Κάλλιο Φωκίδας

Συντεταγμένες: 38°33′10.55″N 22°10′16.28″E / 38.5529306°N 22.1711889°E / 38.5529306; 22.1711889

Κάλλιο
Κάλλιο Κάλλιο
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα[1]
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φωκίδας
Δήμος	Δωρίδος
Δημοτική Ενότητα	Λιδωρικίου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Νομός	Φωκίδας
Υψόμετρο	460 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	32
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Βελούχοβο
Ταχ. κώδικας	33053
Τηλ. κωδικός	2266
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Το Κάλλιο είναι ημιορεινό χωριό στη Δωρίδα της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδος, σε υψόμετρο 460 μέτρα^[2].

Το χωριό βρισκόταν αρχικά στον χώρο, στον οποίο δημιουργήθηκε το 1980 η τεχνητή λίμνη που προέκυψε από τη κατασκευή του φράγματος του Μόρνου. Για τον λόγο αυτό αρκετοί κάτοικοι μετακινήθηκαν κυρίως στην Αθήνα και στο Λιδωρίκι. Όσοι όμως παρέμειναν μετέφεραν το χωριό σε άλλη θέση, πάνω από τις όχθες της λίμνης ενώ ο παλιός οικισμός καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης^[3][4], τα οποία κάλυψαν και τον ναό της Ευαγγελίστριας. Στα βορειοδυτικά του σημερινού χωριού βρίσκεται η «πηγή Καλλίου» από την οποία υδρευόταν το αρχαίο Κάστρο, οπού σώζονται ερείπια του ναού του Αγίου Νικολάου. Άλλο ένα ιστορικό κτίσμα που βυθίστηκε στα νερά είναι η πέτρινη (πιθανότατα βενετσιάνικη) θολωτή γέφυρα στη θέση «Χάνια του Βελούχοβου» που αναφέρεται στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη καθώς και ο οικισμός Χάνια Στενού^[3][5].

Στην αρχαιότητα το Κάλλιον ή αρχαία Καλλίπολις βρισκόταν βορειοδυτικά του Λιδωρικίου, στη θέση «Στενό», όπου μεταγενέστερα κτίστηκε το κάστρο του Βελούχοβου. Ο Θουκυδίδης αναφέρει τους Καλλιείς και την πόλη τους ως το ανατολικότερο μέρος της αιτωλικής φυλής των Οφιονέων^[6]. Δεν αποκλείεται το Κάλλιον να αποτέλεσε διοικητικό κέντρο όλων των Οφιονέων, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία^[7] και του Στέφανου Βυζάντιου (που ονομάζει την πόλη Σόλλιον και Φάκιον). Στην ελληνιστική περίοδο, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη ονομαζόταν Καλλίπολις. Παρότι σώζονται ίχνη κατοίκησης από τα Γεωμετρικά χρόνια, η Καλλίπολις κατοικήθηκε οργανωμένα από τον 4ο αιώνα π.Χ. Η άνθησή της συνδέεται ενδεχομένως με την ανάπτυξη της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Βρισκόταν σε ιδιαίτερα στρατηγική θέση και ίσως γι' αυτό υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή του κατά την επέλαση των Γαλατών το 279 π.Χ.^[5]. Κατόπιν της εκστρατείας των Γαλατών, η πόλη ανοικοδομήθηκε εκ νέου^[8]. Αρκετοί Καλλιπολίτες, όπως προκύπτει από τα επιγραφικά δεδομένα, αναρριχήθηκαν σε αξιώματα της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Επίσης, οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια πόλη ακμάζουσα, με πολιτειακή οργάνωση, ιερά και οικονομική άνθιση. Οι κάτοικοι όμως φαίνεται ότι ενεπλάκησαν ενεργά στις πολιτικές διαμάχες του 2ου αι. π.Χ. σχετικά με τη θέση που έπρεπε να πάρουν ως προς τους Ρωμαίους. Μετά τη μάχη της Πύδνας (167 π.Χ.) φαίνεται πως το Κάλλιον καταστρέφεται από πυρκαγιά, που οφειλόταν ενδεχομένως σε εμπρησμό. Τον 9ο αιώνα αναφέρεται ως έδρα του επισκόπου το Λιδωρίκι, που διαδέχθηκε το Κάλλιο ως διοικητικό κέντρο της ορεινής Δωρίδας. Τον 14ο και 15ο αιώνα αναφέρεται μόνο το κάστρο του Λιδωρικίου, που μάλλον ταυτίζεται με τα μεσαιωνικά ερείπια των κτηρίων και της οχύρωσης, που σώζονται στη θέση της αρχαίας ακρόπολης^[8].

Αφού ανασκάφτηκαν συστηματικά στο διάστημα 1977 - 1979 από τον καθηγητή αρχαιολογίας Πέτρο Θέμελη, τα δημόσια κτίσματα της πόλης και τα νεκροταφεία έχουν κατακλυσθεί από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου. Αποκαλύφθηκαν ωστόσο ο οχυρωματικός περίβολος, τα ιερά της Δήμητρας και της Κόρης και πιθανόν της Ειλειθυίας ή της Αρτέμιδας Ειλειθυίας, το βουλευτήριο, η αγορά, το θέατρο και οι νεκροπόλεις. Στην περίφημη «Οικία του αρχείου» ανακαλύφθηκαν περί τα 600 πήλινα σφραγίσματα. Αρκετά από τα κινητά ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Λιδωρικίου, ενώ κάποια έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.

Το Κάλλιο στο παρελθόν είχε σλαβική ονομασία. Ονομαζόταν Βελούχοβο^[9], ονομασία με την αναφέρεται μετά την απελευθέρωση το 1894 να προσαρτάται στον τότε δήμο Υαίας και διατήρησε μέχρι το 1916 οπότε μετονομάστηκε σε Κάλλιο με το ΦΕΚ 72Β - 07/09/1916 από την παρακείμενη αρχαία πόλη Κάλλιο ή Καλλίπολη^[10]. Έχει πληθυσμό 63 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, και μαζί με το Κλήμα Λιδωρικίου και το Τριβίδι συναποτελούν την Τοπική Κοινότητα Καλλίου της Δημοτικής Ενότητας Λιδωρικίου του Δήμου Δωρίδος^[11].

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Κάλλιο

• Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.