Logroño

Logroño Logroño
Errioxako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Errioxa
Izen ofiziala	Logroño
Jatorrizko izena	Logroño
Posta kodea	26001–26009
INEk ezarritako kodea	26089
Herriburua	Logroño (en)
Geografia
Koordenatuak	42°28′12″N 2°26′44″W / 42.47°N 2.4456°W / 42.47; -2.4456
Azalera	79.570.000 m²
Altuera	384 m
Mugakideak	Agoncillo, Murillo de Río Leza, Villamediana de Iregua, Lardero, Navarrete, Fuenmayor, Guardia, Lantziego, Oion eta Viana
Demografia
Biztanleria	150.583 (2023) 563 (2022)
79.418 (%52,7)   (%47,6) 71.718
Dentsitatea	0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	941
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Darmstadt, Akize, Brescia, Wilhelmshaven eta Libourne
logro-o.org

Logroño^[1] Errioxa probintziako eta autonomia erkidegoko hiriburua da. Errioxa osoko biztanleriaren erdia bizi da hirian, erkidegoko osasun, kultur eta ekonomia zerbitzuak batuz. 2019ko erroldaren arabera 151.136 biztanle ditu^[2].

Ebro ibaiak inguratzen du Logroño hiria iparraldetik. Errepide luzeen bidegurutzea izan da Erdi Arotik, Iruñea-Soria, Ebro ibaiertza eta Donejakue bidea ere bertatik igarotzen dira, eta Gaztelako, Nafarroako eta Aragoiko erresumen arteko muga izan da. XX. mendearen bigarren erdialdean inguruko herrietatik jende ugari etorri zen eta populazio hazkuntza nabarmena izan zuen. UNESCOk 1993. urtean Gizateriaren ondare izendatu zuen Donejakue bidea eta multzo horren barruan Logroñoko hainbat eraikin daude, tartean Redondako Andre Mariaren konkatedrala.

Ez da Logroño izenaren jatorrizko esanahia ezagutzen. 965. urteko agiri batean Lucronio izena agertzen da. Agiri horretan Gartzia II.a Santxitz errege nafarrak Donemiliaga Kukulari ematen dio herria. 1095eko foruan Logronio aipatzen da baina une batean illo Gronio ere bai. Hortik pentsa daiteke "lo/illo" artikulua izan daitekeela eta toponimo zaharra Gronio edo Gronno izan zitekeela^[3]. Zeltiar jatorriko hitza da eta ibia edo pasabidea esan nahi du, izan ere antzinatik Ebro gurutzatzeko erabiltzen baitzen Logroño dagoen eremua.

Hiriaren armarrian Ebro ibaia gurutzatzen duen zubi arkudun gotortu bat ageri da. Zubiak lau begi eta hiru dorre garai ditu. Logroñoko zubi historikoa irudikatzen du, hark 12 arku zituen eta hiru dorre. Erdi Aroan eraiki eta XIX. menderarte iraun zuen^[4]. Armarriaren ertzean "Muy noble y muy leal ciudad de Logroño" esaldia eta urrezko hiru Lis lore agertzen dira. Armarriaren gainean koroa ireki bat dauka.

Logroñoko bandera zuria da eta "X" gorri bat dauka, San Andresen gurutzea, 1237an Fernando III.a Gaztelakoak eman zion Baezako batailan logroñotarrek emandako laguntzaren ordainetan. 1728n gorria izan zedila erabaki zen arren bandera askotan granate kolorekoa da.

Logroño hiria Errioxa Erdialdeko iparraldean kokaturik dago, Arabako Errioxa eskualdearekin mugan. Udalerri mugakideak honakoak dira: Guardia eta Lantziego ipar-mendebaldean, Fuenmayor mendebaldean, Navarrete hego-mendebaldean, Lardero eta Villamediana de Iregua hegoaldean, Murillo de Río Leza hego-ekialdean, Agoncillo ekialdean, Viana ipar-ekialdean, eta Oion iparraldean.

Logroñoren azaleraren eremu handiena Ebro ibaiaren eskuinaldeko ertzean kokaturik dago, hegoaldean. Espolón pasealekua erreferentzia hartuta itsasoaren mailatik 386 metrotako altueran kokaturik dago. Hiria lautada batean ezartzen bada ere muino txiki batzuk baditu inguruan, hala nola Cantabria (492 m), Corvo (489 m), Pila (564 m) eta Candorras (584 m). Azken hau da hiriko punturik garaiena.

Ebro ibaiak hiria iparraldetik inguratzen du eta Iregua ibaiak ekialdetik. Iregua ibaiak Ebron isurtzen ditu urak. Erreka txikiagoak ere badira, gehienak hiriaren azpialdetik igarotzen direnak; Somero, Bajero, Correlo... Hego-mendebaldean La Grajera urtegia dago, 32 hektarea dituen ur masa da eta inguruan babes eremu bat ezarri da^[5]. Logroñotarren aisialdirako gune nagusia da gaur egun.

