Перайсці да зместу

Ферэнц Краус

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Краус.
Ферэнц Краус
Дата нараджэння 17 мая 1962(1962-05-17)[1] (62 гады)
Месца нараджэння
Грамадзянства
Род дзейнасці фізік, выкладчык універсітэта, фізік-тэарэтык, вучоны-ядзершчык, фізік-лазершчык, інжынер-электрык
Навуковая сфера attophysics[d]
Месца працы
Навуковая ступень доктар філасофіі[6] (1991) і габілітаваны доктар (1993)
Альма-матар
Член у
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ферэнц Краус (венг.: Ferenc Krausz, нар. 17 мая 1962, г. Мор  (англ.) (бел., Венгрыя) — фізік венгерскага паходжання, які сумесна з групай навукоўцаў упершыню згенераваў і вымераў першы атасекундны  (англ.) (бел. светлавы імпульс  (англ.) (бел. і выкарыстоўваў яго для назірання за паводзінамі электронаў у атамах, даўшы тым самым нараджэнне новай галіне фізікі — атафізікі  (англ.) (бел..[9] Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (2023). Член Германскай акадэміі прыродазнаўцаў «Леапальдзіна» (2016)[10], замежны член-карэспандэнт Аўстрыйскай акадэміі навук[11], замежны член Венгерскай акадэміі навук (2007)[12], Расійскай акадэміі навук (2011)[13].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Краус вывучаў тэарэтычную фізіку ва ўніверсітэце Лоранда Этвеша і электратэхніку ў Будапешцкім тэхнічным універсітэце ў Венгрыі. Пасля хабілітацыі ў Венскім тэхнічным універсітэце ў Аўстрыі стаў прафесарам гэтага ўніверсітэта. У 2003 годзе яго прызначылі дырэктарам Інстытута квантавай оптыкі таварыства Макса Планка  (руск.) (бел. ў Гархінгу  (руск.) (бел., Германія, а ўжо ў 2004 годзе стаў загадчыкам кафедры эксперыментальнай фізікі ва Універсітэце Людвіга Максіміліяна ў Мюнхене. У 2006 годзе Краус стаў адным з заснавальнікаў Мюнхенскага цэнтра перадавой фатонікі (МАР) і пачаў працаваць адным з яго дырэктараў.[14]

Даследаванні

[правіць | правіць зыходнік]

Ферэнц Краус і яго даследчая група першымі стварылі і вымералі светлавы імпульс працягласцю менш за адну фемтасекунду  (англ.) (бел.. Вучоныя пачалі выкарыстоўваць гэтыя атасекундныя светлавыя імпульсы для назірання за рухам электронаў у рэжыме рэальнага часу. Гэтыя вынікі паклалі пачатак атасекунднай фізіцы  (англ.) (бел..[15][16][17][18]

У 1990-я гады Ферэнц Краус і яго каманда заклалі аснову для дальнейшага развіцця фемтасекунднай лазернай тэхналогіі да яе канчатковых межаў — да светлавых імпульсаў, якія нясуць большую частку сваёй энергіі ў адным ваганні электрамагнітнага поля. Абавязковай перадумовай для генерацыі такіх кар��ткіх светлавых імпульсаў з’яўляецца высокадакладны кантроль затрымкі розных каляровых кампанентаў шырокапалоснага (белага) святла на адну актаву. Аперыядычныя шматслойныя сістэмы (чырпавальныя люстэркі), якія ўзніклі ў выніку супрацоўніцтва Ферэнца Крауса і Роберта Шыпёка[19], зрабілі магчымым такі кантроль і з’яўляюцца незаменнымі ў сучасных фемтасекундных лазерных сістэмах.

