Πάτρα

Πάτρα
Σημαία Έμβλημα
Πάτρα 38°15′0″N 21°44′0″E
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Δυτικής Ελλάδας
Νομός	Αχαΐας
Δήμος	Πατρέων
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πατρέων
Προστάτης	Απόστολος Ανδρέας
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Κωνσταντίνος Πελετίδης
Έκταση	125,4 km²
Πληθυσμός	170.934 (2021)
Ταχ. κωδ.	26x xx
Τηλ. κωδ.	2610
Ιστότοπος	https://e-patras.gr
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Πάτρα (αρχαία ελληνικά: Πάτραι) είναι η μεγαλύτερη πόλη της Πελοποννήσου και η τρίτη μεγαλύτερη της Ελλάδας,^[1] μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, με πληθυσμό που ανέρχεται στους 170.934 κατοίκους, ενώ ο πληθυσμός της Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας είναι 302.272 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2021 από την ΕΛ.ΣΤΑΤ.^[2]. Η Πάτρα είναι πρωτεύουσα της Αχαΐας, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, καθώς και έδρα του Δήμου Πατρέων, ενώ έχει οριστεί επίσης ως έδρα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίων Νήσων.

Απέχει 230 χιλιόμετρα από την Αθήνα, εκτεινόμενη σε θέση από τις δυτικές απολήξεις του Παναχαϊκού όρους έως τις ακτές του Πατραϊκού κόλπου. Αποτελεί σημαντικό αστικό κέντρο και διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ελλάδας, σε κομβικό σημείο, το οποίο αποτελεί βασικό δίαυλο επικοινωνίας με την Ιταλία αλλά και την ευρωπαϊκή δύση, σημαντικό τόσο από συγκοινωνιακή όσο και από εμπορική σκοπιά. Μέσω αυτού συνδέεται ουσιαστικά η ηπειρωτική Ελλάδα με νησιά του Ιονίου και με ιταλικά λιμάνια της Αδριατικής Θάλασσας.

Η Πάτρα αποτελεί το μεγαλύτερο οικονομικό, εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της Πελοποννήσου και της δυτικής Ελλάδας.

Η πόλη έχει πλούσια και μακραίωνη ιστορία, τουλάχιστον τεσσάρων χιλιετιών, ενώ η περιοχή κατοικείται ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους^[3]. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, γνώρισε μεγάλη ακμή και η Πάτρα αποτέλεσε κοσμοπολίτικο κέντρο της Μεσογείου.

Η Πάτρα μαζί με την υπόλοιπη Αχαΐα αποτέλεσαν πρωταρχικές επαναστατικές εστίες της χώρας κατά τα την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και η περιοχή διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα^[4][5][6]. Με την απελευθέρωση, και κατά τον 19ο αιώνα, γνώρισε δημογραφική αύξηση και αποτέλεσε τη δεύτερη πληθυσμιακά πόλη της χώρας^[7], υπήρξε πεδίο ανάπτυξης της πρώτης ελληνικής αστικής τάξης, ενώ μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα η Πάτρα είχε μεγάλη άνθηση με το λιμάνι της να έχει σπουδαίο εξαγωγικό χαρακτήρα.

Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, είναι ο τόπος του μαρτυρίου του Αγίου Ανδρέα, ο οποίος είναι και ο πολιούχος άγιος της πόλης. Ανήμερα της εορτής του, στις 30 Νοεμβρίου που αποτελεί τοπική αργία, η Πάτρα τιμά τον πολιούχο της με λαμπρότητα. Στην Πάτρα δεσπόζει ο επιβλητικός Ιερός Ναός Αγίου Ανδρέα που αποτελεί τη μεγαλύτερη εκκλησία της Ελλάδας και μία από τις μεγαλύτερες των Βαλκανίων, εκεί όπου επίσης βρίσκονται φυλαγμένα λείψανα του αγίου και μικρά τμήματα του σταυρού που μαρτύρησε και μαζί με τον παλαιότερο όμορο και ομώνυμο μικρότερο ναό συνθέτουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό χώρο προσκυνήματος για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς από την Ελλάδα και τον κόσμο γενικότερα.

Αποκαλείται Πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση,^[8] καθώς είναι διεθνές εμπορικό κέντρο, μεγάλο λιμάνι και κομβικό σημείο για το εμπόριο και την επικοινωνία με την Ιταλία και την ευρωπαϊκή δύση ευρύτερα. Καράβια πλέουν σε συχνή βάση από τον Πατραϊκό κόλπο προς το Ιόνιο και την Αδριατική θάλασσα όπως και το αντίστροφο.

Η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου «Χαρίλαος Τρικούπης», που εγκαινιάστηκε και τέθηκε σε λειτουργία το 2004, συνδέει το προάστιο της Πάτρας Ρίο με το χωριό Αντίρριο της Αιτωλοακαρνανίας, ενώνοντας έτσι τη βόρεια Πελοπόννησο με τη δυτική Στερεά Ελλάδα. Είναι καλωδιωτή γέφυρα και αποτελεί τμήμα της Ιόνιας Οδού (Α5) και της Ευρωπαϊκής Οδού 55 (Ε55), ενώ περιλαμβάνει και χώρο για διέλευση πεζών και ποδηλατών.

Η πόλη φημίζεται για ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά καρναβάλια^[9], το Πατρινό Καρναβάλι, με πληθώρα εκδηλώσεων, χορούς, παρελάσεις και εντυπωσιακά άρματα που συχνά έχουν σατιρικό χαρακτήρα και καυτηριάζουν την επικαιρότητα. Την έναρξή του σηματοδοτεί η παράδοση του Λαβάρου του Πατρινού Καρναβαλιού στο Δημαρχείο.

Στην περιοχή της Πάτρας βρίσκεται η ιστορική οινοποιία Αχάια Κλάους που έχει μεγάλη οινική παράδοση παράγοντας λ.χ. το φημισμένο αλκοολούχο (είδος κρασιού) πατραϊκό προϊόν, τη Μαυροδάφνη.

Η Πάτρα και η ευρύτερη περιοχή έχει μακρά παράδοση στην πολιτική σκηνή της χώρας έχοντας αναδείξει αξιοσημείωτο αριθμό Πρωθυπουργών στην ελληνική ιστορία: η οικογένεια Παπανδρέου (τρεις Πρωθυπουργοί, Γεώργιος, Ανδρέας, Γιώργος), ο Δημήτριος Γούναρης, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος είναι μερικά πολύ γνωστά παραδείγματα. Πατρινός ήταν επίσης και ο πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος.

Η πόλη της Πάτρας ήταν η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2006.

Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας

Το Φεστιβάλ της διαρκεί συνήθως από τον Ιούλιο έως το Σεπτέµβριο και καθιστά κυρίως το Ρωµαϊκό της Θέατρο επίκεντρο αξιόλογων πολιτιστικών εκδηλώσεων, προσφέροντας πολλές συγκινήσεις στο κοινό, συνδυάζοντας όλες τις μορφές τέχνης, μουσική θέατρο, εικαστικά, χορό και κινηµατογράφο. Στην Πάτρα ακόμη δραστηριοποιούνται µια σειρά από φορείς και σωµατεία που ασχολούνται µε την ερασιτεχνική δηµιουργία στο θέατρο, το χορό, τον κινηµατογράφο κ.α. Καθοριστικό ρόλο στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης διαδραματίζει και ο Οργανισµός Καλλιτεχνικών Εκδηλώσεων που διοργανώνει κάθε χρόνο το Φεστιβάλ Πάτρας µε πλήθος θεατρικών, κυρίως, παραστάσεων.

Η πιο κοινή εξήγηση που δίδεται για την ονομασία της πόλης βασίζεται στην μυθολογία και σύμφωνα με αυτή προέρχεται από τον Πατρέα^[10], το μυθικό οικιστή της πόλης, έναν Αχαιό με καταγωγή από τη Σπάρτη^[11]. Κατά τον μύθο, ο Πατρέας, αφού ήρθε επικεφαλής αποίκων στην περιοχή της Αρόης, έδιωξε τους Ίωνες κατοίκους της και μεγάλωσε την πόλη μέσω της συνένωσης των προϊστορικών οικισμών της Αρόης, της Άνθειας και της Μεσσάτιδος και έδωσε στο συνοικισμό το όνομα Πάτραι (πληθυντικός αριθμός).

Η Πάτρα βρίσκεται στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου. Εκτείνεται από τις δυτικές υπώρειες του Παναχαϊκού όρους (μεγ. υψόμετρο: 1.928 μέτρα) μέχρι και τις ακτές του Πατραϊκού κόλπου, ο οποίος στην ουσία είναι μια εγκόλπωση του Ιονίου πελάγους.

Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό της αστικής γεωγραφίας της κεντρικής Πάτρας είναι η διαίρεσή της στην Άνω και Κάτω Πόλη, που συνδέονται μεταξύ τους σε σημεία με σκάλες. Αυτό είναι αποτέλεσμα μιας αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη φυσική γεωγραφία της περιοχής και του μοντέλου ανθρώπινης κατοίκησης. Η Κάτω Πόλη, η οποία περιλαμβάνει τον αστικό πυρήνα του 19ου αιώνα και το λιμάνι, βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα και απλώνεται μαζί με τις συνοικίες μεταξύ των εκβολών των ποταμών Γλαύκου και Χαράδρου και είναι χτισμένη πάνω σε ένα αρχικά ποταμογενές και ελώδες έδαφος, ενώ η Άνω Πόλη καλύπτει την περιοχή των παλαιότερων οικισμών, γύρω από το φρούριο και ευρύτερα, πάνω στις δυτικότερες απολήξεις του Παναχαϊκού όρους^[12] πριν τον Πατραϊκό Κόλπο.