Klima mediterraneo kontinentala du Logroñok. Köppen klima sailkapena aintzat hartuta Cfb taldekoa. Urteko batazbesteko tenperatura 14 °C-takoa da. Neguan -5 °C hartzea ohikoa da, bai eta udan 35 °C-tik gorakoa izatea ere.

Urteko batazbesteko prezipitazioa 400 mm-koa da.

Datu klimatikoak (Logroño)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.5	12.0	15.1	16.7	21.0	25.4	29.3	29.1	25.4	19.3	13.4	10.1	18.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2.0	3.0	4.4	6.1	9.5	12.6	15.3	15.5	12.7	8.9	5.0	3.2	8.2
Pilatutako prezipitazioa (mm)	27	23	26	44	48	47	31	23	24	31	36	37	399
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	6	5	5	7	8	5	4	4	4	6	6	6	67
Hezetasuna (%)	77	71	65	63	62	59	57	59	64	72	76	79	67
Iturria: AEMET[6]

Tubalen kondairaren arabera Tubalek mediterraneo itsasoa zeharkatu eta Ebron gora eginez Varea aldera iritsi zen. Varea gaur egun Logroñon barneratutako herria da, baina erromatarren garaian Vareia izeneko hiria izan zen bertan. Cantabria muinoan aurkituriko hiri zeltiberiarrean ere koka daiteke Logroñoren sorrera.

Plinio Zaharrak Ebro nabigagarria zela esan zuen eta Vareia aipatu zuen erromatar tropen logistikarako puntu gisa Zesar Augustoren garaian. Legio IV Macedonica ezarri zen bertan^[7] eta inguruan hirigune zibila sortu zen. Vespasianoren garaian municipium kategoria jaso zuen, K.o. 50. urtearen inguruan. Iregua eta Ebro ibaiek bat egiten zuten lekuan kai garrantzitsu bat izan zen, Ebro bertaraino baitzen nabigagarria. Hispania erromatar guztiarekin harreman komertzialak eratu zituen Cesaraugusta-Virovesca (Zaragoza-Briviesca) galtzadan baitzegoen eta Vareiatik Numantziarako abiapuntua ere bai baitzen^[8]. Kilometro batzuk ibaian gora eginda erromatarrek Ebro gurutzatzeko zubi luze bat eraiki zuten, Mantibleko erromatar zubia hain zuzen ere^[9]. 164 metroko luzera zuen zubi haren aztarnak baino ez dira gelditzen gaur egun Arabako Asa herriaren inguruan. 2021. urteko urtarrilean, Errioxatik gertuen zegoen zubiaren arkua erori egin zen euriaren eraginez Ebro ibaia asko handitu eta bota egin baitzuen^[10].

575. urtean Leovigildo errege bisigodoaren tropek Cantabriako muinoan oraindik irauten zuen hiri zaharra suntsitu zuten^[11]. Ordutik aurrera Vareia zaharra eta La Custodia asentamenduak lautadan hedatuz joan ziren Erdi Aroko Logroño sortu arte.

Bidegurutze garrantzitsua zen Logroño, Iruñeatik Soriarako bideak eta Ebro ibaiak bat egiten baitzuten bertan. Beranduago Donejakue bidea ere Logroñotik igaroko zen. Gaztela, Aragoe eta Nafarroako erresumen arteko muga eremua ere bazen eta hainbat borroka izan ziren bertan. X. mendean Antso Abarkak musulmanen aurka borrokatu zuen hiria bereganatzeko eta hurrengo mendean nafarrek gaztelarrekin izango zuten hiria eskuratzeko borroka^[11]. 1092an El Cid Campeadorrek suntsitu egin zuen^[11] eta Alfontso VI.a Gaztelakoa izan zen berreraikitzen lagundu zuena eta ondoren 1095ean Logroñori hiri forua eman ziona, aurrez 1076an Calahorra eta Naiararekin egin bezala^[12].

1134an Alfontso Borrokalariak Nafarroan sartu zuen baina handik gutxira Alfontso VII.a Gaztelakoak berreskuratu zuen. XII. mende guztian izan ziren gaztelarren eta nafarren arteko borrokak eta Logroño erresuma batetik bestera hainbatetan pasa zen^[11].

1196an Redondako Andre Mariaren konkatedrala eraikitzen hasi ziren, gaur egungo egitura XVI eta XVIII artean altxaturikoa bada ere. Konkatedrala da, izan ere Calahorrakoarekin eta Santo Domingo de La Calzadakoarekin batera Errioxako elizbarrutia osatzen baitu. Hasiera batean tenplo erromaniko oktogonala zenari (horregatik Redonda izena) XVI. mendetik aurrera egitura gotikoak eta barrokoak gehitu zitzaizkion, tartean kolegiata, hiriko eliza nagusia bihurtuz.

