Краснаярск
Горад
| ||||||||||||||||||||||||||
Краснаярск (руск.: Красноярск) — горад (з 1690) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Краснаярскага края. Заснаваны ў 1628 годзе, найбуйнейшы са старадаўніх гарадоў Сібіры. Паводле дадзеных на красавік 2012 года колькасць насельніцтва горада пераўзышла мільён чалавек[2]. Усяго ў Краснаярскай агламерацыі пражывае 1,186 млн чалавек. Горад размешчаны на абодвух берагах Енісея.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Перад прыходам рускіх ваяроў тэрыторыя сучаснага Краснаярска ўваходзіла ў Язерскае княства енісейскіх кіргізаў. Гара Кум-Цігей, верагодна, была святым месцам качынцаў. Улетку 1927 года экспедыцыяй музея Прыенісейскага края выявіла на Каравульнай гары, дзе цяпер размяшчаецца Капліца Параскевы Пятніцы, багатае пахаванне XIII—XIV стагоддзяў. Багацце прадметаў, выяўленых у магільніку можа сведчыць аб тым, што на гары былі пахаваныя члены шляхетнага княжацкага роду, якія, верагодна, і кіравалі гэтай тэрыторыяй.
Мясцовасць, на якой пасля быў пабудаваны Краснаярск[3], стала вядомай рускім яшчэ ў 1608 годзе. У гэтым годзе казакі з Кецкага астрогу, пад правадырствам енісейска-асцяцкіх князькоў Урнука і Намака, адправіліся ўверх па Енісеі, з намерам знайсці «новую зямельку», а затым далучыць іх да валадарстваў маскоўскага цара. Плывучы ўверх па Енісеі, казакі сустрэлі зямлю, якою валодаў арынскі князёк Цюлькоў, і назвалі яе «Цюлькінскай зямелькай». Гэта назва затрымалася да пабудовы Краснаярскага астрога і сыходу арынцаў. Арынцы, якія падтрымліваліся не толькі качынцамі, але і енісейскай кыргызамі, доўгі час не згаджаліся плаціць ясак рускім і прымалі ўсе меры да выдалення апошніх з занятага імі месца. З гэтай мэтай яны амаль бесперапынна турбавалі іх набегамі, якія, да рэшце рэшт, сталі настолькі небяспечнымі, што казакі вырашылі звярнуцца да Енісейскага ваяводы з просьбай аб дапамозе і абароне.
Архітэктура
[правіць | правіць зыходнік]Пажар 1773 года знішчыў Краснаярскі астрог і практычна ўвесь горад, пасля пажару засталося толькі трыццаць дамоў. З Табольска быў дасланы сяржант геадэзіі Пётр Майсееў, які даў гораду лінейную планіроўку пецярбургскага тыпу.
Вуліцы Краснаярска былі прамыя і роўныя, арыентаваны па баках свету. Шыротная вуліцы пракладваліся паралельна Енісею з захаду на ўсход, ад Старога базару, размешчанага побач з Васкрасенскім саборам недалёка ад месца зліцця Енісея і Качы, у бок Мікалаеўскай горы. Мерыдыянальныя вуліцы ішлі з поўдня на поўнач, ад Енісея ў бок Пакроўскай гары. Яны будаваліся перпендыкулярна шыротным вуліцам і спынялі іх пад прамымі кутамі. Кварталы былі прыкладна аднолькавымі паводле памераў і мелі правільныя геаметрычныя формы. Вуліцы разыходзіліся ад плошча�� і сыходзіліся да плошчаў, і на гэтых адкрытых, здалёк бачных плошчах узвышаліся буйныя грамадскія будынкі.
У сярэдзіне 1820-х гадоў у бюро пад пачаткам архітэктара Уільяма Гестэ быў распрацаваны перспектыўны генеральны план горада. Рэалізацыя гэтага праекта толькі ў нязначнай ступені закранула гістарычную частку горада, гэта значыць у цэнтры было прадпрынята выраўноўванне «чырвоных» ліній і ўзбуйненне кварталаў.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]
|
Адукацыя
[правіць | правіць зыходнік]Транспарт
[правіць | правіць зыходнік]Трамвайная сістэма горада Краснаярска дзейнічае з 1935 года. Працуюць 5 маршрутаў.
