Tâi-oân ê hêng-chèng-khu

這篇文章有漢字兮版本。 參考這篇文章兮漢字版本。

Tâi-oân
Khài-hóng Jîn-bîn－Jîn-kháu Keng-chè－Kau-thong Chèng-khu－Siâⁿ-chhī Chèng-tī－Chèng-hú Chèng-tóng－Soán-kí Hoat-lu̍t－Chóng-thóng Gōa-kau－Kun-sū Cho̍k-kûn－Goân-chū-bîn jîn-koân－LGBT koân-ek Tâi-hái hiān-chōng－Tâi-oân būn-tê Tâi-oân kî-chek－Tâi-oân chi chòe sè-kài kì-lio̍k Tâi-oân tē-it lia̍t-toaⁿ
Bûn-hòa gí-giân－bûn-ha̍k chong-kàu－song-chòng kó͘-chek－ûi-chí kok-pó－bîn-sio̍k bûn-bu̍t chiat-ji̍t－bîn-sio̍k tīn-thâu kàu-io̍k－thé-io̍k mûi-thé－iû-phiò ím-sit－tê gē sió-tiám－iā-chhī-á kiàn-tio̍k－koàn-chhun bûn-hòa oa̍h-tāng－koan-kong kéng-tiám kò͘-bu̍t tiong-sim－pah-hòe kong-si sè-kài ûi-sán chiâm-le̍k tiám le̍k-sú kiàn-tio̍k pah kéng
Gē-su̍t im-ga̍k－bú-tō hì-kio̍k－tiān-sī-kio̍k tiān-iáⁿ－liap-iánn bān-ōe－tōng-ōe
Tē-lí thian-bûn－khì-hāu tē-chit－tē-tāng toān-chân－hóe-soaⁿ Tâi-oân ê seng-thài－làm-á-tē soaⁿ-hong－soaⁿ-me̍h ô͘－chúi-khò͘ hô－un-chôaⁿ tó-sū－hái-hōaⁿ te̍k-iú seng-bu̍t－pó-io̍k bu̍t-chéng kok-ka kong-hn̂g kah pó-hō͘ khu
Le̍k-sú sú chêng sî-kî－Tōa-tō͘ Ông-kok Hô Se Sî-tāi－Bêng-tēⁿ Sî-kî Chheng léng Sî-tāi－Tâi-oân Bîn-chú-kok Ji̍t-pún sî-tāi－Tiong-hôa-bîn-kok sî-tāi kok hun-lūi le̍k-sú
Tâi-oân chú-tê

Tâi-oân ê hêng-chèng-khu ùi Hô-lân kap Se-pan-gâ thóng-tī sî-kî khai-sí, Se-pan-gâ-lâng bat tī Pak Tâi-oân siat-tì kòe 3 ê séng (provincia). Hiān-kim chú-iàu kin-kì Tiong-hôa Bîn-kok Chèng-hú ê siong-koan hoat-lu̍t kui-tēng, ōe-hun 1 ê séng (Tâi-oân), 6 ê ti̍t-hat-chhī (Tâi-pak, Sin-pak, Thô-hn̂g, Tâi-tiong, Tâi-lâm, Ko-hiông), kî-tiong Tâi-oân-séng ē-kha thóng-hat 11 ê koān kap 3 ê chhī.

Tē-tô͘	No.	Miâ	Thóng-hat	Hêng-chèng tiong-sim	Biān-chek（km²）		Jîn-kháu	Siú-tiúⁿ
					Lio̍k-he̍k	Hái-he̍k
1 2 4 5 6 7 8 9 3 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20	Séng
	-	Tâi-oân	3 chhī 11 koān	Lâm-tâu	25110.0037	40837.0399	6,918,402	bô
	Ti̍t-hat-chhī
	1	Tâi-pak	12 khu	Sìn-gī	271.7997	0	2,493,210	Chiúⁿ Bān-an
	2	Sin-pak	29 khu	Pang-kiô	2052.5667	2966.7265	4,047,112	Hâu Iú-gî
	3	Thô-hn̂g	13 khu	Thô-hn̂g	1220.9540	1,130.2383	2,336,764	Tiuⁿ Siān-chèng
	4	Tâi-tiong	29 khu	Sai-tūn	2214.8968	1,663.7394	2,858,958	Lô͘ Siù-iàn
	5	Tâi-lâm	37 khu	An-pêng Sin-iâⁿ	2191.6531	2,592.7310	1,858,873	N̂g Uí-tiat
	6	Ko-hiông	38 khu	Lêng-ngá Hōng-soaⁿ	2951.8524	2,726.8354	2,731,891	Tân Kî-māi
	Koān-chhī
	7	Ke-lâng	7 khu	Tiong-chèng	132.7589	3,585.4177	361,497	Siā Kok-liông
	8	Sin-tek	3 khu	Pak-khu	104.1526	387.5623	457,328	Khu Sîn-oán (tāi-lí)
	9	Ka-gī	2 khu	Tang-khu	60.0256	0	262,365	N̂g Bín-hūi
	10	Sin-tek	1 chhī 3 tìn 9 hiong	Tek-pak	1427.5369	333.9971	594,181	Iûⁿ Bûn-kho
	11	Biâu-le̍k	2 chhī 5 tìn 11 hiong	Biâu-le̍k	1820.3149	1,741.4762	533,063	Cheng Tong-kím
	12	Chiong-hòa	2 chhī 6 tìn 18 hiong	Chiong-hòa	1074.3960	3,313.6481	1,226,560	Ông Hūi-bí
	13	Lâm-tâu	1 chhī 4 tìn 8 hiong	Lâm-tâu	4106.4360	0	472,727	Khó͘ Siok-hôa
	14	Hûn-lîm	1 chhī 5 tìn 14 hiong	Táu-la̍k	1290.8326	1,220.4274	658,831	Tiuⁿ Lē-siān
	15	Ka-gī	2 chhī 2 tìn 14 hiong	Thài-pó	1903.6367	336.1701	479,129	Ang Chiong-niû
	16	Pîn-tong	1 chhī 3 tìn 29 hiong	Pîn-tong	2775.6003	5,771.4292	789,706	Chiu Chhun-bí
	17	Gî-lân	1 chhī 3 tìn 8 hiong	Gî-lân	2143.6251	2,145.3078	449,254	Lîm Chu-miāu
= Ti̍t-hat-chhī   = (Séng-hat)-chhī   = (Séng-hat)-koān	18	Hoa-liân	1 chhī 2 tìn 10 hiong	Hoa-liân	4628.5714	2,790.9131	315,581	Chhî Chin-ùi
	19	Tâi-tang	1 chhī 2 tìn 13 hiong	Tâi-tang	3515.2526	11,274.6894	210,272	Jiâu Khèng-lêng
	20	Phêⁿ-ô͘	1 chhī 5 hiong	Má-keng	126.8641	7,936.0015	107,908	Tân Kong-ho̍k