1431. urtean Joan II.a Gaztelakoak "hiri" titulua eman zion eta 1444an "Muy Noble" eta "Muy Leal" kategoriak ematerakoan Gaztelako Gorteetara prokuradoreak bidaltzeko eskubidea lortu zuen. 1454. urteko erroldaren arabera 717 biztanle zituen Logroñok.

Errege-erregina Katolikoek Nafarroako Erresuma konkistatu zutenean amaitu ziren gaztelarren eta nafarren arteko borrokak. Hala ere Karlos V.a Flandriako gerratan zebilela aprobetxatuz Asparrotseko jaunaren nafar eta bearnotar tropek Iruñea berreskuratu zuten eta hegoaldera jo ondoren Logroño setiatu zuten. Helburua ez zen Logroño konkistatzea, Nafarroako Erresuma Henrike II.a Albretekoarentzat berreskuratea baizik eta horretarako beharrezkoa zuen mugak segurtatzea^[13]. Setioa maiatzaren 24an hasi zen eta 29 kainoien bidez jo zuten erasoa. Hiritarrek San Bernabe egunerarte (1521eko ekainaren 11) eutsi zioten, Naiarako dukearen tropak iritsi ziren arte. Asparrotseko jaunak setioa altxatu eta alde egin behar izan zuen^[14] eta ordutik egun horretan ospatzen da "Logroñoko hiriaren eguna". 1523an Karlos V.a Enperadorea bera Naiaran eta Logroñon izan zen, haren lekuko dira Logroñoko harresian eta Naiarako harresiko atean dauden armarriak^[15]. 1592an Filipe II.a ere izan zen Logroñon bisitari^[16].

1500. urtean Arnaut Gilen Brocario inpresore alemaniarra Iruñeatik Logroñora joan zen eta Inprimategi industria garrantzitsua sortu zuen Logroñon. Gaur egungo Martínez Zaporta enparantzan (antzina Inprimategiaren kalea) zuen inprimategia. 1503 eta 1517 artean 39 liburu inprimatu zituen, aurreneko biak Sacerdotalis instructio (Rodrigo Fernández de Santaella-rena) eta Líber de oculi morali ( P. Lacepiera-rena) izan ziren. Inprimatze industria finkatzeko paper industria sendoa ezarri zen. Ebro ertzean Soria familiak papergintza errota eraiki zuen eta Larderon ere izan zen beste bat. Paper eskaririk ez zegoenean irin-errota gisa erabili izan ziren gainera^[17].

1570. urtean Espainiar Inkisizioaren epaitegia ezarri zen Logroñon. Eremu zabala hartzen zuen tribunal honek, Errioxa, Nafarroa, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Soria, Burgos eta Kantabria^[18]. 1610an Logroñoko prozesua izan zen bertan, Hego Euskal Herriko sorgin-ehiza handiena. Zugarramurdiko akelarrearen inguruko autofedean batean 31 zugarramurditar epaitu eta haietatik hamaika errundun ebatzi eta erre zituzten Logroñoko plazan, haietako sei sinbolikoki, galdeketetako torturapean hil baitzituzten^[19][20]. Garai hartako espektakulurik entzutetsuena izan omen zen eta horren erakusle logroñotarrez gain Espainiako toki askotatik etorri zirenak gehituta 20.000 ikusle izan zirela estimatzen da.

1633an Fernando Albia de Castrok Memorial y discurso político por la muy noble y muy leal ciudad de Logroño liburuan^[21] Logroñoren historia idatzi zuen. 1672an Espainian Parte del Atlas Mayor o Geographia Blaviana Que contiene las Cartas y Descripciones de Españas liburua argitaratu zen^[22] eta hartan Calahorra, Santo Domingo de la Calzada eta Logroño deskribatzen dira. Logroñori buruz esaten da 1.500 biztanle zituela, zubi luze bat zuela 12 arkoduna eta hiru dorre zituena, harresia zuela. Harresiaren barnean gaztelua, bost parrokia, sei konbentu fraideenak eta bi monjenak eta Giza letra eta filosofiaren ikastetxea zituen. Astean bitan merkatua egiten zen eta irailaren 21ean feria ospatzen zen. Horretaz gain Espainiako Gorteetan bozka zuela ere esaten da.

1790. urtean Ilustrazioaren ideiak jarraiki Real Sociedad Económica de La Rioja fundatu zuen hirietako bat izan zen Logroño.

