Felipe I d'Aragón

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Felipe I d'Aragón
Rei d'Aragón, Rei de Castiella, Sicilia, Portugal, Nápols y Cerdenya
Rei d'Aragón, Rei de Castiella, Sicilia y Cerdenya
16 de chinero de 1556 - 13 de septiembre de 1598
Predecesor	Carlos I
Succesor	Felipe III
Rei de Nápols
24 de chulio de 1554 - 13 de setiembre de 1598
Predecesor	Chuana III y Carlos IV
Succesor	Felipe II
Atros títols Rei de Portugal 12 de setiembre de 1580 - 13 de setiembre de 1598 Predecesor Antonio I Succesor Felipe II Rei d'Anglaterra y Irlanda (con Maria I) 25 de chulio de 1554 - 17 de noviembre de 1558 Predecesor Maria I Succesor Isabel I Duque de Milán 11 d'octubre de 1540 - 13 de setiembre de 1598 Predecesor Francisco II Sforza Succesor Felipe III
Atros títols
Sobirán d'os Países Baixos y conte de Borgonya
Naixencia	21 de mayo de 1527 Valladolit, Castiella
Muerte	13 de septiembre de 1598 San Lorenzo de El Escorial, Castiella
Enterreco	Reyal Monesterio de El Escorial
Conchuche/s	María Manuela de Portugal María I d'Anglaterra Isabel de Valois Ana de Austria
Casa reyal	Casa d'Austria
Pai	Carlos I
Mai	Isabel de Portugal
Sinyal

Felipe I d'Aragón, II de Castiella, y I de Portugal, a sobén conoixito como Felipe II d'Espanya, tamién dito Lo Prudent (Valladolit, 21 de mayo de 1527 - †El Escorial, 13 de setiembre de 1598). Fue coronato rei d'as dos coronas d'Espanya en 1556 en abdicar d'a cadiera reyal su pai Carlos I d'Espanya y anyadas dimpués, rei de Portugal dimpués d'a muerte de su mai Isabel de Portugal en 1581.

Yera nieto por linia paterna d'a reina Chuana I de Castiella, Chuana la Loca y Felipe de Borgonya, Felipe lo Fermoso, y por linia materna en yera de Manuel I de Portugal y María d'Aragón.

Tenió, chunto con a suya primera muller María I d'Anglaterra, os siguients títols: Felipe y María, per a Mercé de Dios, Rei y Reina d'Anglaterra, Francia, Cherusalem, Irlanda, Castiella y as suyas Indias, Aragón con Nápols y Sicilia, Defensors d'a fe, Archiduques d'Austria, Duques de Milán, Borgonya y d'o Brabant, Contes d'Habsburgo, Flandres y Tirol.

Gubernó dende 1556, cuan su pai abdicó a Corona Hispanica en él, amás d'una parti d'as posesions europeas d'a Casa d'es Austrias, dica o 1598, calendata d'a suya muerte en El Escorial. Antes d'estar monarca d'Espanya, mientres o suyo matrimonio con María Tudor (María I d'Anglaterra), se fació clamar Rei de Chile t'apuyar o suyo ran enta rey cuan encara no en yera de facto a garra d'as suyas posesions familiars. Entre as anyadas que estió rey, s'acomodó cuatro vegadas, con María Manuela de Portugal, María Tudor, Isabel de Valois y Ana d'Austria.

Estrictament relacionaus con a monarquía hispana, tenió es titulos de Rei de Castiella, de Leyón, d'Aragón, de Nápols y Sicilia, de Cherusalem, de Portugal, de Navarra, de Granada, de Valencia, de Toledo, de Galicia, de Mallorca, de Sevilla, de Cerdenya, de Cordoba, de Corcega, de Murcia, de Chaén, d'os Algarbes, d'Alchecira, de las Islas Canarias, d'as Indias, de Perú, d'as Islas y Tierra Firme d'a Mar Ociana, Conte de Barcelona y Sinyor de Bizcaya y de Molina d'Aragón, Gran Duque d'Atenas y Neopatría, Conte d'o Rosellón y d'a Cerdanya, Marqués d'Oristán y de Gociano, Archiduque d'Austria y Duque de Borgonya, de Brabant, de Milán, Conte de Flandres y d'o Tirol, vivindo durantes 12 anyadas fuera d'es reinos espanyols, en Suiza, Anglaterra, Flandres, Portugal, etcetra... mientres no heredó o trono espanyol.

En 1587, cambeó as constitucions d'a Orden de Montesa, d'antes mas fundamento d'o poder reyal aragonés en o Reino de Valencia, fendo que d'allora entabant o cargo de Mayestre d'ista recayó dreitament en o Rei d'Aragón, y d'ista traza se feba con o control dreito por dencima d'os nobles locals de Levant sin d'intermediarios, con l'obchectivo de privar alzamientos como os que sofrió su pai per man d'as Chirmanías.