Tâi-oân-séng bo̍k-chiân iû Tiong-hôa Bîn-kok Chèng-hú Hêng-chèng-īⁿ koán-hat. Kin-kì 2000 nî Tiong-hôa Bîn-kok Hiàn-hoat Cheng-siu Tiâu-bûn ê kui-tēng, "séng" put-chài sī tē-hng chū-tī thoân-thé, séng chèng-hú iû tē-hng chū-tī thoân-thé ê hêng-chèng ki-koan choán-hêng chòe tiong-iong chèng-hú ê phài-chhut ki-koan, chiâⁿ-chòe "hi-kip-séng" (虛級省). Tâi-oân-séng ōe chòe 11 ê koān kap 3 ê chhī, Tâi-oân-séng Chèng-hú siat tī Lâm-tâu-koān Lâm-tâu-chhī ê Tiong-heng Sin-chhun. 2018-nî 7-goe̍h, séng-kip ki-koan khù-jīm-bū-hòa, só͘-í ùi 2018-nî khai-sí Tiong-hôa-bîn-kok tio̍h bô séng-chú-se̍k chit-ê chit-ūi ah.

Ti̍t-hat-chhī sī tē-hng chū-tī thoân-thé, ti̍t-chiap lē-sio̍k tī Hêng-chèng-īⁿ, jîn-kháu chū-ki ta̍t 125-bān lâng í-siōng, koh tī chèng-tī, keng-chè, bûn-hòa kap to͘-hōe khu-he̍k hoat-tián siōng, ū te̍k-sû su-iàu ê tē-khu, thang-hó siat-tì ti̍t-hat-chhī. Ti̍t-hat-chhī ē-kha hun-siat khu, khu ê ē-kha koh ū siat lí, lí ê ē-kha koh ū siat lîn (鄰).

• Bo̍k-chiân Tâi-oân ū Tâi-pak, Sin-pak, Thô-hn̂g, Tâi-tiong, Tâi-lâm, Ko-hiông téng 6 ê ti̍t-hat-chhī.

Koān tī 1998 nî cheng-séng (精省) chìn-chêng bat sio̍k tī séng chèng-hú, chit-má khòaⁿ gia̍p-bū, hun-pia̍t siū Khu-he̍k Liân-ha̍p Ho̍k-bū Tiong-sim kap Hêng-chèng-īⁿ kok pō͘-hōe chù tiong-pō͘ pān-kong-sek koán-hat. Koān ê ē-kha ū siat-tì hiong, tìn kap chhī.

• Bo̍k-chiân Tâi-oân ū 11 ê koān

Sin-tek Biâu-le̍k Chiong-hòa

Lâm-tâu Hûn-lîm Ka-gī Pîn-tong

Gî-lân Hoa-liân Tâi-tang Phêⁿ-ô͘

Chhī hām koān kāng kip, kū hoat-kui lāi kiò-chòe "séng-hat-chhī" (省轄市); cheng-séng chêng bat lē-sio̍k tī séng chèng-hú, chit-má khòaⁿ gia̍p-bū, hun-pia̍t siū Hêng-chèng-īⁿ kok pō͘-hōe chù tiong-pō͘ pān-kong-sek kap Khe-he̍k Liân-ha̍p Ho̍k-bū Tiong-sim koán-hat. Jîn-kháu chū-ki ta̍t 50-bān í-siōng bī-boán 125-bān lâng, koh tī chèng-tī, keng-chè kap bûn-hòa siōng tē-ūi tiōng-iàu ê tē-khu thang-hó siat-tì chhī. Chhī ê ē-kha koh ū siat khu, khu ê ē-kha koh ū siat lí, lí ê ē-kha koh ū siat lîn.

