Перайсці да зместу

Краснаярск

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Горад
Краснаярск
руск.: Красноярск
Герб Сцяг[d]
Герб Сцяг[d]
Краіна
Каардынаты
Заснаваны
19 жніўня 1628
Плошча
353,9 км²
Вышыня цэнтра
150 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
1 010 000[1]. чалавек (2011)
Часавы пояс
Тэлефонны код
391
Паштовы індэкс
660ххх
Афіцыйны сайт
Краснаярск на карце Расіі
Краснаярск (Расія)
Краснаярск
Краснаярск (Расія)
Краснаярск

Краснаярск (руск.: Красноярск) — горад (з 1690) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Краснаярскага края. Заснаваны ў 1628 годзе, найбуйнейшы са старадаўніх гарадоў Сібіры. Паводле дадзеных на красавік 2012 года колькасць насельніцтва горада пераўзышла мільён чалавек[2]. Усяго ў Краснаярскай агламерацыі пражывае 1,186 млн чалавек. Горад размешчаны на абодвух берагах Енісея.

Перад прыходам рускіх ваяроў тэрыторыя сучаснага Краснаярска ўваходзіла ў Язерскае княства енісейскіх кіргізаў. Гара Кум-Цігей, верагодна, была святым месцам качынцаў. Улетку 1927 года экспедыцыяй музея Прыенісейскага края выявіла на Каравульнай гары, дзе цяпер размяшчаецца Капліца Параскевы Пятніцы, багатае пахаванне XIIIXIV стагоддзяў. Багацце прадметаў, выяўленых у магільніку можа сведчыць аб тым, што на гары былі пахаваныя члены шляхетнага княжацкага роду, якія, верагодна, і кіравалі гэтай тэрыторыяй.

Мясцовасць, на якой пасля быў пабудаваны Краснаярск[3], стала вядомай рускім яшчэ ў 1608 годзе. У гэтым годзе казакі з Кецкага астрогу, пад правадырствам енісейска-асцяцкіх князькоў Урнука і Намака, адправіліся ўверх па Енісеі, з намерам знайсці «новую зямельку», а затым далучыць іх да валадарстваў маскоўскага цара. Плывучы ўверх па Енісеі, казакі сустрэлі зямлю, якою валодаў арынскі князёк Цюлькоў, і назвалі яе «Цюлькінскай зямелькай». Гэта назва затрымалася да пабудовы Краснаярскага астрога і сыходу арынцаў. Арынцы, якія падтрымліваліся не толькі качынцамі, але і енісейскай кыргызамі, доўгі час не згаджаліся плаціць ясак рускім і прымалі ўсе меры да выдалення апошніх з занятага імі месца. З гэтай мэтай яны амаль бесперапынна турбавалі іх набегамі, якія, да рэшце рэшт, сталі настолькі небяспечнымі, што казакі вырашылі звярнуцца да Енісейскага ваяводы з просьбай аб дапамозе і абароне.

Пажар 1773 года знішчыў Краснаярскі астрог і практычна ўвесь горад, пасля пажару засталося толькі трыццаць дамоў. З Табольска быў дасланы сяржант геадэзіі Пётр Майсееў, які даў гораду лінейную планіроўку пецярбургскага тыпу.

Вуліцы Краснаярска былі прамыя і роўныя, арыентаваны па баках свету. Шыротная вуліцы пракладваліся паралельна Енісею з захаду на ўсход, ад Старога базару, размешчанага побач з Васкрасенскім саборам недалёка ад месца зліцця Енісея і Качы, у бок Мікалаеўскай горы. Мерыдыянальныя вуліцы ішлі з поўдня на поўнач, ад Енісея ў бок Пакроўскай гары. Яны будаваліся перпендыкулярна шыротным вуліцам і спынялі іх пад прамымі кутамі. Кварталы былі прыкладна аднолькавымі паводле памераў і мелі правільныя геаметрычныя формы. Вуліцы разыходзіліся ад плошча�� і сыходзіліся да плошчаў, і на гэтых адкрытых, здалёк бачных плошчах узвышаліся буйныя грамадскія будынкі.