1833an Logroñoko probintzia eratu zen eta Logroño hiriburu izendatu zuten^[11]. Karlistaldietan hiri garrantzitsua izan zen, Esparteroren tropen egoitza izan baitzen. Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua izan zen Baldomero Espartero, Gerra ministroa ere izan zen eta Ministroen kontseiluko presidentea ere bai. Logroñon ezarri zuen bizilekua. Espolón pasealekuan zaldi gaineko eskultura famatua du, 1895ean inauguratu zena.

XIX. mendean Logroñoren zabalkundea gertatu zen. Horretarako harresiak eraitsi egin ziren eta 1821ean 8.987 biztanle izatetik hamarkada batzuetan 19.327 biztanlera pasa zen. 1863an trena iritsi zen Logroñora. Hiriak handitzen jarraitu zuen eta 1950an 51.974 biztanle zituen^[11]. Trenbidea desbideratu egin behar izan zen eremu berriak hirian integratzeko.

Gaztela Zaharra eskualdearen barnean zegoen Logroñoko probintzia 1980an independizatu eta Autonomia erkidego bihurtu zen. Logroñok hiriburu izaten jarraitu zuen eta 1982ko ekainaren 9an Errioxako Autonomia Erkidegoa izena hartu zuen^[23].

Hona hemen Espainiako Estatistika Institutuaren erroldaren araberako biztanleria:

Herrigunea	Biztanleria (2014)[24]	Gizonezkoak	Emakumezkoak
Logroño	149848	71539	78309
El Cortijo	244	120	124
Varea	1870	962	908

2009ko erroldaren arabera 152.834 biztanle zituen Logroñok. Populazioaren jatorriaren araberako banaketa honako hau zen:

• 94.231 Errioxako Autonomia erkidegoan jaioak ziren.
• 32.989 Espainiako gainerako erkidegoetan jaiotakoak ziren (tartean euskaldunak)
• 22.335 atzerritarrak ziren. Errumaniarrak 5.703, pakistandarrak 2.170, boliviarrak 2.081 eta marokoarrak 1.950.

Azken hamarkadetan metropoli eremuak hazkunde handia izan zu, 1980tik 2005era %67ko hazkundea. Gaur egun 200.000 biztanle inguruko populazioa du. Zerrenda finkorik argitaratu ez bada ere 32 udalerri hartzen ditu eremuak eta Nafarroa eta Arabako hainbat udalerri ere oso gertu ditu (Viana, Oion, Guardia...)

Logroñoko Udala (2019)
Alderdi politikoa	Zinegotziak
Alderdi Sozialista (PSOE)	11
Alderdi Popularra (PP)	9
Ciudadanos (C's)	4
Unidas Podemos	2
Errioxar Alderdia (PR+)	1

Alkatea	Alderdia	Urteak
Miguel Ángel Marín	UCD	1979-1983
Manuel Sainz Ochoa	PSOE	1983-1987 1987-1991 1991-1995
José Lus Bermejo	PP	1995-1999
Julio Revuelta	PP	1999-2003 2003-2007
Tomás Santos	PSOE	2007-2011
Cuca Gamarra	PP	2011-2015 2015-2017
Pablo Hermoso de Mendoza	PSOE	2019-

Errepidez inguruko hiriburuekin loturik dago, Iruñea, Zaragoza, Bilbo, Burgos... AP-68 (Eusko-Aragoiar Autobidea) Logroñotik pasatzen da, Ebroko autobia eta Donejakue bidearen autobia ere bai. 1958an Autobus geltokia inauguratu zen^[26] eta Estatuko hiri nagusietarako autobus lineak ditu: Madril, Bartzelona, Coruña, Burgos, Santander eta Zaragozara, bai eta euskal hiriburuetara ere, Bilbo, Gasteiz, Iruñea eta Donostiara.

Castejón eta Bilbo arteko trenbidean kokaturik dago. 2011n tren geltoki berria estreinatu zuen. Madrilera eta Bartzelonara doazen trenak ditu^[27].

Logroño-Agoncillo aireportua 2003an inauguratu zuten. Madrilerako sei hegaldi ditu astero. Espainiar estatuan hegaldi gutxien dituen aireportuetako bat da^[28].

Logroñoko ospitale nagusia San Millán izan zen baina 2009an eraitsi egin zuten Osasun konplexu handi bat eratzeko. Oraindik eraikuntza lanetan ari dira. Gaur egun San Pedro Ospitaleak Errioxa osoari ematen dio zerbitzua, baita Arabako Errioxari eta Nafarroako Viana herriari ere. Honen harira hainbat gaizki ulertu izan dira EAE eta Errioxako gobernuaren artean tarteka^[29].

1992an Errioxako Unibertsitatea (Universidad de La Rioja, UR) inauguratu zen^[30]. Bost fakultate ditu eta guztira 7.600 ikasle inguru, hauetatik 1.500 ez presentzialak. 2008an Errioxako Nazioarteko Unibertsitatea (Universidad Internacional de La Rioja, UNIR) inauguratu zen^[31].