• Bo̍k-chiân Tâi-oân ū Ke-lâng, Sin-tek kap Ka-gī téng 3 ê chhī.

Hiong, tìn, koān-hat-chhī, khu sī 4 chióng hêng-chèng ūi-kai sio-kāng ia̍h sio-siâng ê hêng-chèng-khu miâ-hō. Hiong, tìn, koān-hat-chhī sī koān ē-kha ê ōe-hun, sī tē-hng chū-tī thoân-thé, ū in ka-kī ê siú-tiúⁿ soán-kí, bîn-ì ki-koan, chū-tī châi-goân téńg. Hoat-kui kui-tēng jîn-kháu chū-ki ta̍t 10-bān í-siōng bī-boán 30-bān lâng, koh kang-siang-gia̍p hoat-ta̍t, chū-tī châi-goân liōng-siōng, kau-thong lī-piān kap kong-kiōng si-siat oân-choân ê tē-khu, thang-hó siat-tì koān-hat-chhī; tùi hiong kap tìn bô kui-tēng siat-li̍p ê piau-chún. Khu sī ti̍t-hat-chhī ia̍h-sī chhī ē-kha ê ōe-hun, m̄-sī chū-tī thoân-thé, hêng-chèng siú-tiúⁿ iû só͘-sio̍k chhī-tiúⁿ chí-phài, bô bîn-ì ki-koan.

• Bo̍k-chiân Tâi-oân lóng-chóng ū 368 ê hiong, tìn, chhī kap khu: 146 hiong, 38 tìn, 14 koān-hat-chhī, 170 khu.

1661 nî Tēⁿ Sêng-kong chiàm-niá Lâm Tâi-oân, 5 goe̍h chiàm Provintia Siâⁿ, kái Chhiah-khàm chòe Tang-to͘ Bêng-kiaⁿ (東都明京), chóng tē-hō-miâ Tang-to͘ (東都). Siat-tì 1 ê hú (府) kap 2 ê koān (縣), í Sin-káng-khe (taⁿ ê Kiâm-chúi-khe) chòe hun-kài, pak-pêng sio̍k tī Thian-heng-koān, lâm-pêng sio̍k tī Bān-liân-koān; lēng-gōa siat-tì 1 su (司) kiò Phêⁿ-ô͘ An-hú-su. Tēⁿ Seng-kong kòe-sin liáu-āu, in hau-seⁿ Tēⁿ Keng kái Tang-to͘ chòe Tang-lêng (東寧), koh tī Sêng-thian-hú téng-bīn siat chi̍t ê Tang-lêng Chóng-chè-hú. Lēng-gōa koh kā Thian-heng-koān kap Bān-liân-koān seng-keh chòe Thian-heng-chiu kap Bān-liân-chiu. Tû-liáu goân-té ê Phêⁿ-ô͘ An-hú-su, koh ke siat Pak-lō͘ An-hú-su kap Lâm-lō͘ An-hú-su. Ki-chân hêng-chèng-khu ê pō͘-hūn, Sêng-thian-hú ē-kha ū 4 ê hong (坊) kap 1 ê tìn (鎮), Thian-heng-chiu ē-kha ū 13 ê lí (里), Bān-liân-chiu ū 11 ê lí, An-hú-su ē-kha ū 4 ê siā (社) thóng-tī goân-chū-bîn.

Chheng-tiâu Khong-hi nî kan kā Tâi-oân la̍p-ji̍p Tiong-kok pán-tô͘ liáu-āu, siat-li̍p liáu Tâi-hā-tō (臺廈道), hām Ē-mn̂g kap chòe-hóe, iā lē-sio̍k tī hit-tang-chūn ê Hok-kiàn-séng. Tâi-oân-tó hong-bīn, siat 1 ê hú (府) kap 3 ê koān (縣). Chóng-koán Ē-mn̂g kap Tâi-oân ê Tâi-hā-tō Tō-sú siat tī Ē-mn̂g, ah Tâi-oân-hú siat tī Tâi-lâm. Ki-chân hêng-chèng-khu iân-si̍p Tang-lêng sî-tāi, kok koān ē-kha ōe-hun pó-lí-hiong-ò, thóng-hat ē-kha ê chū-jiân-chhun téng-kip ê ke-chng-siā-hiong.

1684 nî (Khong-hi 23 nî) Tâi-hā-tō ē-kha siat 1 hú 3 koān: Sin-káng-khe (taⁿ ê Kiâm-chúi-khe) pak-pêng sī Chu-lô-koān, Sin-káng-khe kap Jī-jîn-khe tiong-kan sī Tâi-oân-koān, Jī-jîn-khe lâm-pêng sī Hōng-soaⁿ-koān. 1723 nî (Eng-chèng goân-nî) Tâi-hā-tō ē-kha siat 1 hú 4 koān: kā Chu-lô-koān ê Hó͘-bóe-khe pak-pêng ke siat Chiong-hòa-koān.