Dimpués de 1578, anyada que fue muerto su sobrino lo choven rei Sabastián I de Portugal en a Batalla d'Alcazarquibir, escaicita cuan iste prebaba de conquerir Marruecos, estió tamién coronato Rei de Portugal per as Corz de Tomar, dimpués d'haber de luitar es exercitos hispanos (lideratos per o tercer Duque d'Alba), contra os insurchents nobles portugueses que no el quereban como rei. Estió asinas una coronación aforzata ta es portugueses, que ta par d'alavez preferiban l'atro tío d'o defunto rei, o Cardenal Henrique.

Con o poder sobre as tres coronas ibericas, Felipe I d'Aragón tenió dominios en os cinco continents. Per ixo se diz que en es suyos dominios "nunca se poneba o sol".

En abdicar Carlos Quinto afació, amás d'as posesions estrictament hispanicas, as posesions italianas d'a Corona d'Aragón (os reinos de Napols y Sicilia) t'o suyo fillo, y también os Países Baixos (que gobernaría dimpués a infanta Margalida de Parma) con o Ducado de Milán (dito popularment O Milanesato).

De totas as posesions que heredó d'o suyo pai, os Paises Baixos estioron os mes conflictivos, chunto con o Franco Condau (Borgonya) yeran a rechión historica d'Europa coneixita como a Lotarinchia (l'herencio de Lotario, fillo de Carlos Magno). L'Emperador Carlos habió de pensar que yera bueno que a monarquía espanyola controlase as rechions nortencas per cuentas de l'Imperio Romano Chermanico, mas que li'n salió de cuallato t'alto perque fendo diferencia d'os reinos d'Aragón, Castiella, Nápols y Sicilia, os Países baixos no yeran heredatos d'os Reis Catolicos, que estioron una transferencia de l'Imperio Alemán t'a Casa Reyal espanyola, fendo que os flamencos veyesen o rei espanyol y as suyas leis como un monarca forano que no heba de gobernar-los. D'ista maniera s'encetó un conflicto que heba de perdurar mes de 100 anyadas, y que serviría t'as casas reyals francesa y anglesa como campo de prebas ta afeblir a monarquía hispana meyant l'instigación de revueltas y a financiación d'os rebels protestants.

O principe Carlos naixió en 1545, fillo d'a primera muller d'o rei, María Manuela de Portugal dos anyadas dimpués de casar, que en o suyo libramiento morió a reina. Caracterizato per o suyo desequilibrio mental dende chicorrón, o principe medró tamién fisicament feble y arguellato. Como primochenito d'o rei, fue educato en a Universidat d'Alcalá de Henares con o chermanastro d'o rei, don Chuan d'Austria.

Fació una conspiración con es rebels flamencos en cuentra d'o suyo pai, y dimpués de numerosos escandalos relacionatos con ixo, prebó d'apunyalar publicament a o Duque d'Alba, per ixo fue detenito per o suyo pai y tresladato enta o Castiello d'Arevalo, an que morió de fambre, perque no quereba minchar, y en estato de puro esvarío, en 1568. O escaicimiento d'ixes terribles feitos afectó fundament dende ixe día a personalidat d'o monarca.

Ista situación fació que o rei estase sin d'hereus ta o suyo patrimonio, y propició o pacto d'un nuevo matrimonio d'o rei con a princesa María Tudor, futura María I d'Anglaterra, d'a que no tenioron fillos, pero bi habió complicacions diplomaticas por a complexa situación d'as relacions internacionals d'a corona anglesa per ixas envueltas.

A oposición d'es intereses monarquicos per man d'a Corona d'Aragón sobre es suyos territorios mediterranios, que perdeban mercatos per a competencia d'as republicas d'o norte d'Italia, y l'encrudimiento d'as guerras d'os Países Baixos (an as fuerzas espanyolas habioron importants victorias sobre as plazas francesas de Sant Quintín y Gravelinas), amés de diversos escandalos protagonizatos per a diplomacia francesa que prebaba d'influir sobre as Corz de Nápols y Sicilia, remató con o esclatiu d'un conflicto entre as dos casas reyals en 1557.

O proceso d'a guerra, con numerosas victorias espanyolas, feba periglar es intereses franceses sobre as islas mediterranias de Corcega y Cerdenya, y portó enta la sinyadura d'un d'es mes importants tractaus de paz d'o sieglo XVI, a clamata Paz de Cateau-Cambrésis, en 1559, an sinyoron as casas reyals d'Anglaterra, Francia y Espanya. Con iste tractau de paz as dos coronas nortencas reconeixiban a hechemonía hispana sobre es Países Baixos, y a colaboración entre Henrique II de Francia y a corona espanyola en a luita contra a herechía protestant.

Un d'es compromisos fincaus adintro d'o tractau yera o compromís matrimonial entre Felipe II y Elisabel de Valois, filla d'o rei francés, que heba d'estar a suya siguient muller. D'iste matrimonio naixoron 2 fillas, a infanta Isabel Clara Euchenia (acomodada con l'archiduque Alberto d'Austria) y Catarina Micaela (acomodada con o Duque de Saboya).

En 1568 morió Elisabel de Valois en o libramiento d'o que heba d'haber estau o fillo hereu d'o rei espanyol, l'infant Carlos, deixando de nuevas a Corona Hispanica sin d'hereu masculino, y un rei con 41 anyadas d'edat.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Felipe I d'Aragón.