Errioxako Herri Unibertsitatea ere badago (Universidad Popular de La Rioja). Bestelako ikasketak eta tailerrak eskeintzen dira, tartean euskara ikastaroak ere bai^[32].

Logroñok bost barruti ditu:

• Iparraldea: Alde zaharra bertan dago.
• Erdialdea: Populazio dentsitate handiena du. Lehenengo zabalkundeari dagokio.
• Ekialdea: Barnean du Varea auzoa.
• Hegoaldea
• Mendebaldea: El Cortijo eta Yagüe auzoak bertan daude besteak beste

Logroñoren iparraldean, Ebro ertzeko parkearen mugan Ruavieja eta Barriocepo kaleetan jaso ziren eraikin zaharrenak, izan ere handik pasatzen baitzen Donejakue bidea^[33]. Hegoaldera zabaldu zen ondoren San Nikolas markesaren kalean (aurrez Kale nagusia izan zena) eta San Bartolome elizaren inguruan eta aurrera jarraitu zuen zabalkundeak San Juan kalearen eta Laurel kalearen aldera.

Portales kaleak aldezaharra ekialde-mendebalde zeharkatzen du. Alde zaharreko kale garrantzitsuena da, bertan dago Konkatedrala eta denda eta kafetegi ugari daude izena ematen dioten atarietan^[34]. Ebro ibaian burdinezko zubia eraiki zenean Sagasta kaleak bitan banatu zuen alde zaharra.

XX. mendean zehar alde zaharreko biztanleek eremu berriagoetara egin zuten alde eta Ruavieja eta Barriocepo kaleetako etxe asko hustu egin ziren. Mendearen amaiera aldea berriztatze lanak hasi ziren eta hainbat aztarna arkeologiko aurkitu izan dira, harresi zatiak eta Revellín kuboa adibidez.

Erdialdeko barrutiari dagokio. Harresien ertzean kanpoaldera 1757an Espolón pasealekua hasi zen sortzen, ofizialki Paseo del Príncipe de Vergara izena duena. Espartero generalaren estatua dafo bertan eta Esparteroren tituluetako bat Bergarako printzea zen, hortik pasealekuaren izen ofiziala^[35]. Handik gertu Bretón de los Herreros antzokia aurkitzen da. Barrutiko etorbide nagusia aldiz Gran Vía Juan Carlos I da. 2019an erregearen izena kentzea erabaki zuen udaletxeak eta gaur egun Gran Vía de Logroño izena du^[36].

• Portales kalea: Logroñoko alde zaharreko kale garrantzitsuena da. Muro del Carmen kaletik Murrietako iturriraino doa eta ekialde-mendebalde alde zaharra zeharkatzen du. Kalearen hegoaldeko eraikinetan XIX. mendeko arkupeak daude eta horrek ematen dio izena^[37]. Eraikin garrantzitsu ugari daude Portales kalean; Redondako Andre Mariaren konkatedrala, Txapitelen etxea eta La Merced komentua. San Bernabe jaietako ospakizun eremu nagusia da.
• Laurel kalea: Alde zaharreko taberna eta pintxo giroko kale ezaguna da, "La senda de los elefantes" ezizena du, "jende guztiak lau hankatan eta tronpa amaitzen duelako", horrela esaten da. Taberna txikiak dira eta bakoiztak bere pintxo espezialitatea du. Espainia guztian ezagutzen da Laurel kalearen izena eta webgune propioa ere badu^[38].
• San Juan kalea: Laurel kalearen antzeko kalea da, baina halako sonarik ez duenez lasaiagoa eta herrikoagoa da^[39].
• Sagasta kalea: Espolón pasealekua eta burdinezko zubia lotzen ditu. Logroñoko kasinoa dago bertan^[40].
• Ruavieja kalea eta Barriocepo kalea: Hiriko kale zaharrenak dira. Donejakue bidea pasatzen da bertatik^[33].
• Bretón de los Herreros kalea: Espolón pasealekuaren jarraipena da. Bretón de los Herreros antzokia dago bertan, baita terrazadun taberna ugari ere.
• Logroñoko Gran Via: 2019 artean Gran Vía del Rey Don Juan Carlos I izena izan zuen baina udaletxeak erregearen izena kentzea erabaki zuen^[36]. 845 metro luze den etorbide zabala, alboetan dendarik onenak eta banketxe ugari daude. Mendebaldeko muturrean Errioxako ilustreen iturria aurkitzen da.
• 100 denden pasealekua: Oinezkoentzako bost kalek osatzen duten multzoa da. Espolón pasealekutik oso gertu dago^[41].