1727 nî (Eng-chèng 5 nî) Tâi-hā-tō ê Tâi-oân-hú pō͘-hūn chèng-sek hām Ē-mn̂g hun-lī, sêng-li̍p Tâi-oân-tō (臺灣道), tō-sú (道���) siat tī Tâi-oân-koān,^[1] siat 1 hú 4 koān 2 thiaⁿ (廳). 1731 nî (Eng-chèng 9 nî) Chiong-hòa-koān tī Tāi-kah-khe pak-pêng ê pō͘-hūn kui-sio̍k tī Tām-chúi-thiaⁿ. 1787 nî (Khiân-liông 52 nî) pêng-tēng Lîm Sóng-bûn khí-sū liáu-āu, kā Chu-lô-koān kái chòe Ka-gī-koān. 1811 nî (Ka-khèng 16 nî) ke siat Kat-má-lân-thiaⁿ.

1875 nî (Kong-sū goân-nî) hun pak-pō͘ chòe Tâi-pak-hú, koán-hat Gî-lân-koān, Ke-lâng-thiaⁿ, Tām-chúi-koān, Sin-tek-koān; Tâi-oân-hú koán-hat Tâi-oân-koān, Ka-gī-koān, Hōng-soaⁿ-koān, Chiong-hòa-koān, Phêⁿ-ô͘-koān, Hêng-chhun-koān, Pi-lâm-thiaⁿ, Po͘-lí-siā-thiaⁿ; Tâi-oân-tō lóng-chóng siat 2 hú 8 koān 5 thiaⁿ.

1885 nî (Kong-sū 11 nî) Tâi-oân kiàn-séng, siat 1 tō 2 hú 8 koān 5 thiaⁿ. 1887 nî (Kong-sū 13 nî) Tâi-oân chiah to̍k-li̍p siat séng, in-ūi hām Hok-kiàn-séng koh ū pō͘-hūn hêng-chèng gia̍p-bū, só͘-í koaⁿ-hong chèng-sek miâ-chheng hō-chòe Hok-kiàn Tâi-oân-séng, m̄-koh it-poaⁿ kiò hun-khui liáu-āu ê Tâi-oân "Tâi-oân-séng"; kiàn-séng āu ê séng-siâⁿ soán tī goân Chiong-hòa-koān Kiô-á-tô͘ (橋仔圖), taⁿ ê Tâi-tiong-chhī, séng-siâⁿ só͘-chāi siat Tâi-oân-hú kap Tâi-oân-koān, ah goân-lâi ê Tâi-oân-hú kái kiò Tâi-lâm-hú, goân-lâi ê Tâi-oân-koān kái kiò An-pêng-koān; choân-séng lóng-chóng siat 1 tō 3 hú 11 koān 3 thiaⁿ 1 ti̍t-lē-chiu. 1894 nî (Kong-sū 20 nî) Tâi-pak-hú ke siat Lâm-ngá-thiaⁿ, koh kā séng-siâⁿ sóa khì Tâi-pak-hú Tām-chúi-koān, Tâi-oân chiâⁿ-chòe 3 hú 11 koān 4 thiaⁿ 1 ti̍t-lē-chiu.

Tâi-oân Ji̍t-pún sî-tāi ê hêng-chèng-khu, lóng-chóng keng-le̍k 10 kái keng-tōng. Kî-tiong chiàu ōe-hun ê hong-sek hun chòe 3 ê sî-kî, ùi 1895 nî ê 3 koān 1 thiaⁿ khai-sí, chiām-chiām tī koān kap thiaⁿ ê sò͘-ba̍k téng cheng-kiám; lo̍h-bóe tī 1901 nî kā koān hòe-tû, choân Tâi siat 20 ê thiaⁿ; 8 nî āu, piàn 12 ê thiaⁿ; chòe-āu tī 1920 nî kái chòe 5 chiu 2 thiaⁿ.

Ji̍t-pún iáu-bōe chiap-siu sî chiū í-keng kui-ōe beh kā Tâi-oân goân-lâi ê 3 hú kái chòe 3 koān, goân 3 koān ē-kha ê koān, thiaⁿ kái chòe chi-thiaⁿ (支廳); lēng-gōa, goân-pún hām hú kāng kip ê Tâi-tang Ti̍t-lē-chiu kàng-kip chòe Tâi-lâm-koān ē-kha ê chi-thiaⁿ, iā kā Phêⁿ-ô͘-thiaⁿ seng-keh chòe hām koān kāng kip ê Phêⁿ-ô͘-tó-thiaⁿ, Tâi-lâm-hú ê Ka-gī-koān kái chòe tī Tâi-oân-koān ē-kha ê chi-thiaⁿ. Si̍t-chè khai-sí chiap-siu āu in-ūi cho-gū tio̍h hoán-khòng, Tâi-oân kap Tâi-lâm 2 ê koān bô-hoat-tō͘ si̍t-si, só͘-í chiām-sî ēng phài-chhut sèng-chit ê bîn-chèng chi-pō͘ (民政支部), chi-thiaⁿ chiām-sî ēng chhut-tiuⁿ-só͘ (出張所). 1896 nî pêng-tēng Tâi-oân kok-tē hoán-khòng liáu-āu, kā goân kui-ōe si̍t-si, kî-tiong Tâi-oân Bîn-chèng Chi-pō͘ kái-miâ chòe Tâi-tiong-koān, i ē-kha ê Ka-gī Chhut-tiuⁿ-só͘ kái tńg-khì iû Tâi-lâm-koān thóng-hat.