Το μεγαλύτερο ποτάμι της περιοχής είναι ο Γλαύκος που ρέει νότια της Πάτρας και πηγάζει από το νότιο τμήμα του Παναχαϊκού. Τα νερά του συγκεντρώνονται από το 1925 σε μια μικρή ορεινή δεξαμενή κοντά στο χωριό Σούλι και στη συνέχεια διοχετεύονται με αγωγούς, ώστε να παράγουν ενέργεια στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό Γλαύκου, το παλαιότερο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Ελλάδας.^[13] Τα νερά χρησιμοποιούνται επίσης για την άρδευση των περιβολιών της Εγλυκάδας και για την ύδρευση της πόλης. Άλλα ποτάμια ή ρέματα είναι ο Χάραδρος, ο Μείλιχος και ο ορμητικός χείμαρρος Διακονιάρης. Μεγάλης σημασίας για τη βιοποικιλότητα της περιοχής και για τη διαφύλαξη του κλίματος της, έχει το έλος της Αγυιάς, ένα μικρό και παράκτιο υδατικό οικοσύστημα, μόλις 30 εκταρίων που βρίσκεται βόρεια του κέντρου της πόλης. Κύρια χαρακτηριστικά του υγροτόπου αυτού είναι η προφανής σπανιότητα της διάσωσής του στην καρδιά ενός πυκνοκατοικημένου αστικού ιστού, με ένα σχετικά ξηρό κλίμα και το θεωρούμενο ως υψηλό, επίπεδο της βιοποικιλότητας με πάνω από 90 είδη πουλιών να έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή ως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, σύμφωνα με μια μελέτη του γραφείου Πάτρας της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας (Ε.Ο.Ε.).^[14]

Γεωφυσικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η έντονη σεισμικότητα που παρουσιάζει, η οποία έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς χρόνους και έχει προκαλέσει συχνές καταστροφές μέχρι πρόσφατα και ειδικότερα τον Ιούνιο του 2008 με σεισμό μεγέθους 6,5 (7,1 σύμφωνα με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Ιταλίας) στην κλίμακα Ρίχτερ, το 1993 με ένα σεισμό μεγέθους 5,0 Ρίχτερ με επίκεντρο κοντά στην Πάτρα και τον σεισμό του Αιγίου του 1995. Έντονη σεισμικότητα επίσης παρουσιάζει το στενό Ρίου - Αντιρρίου, ενώ τα γειτονικά Ιόνια Νησιά έχουν χτυπηθεί συχνά από ισχυρούς σεισμούς. Κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας το πιο γνωστό παράδειγμα σεισμογενούς καταστροφής στην περιοχή ήταν η βύθιση της Αχαϊκής πόλης Ελίκη.

Η Πάτρα έχει μεσογειακό κλίμα με ήπιους και υγρούς χειμώνες και θερμά ξηρά καλοκαίρια, χωρίς να λείπουν και κάποιες βροχοπτώσεις (κυρίως τοπικές μπόρες) σε αυτό το διάστημα. Η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στην πόλη είναι 41,3 °C ενώ η χαμηλότερη είναι −4,5 °C.

Κλιματικά δεδομένα Πάτρας
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	14.5	15.0	16.8	19.7	24.2	28.0	30.1	30.9	28.2	24.1	19.5	16.1	22,3
Μέση Μηνιαία °C (°F)	10.0	10.6	12.5	15.6	20.0	24.1	26.4	26.7	23.5	18.9	14.5	11.4	17,4
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	6.1	6.4	7.7	10.2	13.9	17.4	19.4	19.6	17.2	13.8	10.3	7.6	12,5
Υετός mm (ίντσες)	89,1	81,7	63,3	47,8	28,9	7,5	4,6	5,2	28,3	72,2	118	116,1	662,7
% υγρασίας	69.1	67.4	67.1	66.4	64.5	61.9	59.8	59.3	63.0	66.9	70.9	71.2	65,6
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων	12.0	10.6	9.9	8.4	5.3	2.2	1.0	1.0	3.6	7.8	11.0	13.2	86
Πηγή: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία[15]

Η περιοχή της Πάτρας φαίνεται ότι κατοικήθηκε σε πολλά σημεία της από τους προϊστορικούς χρόνους με σημαντικούς οικισμούς, αν και πλημμελώς ανασκαμμένους, να καταγράφονται ήδη πριν την 3η χιλιετία π.Χ. Κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο η Πάτρα φαίνεται να εμφανίζει σημαντική ακμή και να αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πόλεις του Μυκηναϊκού κόσμου, κρίνοντας από το εκτεταμένο νεκροταφείο με τους 78 μεγάλους θολωτούς τάφους, που βρέθηκαν στο Μυκηναϊκό Πάρκο Βούντεν��ς^[16] (1500-1000 π.Χ.), ένα προάστιο περίπου 7 χλμ. από το ιστορικό κέντρο της σύγχρονης Πάτρας.

Η αρχαία Πάτρα είχε ως πυρήνα την Αρόη. Ο Πατρεύς, Αχαιός από τη Σπάρτη, επειδή δεν ήθελε να υποστεί τις συνέπειες της κατάκτησης της πόλης του από τους Δωριείς, ήρθε επικεφαλής αποίκων (οικιστής) στην περιοχή της Αρόης και κατάφερε να διώξει τους Ίωνες κατοίκους της. Επέκτεινε και οχύρωσε την πόλη, κατάφερε ακόμη να κάνει την πολιτική συνένωση επτά Προϊστορικών αγροτικών συνοικισμών και της έδωσε το όνομά του.^[11] Χτισμένη σε στρατηγική θέση, παραθαλάσσια με καλυμμένα τα νώτα της από το Παναχαϊκό όρος και σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας, πολύ κοντά στα Ιόνια νησιά και στο δρόμο προς την Ιταλία, η Πάτρα ήταν προικισμένη με όλες τις προϋποθέσεις για να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο τη βρίσκουμε άλλοτε με το μέρος των Αθηναίων και άλλοτε των Πελοποννησίων. Το τέλος πάντως του πολέμου τη βρίσκει με το μέρος των νικητών.

Σημαντική ήταν η συμβολή της Πάτρας στη συγκρότηση της Αχαϊκής Συμπολιτείας (280 π.Χ.). Πρόκειται για την αναβίωση της ομοσπονδίας των Αχαιών, «Το κοινό των Αχαιών». Οι πόλεις Πάτραι, Δύμη, Αίγιο, Βούρα, Φαραί, Τριταία, Πελλήνη, Αιγείρα, Λεόντιο και Κερύνεια ιδρύουν τη Συμπολιτεία. Η λειτουργία της βασιζόταν σε θεσμούς ισότητας και δημοκρατίας.

Η Πάτρα περιήλθε στην κυριαρχία της Ρώμης το 146 π.Χ.. Ο Αύγουστος είχε διακρίνει (31 π.Χ.) την προνομιακή και επίκαιρη θέση της Πάτρας και φρόντισε να εγκατασταθούν εδώ ως άποικοι παλαίμαχοι Ρωμαίοι. Από τότε παραχωρήθηκαν μόνο στους Πατρινούς (από όλους τους Αχαιούς), η ελευθερία και η αυτοδιοίκηση που μπορούσαν ν' απολαμβάνουν οι Ρωμαίοι ως άποικοι.

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Τιβέριος, Νέρων και Αδριανός αλλά και άλλοι έδωσαν κατά καιρούς προνόμια στην Πάτρα, η οποία γρήγορα μεταβλήθηκε σε λαμπρή και πασίγνωστη πόλη. Κατά το 2ο αιώνα μ.Χ. η Πάτρα βρίσκεται στη μεγαλύτερη ακμή της, τότε την επισκέπτεται ο περιηγητής Παυσανίας. Την εποχή αυτή εκτεινόταν στα νότια και νοτιοδυτικά της ακρόπολης και ήταν στολισμένη με πολλά ιερά και άλλα οικοδομήματα. Μερικά από αυτά περιγράφει ο περιηγητής στο έργο του Αχαϊκά.

Η παρουσία και η δραστηριότητα του Αποστόλου Ανδρέα στην πόλη κατά την εποχή του Νέρωνα της δίνει έναν καινούργιο χαρακτήρα. Τη μεταβάλλει σε πεδίο σύγκρουσης ποικίλων θρησκευτικών αποκλίσεων μέχρι την τελική διάδοση και επικράτηση του Χριστιανισμού.

Το νόμισμα της αρχαίας Πάτρας

Ένα αργυρό ημίδραχμο της εποχής του 2ου - 1ου αι. π.Χ. απεικονίζει την κεφαλή της Αφροδίτης σε δεξί προφίλ. Η πίσω όψη φέρει τα γράμματα ΔΑ MACIC που τα περιβάλλει ένα δάφνινο στεφάνι. Έχει διάμετρο 17 χιλ. και ζυγίζει 2,04 γραμ.^[17]

Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη, 330 μ.Χ., η Πάτρα άρχισε σταδιακά να παρακμάζει. Στα 807 μ.Χ., η πόλη πολιορκήθηκε από τους Σλάβους και τους Αβάρους, που απέτυχαν να την καταλάβουν. Η ήττα τους - η οποία αποδόθηκε από τους κατοίκους σε θαύμα του Αγίου Ανδρέα - ανάγκασε του Σλάβους να εγκαταλείψουν την Πελοπόννησο, ενώ κάποιες ολιγομελείς ομάδες εγκαταστάθηκαν στην ορεινή ενδοχώρα της Αχαΐας. Στους επόμενους αιώνες στην πόλη αναπτύσσεται η μεταξουργία και το εμπόριο έως το 1205 οπότε και πέφτει στα χέρια των Φράγκων σταυροφόρων της Κωνσταντινούπολης και αποτέλεσε μία από τις 12 Βαρονίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, τη Βαρωνία της Πάτρας. Το 1429 απελευθερώνεται από τα στρατεύματα του Δεσπότη του Μυστρά και μετέπειτα αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Το 1458 καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς.