• Espolón pasealekua (ofizialki Bergarako printzearen pasealekua, Paseo del Príncipe de Vergara): Logroñoko erreferentziazko parkea da. 1757an hasi zen eraikitzen harresietatik kanpo eta 1856an handitu egin zuten. Esparteroren zaldizko estatua da elementu aipagarriena, 1895ean ezarri zena. Horretaz gain musika kioskoa, "La Concha" auditorioa eta Terrorismoaren aurkako omenaldiko monumentua aurkitzen dira^[42].
• Merkatuaren plaza: Logroñoko konkatedralaren aurrean dagoen enparantza da. 1195ean urtean bi merkatu franko egiteko eskubidea jaso zuen Logroñok. XVI. mendean plaza nagusia zen hirian. 1986an berriztu zen azken aldiz^[43].
• Udaletxeko plaza: Logroñoko udaletxea eta haren plaza eraikin modernoak dira. Eguberritan jaiotza erraldoia jartzen da bertan.
• Francisco Martínez Zaporta plaza: Portales kaletik gertu dagoen enparantza txiki bat da. Moderno Zinemak eta Moderno kafetegi historikoa ditu han. Logroñoko aurreneko inprenta bertan ezarri zen, hiriko industria abiatu zuena^[44].
• Ebroko parkea. Ebro ibaiaren eskuinaldeko ertzean dagoen parkea da, aisialdirako gune zabala. 1993an inauguratu zen eta 153.000 metro koadroko azalera du^[45].
• Erriberako parkea: Ebroko parkearen jarraipena da, ekialdean aurkitzen dena. Logroñoko baratzak zeuden eremua urbanizatu zen eta 2004an lorategiak inauguratu ziren. Gaur egun hainbat eraikin daude bertan: La Ribera zezen-plaza, Riojaforum eraikina, Biltzar Aretoa eta Errioxako Auditorioa^[46].
• Ireguako parkea: Iregua ibaiaren ertzeko parkea da^[47].

Donejakue bidea1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Redondako Andre Mariaren konkatedrala
Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iv, vi
Erreferentzia	669-602
Kokalekua	Errioxa  Espainia
Eskualdea2	Europa eta Ipar Amerika
Izen ematea	1993 (XVII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Vianatik (Nafarroa) datorren Donejakue bidea iparraldetik sartzen da Logroñora. Cubillas putzuan erromesek freskatu ondoren harrizko zubiaren hasieran erromesaren bulegoa dago. Harrizko zubia gurutzatu eta Logroñoko alde zaharrera sartzen dira. Ibaiaren bete aldean dago aterpetxea. Ruavieja eta Barriocepo kaleak igaro ondoren Parlamentuko plazatik eta Revellíneko harresietatik atera eta Murrietako etorbide luzetik ateratzen da Naiara aldera^[48].

Donejakue bidea Gizateriaren Ondare izendatu zuen UNESCOk 1993an, eta Logroñoko hainbat eraikin multzo berean izendatu zituzten^[49]:

• Redondako Andre Mariaren konkatedrala
• Santa María de Palacio eliza
• Santiago el Real eliza
• Diputazioaren jauregia eta Hotel Handiaren multzo historikoa
• Bretón de los Herreros antzokia
• Errioxako Museoa
• Mantibleko erromatar zubia

• Redondaren Gure Amaren konkatedrala: XII. mendean eraikitako tenploa kolegiata bihurtu zen 1453an. XVII. mendean dorre bikiak gehitu zitzaizkion. Alde zaharraren erdigunean kokaturik dago^[50].
• Santa María de Palacio eliza
• La Merced komentua: Gaur egun Errioxako parlamentua dago bertan^[25].
• San Bartolome eliza: XII. mendeko eliza, harresiari lotuta dagoena.
• Santiago el Real eliza

• Harrizko zubia: Gaur egungo zubia 1884an eraiki zen Ebro ibaiak aurrekoa bota ondoren. 198 metroko luzera du eta 7 arku ditu^[51].
• Burdinezko zubia: 1882an eraiki zen eta 330 metrotako luzera du^[52].
• Mantibleko erromatar zubia: Erromatarren garaiko zubia da. Bi begi gelditzen ziren zutik baina 2021eko urtarrilean urak bat eraman zuen^[9].
• Sagasta zubia: 2003an eraiki zen eta zubi esekia da. "Laugarren zubia" ezizenaz ezagutzen da.

• Revellín harresia: XVI. mendean eraikitako harresiaren zati bat da eta atea ere badu^[53].
• Espolón parkeko jauregiak: Diputazioaren jauregia eta Hotel Handiaren multzo historikoa. Diputazioaren jauregia XIX. mendean eraiki zen ingeles estiloan eta Hotel Handia XX. mendekoa da eta Logroñoko luxuzko hotela izan zen^[54].
• Bretón de los Herreros antzokia: 1880ko irailaren 19an eraiki zen^[55].
• San Blas merkatua: 1930an eraiki zuen Fermín Álamo arkitektoak. Alde zaharrean dago^[56].
• Riojaforum: Errioxako Biltzar Jauregia da, 2004an inauguratu zena^[57].