1897 nî kā choân Tâi kái chòe 6 koān 3 thiaⁿ: Tâi-pak-koān, Sin-tek-koān, Tâi-tiong-koān, Ka-gī-koān, Tâi-lâm-koān, Hōng-soaⁿ-koān, gî-lân-thiaⁿ, Tâi-tang-thiaⁿ, Phêⁿ-ô͘-thiaⁿ, hòe-tû chi-thiaⁿ, kái chòe pān-bū-sú (辨務署), choân Tâi lóng-chóng ū 78 ê pān-bū-sú; goân Chheng-tiâu sî-tāi ê pó-lí-hiong-ò iā chiām-chiām sit-khì hêng-chèng-khu ê kong-lêng, chiâⁿ-chòe tē-che̍k, hō͘-che̍k ê khu-ōe tan-ūi; 1898 nî in-ūi châi-chèng khùn-lân, kā 6 koān kái tó-tńg 3 koān, pān-bū-sú sok-kiám chòe 39 ê, Phêⁿ-ô͘, Tâi-tang 2 thiaⁿ ê pān-bū-sú kái chòe chhut-tiuⁿ-só͘. Lo̍h-nóe pān-bū-sú chiām-chiām sok-kiám, kàu 1900 nî chhun 24 ê. 1901 nî Hêng-chhun-thiaⁿ ùi Tâi-lâm-koān to̍k-li̍p chhut-lâi, iā kā Gî-lân, Hêng-chhun 2 thiaⁿ ē-kha ê pān-nū-sú kái chòe chhut-tiuⁿ-só͘.

1901 nî té hòe-tû 3 koān, kā i ē-kha ê pān-bū-sú seng-keh chòe thiaⁿ (pō͘-hūn ū chéng-pēng), choân Tâi ka-siōng goân-pún ê 4 thiaⁿ lóng-chóng 20 thiaⁿ. Goân-pún thiaⁿ ē-kha ê chhut-tiuⁿ-só͘ iā hòe-tû, choân Tâi kái chòe thiaⁿ ē-kha thóng-hat chi-thiaⁿ, chi-thiaⁿ ē-kha hām ke-chng-siā-hiong chi-kan siat-tì hú-chō hêng-chèng ki-koan khu. 1904 nî oân-sêng choân Tâi thó͘-tē tiau-cha, chū-jiân-chhun téng-kip ê ke-chng-siā-hiong hō͘ tōa-liōng chéng-pēng, chiâⁿ-chòe ū kài-sòaⁿ ê hêng-chèng-chhun. 1909 nî kā 20 thiaⁿ pēng chòe 12 thiaⁿ, iā kā khu kái chòe chèng-sek ê hêng-chèng-khu.

1920 nî kā tû-liáu Hoa-Tang 2 thiaⁿ í-gōa ê só͘-chāi si̍t-si hām Ji̍t-pún lāi-tē ê koān lūi-sū ê chiu-chè (州制), chiu ē-kha ū kūn (郡) kap chhī (市), kūn ē-kha ū ke (街) kap chng (庄), chhī-ke-chng ē-kha ū tōa-jī, ū-ê tōa-jī ē-kha koh ū sió-jī; choân Tâi-oân lóng-chóng ū 5 chiu 2 thiaⁿ: Tâi-pak-chiu, Sin-tek-chiu, Tâi-tiong-chiu, Tâi-lâm-chiu, Ko-hiông-chiu, Tâi-tang-thiaⁿ, Hoa-liân-káng-thiaⁿ. Chhú-gōa, iā chèng-sek kā hoan-tē (蕃地) ōe ji̍p koán-hat.

1926 nî Ko-hiông-chiu Phêⁿ-ô͘-kūn seng-keh chòe Phêⁿ-ô͘-thiaⁿ; 1937 nî Hoa-Tang 2 thiaⁿ iā si̍t-si kūn, chhī, ke ,chng ê chè-tō͘.

Ē-tàng chù-ì ê sī, thâu-chêng kúi kái khu-he̍k ê piàn-tōng siong-tong pîn-hoân, ta̍k kái chûn-chāi ê sî-kan lóng bô tn̂g, ah 1920 nî chit pái ê khu-he̍k ōe-hun só͘ chhî-sio̍k ê sî-kan siāng-tn̂g, iā siong-tong thêng-tō͘ éng-hióng tio̍h chiàn-āu Tiong-hôa Bîn-kok Chèng-hú kui-ōe Tâi-oân hêng-chèng-khu.