Η πρώτη επαναστατική κίνηση κατά των Τούρκων έγινε το 1466 υπό τον επίσκοπο Πατρών Νεόφυτο. Η δεύτερη έγινε το 1532 με τη βοήθεια του Ισπανικού στόλου υπό την ηγεσία του Ανδρέα Doria. Η τρίτη εξέγερση έγινε τον Οκτώβριο του 1571, μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Τότε η πόλη εξεγέρθηκε κατά των Τούρκων όπως έκαναν και άλλες περιοχές της Στερεάς και της Πελοποννήσου. Επικεφαλής της εξέγερσης ήταν ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός Α΄, οι πρόκριτοι Δημήτριος (ανιψιός του Γερμανού), Σοφιανός, Σταμάτης και Καραγιάννης, ίσως ο τιμαριούχος της περιοχής Ιωάννης Τσερνοτάμπεης και ο ηγούμενος της Μονής Αρχαγγέλου Μιχαήλ Ισαάκ και άλλοι. Σε όλη την Πελοπόννησο επικρατούσε ήδη αναβρασμός από το προηγούμενο έτος όταν οι Τούρκοι έκαναν μεγάλες λεηλασίες, καταστροφές εκκλησιών και μοναστηριών και βασανιστήρια μοναχών προκειμένου να συγκεντρώσουν πόρους για την εκστρατεία κατά της Κύπρου. Η νίκη του χριστιανικού στόλου στη Ναύπακτο, στον οποίο συμμετείχαν και πολλοί Έλληνες, και οι ελπίδες για βοήθεια από την Ιερά Συμμαχία οδήγησε σε αυθόρμητη εξέγερση στην Πελοπόννησο αλλά και σε μακρινότερες περιοχές της Ελλάδας όπως το Άγιο Όρος, το Πήλιο και η Χαλκιδική. Μόλις έγινε γνωστή στην Πάτρα η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου στη Ναύπακτο, το γεγονός πανηγυρίστηκε με δοξολογίες και χαρμόσυνες εκδηλώσεις. Ο μητροπολίτης Γερμανός ο Α' ήλθε σε συνεννόηση με πέντε προκρίτους και κατοίκους γειτονικών περιοχών της Πελοποννήσου και της Στερεάς για την προετοιμασία της εξέγερσης. Στα παράλια του Πατραϊκού καταδιώκονταν και σφάζονταν Τούρκοι, που έφταναν από τον κατεστραμμένο στόλο τους. Η προδοσία της κίνησης από έναν Αιγιώτη, η αδυναμία του χριστιανικού στόλου να μεταφέρει τον πόλεμο στην ξηρά και η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων οδήγησαν στη γρήγορη καταστολή της εξέγερσης. Ο επίσκοπος Γερμανός θανατώθηκε και τεμαχίστηκε μαζί με τον ανιψιό του. Το ίδιο υπέστησαν και οι πρόκριτοι Σοφιανός από την Πάτρα, ο Πετρόπουλος από τον Μυστρά και άλλοι κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί. Η πόλη των Πατρών καταστράφηκε ώστε περιηγητής της εποχή την περιγράφει ως πλήρως ερημωμένη.^[18]

Το 1687 οι Ενετοί πολιορκούν ξανά την Πάτρα και τη διατηρούν, μαζί με όλη σχεδόν την Πελοπόννησο μέχρι το 1715. Η πόλη γνώρισε καταστροφές από τους Τουρκαλβανούς κατά την Ορλωφική Επανάσταση το 1770. Ο Παλαιών Πατρών Παρθένιος Ε' το 1770 συμμετείχε ενεργά στις επαναστατικές ενέργειες στη Βοστίτσα, στην Πάτρα και τα Καλάβρυτα. Συνεργάστηκε με άλλους πρόκριτους και κληρικούς, όπως τον επίσκοπο Μεθώνης Άνθιμο, τον επίσκοπο Κορώνης Μακάριο, τον επίσκοπο Κορίνθου Μακάριο (Νοταρά) και τον προεστό της Πάτρας Ιωάννη Πούλο. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης ο Παλαιών Πατρών Παρθένιος Ε' κατέφυγε αρχικά στη Ζάκυνθο και μετά αυτοεξόριστος στη Ρωσία, επειδή ήταν επικηρυγμένος από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.^[19][20] Στις 25 Μαρτίου του 1821 στην Πάτρα κηρύσσεται η Ελληνική Επανάσταση από τον Δεσπότη Παλαιών Πατρών Γερμανό (Γ΄) και τους προκρίτους της Αχαΐας οι οποίοι ξεκινούν να πολιορκούν το κάστρο της πόλης (βλέπε λεπτομέρειες στο άρθρο Ξεσηκωμός της Πάτρας). Η πόλη γνώρισε πολλές πολιορκίες από τα ελληνικά επαναστατικά στρατεύματα και πολλές μάχες διαδραματίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή αλλά το κάστρο της ήταν δύσκολο να καταληφθεί. Το 1828 ο Γάλλος στρατάρχης Νικόλαος - Ιωσήφ Μαιζών καταλαμβάνει με Γαλλικά στρατεύματα την πόλη εκδιώκοντας την Τουρκο-Αυγυπτιακή φρουρά του Ιμπραήμ και παραδίδει την πόλη στη νεοσύστατη Ελληνική Κυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Η σύγχρονη πόλη κτίσθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια στο χώρο της αρχαίας, σε ένα σχέδιο του Σταματίου Βούλγαρη (1829). Κατ' κάποιους άλλους, το πρώτο σχέδιο της σύγχρονης πόλης ήταν του Ολλανδού αρχιτέκτονα Σάμπουργκ και του βοηθού του, Ιταλού Νικολό Κερούλλι (1829-1830) ^[21].

Μετά την απελευθέρωση, η Πάτρα ζει στιγμές γρήγορης και μεγάλης ανάπτυξης, χάρη στην εξωστρέφεια του εμπορικού της κόσμου και του πολύβουου λιμανιού της, που αποτέλεσε κέντρο του εξαγωγικού εμπορίου του νεοσύστατου ελληνικού κράτους προς τη Δύση. Το 1881 η Πάτρα αποτελεί την πηγή εξόδου του 30% των ελληνικών εξαγωγών, με δεύτερη τη Ζάκυνθο με 13%^[22]. Με κύριο εξαγωγικό προϊόν τη σταφίδα, αλλά και το κρασί και άλλα γεωργικά προϊόντα, στην πόλη εγκαθίστανται σταδιακά οικογένειες από όλη τη Δυτική Ευρώπη, και κτίζουν μεγαλοπρεπείς οικίες στο κέντρο της, αλλά και εντυπωσιακές εξοχικές κατοικίες που διατηρούνται μέχρι σήμερα στα προάστιά της. Κυρίαρχο ρόλο τον 19° αιώνα παίζουν εκτός άλλων η Ιταλική παροικία, η Αυστριακή παροικία και η Βρετανική παροικία, καθώς και η πολυπληθής Εβραϊκή κοινότητα. Εξαιτίας αυτών των σχέσεων, αλλά και των δεσμών της Πάτρας με τη Δύση, η Πάτρα παραμένει ακόμα και σήμερα μια μητροπολιτική περιοχή με κατοίκους ποικίλων εθνοτήτων από χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ενώ παραμένουν η Καθολική Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα (που συνεχίζει τη λειτουργία της) και η Αγγλικανική Εκκλησία (δεν λειτουργεί ως ναός πλέον), αλλά και τα πολυπληθή προξενεία των χωρών της Δυτικής Ευρώπης (Αγγλία, Ιταλία, Αυστρία, Ισπανία, Φινλανδία, Νορβηγία, Εσθονία, Ελβετία, Γερμανία, Γαλλία. Πολυτελείς κατοικίες σταδιακά κοσμούν την Άνω Πόλη (αστικός ιστός παλαιών οικογενειών) και την Κάτω Πόλη (αστικός ιστός εμπόρων), ενώ συνοικίες δημιουργούνται περιφερικά του ιστορικού κέντρου από τους μετοικούντες από τα νησιά του Ιονίου (Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά) και τους γύρω νομούς (Ηλεία, Μεσσηνία, Αιτωλοακαρνανία). Ο πληθυσμός αυξάνει γρήγορα, όπως και οι ανάγκες του, και η καινοτομία ανθίζει, με την Πάτρα να αποκτά πρώτη στην Ελλάδα αστικά μέσα μαζικής μεταφοράς σταθερής τροχιάς (τραμ)^[23] το 1902 με δύο γραμμές, αλλά η λειτουργίας τους διεκόπη κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω έλλειψης γαιάνθρακα. Ήδη από το 1909 δημιουργούνται στην Πάτρα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ το 1922 κατασκευάζεται και το πρώτο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στην Ελλάδα στον ποταμό Γλαύκο^[24]. Πολλά εργοστάσια και βιοτεχνίες δημιουργούνται στην πόλη, μεταξύ άλλων η Achaia Clauss (παλαιότερο οινοποιείο εν λειτουργία στην Ελλάδα), η Περιαϊκή Πατραϊκή, η ζυθοποιεία Μάμος, το εργοστάσιο Αεριόφωτος, εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας «Δήμητρα», οινοποιεία Σπηλιόπουλος, ποτοποιεία Αδελφοί Χρυσανθακόπουλοι, ποτοποιεία Σπηλιώτη, μεταλλουργία Πραπόπουλων, νημταουργία Κόγγου, αλλά και πολλά κλωστήρια, νηματοποιεία, βιοτεχνίες ένδυσης & υπόδησης, αλευροποιία, ακαρονοποιία, φελλοποιία, τα βυρσοδεψεία, η μεταλλουργία, τα ζαχαρώδη προϊόντα, η πηλοποιία, οι ελαιουργίες κ.α.^[25]

Ταυτόχρονα παρατηρείτα εντυπωσιακή εκπαιδευτική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης, με την έκδοση εφημερίδων, περιοδικών, λογοτεχνικών φυλλάδων, τη λειτουργία θεωρητικών και πρακτικών σχολών κλπ.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκαν στην Πάτρα πολλές οικογένειες Ελλήνων Μικρασιατών, που έφθασαν ως πρόσφυγες στο λιμάνι της πόλης. Αρχικά στεγάστηκαν σε σχολεία και σε σταφιδαποθήκες. Το 1926 άρχισε η κατασκευή των τριών πρώτων προσφυγικών συνοικισμών, τα Προσφυγικά Πάτρας.^[26][27][28] Ο ναός της Αγίας Φωτεινής κτίσθηκε από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες σε ανάμνηση του ομώνυμου ναού που βρισκόταν στη Σμύρνη. Το 1925, επίσης, κατασκευάζεται δίπλα στην Αγία Φωτεινή το Γήπεδο Προσφυγικών, από τα αρχαιότερα γήπεδα στην Ελλάδα. Οι Μικρασιάτες συνολικά εμπλούτισαν την κοινωνία και τον πολιτισμό της περιοχής.^[29]

Η Πάτρα σήμερα είναι μια σύγχρονη μεγάλη πόλη με σημαντική βιομηχανική και εμπορική κίνηση, ενώ το λιμάνι της είναι ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας και αποτελεί την κύρια πύλη προς τη Δύση. Ωστόσο η οικονομική κρίση από το 2011 και μετά επηρέασε πολύ την οικονομική ταυτότητα της πόλης με πολλές βιοτεχνίες να κλείνουν και να αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό ανεργίας.