• Errioxako Museoa: Esparteroren jauregian kokaturik dago. XVIII. mendeko jauregi barrokoa da, Espartero jenerala bizi izan zena^[58].
• Zientzien etxea: Ebro ibaiaren ertzean dago, hiriaren beste aldean. Hiltegi munizipala izan zen eraikinean inauguratu zen 1999an^[59].
• Museo Würth La Rioja: Arte garaikideko museoa da^[60].
• Amós Salvador aretoa: Antzina tabako fabrika zen, gaur egun arte garaikideko erakusketak egiten dira.
• Dantzaren etxea
• La gota de leche: Logroñoko gazteen zentro kulturala^[61].

• Errioxako ilustreen iturria: Gran Víaren amaieran dago. 1999an eraiki zen eta Errioxaren historian garrantzitsuak izan diren zortzi pertsonaren eskulturak ditu; Kintiliano, Gonzalo de Berceo, Pedro del Castillo, Juan Fernández de Navarrete, Fausto Elhuyar, Zenón de Somodevilla y Bengoechea (Ensenadako markesa), Julio Rey Pastor eta Gartzia IV.a Iruñea-Naiarakoa. Estatua guztiak kanporantz begira daudenez Espaldas mojadas ("bizkar bustiak") ezizenarekin ezagutzen da iturria^[62].
• Esparteroren zaldizko eskultura. Espolón pasealekuan dago^[42].
• Logroñoko foruaren 9. mendeurreneko eskultura: Julián Gilek egina da eta 1996an ezarri zen^[63].
• Valvaneradaren omenezko eskultura^[64].
• Nekazariaren omenezko eskultura.

• Vareia hiri erromatarraren aztarnak^[65]
• Cantabria muinoko hiria^[66]

Hiriburu errioxarraren ospakizun garrantzitsuenak hurrengoak dira:

• San Bernabe, ekainaren 11n, Asparrotseko jaunaren tropa nafar-frantsesen setioaren aurkako erresistentzia ospatzen da. Jendearen artean, amuarrain frijituak, ardoa eta ogia banatzen da^[67].
• San Mateo, irailaren 21aren astean zehar. Vendimia edo mahats-biltzearen festa, mahatsaren-zapalketa ospatzen da^[68]. Lehen mostoa Valvanerako Amabirjinari eskeintzen zaio. Aste guztian zehar, zezenketak eta kontzertuak ospatzen dira, Iruñeako Sanfeminen antzera. Jendeak ardo eta bereziki, zurrakapotea, dastatzearen ohitura jarraitzen du.
• Aste Santuko prozesioek ere sona handia dute.
• Apirileko azken asteburuan Valvanerada ibilaldia egiten da. Logroñon abiatu eta Valvanerako monasterioan amaitzen da, Errioxako patroiaren egoitzan. 63'2 kilometrotako luzera duen ibilbidea da eta gauez egiten da^[69].

Urtero Actual musika eta zinema garaikidearen jaialdia izaten da hiriko hainbat aretoetan^[70]. Alde Zaharrean Moderno zinemak daude^[71] eta kanpoaldean Golem zinemak^[72]. Inguruan eraiki ziren merkatalgunetan ere zinema aretoak ireki ziren.

1956. urtean Juan Antonio Bardem zuzendariak Calle Mayor filmea grabatu zen Logroñon, Portales kalean eta Moderno kafetegian. Veneziako Mostran nazioarteko kritikaren saria jaso zuen^[73]. Pasos (2005), The way (2010) eta Los muertos no se tocan, nene (2011) filmeak ere Logroñon errodatu ziren.

1604an Corral de las Comedias antzokia inauguratu zen Misericordiako Ospitalaren barnean. Antzerkietan batzen zen dirua ospitaleko gaixoei laguntzeko erabiltzen zen.

Bretón de los Herreros antzokia 1880an inauguratu zen. 1979ko abenduan suak erre zuen eta berreraiki ondoren 1990an ireki zituen berriz ateak. Bi areto ditu, Bretón aretoa, italiar estilokoa, eta Zutabeen aretoa^[55]. 1896ko azaroaren 18an aurreneko filmea proiektatu zen bertan.

Hainbat idazle sortu dira Logroñon. María Teresa León 27ko belaunaldiko idazlea izan zen^[74], Rafael Azcona idazlea izan zen baina zinemako gidoigile bezala egin zuen lan batez ere eta Nuria Ruiz de Viñaspre poeta ere aipagarria da. Logroñoko erreferentziazko liburudenda Santos Ochoa da^[75].

