Angelsaksers

Den term Angelsaksers wordt gebruukt vo de Germoansche stammn die under van de vuufde êeuwe in Iengeland vestigdn achter dan de Romeinn doa vertrokkn woarn. Ze verdreevn de deur de Romeinn geromaniseerde Keltn, de Romano-Brittn, die de vôorouders kwoamn van Wales en Cornwall.

’t Platselik volk schrêef zowel Latyn of Welsh en ze noemdn under indriengers Saxones of Saeson. ’t Latste woord wordt nu nog gebruukt in ‘t Welsh en wil zeggn: Iengels volk. ’t Schots Gaelic woord vor Iengels volk is Saesonach, en ’t Iers Sasanach.

Keunienk Alfred de Grôotn (871–899) gebruukte den titel rex Anglorum Saxonum of rex Angul-Saxonum (keunienk van d’Angelsaksers). Mo den term Angli Saxones zoudt ol ’n êeuwe vo zyn tyd gebruukt zyn in continentoale geschriftn, verzekers vo ’t verschil an te duudn tusschn d’Iengelsche Saksers en de continentoale Saksers.

D’Angelsaksers zoun ofstammn van drie Germoansche stammn, ofkomstig van et nôordwestn van Duutsland, Holland en Denemarkn.

• De Angeln
• De Saksn
• De Juutn

En verzekers ook Friezn en Frankn.

Under toale, et Oudiengels, wordt ingedêeld in vier hoofddialectn: Et West-Saksisch en de dialectn van Mercia, Northumbria en Kent. De toale kwam vôort van et Ingveoons of Nôordzêegermoans, en wierd geklapt tout achter 1066, d’overwinnienge van Willem de Veroveroare. Ounder invloed van et Normandisch evolueerde de toale noar et Middeliengels tusschn 1150 en 1500. De letters die gebruukt wierdn in gedrukte Oudiengelsche tekstn zyn:

• a æ b c d ð e f g h i l m n o p r s t þ u w x y. De letters j, k, q, v, en z wierdn styf winnig gebruukt.

Den term Heptarchie, e combinoasje van de woordn zeevn en ryk in ’t Grieks, wordt deur historici gebruukt vo de zeevn belangrykste Angelsaksische keunienkrykn in Iengeland an te duudn: Wessex, Essex, Sussex, Kent, East Anglia, Mercia en Northumbria. De benoamienge wordt ook gebruukt vo de periode in d’Iengelsche geschiedenisse van 500 tout 850 (de veroverienge van d’Angelsaksers tout d’invalln van de Vikings).

Sommigte Angelsaksische keuniengn krêegn ’t ippergezag over d’andere keunienkrykn en dien titel wierd Bretwalda genoemd.

Van de 7ste tout an 't begun van de 9ste êeuwe haan de keuniengn van Mercia over ’t olgemêen de mêeste macht. Offa van Mercia liet ’n dyk bouwn, Offa's Dyke genoemd, vo de Welsh buutn zyn land t’houdn.

In 825 kost Egbert van Wessex de Mercioann versloan en je kwam Bretwalda in 829.

Alfred de Grôotn (871-899) en zyn zeune Edward den Oudern (899–924) gebruuktn den titel keunienk van d’Angelsaksers, en achter dat Æthelstan (924–939) Northumbria veroverd haad in 927, krêegt ie den titel rex Anglorum (Keunienk van d’Iengelsche).

In 1013 most Æthelred zounder Road ‘t gezag van et Huus Wessex ofstoan an de Deenn. In 1014, achter den dôod van Sven Ferchetteboard, kost Æthelred zyn gezag were herstelln, mor in 1016 kwoamn de Deenn were an de macht.

In 1042, achter Hardeknut, kwoamn d’Angelsaksers were an de macht tout in 1066.

Edward den Bekenner was de 5dn januoari 1066 gestorvn. Willem II, den hertog van Normandië, was verre familie van hem (zyn grotvoader, Richard II van Normandië was de broere van Edward zyn moeder Emma van Normandië).

Edward ha gin jounges en je zou round 1051 d’Iengelsche krône beloofd hen an Willem. Moar ip zyn sterfbedde verkoos Edward zyn schonbroere Harold Godwinson (de broere van zyn vrouwe Edith van Wessex), die de volgndn dag gekrôond wierd tout Harold II van Iengeland. Harold ha pertang in 1064 in gevangnschap moetn zweirn dat ie Willem zyn rechtn ip de krône erkende, en deurdat ie hem nie an zyn woord g’houdn haad, viel Willem Iengeland binn.

De 14stn oktober vochtn under legers teegn makoar in de slag by Hastings, woa da Harold II sneuvelde. Edgar Ætheling wierd verkoozn vor hem ip te volgn, mo je kost et nie hoaln en j’is nôoit gekrôond gewist.

Ip Kestdag 1066 wierd Willem II van Normandië gekrôond tout keunienk van Iengeland en je zette doamee et tydperk van de Normandiërs in. Van ton ist ie gekend als Willem de Veroveroare.

Kykt no de lyste van Iengelsche keuniengn en keuniginn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Anglo-Saxons van Wikimedia Commons.