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
[правіць | правіць зыходнік]- Юз Аляшкоўскі — празаік, паэт, сцэнарыст
- Людміла Пятроўна Баліцкая (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
- Леанід Іванавіч Мельнік (нар. 1935) — беларускі архітэктар, мастак.
- Станіслаў Іванавіч Траццяк, беларускі вучоны ў галіне агульнай хірургіі
- Дзмітрый Аляксандравіч Хварастоўскі, расійскі оперны спявак
- Уладзімір Данілавіч Салончанка, Герой Савецкага Саюза
Спорт
[правіць | правіць зыходнік]Гарады-пабрацімы
[правіць | правіць зыходнік]- Heihe[d], Кітай (1999)[12]
- Oneonta[d], ЗША (2004)[13]
- Іркуцк, Расія (2013)[14]
- Істараўшан, Таджыкістан (2000)[15]
- Дацын, Кітай (2002)[16]
- Жыліна, Славакія (2013)[17]
- Казань, Расія (2001)[18]
- Калінінград, Расія (1999)[19][20][…]
- Крэмона, Італія (2006)[21]
- Кызыл, Расія (2002)[22]
- Магілёў, Беларусь (19 верасня 2001)[23]
- Масква, Расія (1998)[24]
- Мірнінскі ўлус[d], Расія (1999)[25]
- Нарыльск, Расія (2000)[26]
- Новасібірск, Расія (2013)[27]
- Омск, Расія (2011)[28][29]
- Руставі, Грузія (1997)
- Самарканд, Узбекістан (2003)[15]
- Санкт-Пецярбург, Расія (1998)[24][30]
- Саянск, Расія (2011)[31]
- Су-Сент-Мары, Канада (2002)[32]
- Томск, Расія (2013)[33]
- Улан-Батар, Манголія (2003)[34]
- Унтэршляйсгайм[d], Германія (2008)[35]
- Харбін, Кітай (2003)[36]
- Ціцікар[d], Кітай (2005)[37]
- Чанчунь, Кітай (1 снежня 2014)[38][39]
- Чэбаксары, Расія (2003)[40]
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Территориальный орган федеральной службы государственной статистика по Красноярскому краю", 3 мая 2011
- ↑ 10 апреля 2012 года в Красноярске родился миллионный житель. Официальный сайт администрации города Красноярска
- ↑ Высотный Красноярск. Непутевые заметки
- ↑ а б в г д Красноя́рск // Города России: энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 221. — 559 с. — ISBN 5-300-01747-7
- ↑ а б в Красноя́рск // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 13. — С. 341.
- ↑ Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
- ↑ Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі — С. 461.
- ↑ Красноя́рск // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 336. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
- ↑ Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 10 лістапада 2024.
- ↑ http://www.ias-statistika.ru/module/Free/OneNews.aspx?773
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Heihe.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Oneonta.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Иркутск.aspx
- ↑ а б http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/pages/default.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Daqing.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Zilina.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kazan.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kaliningrad.aspx
- ↑ https://www.klgd.ru/city/twins/
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Cremona.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kyzyl.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Mogilev.aspx
- ↑ а б http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/default.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Мирнинский-район.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/norilisk.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/novosibirsk.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/omsk.aspx
- ↑ http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#krasnoyarsk
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/petersburg.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/sayansk.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Sault-St--Marie.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Томск.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Ulan-Bator.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Unterschleissheim-.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Harbin.aspx
- ↑ http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Qiqihar.aspx
- ↑ Foreign Relations. Changchun
- ↑ Sister Cities.
- ↑ http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/cheboksary.aspx
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 461. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
- Красноя́рск / Глусская З. К., Сударикова А. А. // Т. 13. Конда — Кун. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — С. 341—342. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Красноя́рск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 336—337. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
- Красноя́рск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 253. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
- Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
- Красноя́рск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 221—223. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
- Красноя́рськ // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1980. — Т. 5 : Кантата — Кулики. — С. 483. — 566, [2] с., [24] арк. іл. : іл., портр., карти + 1 арк с. (укр.)
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Краснаярск
- Адміністрацыя Краснаярска
- Краснаярскі гарадскі савет Архівавана 6 ліпеня 2014.