• 1945 nî 8 goe̍h 31 hō, pan-pò͘ Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú Cho͘-chit Tāi-kong. 9 goe̍h 1 hō, Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú tī Tiông-khèng sêng-li̍p lîm-sî pān-kong-chhù. 9 goe̍h 20 hō, chèng-sek kong-pò͘ Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú Cho͘-chit Tiâu-lē. 10 goe̍h 25 hō, Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú khai-sí tī Tâi-oân ūn-chok.
• 1945 nî, Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú hun siat 8 ê koān (Tâi-pak, Sin-tek, Tâi-tiong, Tâi-lâm, Ko-hiông, Hoa-liân, Tâi-tang, Phêⁿ-ô͘), 9 ê séng-hat-chhī (Ke-lâng, Tâi-pak, Sin-tek, Tâi-tiong, Chiong-hòa, Ka-gī, Tâi-lâm, Ko-hiông, Pîn-tong) kap 2 ê koān-hat-chhī (Gî-lân, Hoa-liân).
• 1947 nî 4 goe̍h 22 hō, Hêng-chèng-īⁿ hōe-gī koat-gī thiat-siau Tâi-oân-séng Hêng-chèng Tióng-koaⁿ Kong-sú, kái-cho͘ Tâi-oân-séng Chèng-hú.
• 1948 nî, Tang-soa-tó kap Lâm-soa Thài-pêng-tó kái lē-sio̍k tī Hái-lâm Te̍k-pia̍t Hêng-chèng-khu.
• 1949 nî, Tâi-pak-koān Pak-tâu-tìn, Sū-lîm-tìn to̍k-li̍p ti̍t-sio̍k tī Chháu-soaⁿ Koán-lí-kio̍k.
• 1950 nî 8 goe̍h, Tâi-oân-séng ōe chòe Tâi-pak, Ke-lâng, Tâi-tiong, Tâi-lâm, Ko-hiông téng 5 ê séng-hat-chhī, kap Tâi-pak, Gî-lân, Thô-hn̂g, Sin-tek, Biâu-le̍k, Chiong-hòa, Tâi-tiong, Lâm-tâu, Tâi-lâm, Ka-gī, Hûn-lîm, Ko-hiông, Pîn-tong, Tâi-tang, Hoa-liân, Phêⁿ-ô͘ téng 16 ê koān, Chháu-soaⁿ Koán-lí-kio̍k tī 3 goe̍h tāi-seng kái-miâ chòe Iûⁿ-bêng-soaⁿ Koán-lí-kio̍k. Kāng-nî khu-sú hòe-chí, hiong-tìn ti̍t-chiap lē-sio̍k tī koān ē-kha.
• 1956 nî, Tâi-oân-séng Chèng-hú goân-lâi ūi-tī Tâi-pak-chhī, sóa khì kàu Lâm-tâu-koān Tiong-heng Sin-chhun pān-kong.
• 1967 nî, Tâi-pak-chhī kái chòe ti̍t-hat-chhī, 1968 nî la̍p-ji̍p Tâi-pak-koān Pak-tâu, Sū-lîm (Iûⁿ-bêng-soaⁿ Koán-lí-kio̍k), Lāi-ô͘, Lâm-káng, Kéng-bóe, Ba̍k-sa 6 ê hiong-tìn.
• 1973 nî 7 goe̍h, kā Tâi-tiong-koān Hô-pêng-hiong só͘ koán-hat ê Lê-soaⁿ, Pêng-téng 2 ê chhun siat-li̍p Lê-soaⁿ Kiàn-siat Koán-lí-kio̍k.
• 1974 nî 1 goe̍h, Iûⁿ-bêng-soaⁿ Koán-lí-kio̍k thiat-siau.
• 1979 nî 7 goe̍h, Ko-hiông-chhī kái chòe ti̍t-hat-chhī, tông-sî Ko-hiông-koān Sió-káng-tìn kui hō͘ Ko-hiông-chhī. Lēng-gōa, goân sio̍k tī Hái-lâm Te̍k-pia̍t hêng-chèng-khu ê Tang-soa Kûn-tó, Lâm-soa Thài-pêng-tó kap Tiong-chiu-chiau iû Ko-hiông-chhī tāi-koán.
• 1981 nî 3 goe̍h, Lê-soaⁿ Kiàn-siat koán-lí-kio̍k thiat-siau pèng-ji̍p Tâi-tiong-koān.
• 1982 nî 7 goe̍h, Sin-tek, Ka-gī 2 koān-hat-chhī seng-keh chòe séng-hat-chhī; kā goân-lâi sio̍k tī Sin-tek-koān ê Hiong-san-hiong, kui hō͘ Sin-tek-chhī, kái chòe Hiong-san-khu.
• 1998 nî 12 goe̍h, séng chèng-hú cheng-séng (精省) kè-ōe si̍t-si.
• 2007 nî 10 goe̍h 1 hō, Tâi-pak-koān chún ēng pō͘-hūn ti̍t-hat-chhī kui-tēng.
• 2010 nî 12 goe̍h 25 hō, Sin-pak-chhī (goân Tâi-pak-koān), Tâi-tiong-chhī (goân Tâi-tiong koān-chhī ha̍p-pèng), Tâi-lâm-chhī (goân Tâi-lâm koān-chhī ha̍p-pèng), Ko-hiông-chhī (goân Ko-hiông koān-chhī ha̍p-pèng) téng 4 ê ti̍t-hat-chhī sêng-li̍p.
• 2011 nî 1 goe̍h 1 hō, Thô-hn̂g-koān chún ēng pō͘-hūn ti̍t-hat-chhī kui-tēng.^[2]
• 2014 nî 12 goe̍h 25 hō, Thô-hn̂g-chhī (goân Thô-hn̂g-koān) ti̍t-hat-chhī sêng-li̍p, hêng-chèng-khu piàn chòe 6 ê ti̍t-hat-chhī, 3 ê chhī, 13 ê koān.