У 2001 годзе Ферэнц Краус і яго група ўпершыню змаглі не толькі згенераваць, але і вымераць[20] атасекундныя  (англ.) (бел. светлавыя імпульсы (экстрэмальнага ультрафіялетавага святла) з дапамогай інтэнсіўных лазерных імпульсаў, якія складаюцца з аднаго-двух хвалевых цыклаў. Дзякуючы гэтаму яны таксама змаглі прасачыць рух электронаў у субатамным маштабе ў рэжыме рэальнага часу.[21] Кіраванне формай хвалі фемтасекунднага імпульсу,[22] прадэманстраванае Ферэнцам Краусам і яго камандай, і атрыманыя ўзнаўляльныя атасекундныя імпульсы дазволілі стварыць тэхніку вымярэння атасекунды[23][24] у якасці тэхналагічнай асновы для сучаснай эксперыментальнай атасекунднай фізікі. За апошнія некалькі гадоў Ферэнцу Краусу і яго калегам удалося з дапамогай гэтых інструментаў кіраваць электронамі ў малекулах[25] і ўпершыню назіраць у рэальным часе вялікую колькасць фундаментальных электронных працэсаў, такіх як тунэляванне[26] і перанос зарадаў,[27] кагерэнтнае EUV выпраменьванне,[28] запаволены фотаэлектрычны эфект,[29] рух валентных электронаў[30][31] і кантроль аптычных і электрычных уласцівасцей дыэлектрыкаў.[32][33] Гэтыя вынікі былі дасягнуты дзякуючы міжнароднаму супрацоўніцтву з такімі навукоўцамі, як Ёахім Бургдорфер, Пол Коркум, Тэадор Хэнш, Міша Іваноў, Ульрых Хайнцман  (англ.) (бел., Стывен Леонэ, Робін Сантра, Марк Стокман і Марк Уракінг.