Σημαντική είναι η προσφορά της και στην επιστημονική και πολιτιστική ζωή της χώρας, με το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Τ.Ε.Ι., το Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το ξακουστό Καρναβάλι της, το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, το Διεθνές Street Art Festival Πάτρας - ArtWalk κ.α.

Η Πάτρα διαθέτει πολλές πλατείες και χώρους πρασίνου μέσα στο κέντρο, τις συνοικίες και στα γύρω προάστια της. Οι πιο γνωστές πλατείες του κέντρου και πέριξ αυτού είναι:

• Πλατεία Γεωργίου Α΄
• Πλατεία Βασιλίσσης Όλγας
• Πλατεία Υψηλών Αλωνίων
• Πλατεία Τριών Συμμάχων
• Πλατεία Αγίου Γεωργίου (Πάτρα)
• Πλατεία Τριών Ναυάρχων
• Πλατεία Παντάνασσης
• Πλατεία Μαρκάτου
• Πλατεία Εισοδίων
• Πλατεία Ελευθερίας - Μικράς Ασίας

  

• Πλατεία Μαρούδα
• Πλατεία Νίκης
• Πλατεία Κωστή Παλαμά (Νόρμαν)
• Πλατεία Παπαφλέσσα
• Πλατεία Βουδ
• Πλατεία Ομόνοιας
• Πλατεία Ταμπαχάνων (Φιλικών)
• Πλατεία Παντοκράτορος
• Πλατεία Αγίου Ανδρέα
• Πλατεία 28ης Οκτωβρίου
• Πλατεία 4ης Οκτωβρίου
• Πλατεία Πυροσβεστείου
• Πλατεία Βλατερού (Οδυσσέα Ανδρούτσου)
• Πλατεία Παπανδρέου
• Πλατεία Αγίας Σοφίας

• Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάτρας: Επικεντρώνεται στην έκθεση διαφόρων αρχαιολογικών ευρημάτων, από τη Μυκηναϊκή μέχρι και την Ύστερη Ρωμαϊκή εποχή, που ανακαλύφθηκαν στην Πάτρα και ευρύτερη περιοχή της Αχαΐας. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα σύγχρονο και ιδιαίτερο αρχιτεκτονικά κτίριο που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Θεοφάνη Μπομπότη.

  

• Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης Πατρών: Το μουσείο βρίσκεται στη συνοικία Προσφυγικά (Φωκαίας 26). Σε αυτό εκτίθεται φωτογραφική έκθεση αφιερωμένη στους Μικρασιάτες αλλά και χάρτες της περιοχής της Μικράς Ασίας. Ακόμη παρουσιάζεται η προσφυγική κατοικία και η εγκατάσταση των Μικρασιατών στην Πάτρα.^[30]
• Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας (ΜΕΤ) Πανεπιστημίου Πατρών: Το μουσείο ιδρύθηκε το 2001 και λειτουργεί ως Εργαστήριο της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου. Στεγάζεται σε νέο κτήριο το οποίο βρίσκεται στο χώρο του Πανεπιστημίου, κάτω από το εστιατόριο Πάρκο της Ειρήνης και δίπλα στο εκκρεμές του Φουκώ.
• Μουσείο Τύπου Πατρών: Το μουσείο ιδρύθηκε το 1956 από την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Πελοποννήσου-Ηπείρου-Ιονίων Νήσων με έδρα την Πάτρα και λειτουργεί από τα μέσα του 1957. Βρίσκεται επί της οδού Μαιζώνος στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα.
• Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Πατρών: Το μουσείο ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1977 και λειτούργησε ήδη από εκείνη τη χρονιά. Ανήκει στο Πολιτιστικό Κέντρο Πατρών και είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού.
• Ζωολογικό Μουσείο Τμήματος Βιολογίας Πανεπιστημίου Πατρών: Το μουσείο ιδρύθηκε το 1968. Σήμερα λειτουργεί υπό την εποπτεία του Τμήματος Βιολογίας, και ειδικότερα του Τομέα Βιολογίας Ζώων. Στεγάζεται στο κτήριο Βιολογίας – Μαθηματικών της Πανεπιστημιούπολης, στο Ρίο Πατρών.^[31]
• Βοτανικό Μουσείο Τμήματος Βιολογίας Πανεπιστημίου Πατρών: Το μουσείο ιδρύθηκε το 1973. Σήμερα λειτουργεί υπό την εποπτεία του Τμήματος Βιολογίας, και ειδικότερα του Τομέα Βιολογίας Φυτών. Στεγάζεται στο κτήριο Βιολογίας – Μαθηματικών της Πανεπιστημιούπολης, στο Ρίο Πατρών. Στις συλλογές του Μουσείου (Herbarium) περιλαμβάνονται περισσότερα από 100.000 αποξηραμένα φυτικά δείγματα (από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα).^[32]

• Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου: Το 2004, το μεγαλόπνοο όραμα της ζεύξης του Στενού Ρίου-Αντιρρίου έγινε πραγματικότητα. Η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου αποτελεί ορόσημο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και βελτίωσε ως μεγάλο κατασκευαστικό έργο την καθημερινότητα των κατοίκων όλης της ευρύτερης περιοχής συντελώντας μεταξύ άλλων στην οικονομική ανάπτυξή της^[33].
• Μυκηναϊκοί Τάφοι Βούντενης: Ο αρχαιολογικός χώρος της Βούντενης 8 χλμ. από το κέντρο της Πάτρας, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες θέσεις Μυκηναϊκού κόσμου, με διάρκεια σχεδόν πεντακόσια χρόνια (1500-1000 π.Χ), ενώ η ίδια η θέση φαίνεται ότι κατοικήθηκε από τα ΜΕ έως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια (1800 π.Χ – 4ος μ.Χ).
• Νεκροταφείο Πάτρας: Το ρωμαϊκό αυτό μνημείο χρονολογείται μεταξύ του τέλους του 1ου αι. μ.Χ και του τέλους του 2ου αι. μ.Χ. Έχοντας σχήμα σταυρού, όπως ο ναός της Ίσιδας στην Πομπηία, αποτελεί το μοναδικό μνημείο με αυτή την ιδιαίτερη μορφή που βρέθηκε στην Πάτρα.
• Πηγή Δήμητρας: Το σημερινό πηγάδι του Αγ. Ανδρέα παραπλεύρως του παλαιού Ι. Ναού το οποίο άλλοτε ήταν πηγή της θεάς Δήμητρας που λειτουργούσε και ως μαντείο.

  

• Ρωμαϊκό Ωδείο: Στα δυτικά της Ακρόπολης στην Άνω πόλη βρίσκεται το αρχαίο Ωδείο της Πάτρας (160 π.Χ.), παλαιότερο από το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού (Ηρώδειο) που βρίσκεται στην Αθήνα.
• Ρωμαϊκό Αμφιθέατρο (Στάδιο): Κοντά στο Αρχαίο Ωδείο, στην οδό Ηφαίστου, ήρθαν στο φως ερείπια αμφιθεάτρου πιθανόν του 1ου μ.Χ αιώνα. Μαζί με το γειτονικό Αρχαίο Ωδείο αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας και αξίας. Σήμερα ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής του αρχαιολογικού χώρου ανασκάπτεται, ανάμεσα στις οδούς Παντανάσσης, Ηφαίστου και Γεροκωστόπουλου.
• Ρωμαϊκό Υδραγωγείο: Το πρώτο συστηματικό υδραγωγείο της Πάτρας βρίσκεται στα ριζά του λόφου του Δασυλλίου και είναι έργο των ρωμαϊκών χρόνων.
• Ρωμαϊκό Νυμφαίο: Γερμανού 36-40 Μνημειώδες κτίσμα του 3ου αιώνα, χώρος αναψυχής με πίδακες νερού και κήπους. Ι. Βλάχου 3 & Κανάρη Τμήμα μεγάλου συγκροτήματος, πιθανόν θερμών. Στους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους ο χώρος χρησιμοποιήθηκε πιθανόν ως εκκλησία και αργότερα ως νεκροταφείο.
• Ρωμαϊκή Γέφυρα του Μείλιχου (γέφυρα Παυσανία): Στη διασταύρωση της Ν. Εθνικής οδού με την οδό Αρέθα βρίσκεται καλά διατηρημένη ρωμαϊκή γέφυρα με δύο τούβλινες καμάρες που στηρίζονται πάνω σε περίτεχνες βάσεις από πελεκητές πέτρες.
• Το Κάστρο της Πάτρας: Το Κάστρο της πόλης είναι κτισμένο σε χαμηλό λόφο του Παναχαϊκού όρους σε απόσταση 800 μ. περίπου από την ακτή. Οικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό περίπου το 551 μ.Χ. για την άμυνα της περιοχής και των κατοίκων της.
• Χαμάμ Πάτρας : Τα Λουτρά - Χαμάμ Πατρών κτίστηκαν κατά το 16ο αιώνα επί Ενετοκρατίας και διατηρήθηκε αργότερα από τους Τούρκους για τους οποίους είχε ιδιαίτερη σημασία η συνήθεια των θερμών λουτρών. Τα χαμάμ λειτουργούν από τότε μέχρι και σήμερα και συγκαταλέγονται στα παλιότερα σωζόμενα, σε χρήση, τουρκικά θερμόλουτρα στην Ευρώπη.