Chit sî ê bô si̍t-hiān kè-ōe, kā Tâi-oân hun siat chòe 11 koān 5 séng-hat-chhī. Kè-ōe tiong ê koān-chhī miâ-chheng kap hiān-hêng miâ-chheng tùi-chiàu jû-hā:

1. Thô-hn̂g-chhī→Sin-tek-koān
2. Sin-tek-koān→Tiông-hong-koān
3. Biâu-le̍k-koān→Tek-lâm-koān
4. Tâi-tiong-koān→Hong-goân-koān
5. Tâi-tiong-chhī→Tiong-chèng-chhī
6. Chiong-hòa-koān→Tâi-tiong-koān
7. Hûn-lîm-koān→Tiông-khe-koān
8. Tâi-lâm-chhī→Sêng-kong-chhī

1. Thô-hn̂g-chhī+Sin-tek-koān Ô͘-kháu-hiong, Sin-hong-hiong→Sin-tek-koān
2. Sin-tek-chhī+Biâu-lek-koān+Sin-tek-koān→Jîn-hô-koān
3. Tâi-tiong-koān→Hong-goân-koān
4. Lâm-tâu-koān→Tāi-koan-koān
5. Chiong-hòa-koān→Tâi-tiong-koān
6. Hûn-lîm-koān→Tiông-khe-koān

1. Kim-san-hiong, Bān-lí-hiong pēng-ji̍p Ke-lâng-chhī.
2. Sin-hong-hiong, Ô͘-kháu-hiong pēng-ji̍p Thô-hn̂g-koān.
3. Thong-siau-tìn, Oán-lí-tìn pēng-ji̍p Tâi-tiong-koān, koān-tī siat tī Chheng-chúi-tìn.
4. Tāi-lí-hiong, Thài-pêng-hiong, O͘-ji̍t-hiong, Bū-hong-hiong pēng-ji̍p Lâm-tâu-koān.
5. Tek-san-tìn, Lo̍k-kok-hiong pēng-ji̍p Hûn-lîm-koān.
6. Sì-ô͘-hiong, Goân-chióng-hiong, Kháu-ô͘-hiong, Chúi-nâ-hiong kap Pak-káng-tìn pēng-ji̍p Ka-gī-koān.
7. Lâm-chú-khu, Ko-hiông-koān (bô pau-hâm Bí-lông-tìn, La̍k-ku-hiong, Bō͘-lîm-hiong, thô-goân-hiong kap Sam-bîn-hiong) to̍k-li̍p siat Hōng-soaⁿ-koān.
8. Sió-káng-hiong pēng-ji̍p Ko-hiông-chhī.
9. Bí-lông-tìn, La̍k-ku-hiong, Bō͘-lîm-hiong, thô-goân-hiong kap Sam-bîn-hiong pēng-ji̍p Pîn-tong-koān.

Iû Hêng-chèng-īⁿ Gián-kiù Hoat-tián Khó-he̍k Úi-oân-hōe só͘ hoat-piáu ê bô si̍t-hiān kè-ōe, kā Tiong-hôa Bîn-kok chū-iû tē-khu tong-sî ê 2 séng (Tâi-oân, Hok-kiàn) 2 chhī (Tâi-pak, Ko-hiông) tiông-sin ōe chòe 6 séng 3 chhī 1 te̍k-khu. Lēng-gōa, koān-chhī-kip hêng-chèng-khu hong-bīn iā chò-chhut siong-tong ê tiâu-chéng.

In-ūi le̍k-sú ê in-sò͘, bo̍k-chiân Hok-kiàn-séng kap Tâi-oân-séng ê hoān-ûi ū chin tōa ê chha-kī, chi̍t ê sī chí-ū Kim-mn̂g kap Má-chó͘ tē-khu, lēng-gōa sī chiàm choân-kok hui-siông tōa pí-lē. Jî-chhiáⁿ 2 ê séng lóng í-keng hi-kip-hòa (虛級化), bo̍k-chiân iû Hêng-chèng-īⁿ kap Khu-he̍k Liân-ha̍p Tiong-sim hū-chek. Lēng-gōa, tī Ngó͘-to͘ (五都) kui-ōe liáu-āu, chu-goân iu-goân chi̍p-tiong chāi Tâi-pak kap Sin-pak 2 to͘, put-lī tiong-pō͘ tē-khu ê hoat-tián; koān-chhī ōe-hun kap jîn-kháu hun-pò͘ bô ha̍h, tì-sú si-chèng khiàm chéng-thé ê kui-ōe.