Узнагароды

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #129180114 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 9 красавіка 2014.
  2. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  3. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  4. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  5. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1 Праверана 10 лістапада 2023.
  6. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #129180114 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 1 сакавіка 2015.
  7. ↑ а б ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  8. ↑ www.ae-info.org
  9. ↑ Krausz, Ferenc; Ivanov, Misha (2 February 2009). "Attosecond physics". Reviews of Modern Physics. 81 (1). American Physical Society (APS): 163–234. Bibcode:2009RvMP...81..163K. doi:10.1103/revmodphys.81.163. ISSN 0034-6861. Архівавана з арыгінала 14 March 2020. Праверана 16 December 2021.
  10. ↑ Prof. Dr. Ferenc Krausz Архівавана 8 сакавіка 2022. (ням.)
  11. ↑ Prof. DI Dr. techn. Dr. h. c. Ferenc Krausz Архівавана 8 сакавіка 2022. (ням.)
  12. ↑ Krausz Ferenc Архівавана 8 сакавіка 2022. (венг.)
  13. ↑ Профіль Ферэнца Крауса на афіцыйным сайце РАН
  14. ↑ Prof. Dr. Ferenc Krausz. Архівавана з першакрыніцы 8 сакавіка 2022.
  15. ↑ Silberberg, Yaron (2001). "Physics at the attosecond frontier". Nature. 414 (6863): 494–495. doi:10.1038/35107171. PMID 11734831. S2CID 4414832.
  16. ↑ Lewenstein, M. (2002). "PHYSICS: Resolving Physical Processes on the Attosecond Time Scale". Science. 297 (5584): 1131–1132. doi:10.1126/science.1075873. PMID 12183615. S2CID 35226097.
  17. ↑ Dimauro, Louis F. (2002). "Atomic photography". Nature. 419 (6909): 789–790. doi:10.1038/419789a. PMID 12397335. S2CID 37154095.
  18. ↑ Bucksbaum, Philip H. (2003). "Ultrafast control" (PDF). Nature. 421 (6923): 593–594. doi:10.1038/421593a. hdl:2027.42/62570. PMID 12571581. S2CID 12268311. Архівавана з арыгінала 2022-04-17. Праверана 2019-09-23.
  19. ↑ Szipöcs, Robert; Spielmann, Christian; Krausz, Ferenc; Ferencz, Kárpát (1 February 1994). "Chirped multilayer coatings for broadband dispersion control in femtosecond lasers". Optics Letters. 19 (3). The Optical Society: 201. Bibcode:1994OptL...19..201S. doi:10.1364/ol.19.000201. ISSN 0146-9592. PMID 19829591.
  20. ↑ Hentschel, M.; Kienberger, R.; Spielmann, Ch.; Reider, G. A.; Milosevic, N.; Brabec, T.; Corkum, P.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2001). "Attosecond metrology". Nature. 414 (6863). Springer Science and Business Media LLC: 509–513. Bibcode:2001Natur.414..509H. doi:10.1038/35107000. ISSN 0028-0836. PMID 11734845. S2CID 6043342.
  21. ↑ Drescher, M.; Hentschel, M.; Kienberger, R.; Uiberacker, M.; Yakovlev, V.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Krausz, F. (2002). "Time-resolved atomic inner-shell spectroscopy". Nature. 419 (6909). Springer Science and Business Media LLC: 803–807. Bibcode:2002Natur.419..803D. doi:10.1038/nature01143. ISSN 0028-0836. PMID 12397349. S2CID 4429780.
  22. ↑ Baltuška, A.; Udem, Th.; Uiberacker, M.; Hentschel, M.; Goulielmakis, E.; Gohle, Ch.; Holzwarth, R.; Yakovlev, V. S.; Scrinzi, A.; Hänsch, T. W.; Krausz, F. (6 February 2003). "Attosecond control of electronic processes by intense light fields". Nature. 421 (6923). Springer Science and Business Media LLC: 611–615. Bibcode:2003Natur.421..611B. doi:10.1038/nature01414. ISSN 0028-0836. PMID 12571590. S2CID 4404842.
  23. ↑ Kienberger, R.; Goulielmakis, E.; Uiberacker, M.; Baltuska, A.; Yakovlev, V.; Bammer, F.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2004). "Atomic transient recorder". Nature. 427 (6977). Springer Science and Business Media LLC: 817–821. Bibcode:2004Natur.427..817K. doi:10.1038/nature02277. ISSN 0028-0836. PMID 14985755. S2CID 4339323.
  24. ↑ Goulielmakis, E.; Uiberacker, M.; Kienberger, R.; Baltuska, A.; Yakovlev, V.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (27 August 2004). "Direct Measurement of Light Waves". Science. 305 (5688). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1267–1269. Bibcode:2004Sci...305.1267G. doi:10.1126/science.1100866. ISSN 0036-8075. PMID 15333834. S2CID 38772425.