  

• Θέατρο «Απόλλων»: Κατασκευάστηκε το 1872 με σχέδια του μεγάλου Γερμανού αρχιτέκτονα και φιλέλληνα Ερνέστου Τσίλλερ. Είναι ��ο παλιότερο από τα σωζόμενα κλειστά θέατρα των νεοτέρων χρόνων στην Ελλάδα και ίσως το εντυπωσιακότερο αρχιτεκτονικό στολίδι της Πάτρας.
• Αποθήκες «Μπάρρυ»: Συγκρότημα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής συνδεδεμένο με την εποχή ακμής της πόλης. Χρησιμοποιήθηκε ως εργοστάσιο νηματοποιίας, κλωστικής, αλευροποιίας και κατεργασίας σταφίδας. Σήμερα λειτουργεί ως κέντρο τεχνών και στεγάζει το info center της Πάτρας.
• Παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο: Νεοκλασικό κτίριο του Δανού αρχιτέκτονα Χανς Κρίστιαν Χάνσεν το οποίο λειτούργησε ως νοσοκομείο από το 1872 έως το 1973. Σήμερα λειτουργεί ως Πολιτιστικό Πολυκέντρο της Πάτρας.
• Δημοτικά Σφαγεία: Ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, τα πέτρινα κτίσματα των Δημοτικών Σφαγείων που λειτουργούσαν έως το 1998. Σήμερα έπειτα από εργασίες που έχουν πραγματοποιηθεί έχει ο χώρος έχει μετατραπεί σε μεγάλο εκθεσιακό κέντρο τοπικών προϊόντων και πολιτιστικών εκδηλώσεων.
• Ανδριάντας του Μικρασιάτη αντιστασιακού Καπετάν Νικήτα-Νικολάου Πολυκράτη και ο ανδριάντας του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης, στην Πλατεία Ελευθερίας Μικράς Ασίας στη συνοικία Προσφυγικά.
• Αχάια Κλάους: Ο Πύργος της Αχάια Κλάους είναι το πρώτο ελληνικό οινοποιείο που χτίστηκε το 1861 και μέχρι σήμερα παράγει μερικά από τα πιο διάσημα ελληνικά κρασιά. Στους χώρους του ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το καταπράσινο περιβάλλον, τα ιστορικά κτίρια, τα ξυλόγλυπτα βαρέλια παλαίωσης από το 1873 της φημισμένης Μαυροδάφνης, καθώς επίσης, στην Κάβα Δανιηλίδος, να δοκιμάσει μερικά από τα εκλεκτά κρασιά του οινοποιείου. Στο συγκεκριμένο χώρο φυλάσσεται και το παλαιότερο κρασί της Ελλάδας, η παλιά µαυροδάφνη του 1873. Η Αχάια Κλάους με το πέρασμα των χρόνων έχει τιμηθεί με 15 μεγάλα βραβεία, 51 χρυσά μετάλλια, 38 αργυρά και 32 διπλώματα.
• Υδροηλεκτρικός Σταθμός Γλαύκου (ΥΗΣ Γλαύκου): Το πρώτο Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Ελλάδος, λειτουργεί από το 1927 ως δημοτική επιχείρηση. Σήμερα ανήκει στη ΔΕΗ η οποία έχει δημιουργήσει σε χώρο του σταθμού μουσείο της ιστορίας του. Βρίσκεται στην ομώνυμη περιοχή, Γλαύκος, 8 χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της Πάτρας.
• Το Σπίτι του Κωστή Παλαμά: Διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Κορίνθου 241 στο κέντρο της πόλης, όπου γεννήθηκε ο Κωστής Παλαμάς και η Ιταλίδα πεζογράφος Ματθίλδη Σεράο. Πρόκειται για εκπληκτικής αισθητικής κτίριο και η δημιουργία του μουσείου εκεί υλοποίησε το μεγάλο όραμα του ομογενούς επιχειρηματία Αθανασίου Στεφανόπουλου, ο οποίος αγόρασε το υπό κατάρρευση κτίριο στην οδό Κορίνθου, για να δημιουργήσει τη «Στέγη Γραμμάτων Κωστή Παλαμά».
• Δημοτική Βιβλιοθήκη: Στο κέντρο της Πάτρας, δίπλα από το Δημαρχείο, βρίσκεται το νεοκλασικό κτίριο στο οποίο στεγάζεται η Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει σήμερα 120.000 τόμους-βιβλία, καθώς και μεγάλο αριθμό περιοδικών, ιστορικά έγγραφα, φωτογραφικό αρχείο κ.ά. Επίσης, σε ειδικό τμήμα της Βιβλιοθήκης φυλάσσονται πολύτιμα έγγραφα και βιβλία με υπογραφές μεγάλων ιστορικών προσωπικοτήτων (π.χ. Κωστή Παλαμά, Γιάννη Ρίτσου, Μουσολίνι κ.ά.). Η Βιβλιοθήκη διαθέτει δανειστικό τμήμα λογοτεχνικών βιβλίων και δανειστικό τμήμα παιδικών βιβλίων στο ισόγειο του κτιρίου.

• Φάρος της Πάτρας: Στην περιοχή Αγ. Ανδρέα κατασκευάστηκε το 1999 ο σύγχρονος φάρος ο οποίος είναι πιστό αντίγραφο του παλαιού κατασκευής 1892 ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1972. Βρίσκεται στα όρια της λιμενικής ζώνης, δίπλα στην ιχθυόσκαλα της περιοχής και απέναντι από την εκκλησία του Αγ. Ανδρέα. Στο χώρο αυτό λειτουργεί καφετέρια και ουζερί και χρησιμοποιείται επίσης σαν χώρος για εκδηλώσεις και συναυλίες, ενώ στην περιοχή έχει δημιουργηθεί και πάρκο, αποτελώντας έτσι χώρο αναψυχής της πόλης.

• Το ArtWalk^[34] είναι το μοναδικό Street Art Φεστιβάλ διεθνούς εμβέλειας στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, που υποστηρίζεται αμιγώς από την κοινωνία των πολιτών με μετρήσιμα αποτελέσματα. Με πρωτοφανή τρόπο για τα δεδομένα της πόλης, το ArtWalk κινητοποιεί ενεργά τους πολίτες δημιουργώντας ένα αίσθημα ψυχικής ανάτασης. Οι καλλιτέχνες από ολόκληρο τον κόσμο που συμμετέχουν στο φεστιβάλ προσδίδουν στην τοπική κοινωνία ελπίδα και αισιοδοξία για την μελλοντική εικόνα της πόλης.

• Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα: είναι χριστιανική βασιλική και μαζί με τον διπλανό παλαιό ναό του Αγίου Ανδρέα, αποτελούν σημαντικό χώρο προσκυνήματος για Χριστιανούς από όλο τον κόσμο. Ο ναός είναι αφιερωμένος στον πρωτόκλητο απόστολο του Χριστού, Άγιο Ανδρέα. Η κατασκευή του βυζαντινού ρυθμού ναού ξεκίνησε το 1908 υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά, τον οποίο ακολούθησε ο Γεώργιος Νομικός. Εγκαινιάστηκε 66 χρόνια αργότερα, το 1974. Πάνω στον κεντρικό θόλο υπάρχει ένας επίχρυσος σταυρός μήκους 5 μέτρων, και στους υπόλοιπους θόλους υπάρχουν 12 μικρότεροι σταυροί. Αυτοί οι σταυροί συμβολίζουν τον Ιησού και τους Αποστόλους του. Το εσωτερικό του ναού είναι διακοσμημένο με βυζαντινής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες και μωσαϊκά.

• Ιερός Ναός Παντοκράτορος Πατρών: Ιστορικός ιερός ναός στην Άνω Πόλη της Πάτρας ο οποίος είναι χτισμένος στα ερείπια αρχαίου ναού του Ολύμπιου Διός από το 900 π.Χ. περίπου. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τρούλοι του ναού οι οποίοι είναι μολύβδινοι. Ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού είναι περίτεχνος. Υπήρξε ο πρώτος καθεδρικός ναός της Πάτρας, βυζαντινού ρυθμού και αντίγραφο του ναού της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης.

• Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος Πατρών. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, η ενορία της Αγίας Τριάδος υπάρχει στην πόλη των Πατρών ήδη από τον 17ο αιώνα. Ο πρώτος ναός ευρίσκετο πλησίον της Πλατείας Παπαδιαμαντοπούλου, δηλαδή της σημερινής πλατείας Ομονοίας, καταστράφηκε ωστόσο κατά τα γεγονότα της Επαναστάσεως του 1821. Σύμφωνα με το βιβλίο των δωρητών του ναού, ο σημερινός ναός άρχισε να οικοδομείται περί το 1911 ενώ τα εγκαίνια τελέσθηκαν την 13ην Ιουλίου 1914 από τον Μητροπολίτη Πατρών Αντώνιο. Έχει πλούσιο λειτουργικό πρόγραμμα. Καθημερινώς τα πρωινά τελείται η Θεία Λειτουργία και το απόγευμα ο εσπερινός, παρακλήσεις κ.ά. καθώς και κάθε Τετάρτη και Σάββατο τελείται Ιερά Αγρυπνία. Όσο αφορά το ποιμαντικό κομμάτι λειτουργούν τα κατηχητικά σχολεία, κύκλοι μελέτης Αγίας Γραφής, Σχολή Αγιογραφίας και βυζαντινής μουσικής, παρασκευή Προσφόρου κ.ά. Ως προς την κοινωνική προσφορά λειτουργεί το ενοριακό φιλόπτωχο ταμείο εξίσου με το ενοριακό συσσίτιο “Στέγη Αγάπης” και εθελοντική αιμοδοσία δυο φορές το χρόνο! ^[35]
• Μονή Γηροκομειού (Μονή Παναγίας της Γηροκομίτισσας): Το ιστορικό αυτό μοναστήρι ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ. στην περιοχή του Γηροκομείου στο ανατολικό τμήμα της Πάτρας. Χτίστηκε πάνω στα ερείπια του Αρχαίου Ναού της θεάς Αρτέμιδος και γι' αυτό το καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αρτέμιο. Είναι προφανές ότι η Μονή διατηρούσε γηροκομείο κατά τη Βυζαντινή περίοδο.

