuna
• 
  Kanpoaldeko ikuspegi orokorra
• 
  Itsas-lamina, zentauroa eta pertsonai bat klaustroko erliebetan.
• 
  Antso VII.a Nafarroakoaren enblema giltzarri batean

• Erromanikoa Euskal Herrian

• (Gaztelaniaz) Webgune ofiziala