  25. ↑ Kling, M. F.; Siedschlag, Ch.; Verhoef, A. J.; Khan, J. I.; Schultze, M.; Uphues, Th.; Ni, Y.; Uiberacker, M.; Drescher, M.; Krausz, F.; Vrakking, M. J. J. (14 April 2006). "Control of Electron Localization in Molecular Dissociation". Science. 312 (5771). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 246–248. Bibcode:2006Sci...312..246K. doi:10.1126/science.1126259. ISSN 0036-8075. PMID 16614216. S2CID 39557271.
  26. ↑ Uiberacker, M.; Uphues, Th.; Schultze, M.; Verhoef, A. J.; Yakovlev, V.; Kling, M. F.; Rauschenberger, J.; Kabachnik, N. M.; Schröder, H.; Lezius, M.; Kompa, K. L.; Muller, H.-G.; Vrakking, M. J. J.; Hendel, S.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2007). "Attosecond real-time observation of electron tunnelling in atoms". Nature. 446 (7136). Springer Science and Business Media LLC: 627–632. Bibcode:2007Natur.446..627U. doi:10.1038/nature05648. ISSN 0028-0836. PMID 17410167. S2CID 4427403.
  27. ↑ Cavalieri, A. L.; Müller, N.; Uphues, Th.; Yakovlev, V. S.; Baltuška, A.; Horvath, B.; Schmidt, B.; Blümel, L.; Holzwarth, R.; Hendel, S.; Drescher, M.; Kleineberg, U.; Echenique, P. M.; Kienberger, R.; Krausz, F.; Heinzmann, U. (2007). "Attosecond spectroscopy in condensed matter". Nature. 449 (7165). Springer Science and Business Media LLC: 1029–1032. Bibcode:2007Natur.449.1029C. doi:10.1038/nature06229. ISSN 0028-0836. PMID 17960239. S2CID 4341749.
  28. ↑ Goulielmakis, E.; Schultze, M.; Hofstetter, M.; Yakovlev, V. S.; Gagnon, J.; Uiberacker, M.; Aquila, A. L.; Gullikson, E. M.; Attwood, D. T.; Kienberger, R.; Krausz, F.; Kleineberg, U. (20 June 2008). "Single-Cycle Nonlinear Optics". Science. 320 (5883). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1614–1617. Bibcode:2008Sci...320.1614G. doi:10.1126/science.1157846. ISSN 0036-8075. PMID 18566281. S2CID 11402146. Архівавана з арыгінала 17 April 2022. Праверана 16 December 2021.
  29. ↑ Schultze, M.; Fieß, M.; Karpowicz, N.; Gagnon, J.; Korbman, M.; Hofstetter, M.; Neppl, S.; Cavalieri, A. L.; Komninos, Y.; Mercouris, Th.; Nicolaides, C. A.; Pazourek, R.; Nagele, S.; Feist, J.; Burgdörfer, J.; Azzeer, A. M.; Ernstorfer, R.; Kienberger, R.; Kleineberg, U.; Goulielmakis, E.; Krausz, F.; Yakovlev, V. S. (25 June 2010). "Delay in Photoemission". Science. 328 (5986). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1658–1662. Bibcode:2010Sci...328.1658S. doi:10.1126/science.1189401. ISSN 0036-8075. PMID 20576884. S2CID 9984886.
  30. ↑ Goulielmakis, Eleftherios; Loh, Zhi-Heng; Wirth, Adrian; Santra, Robin; Rohringer, Nina; Yakovlev, Vladislav S.; Zherebtsov, Sergey; Pfeifer, Thomas; Azzeer, Abdallah M.; Kling, Matthias F.; Leone, Stephen R.; Krausz, Ferenc (2010). "Real-time observation of valence electron motion". Nature. 466 (7307). Springer Science and Business Media LLC: 739–743. Bibcode:2010Natur.466..739G. doi:10.1038/nature09212. ISSN 0028-0836. PMID 20686571. S2CID 4432067.
  31. ↑ Wirth, A.; Hassan, M. Th.; Grguraš, I.; Gagnon, J.; Moulet, A.; Luu, T. T.; Pabst, S.; Santra, R.; Alahmed, Z. A.; Azzeer, A. M.; Yakovlev, V. S.; Pervak, V.; Krausz, F.; Goulielmakis, E. (14 October 2011). "Synthesized Light Transients". Science. 334 (6053). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 195–200. Bibcode:2011Sci...334..195W. doi:10.1126/science.1210268. ISSN 0036-8075. PMID 21903778. S2CID 43113183.
  32. ↑ Schiffrin, Agustin; Paasch-Colberg, Tim; Karpowicz, Nicholas; Apalkov, Vadym; Gerster, Daniel; Mühlbrandt, Sascha; Korbman, Michael; Reichert, Joachim; Schultze, Martin; Holzner, Simon; Barth, Johannes V.; Kienberger, Reinhard; Ernstorfer, Ralph; Yakovlev, Vladislav S.; Stockman, Mark I.; Krausz, Ferenc (5 December 2012). "Optical-field-induced current in dielectrics". Nature. 493 (7430). Springer Science and Business Media LLC: 70–74. doi:10.1038/nature11567. ISSN 0028-0836. PMID 23222521. S2CID 4339923.
  33. ↑ Schultze, Martin; Bothschafter, Elisabeth M.; Sommer, Annkatrin; Holzner, Simon; Schweinberger, Wolfgang; Fiess, Markus; Hofstetter, Michael; Kienberger, Reinhard; Apalkov, Vadym; Yakovlev, Vladislav S.; Stockman, Mark I.; Krausz, Ferenc (5 December 2012). "Controlling dielectrics with the electric field of light". Nature. 493 (7430). Springer Science and Business Media LLC: 75–78. doi:10.1038/nature11720. ISSN 0028-0836. PMID 23222519. S2CID 4418383.
  34. ↑ Wolf Prize in Physics 2022. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2022. Праверана 9 лютага 2022.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ферэнц_Краус&oldid=4603640"