• Μονή Αγίου Νικολάου Μπάλα Πατρών-Παλαιομονάστηρο^[36]: Είναι χτισμένη στους πρόποδες του Παναχαϊκού, σε υψόμετρο περίπου 350 μ., κοντά στο χωριό Μπάλα, 8 χλμ. βορειοανατολικά της Πάτρας. Το ιστορικό και γραφικό αυτό μοναστήρι ιδρύθηκε κατά τα τέλη του ΣΤ' - αρχές του Ζ' αιώνος, αλλά μέχρι το 1945 καταστράφηκε πολλές φορές. Μια μαρμάρινη πλάκα στη βόρεια εξωτερική πλευρά του Καθολικού ιστορεί την ανασύσταση της Μονής το έτος 1693. Στις αρχές του ΙΘ' αιώνος η ερειπωμένη Μονή - κατά την παράδοση καταστράφηκε από τους Τούρκους τον ΙΗ' αιώνα - προσαρτάται σαν μετόχι στη Μονή Γηροκομείου με την ονομασία «Παλαιομονάστηρο» ή Μονή Αγίου Νικολάου Μπάλα και παραμένει μετόχι της μέχρι το 1925. Στις 17/1/1943 υποδέχτηκε προς φύλαξη τα κειμήλια της Μονής Γηροκομείου την οποία οι Γερμανοί έκαναν προσωρινά αποθήκη πυρομαχικών^[37]. Η Μονή έχει πρόσφατα ανακαινιστεί, αριθμεί δεκαεννέα μοναχές και εορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου και 10 Μαΐου.
• Ο τάφος του Αγίου Γερβασίου Πατρών^[38] που βρίσκεται πίσω από τον Ναό της Αγίας Παρασκευής στα Συχαινά Πατρών. Η αγιότητά του διακηρύχθηκε στις 16/11/2023 ^[39] από το Οικουμενικό Πατριαρχείο μετά από τεκμηριωμένη πρόταση της Εκκλησίας της Ελλάδος την οποία συγκρότησε και κατέθεσε ο Μητροπολίτης Πατρώ�� Χρυσόστομος.

Η Πάτρα διαθέτει αρκετά, διαφόρων ειδών και έκτασης πάρκα από τα πιο γνωστά είναι:

• Άλσος Ρηγόπουλου (Γηροκομειό)
• Δασύλλιο
• Κήπος Σκαγιοπουλείου
• Νότιο Πάρκο
• Bόρειο Πάρκο
• Πάρκο Κάστρου
• Πάρκο Αγίου Αλεξίου
• Πάρκο Κόκκινου Μύλου
• Έλος της Αγυιάς (Πάρκο Πλαζ)
• Πάρκο Φάρου
• Πάρκο Τερψιθέας

Μεγάλη πνευματική δραστηριότητα παρουσίασε και μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες ανέδειξε η Πάτρα μετά την Επανάσταση του ’21. Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα αν και με καταγωγή από το Μεσολόγγι όπου και μετακόμισε σε παιδική ηλικία λόγω του θανάτου των γονέων του. Ήδη από το 1850 λειτουργούν στην πόλη Γυμνάσια, ιδιωτικά Λύκεια και ιδρύεται επιβλητικό δημοτικό θέατρο που εντυπωσιάζει ακόμα. Εφημερίδες και περιοδικά, όπως το « Επί τα Πρόσσω», αναρχικών αποκλίσεων, ενισχύουν τον πνευματικό χαρακτήρα της Πάτρας. Κίνημα εργατικό, ριζοσπαστισμός, αναρχισμός και μεγαλοϊδεατισμός συνυπάρχουν.

Εμφανίζονται μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες, όπως ο εκπρόσωπος της παλαιάς Αθηναϊκής Σχολής ποιητής Σπυρίδων Βασιλειάδης, ο Ανδρέας Ρηγόπουλος, ο Παναγιώτης Συνοδινός, ο σατιρικός Ηλίας Συνοδινός, ο Νικόλαος Κονεμένος που ζει εκεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και τυπώνει τα γλωσσικά του κηρύγματα. Ακολουθούν οι σοφοί αρχαιοελληνιστές Μιχ. Βαμβακερός (θείος του ποιητή Ιω. Γρυπάρη) και Μ. Μελισσηνός, και ο μεταφραστής της Παγκοσμίου Ιστορίας του Μύλλερ σοφός ιστορικός Ιωάννης Παπαλουκάς. Σύγχρονοί τους είναι ο Στέφ. Μυρτίλος, ο Δανιήλ Παναγιωτόπουλος, ο Γεώργιος Παπαδημητρίου, ο Δ. Πανόπουλος, ο Γ. Τσαγκρής, ο Αλφρέδος Μόον. Ο ελληνοκεντρικός Περικλής Γιαννόπουλος αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση για την πατρινή διανόηση.

Πολιτικοί, όπως ο Λουκάς και ο Θάνος Κανακάρης Ρούφος, ο επί πολλά χρόνια Πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Δημήτριος Μπουκαούρης και ιδίως ο Δημήτριος Γούναρης και ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, αποτελούν σπουδαίες πνευματικές προσωπικότητες, αν και δεν άφησαν συγγραφικό έργο. Η κυρίαρχη όμως πνευματική προσωπικότητα της Πάτρας των δύο τελευταίων αιώνων είναι ο πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος με το τεράστιο συγγραφικό και διδακτικό του έργο. Το έργο του Κανελλόπουλου περιλαμβάνεται σε δεκάδες τόμους πολιτικής ιστορίας και ιστορίας του πνεύματος, κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας, καθώς και έργο λογοτεχνικό.

Ως προς τη σύγχρονη εποχή, μπορούν να αναφερθούν ο ιστορικός Νίκος Μπακουνάκης, οι ιστοριοδίφες της Πάτρας Κώστας Τριανταφύλλου, Βασίλης Λάζαρης, Χρήστος Μούλιας, Στέφανος Θωμόπουλος, Νίκος Πολίτης, ο λαογράφος Χρήστος Κορύλλος, ο λόγιος στοχαστής Ρούσσος Εμμανουήλ και οι φιλόλογοι - νεοελληνίστριες Μαρία Δημάκη^[α] και Βασιλική Λαμπροπούλου^[β]. Επίσης, ο μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, αλλά και οι ηθοποιοί Τασσώ Καββαδία, Σπύρος Φωκάς, κ.α.

Στην Πάτρα λειτουργούν σχολές και τμήματα του Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σύμφωνα με τον νόμο 4610/2019 (ΦΕΚ 70 Α/19) που κατάργησε το ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (πρώην ΤΕΙ Πάτρας & ΤΕΙ Μεσολογγίου όπου συγχωνεύτηκαν το 2013 με ΦΕΚ Α' 132/5-6-2013) και ενσωμάτωσε τις σχολές και τα τμήματα του στα δύο ιδρύματα. Τα Α.Ε.Ι. που λειτουργούν στην Πάτρα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με ερευνητικά ινστιτούτα, που καθιστούν την πόλη σε σημαντικό επιστημονικό κέντρο με αξιόλογες επιδόσεις στην τεχνική εκπαίδευση.

Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Πάτρας είναι τα εξής:

• Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Τα κτίρια της διοίκησης κ.α. βρίσκονται στην περιοχή της Περιβόλας, πολύ κοντά στο Κλειστό Γυμναστήριο Απόλλωνα Πάτρας αλλά και στον ποταμό Γλαύκο και σε απόσταση 6½ νοτιοδυτικά του κέντρου της πόλης. Από το Μάρτιο του 2016 η βιβλιοθήκη του Ε.Α.Π. στεγάζεται σε οίκημα στη συνοικία Κουκούλι (διεύθυνση: Πατρών-Κλάους 183), σε σχετικά κοντινή απόσταση με τα κτίρια της διοίκησης.
• Πανεπιστήμιο Πατρών: Ιδρύθηκε το 1964. Οι κεντρικές εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου βρίσκονται στο Ρίο, προάστιο της πόλης, 7 χλμ. βορειοανατολικά του κέντρου της Πάτρας. Μερικά τμήματα του ιδρύματος στεγάζονται και στις εγκαταστάσεις του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας.
• Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου: Το ίδρυμα με έδρα την Τρίπολη Αρκαδίας, έχει παράρτημα και στην Πάτρα. Στις εγκαταστάσεις του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας στεγάζεται η Σχολή Μηχανικών και τα τρία τμήματά της.

Οι εγκαταστάσεις του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας βρίσκονται στη συνοικία Κουκούλι και στα όρια των συνοικιών Ταραμπούρα και Μπεγουλάκι, σε απόσταση 4½ χλμ νοτιοανατολικά του κέντρου της πόλης. Τις εγκαταστάσεις αυτές πλέον τις χρησιμοποιούν από κοινού τα δύο ιδρύματα, για τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες.

Η Πάτρα είναι κόμβος τριών μεγάλων οδών. Στα ανατολικά της πόλης βρίσκεται η Ολυμπία Οδός, η οποία συνδέει την πόλη με την Αθήνα, την Κόρινθο και πόλεις της Βόρειας Πελοποννήσου. Στα βόρεια υπάρχει η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και η Ιόνια Οδός, η οποία συνδέει την πόλη με τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο, ενώ νότια υπάρχει η Εθνική Οδός 9, η οποία συνδέει την πόλη με τον Πύργο και την Καλαμάτα, καθώς και άλλες πόλεις και τοποθεσίες της δυτικής Πελοποννήσου. Υπό κατασκευή είναι και ο νέος Αυτοκινητόδρομος Πάτρα - Πύργος - Τσακώνα.

Οι δημόσιες μεταφορές της Πάτρας αποτελούνται από 40 δρομολόγια λεωφορείων του Αστικού ΚΤΕΛ Πάτρας και της δημοτικής συγκοινωνίας και από ένα δρομολόγιο προαστιακού σιδηροδρόμου, το οποίο συνδέει το κέντρο της πόλης με το Ρίο. Τα ταξί της πόλης είναι χρώματος βυσσινί.

Η Πάτρα συνδέεται με το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο μέσω της λεωφορειακής γραμμής του ΟΣΕ "Πάτρα(-Διακοπτό)-Κιάτο", που συνδέει την Πάτρα με τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Κιάτου ο οποίος αποτελεί τερματικό σταθμό του Προαστιακού σιδηροδρόμου Αθηνών. Στο παρελθόν η Πάτρα ενωνόταν σιδηροδρομικά με την Αθήνα, την Κόρινθο, τον Πύργο, την Κυπαρισσία και την Καλαμάτα μέσω των παλιών μετρικών σιδηροδρομικών γραμμών Πειραιά-Πάτρας και Πάτρας-Πύργου-Καλαμάτας οι οποίες σήμερα έχουν καταργηθεί. Ωστόσο, προβλέπεται επανασύνδεση της Πάτρας με τον Πύργο με επαναλειτουργία της μετρικής γραμμής. Επίσης, κατασκευάζεται νέα διπλή σιδηροδρομική γραμμή που θα ενώσει το Νέο Λιμάνι Πάτρας και την Πάτρα με την Αθήνα και το Αεροδρόμιο "Ελευθέριος Βενιζέλος". Η γραμμή έχει ολοκληρωθεί στο τμήμα Αεροδρόμιο-Αίγιο, το τμήμα Αίγιο-Ρίο είναι υπό κατασκευή, ενώ υπολείπεται το τμήμα Ρίο-Λιμάνι Πάτρας. Στο τμήμα Αεροδρόμιο-Κιάτο η γραμμή διαθέτει ηλεκτροκίνηση.