Tī chit-má 5 to͘ 12 koān chìn-chêng, put-sî ū-lâng thê-chhut kok-chióng ê kái-chè hong-àn, chia̍p-khòaⁿ--ê ū koān-chhī ha̍p-pèng seng-keh, Sam-to͘ Si̍p-ngó͘-koān (三都十五縣), Sù-séng Lióng-te̍k Siang-siú-to͘ (四省兩特雙首都) kap Lio̍k-seng Kè-ōe (六星計畫). To-sò͘ ê gī-tê lóng pau-hâm khok-tāi Tâi-pak-chhī, Tâi-tiong-chhī, Ko-hiông-chhī hêng-chèng-khu kap Tâi-tiong-chhī seng-keh téng sò͘-kiû, tān-sī in-ūi hêng-chèng-khu tiâu-chéng khan-sia̍p tio̍h hêng-chèng-khu tiông-ōe, ī-soàn hun-phòe, chhú-siau pō͘-hūn hiong-tìn-chhī soán-kí, tē-hng-sèng soán-kí tiâu-chéng téng gī-tê, éng-hióng chân-bīn siūⁿ tōa. Che iā hoán-èng chhut hêng-chèng-khu kui-ōe khiàm su-khó, bô-lūn hoàn-lâm ia̍h hoàn-le̍k tīn-iâⁿ lóng ū thàm-thó chit-ê būn-tê ê siaⁿ-lōng.

2012 nî Tiong-hôa Bîn-kok chóng-thóng soán-kí, Chhòa Eng-bûn chi-chhî Sin-tek-koān-chhī ha̍p-pèng, Ka-gī-koān-chhī ha̍p-pèng, jīn-ûi che sī pí-kàu ū li̍p-chek-sèng ê su-kiû, ē-tàng chò-ûi iu-sian khó-lī ê hāng-bo̍k.

中華民國內政部前部長李鴻源認為臺灣的縣和市劃分得太小，地方政府人力、能力普遍不足，導致縣市政府根本沒有能力解決該解決的問題。他指出目前地方制度設計的思維很怪，以為臺灣是個大國，所以才會分那麼多縣市，讓地方資源、人力都分散了，而中央和地方的人力、資源又重疊，他主張應該以五都為核心，合併周邊縣市，提升地方政府的規模和解決問題的能力，將臺灣劃分為五個大行政區，在北部、中部、南部、東部和中央山脈原住民保留區，各自成立一個大行政區^[3]。中華民國前內政部長李鴻源初步規劃，將現有的五都直轄市，再和周邊縣市整併成六個直轄市，劃分成北基宜市、桃竹苗市、中彰投市、雲嘉南市、高屏澎湖市、花東市。另外，現行的368個鄉鎮市區，也可能整併成150個，人口較多的鄉鎮市區（20萬以上），升格成縣級市，臺灣大約有50至76縣級市，例如新北市板橋區再升格成板橋市（縣級）^[4]。

Tiong-hôa Bîn-kok chiân chóng-thóng Lí Teng-hui jīn-ûi, 6 to͘ 16 koān-chhī ê hiān-chōng èng-kai tiông-sin tiâu-chéng chòe "7 tōa khu-he̍k", kok khu-he̍k chiàu in pún-sin chu-goân ê te̍k-sek, éng-sio̍k hoat-tián kui-ōe. I chú-tiuⁿ Tâi-pak-chhī, Sin-pak-chhī, Ke-lâng-chhī, Gî-lân-koān ha̍p-pèng chòe 1 khu; Thô-hn̂g-chhī, Sin-tek-chhī, Sin-tek-koān, Biâu-le̍k-koān ha̍p-pèng chòe 1 khu; Tâi-tiong-chhī, Chiong-hòa-koān, Lâm-tâu-koān ha̍p-pèng chòe 1 khu; Hûn-lîm-koān, Ka-gī-chhī, Ka-gī-koān, Tâi-lâm-chhī ha̍p-pèng chòe 1 khu; Ko-hiông-chhī, Pîn-tong-koān ha̍p-pèng chòe 1 khu; Hoa-liân-koān, Tâi-tang-koān ha̍p-pèng chòe 1 khu; Phêⁿ-ô͘-koān, Kim-mn̂g-koān, Má-chó͘ Lia̍t-tó téng lī-tó ha̍p-pèng chòe 1 khu; choân Tâi-oân hun chòe 7 tōa khu-he̍k.^[5]

Li̍p-hoat úi-oân Tân Bêng-bûn kiàn-gī Tâi-oân choân-kok èng-kai chéng-pèng chòe 7 tōa ti̍t-hat-chhī, Pak-Pak-Ki-Gî chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, Thô-Tek-Biâu chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, Tiong-Chiong-Tâu chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, Hûn-Ka-Ka chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, Lâm-Ko-Pîn chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, Phêⁿ-Kim-Má chéng-pèng chòe chi̍t ê ti̍t-hat-chhī, choân-kok èng-kai it-tì-sèng ê hêng-chèng khu-ōe, chiah ū hoat-tō͘ sok-sió siâⁿ-hiong tiong-kan ê lo̍h-chha, tài-tōng Tâi-oân choân-bīn ê hoat-tián.^[6]

Tiong-hôa Bîn-kok tē-14 jīm chóng-thóng Chhòa Eng-bûn só͘ thê-chhut ê chú-tiuⁿ, bo̍k-tek sī beh hō͘ tē-hng "tōa-hàn", tiong-iong pàng-khoân, tiâu-chéng tiong-iong tē-hng khoân-chek kap châi-goân hun-phòe, lâi thê-ko kok-ka châi-chèng sú-iōng hāu-lu̍t.

Chheh

• 劉寧顏 編：《重修臺灣省通志》，臺北市：臺灣省文獻委員會，1994年。
• 施亞軒：《臺灣的行政區變遷》，臺北：遠足文化出版社，2003年。