Errioxako gastronomiaren erakuslehioa da Logroño. Patatak Errioxako erara eta Arkume sahieskiak sarmiento erara dira plater ezagunenak. Errioxako produktu tipikoak txerrikiak (txorizo, mutur, belarri...) eta arkumea (txuletilak, enbutxadoak...) eta barazkiak (orburuak, ziaberbak...) dira.

Laurel kalea Espainia mailan da ezaguna. Logroñoko taska kalea da eta taberna bakoitzak bere espezialitatea eskaintzen du. Txanpinoiak, txibiak, enbutxadoak, zapatilak, arrautza hautsiak, pintxo morunoak...

Hiria Errioxako ardoaren ekoizle nagusietakoa da "Errioxa Beherea" azpieskualdean. Upategi ugari daude Logroñon^[76]. Azkenaldian upategi batzuek puntako eraikinak altxatu dituzte eta askok bisita gidatuak eskeintzen dituzte:

• Ontañón
• La Reja Dorada
• Olarra
• Marqués de Vargas
• Darien
• Franco Españolas
• Vélez
• Juan Alcorta
• Viña Ijalba
• Marqués de Murrieta

Laminiturri Kultur Elkartea (Asociación Cultural Laminiturri) Logroñon dagoen kultur elkarte euskaltzalea da. Ojacastro herrian dagoen iturburu baten izena dauka. 1996an sortu zen^[77] Errioxan bizirik dauden euskararen sustraiak aztertu eta ezagutzera emateko helburuarekin. Logroñon eta Naiaran euskara klaseak ematen dituzte^[78]. 2004. urtean El camino del Vascuence-Euskararen Bidea liburua argitaratu zuen. Bermeo eta Donemiliaga Kukula batzen dituen ibilbidea azaltzen du, zortzi etapatan banaturik^[79].

Logroñon eskubaloiak indar handia du eta hiriko taldea Club Balonmano Ciudad de Logroño da. ASOBAL Ligan jokatzen du Darien Logroño izenarekin^[80].

Futbolari dagokionez, CD Logroñes talde historikoak 9 denboraldi egin zituen Lehen Mailan^[81] eta 2009an desagertu zenean Unión Deportiva Logroñés sortu zen C.D. Varearen lizentzia hartuta eta 2020an Bigarren Mailara igotzea lortu zuen^[82]. Emakumezkoen taldea ere badago, EdF Logroño, eta 2021ean Erreginaren Kopako finala jokatu du^[83]. Futbol zelaia Las Gaunas estadioa da^[84].

Titulu gehien eskuratu duen taldea ordea emakumezkoen boleibol taldea da, Club Voleibol Logroño hain zuzen ere^[85]. 5 Superliga, 4 Erreginaren Kopa eta 4 Superkopa eskuratu ditu.

Logroñoko Adarraga pilotalekua frontoi ezagunenetakoa da. San Mateo jaietako torneoa jokatzen da irailean^[86].

Azkenik Las Norias kirol eremuan igerilekuak daude eta igeriketa kluba ere badu^[87].

• Francisco de Enciso (?-1570), idazlea
• Juan Jose Elhuyar (1754-1796), kimikaria
• Fausto Elhuyar (1755-1833), kimikaria
• Mateo Albeniz (1765-1831), musika konpositorea
• Martín Zurbano (1788-1845), militarra. Jeneral liberala Karlistaldietan
• Pedro Albéniz (1795-1855), musika konpositorea
• Amós Salvador (1855-1922), politikaria. Nekazaritza, Industria, Ogasun eta Hezkuntza ministroa.
• María Teresa León (1903-1988), idazlea
• Manuel Jalón Corominas (1925-2011), asmatzailea eta injeniari aeronautikoa
• Rafael Azcona (1926-2008), idazlea eta gidoigilea
• Javier Moscoso (1934-), politikaria eta Presidentziako Ministroa.
• María Teresa Rodríguez Barahona (1949-), politikaria
• Pedro J. Ramírez (1952-), kazetaria
• Gaspar Llamazares (1957-), IUko politikaria.
• Pepe Viyuela (1963-), aktorea, pailazoa, olerkaria eta umorista.
• Nuria Ruiz de Viñaspre (1969-), idazlea eta poeta
• Alberto Garzón (1985-), politikaria. Kontsumo Ministroa Espainiako Gobernuan

Logroño ondorengo hiriekin senidetuta dago:

Brescia, Italia Darmstadt, Alemania (2002)[88] Wilhelmshaven, Alemania Dunfermline, Eskozia (1990)[89] Fife, Eskozia Akize, Frantzia

Libourne, Frantzia Vichy, Frantzia Hagunia, Mendebaldeko Sahara Rancagua, Txile La Rioja, Argentina

• Errioxako udalerrien zerrenda

• (Gaztelaniaz) Logroñoko Udalaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Argazkien bilduma.