Από το 1902-1917 υπήρχε στην Πάτρα τραμ ηλεκτροκίνητο, το πρώτο στην Ελλάδα με δύο διαδρομές: α) Η πρώτη, της «Κάτω Πόλης», ξεκινούσε από τη συνοικία του Αγίου Διονυσίου, ακολουθούσε κατά μήκος την οδό Αγίου Ανδρέου και τερμάτιζε στις Ιτιές. Το μήκος της ήταν 5,3 χλμ. β) Η δεύτερη διαδρομή, της «Άνω Πόλης», ξεκινούσε και αυτή από τη συνοικία του Αγίου Διονυσίου, ακολουθούσε την οδό Αγίου Ανδρέου και έστριβε στην οδό Δημ. Γούναρη, ακολούθως στην οδό Αγίου Γεωργίου και Π.Π. Γερμανού και τερμάτιζε στην πλατεία Ταμπαχάνων (στο σημείο που είναι σήμερα το σχολικό συγκρότημα Γεωργίου Γλαράκη). Το μήκος της ήταν 1,7 χλμ.

Η Πάτρα συνδέεται με ευρωπαϊκούς προορισμούς μέσω του αεροδρομίου του Αράξου που απέχει περίπου 45 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Για τη θερινή περίοδο του 2012 διεξάγονται τακτικές πτήσεις της Ryanair από και προς Λονδίνο (Στάνστεντ), Πάφο και Μιλάνο (Μπέργκαμο) και πτήσεις άλλων εταιριών από και προς Ελβετία και Γερμανία όπως και πτήσεις τσάρτερ. Η πρόσβαση στο αεροδρόμιο είναι αποκλειστικά οδική και η συγκοινωνία με την πόλη της Πάτρας διεξάγεται με λεωφορείο του ΚΤΕΛ Αχαΐας, με ταξί ή με ιδιωτικά μέσα. Η χρονική απόσταση Πάτρας-Αεροδρομίου είναι περίπου 40 λεπτά.

Το λιμάνι ανέκαθεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Κατά τον προηγούμενο αιώνα γνώρισε μία περίοδο μεγάλης άνθησης ως κέντρο σταφιδεμπορίου. Τα πλεονεκτήματα γεωγραφικής θέσης του επιφύλαξαν μια εκτεταμένη περίοδο ακμής, που σημάδεψε τη ζωή της Πάτρας και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας.

Στη συνέχεια, η κάμψη και παρακμή του σταφιδεμπορίου, συμπαρέσυρε και το λιμάνι σε μία περίοδο στασιμότητας και αργότερα παρακμής, που έγινε ιδιαίτερα έντονη τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Όμως η ανάπτυξη των πορθμειακών μεταφορών, οδήγησε σε μία νέα περίοδο ακμής, που άρχισε τη δεκαετία του 1960 και συνεχίζεται και σήμερα με πολύ θετικές προοπτικές.

Το χαρακτηριστικά του λιμανιού σε όλη την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι και τις αρχές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ορίζουν ένα εύρωστο λιμάνι με έντονη εμπορευματική δραστηριότητα. Υπήρχε ναυτική σύνδεση των Πατρών με όλη σχεδόν τη δυτική Ελλάδα, καθώς και με την Ιταλία και την Αλβανία.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος δημιουργεί μία τομή που ακολουθείται από μία φάση απραξίας και αναδιοργάνωσης μετά την απελευθέρωση. Από το 1951-52 αρχίζει να ανακτά σημαντική εμπορευματική δραστηριότητα στα πλαίσια των αλλαγμένων μεταπολεμικών συνθηκών. Από το τέλος της δεκαετίας του '50 δρομολογούνται οι συνθήκες που καθόρισαν τον σημερινό χαρακτήρα του λιμανιού.

Μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, τόσο η Πάτρα όσο και το λιμάνι της άλλαξαν δραστικά. Ιδιαίτερες αλλαγές στο χαρακτήρα του λιμανιού έγιναν και τα τελευταία τρία χρόνια, οι οποίες οφείλονται κυρίως στην πρόσφατη κρίση των Βαλκανίων, όπου οι προτιμήσεις τουριστικών και εμπορευματικών ροών άλλαξαν.

Οι ριζικές διαφοροποιήσεις, που οφείλονται σε τοπικές συνθήκες και σε γενικότερες πανελλήνιες εξελικτικές τάσεις, έκαναν το λιμάνι πράγματι αγνώριστο. Ως χρονολογία ορόσημο μπορεί να χαρακτηριστεί το 1960, γιατί είναι η χρονιά εκείνη που δρομολογείται το πρώτο οχηματαγωγό πλοίο (ferry-boat) στη γραμμή Ελλάδας - Ιταλίας. Ήταν το οχηματαγωγό «Εγνατία» και το παρθενικό του ταξίδι χαιρετίστηκε με μουσική και πυροτεχνήματα. Η γραμμή αυτή ξεκίνησε με μία συνεργασία της ελληνικής ΕΛΜΕΣ (Ελληνικαί Μεσογειακαί Γραμμαί Α.Ε.) και της ιταλικής Adriatica di Navigazione S.p.A., η οποία το επόμενο χρόνο δρομολόγησε και το νεοναυπηγημένο «Άππια».

Η θέση της Πάτρας ως πλησιέστερου σημαντικού ηπειρωτικού λιμένος προς τη δυτική Ευρώπη, ως αστικού κέντρου υπερτοπικής κλίμακας και συγκοινωνιακού κόμβου, ευνόησε τη χρησιμοποίησή της από τους τουρίστες, είτε ως σημείο εισόδου - εξόδου, είτε ως σημείο διέλευσης. Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πολεοδομική της διαμόρφωση, μιας και το λιμάνι, η σιδηροδρομική γραμμή και ο σταθμός, καταλαμβάνουν σημαντικό, αν όχι ολόκληρο μέρος, από την παραλία της πόλης, και που σε συνδυασμό με την ύπαρξη των βιομηχανιών στα νοτιοδυτικά παράλια (Ακτή Δυμαίων) καθιστούν την Πάτρα μια «παραθαλάσσια πόλη χωρίς θάλασσα».

Σήμερα, το λιμάνι αποτελεί τη σημαντικότερη τερματική εγκατάσταση θαλάσσιων μεταφορών της Δυτικής Ελλάδας και το σημαντικότερο σημείο πορθμειακής σύνδεσης της χώρας με την Ιταλία, ενώ ο ρόλος του στο δίκτυο των εσωτερικών ακτοπλοϊκών συνδέσεων με τα νησιά του Ιονίου έχει αποδυναμωθεί, μετά την ανάπτυξη του λιμανιού της Κυλλήνης ως κύριου σημείου συνδέσεως της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς.

Οι εξελίξεις της διεθνούς μεταφορικής αγοράς στην ευρύτερη περιοχή της Αδριατικής και των Βαλκανίων, αναδεικνύουν και αναβαθμίζουν το ρόλο του λιμανιού της Πάτρας στο διεθνές δίκτυο των μεταφορών. Η κρίση των Βαλκανίων έχει ως αποτέλεσμα την εκτροπή πολύ σημαντικού τμήματος του διεθνούς εμπορίου της χώρας στη θαλάσσια οδό εξυπηρέτησης. Ενώ το ποσοστό του διεθνούς εμπορίου της χώρας που εξυπηρετείται οδικά παραμένει σταθερό στην τάξη του 7-8% ετησίως, η κατανομή των φόρτων μεταξύ θαλάσσιου δρόμου της Αδριατικής και των χερσαίων διαδρομών, έχει μεταστραφεί, από 80-20% περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980, σε 50-50% για το 1993. Από τον φόρτο αυτό, το 1993 η Πάτρα εξυπηρετεί περίπου το 80%, ενώ η Ηγουμενίτσα το υπόλοιπο 20%.

Οι προβλέψεις συγκλίνουν στο ότι ακόμα και μετά την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας στα Βαλκάνια, θα παραμείνει εξυπηρετούμενο από τη θαλάσσια οδό το μεγαλύτερο μέρος από την εκτραπείσα κίνηση. Οι προβλεπόμενοι φόρτοι για το 2010 ανέρχονται σε 190.000 - 280.000 φορτηγά, 280.000 - 300.000 ιδιωτικά αυτοκίνητα, 10.000 λεωφορεία, 40.000 δίκυκλα και 1.700.000 επιβάτες το χρόνο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1992 τα αντίστοιχα νούμερα ήσαν: 948.226 επιβάτες, 110.999 φορτηγά, 6.806 λεωφορεία, 153.096 επιβατικά και 17.883 δίκυκλα.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Στην πόλη υπάρχουν τα εξής δημόσια νοσοκομεία:

• Γενικό Νοσοκομείο Πατρών «Ο Άγιος Ανδρέας»
• Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών «Παναγία η Βοήθεια» (Ρίο)
• Καραμανδάνειο Γενικό Νοσοκομείο Παίδων

Παλαιότερα λειτουργούσαν, μέχρι πριν λίγα χρόνια, και τα κάτωθι Νοσηλευτικά Ιδρύματα:

• 409 Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πατρών (αρχικά αμιγώς ως στρατιωτικό νοσοκομείο και έπειτα ως γενικό νοσοκομείο με συγκεκριμένες ειδικότητες)
• Ειδικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Νοτιοδυτικής Ελλάδας «Ο Άγιος Λουκάς»

Σήμερα λειτουργεί επίσης πληθώρα ιδιωτικών θεραπευτηρίων, κλινικών και ιατρείων, ενώ το μεγαλύτερο ιδιωτικό ιατρικό κέντρο είναι η «Γενική Κλινική Ολύμπιον» που στεγάζεται στην περιοχή της Ανθούπολης - Αμπελοκήπων.