У сярэдзіне 1820-х гадоў у бюро пад пачаткам архітэктара Уільяма Гестэ быў распрацаваны перспектыўны генеральны план горада. Рэалізацыя гэтага праекта толькі ў нязначнай ступені закранула гістарычную частку горада, гэта значыць у цэнтры было прадпрынята выраўноўванне «чырвоных» ліній і ўзбуйненне кварталаў.

Год Колькасць
1772 2 000 ± 500
1897 26 600 [4]
1926 72 000 [4]
1931 82 800 ± 100
1939 186 100 ± 100
1939 190 000 [5]
Год Колькасць
1959 412 000 [5][4]
1972 688 000 [5]
1979 795 100 [4]
1987 899 000 [6]
1992 925 000 [4]
1997 874 000 [7]
Год Колькасць
1998 875 000 [8]
2008 936 400 [9]
2012 997 316
2013 1 016 385
2016 1 083 865 [10]
2016 1 066 934
Год Колькасць
2017 1 083 865
2018 1 090 811 [11]
2020 1 093 771
2021 1 092 851

Трамвайная сістэма горада Краснаярска дзейнічае з 1935 года. Працуюць 5 маршрутаў.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

[правіць | правіць зыходнік]

Гарады-пабрацімы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. Территориальный орган федеральной службы государственной статистика по Красноярскому краю", 3 мая 2011
  2. 10 апреля 2012 года в Красноярске родился миллионный житель. Официальный сайт администрации города Красноярска
  3. Высотный Красноярск. Непутевые заметки
  4. а б в г д Красноя́рск // Города России: энциклопедияМ.: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 221. — 559 с. — ISBN 5-300-01747-7
  5. а б в Красноя́рск // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 13. — С. 341.
  6. Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
  7. Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі — С. 461.
  8. Красноя́рск // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. КотляковЕкатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 336. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
  9. Большая российская энциклопедияМ.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 10 лістапада 2024.
  10. http://www.ias-statistika.ru/module/Free/OneNews.aspx?773
  11. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаFederal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
  12. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Heihe.aspx
  13. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Oneonta.aspx
  14. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Иркутск.aspx
  15. а б http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/pages/default.aspx
  16. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Daqing.aspx
  17. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Zilina.aspx
  18. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kazan.aspx
  19. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kaliningrad.aspx
  20. https://www.klgd.ru/city/twins/
  21. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Cremona.aspx
  22. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/kyzyl.aspx
  23. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Mogilev.aspx
  24. а б http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/default.aspx
  25. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Мирнинский-район.aspx
  26. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/norilisk.aspx
  27. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/novosibirsk.aspx
  28. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/omsk.aspx
  29. http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#krasnoyarsk
  30. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/petersburg.aspx
  31. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/sayansk.aspx
  32. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Sault-St--Marie.aspx
  33. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/Томск.aspx
  34. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Ulan-Bator.aspx
  35. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Unterschleissheim-.aspx
  36. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Harbin.aspx
  37. http://www.admkrsk.ru/sites/eng/rel/Pages/Qiqihar.aspx
  38. Foreign Relations. Changchun
  39. Sister Cities.
  40. http://www.admkrsk.ru/citytoday/foreign/cooperation/Pages/cheboksary.aspx
  • Красная́рск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 461. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
  • Красноя́рск / Глусская З. К., Сударикова А. А. // Т. 13. Конда — Кун. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — С. 341—342. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
  • Красноя́рск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 336—337. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
  • Красноя́рск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 253. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
  • Красноя́рск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 257. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
  • Красноя́рск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 221—223. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
  • Красноя́рськ // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1980. — Т. 5 : Кантата — Кулики. — С. 483. — 566, [2] с., [24] арк. іл. : іл., портр., карти + 1 арк с. (укр.)