Η Πάτρα είναι μέλος του πιλοτικού προγράμματος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Διαπολιτισμικές πόλεις».^[40]

Η Πάτρα είναι αδελφοποιημένη με τις εξής πόλεις:^[41]

Αλέξινατς, Σερβία Μπάνια Λούκα, Βοσνία και Ερζεγοβίνη[42] Ανκόνα, Ιταλία Μπάρι, Ιταλία Βύβλος, Λίβανος Μπίντγκοστς, Πολωνία[43] Καντέρμπερι, Νέα Νότια Ουαλία, Αυστραλία Κισινάου, Μολδαβία

Κραϊόβα, Ρουμανία Ντέμπρετσεν, Ουγγαρία[43] Αμμόχωστος, Κύπρος[43] Φωξάνη, Ρουμανία Αργυρόκαστρο, Αλβανία Χάρκοβο, Ουκρανία Λεμεσός, Κύπρος[43][44]

Οχρίδα, Σκόπια Ρήγιο, Καλαβρία, Ιταλία Σαιντ-Ετιέν, Γαλλία[43] Σαβάννα, Τζόρτζια, ΗΠΑ[45] Σπλιτ, Κροατία Βίλνιους, Λιθουανία Γου Σι, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας[46] Καλίνινγκραντ, Ρωσία[47][48]

• 
  Δορυφορική φωτογραφία της Πάτρας από τη NASA.
• 
  Η κεντρική πλατεία της Πάτρας, πλατεία Γεωργίου Α'.
• 
  Η οδός Αγίου Νικολάου.
• 
  Μερική άποψη του λιμανιού.
• 
  Ο Ναός του Αγίου Ανδρέα, 3η μεγαλύτερη εκκλησία Βυζαντινού ρυθμού στα Βαλκάνια.^[49]
• 
  Το ρολόι στην πλατεία Τριών Συμμάχων.
• 
  Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Πάτρας.
• 
  Η οδός Αγίου Ανδρέου σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.
• 
  Η οδός Όθωνος-Αμαλίας σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.
• 
  Η οδός Κολοκοτρώνη στο ύψος της οδού Όθωνος Αμαλίας.
• 
  Θέα από το Κάστρο της Πάτρας.
• 
  Πάτρα, ρωμαϊκό υδραγωγείο, δασύλλιο, κάστρο, πατραϊκός από την Αρόη.
• 
  Η Πάτρα στο ηλιοβασίλεμα από ύψωμα ΒΑ του Δασυλλίου.
• 
  Τα Σκαλιά Αγίου Νικολάου.

• Δήμος Πατρέων
• Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
• Πατρινό Καρναβάλι
• Ε.Π.Σ. Αχαΐας
• Ιστορία της Πάτρας
• Ιστορία των Εβραίων στην Πάτρα
• Κατάλογος Δημάρχων Πατρέων
• Κατάλογος Λατίνων Αρχιεπισκόπων Πάτρας
• Κατάλογος Μητροπολιτών Πάτρας
• Ιερά Μητρόπολις Πατρών
• Κατάλογος Συνοικιών Πάτρας
• Μεταναστευτικό πρόβλημα στην Πάτρα
• Πανεπιστήμιο Πατρών
• Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πατρών
• Ωρίων Αστρονομική Εταιρεία Πάτρας

• Τροποποίηση της Απόφασης με αριθμό 11247/28.12.2012 (ΦΕΚ 3465/Β΄/28.12.2012) και Θέμα «Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού−Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας», Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 698 (20 Μαρτίου 2014).
• Κονταλή, Αθηνά, Η συμμετοχή του Ελληνορθόδοξου κλήρου στα επαναστατικά κινήματα της Τουρκοκρατίας: 1453-1821, διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Σχολή Θεολογική, Τμήμα Θεολογίας/Τομέας Ιστορικός, Αθήνα 2011.
• Κονταλή Ν., Αθηνά, «Η εξέγερση της Πάτρας κατά των Οθωμανών (1571) και ο ηγετικός ρόλος του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού Α΄», Πελοποννησιακά, Παράρτ. 28 (2009), σελ. 101-116.

• Λουλούδης, Θεόδωρος Η. (2010). Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση. Πάτρα: Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. 
• Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμοι Α΄-Β΄, Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση (Α΄ έκδοση: Πάτρα 1959).

• Ένθετο Ε-Ιστορικά της εφημ. Ελευθεροτυπία με θέμα: «Πάτρα, η πόλις-λιμάνι», τχ. 119 (24 Ιανουαρίου 2002).
• Ένθετο Επτά Ημέρες της εφημ. Καθημερινή με θέμα: «Παλιά Πάτρα» (21 Φεβρουαρίου 1999).
• Στέφανου Ν. Θωμόπουλου, Ιστορία της πόλεως των Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1821, Πάτραι 1952 (επιμέλεια: K.N. Τριανταφύλλου).
  [πρόσφατη έκδοση: Βασίλης Κ. Λάζαρης (επιμ.), Στέφανου Ν. Θωμόπουλου «Ιστορία της Πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821». Έκδοση τέταρτη στη δημοτική γλώσσα και με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα, Τόμοι Α'-Β', Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1998-1999. ISBN 960-7960-10-6 (set).]
• Γιώτα Καΐκα-Μαντανίκα, Πάτρα 1870-1900. Η καθημερινή ζωή της Πάτρας στην αυγή της Μπελ Επόκ, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1998.
• Δ. Καρατζά, Χ. Χαραλάμπους, Δ. Γκότση, Γ. Λύρα, Πάτρα, ονομάτων επίσκεψις, Έκδοση των εφημερίδων «Εθνικός Κήρυξ των Πατρών» και «Ημερήσιος Κήρυξ των Πατρών», Πάτρα 1995.
• Βασίλης Κ. Λάζαρης, Πολιτική Ιστορία της Πάτρας, Τόμοι Α΄-Β΄-Γ΄-Δ΄, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1986-1990∙ Τόμος Ε΄, Εκδόσεις Διαπολιτισμός, Πάτρα 2016.
• Αλέξης Μ. Μάλλιαρης, Η Πάτρα κατά τη βενετική περίοδο (1687-1715): γη, πληθυσμοί, κοινωνία στη Β.Δ. Πελοπόννησο, εκδ. Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετιας, 2008.
• Νικόλας Μιτζάλης, Προσφυγικά. Η συνοικία της σιωπής στην Πάτρα του Μεσοπολέμου, Εκδόσεις Πελοπόννησος, Πάτρα 2014. ISBN 978-618-81328-1-8.
• Χρήστος Α. Μούλιας, Το λιμάνι της σταφίδας, Πάτρα 1828-1900, Εκδόσεις Περί τεχνών, Πάτρα 2000.
• Αφέντρα Γ. Μουτζάλη, «Μεταβολές του αστικού τοπίου στην Πάτρα του 19ου αιώνα», archaiologia.gr, 1 Φεβρουαρίου 2016.
• Νίκος Μπακουνάκης, Πάτρα 1828-1860, μια ελληνική πρωτεύουσα στον 19ο αιώνα, δεύτερη έκδοση, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995. ISBN 960-03-0000-3.
• Ξενοφών Αργ. Παπαευθυμίου, Σιωπηλοί μάρτυρες. Τα βιομηχανικά κτίρια της Πάτρας και η αρχιτεκτονική τους, Εκδόσεις Πελοπόννησος, Πάτρα 2014. ISBN 978-618-81328-0-1.
• Ελένη Σαράντη, «Η Πάτρα όπως την είδαν οι περιηγητές από το 1204 ως το 1500», Μνήμων, 5 (1975), σελ. 7-34.
• Συλλογικός τόμος, Η πολιτισμική φυσιογνωμία της Πάτρας. Εβδομάδα Γραμμάτων & Τεχνών της Πάτρας, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1997.
• Συλλογικός τόμος, Πάτρα, από την αρχαιότητα έως σήμερα, Υπό την αιγίδα της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάτρα 2006», Εκδόσεις Κότινος Α.Ε, Αθήνα 2005.
• Νίκος Φ. Τόμπρος, Η Πάτρα στον Αγώνα (1821-1828), Εκδόσεις Το Δόντι, Πάτρα 2021.
• Νίκος Τόμπρος, «Ένοπλες συγκρούσεις και πολιτικές αντιπαραθέσεις κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Πατρών (1821-1828)», στο: Στ΄ Διεθνές Συνέδριο με θέμα: «Πολεμικές συγκρούσεις και τόποι καθαγιασμού του απελευθερωτικού αγώνα κατά την Επανάσταση του 1821» (Αθήνα, 6-7.10.2017), 10 Επιστημονικά Συνέδρια για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επαναστάσεως (1821-2021), Αθήνα 2018, σ. 147-183.
• Ανδρέας Τσιλίρας (επιμ.), Δημοτικές εκλογές στην Πάτρα, Εκδόσεις Πελοπόννησος, Πάτρα 2014. ISBN 978-960-88372-9-4.
• Νικόλας Φαράκλας, Η Γεωπολιτική Οργάνωση της Πελοποννησιακής Αχαΐας, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας-Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σειρά: Ρίθυμνα-Θέματα Κλασικής Αρχαιολογίας, αρ.9, Ρέθυμνο 2001.

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Πάτρα

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Πάτρα

Στα Βικιταξίδια υπάρχουν ταξιδιωτικές οδηγίες για τoν προορισμό    Πάτρα

• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές οικισμού Πάτραι. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 28/11/2017.
• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Δήμου Πατρέων. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 28/10/2017.
• Βίντεο και πληροφορίες για την Πάτρα πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης από το Travel Channel
• Βίντεο για το Πατρινό Καρναβάλι από το Travel Channel
• ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας
• Επαγγελματικός-Επιχειρηματικός Οδηγός Πάτρας
• Ζωντανές εικόνες από την Πάτρα
• Πάτρα πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006
• Ρεπορτάζ για το Πατρινό Καρναβάλι του 2007 από το Reuters^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Τουριστικός οδηγός Πάτρας
• faroi.com: Ο πέτρινος παραδοσιακός φάρος στο λιμάνι της Πάτρας
• «Patras photos Videos Πάτρα Εικόνα Ήχος Τέχνη» - Eλληνικό κανάλι στο youtube για την Πάτρα
• Άνω Πόλη-Γλαράκη

• Πάτρα (Αμήχανη Βιομηχανία) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)