Người Do Thái Sephardi

Bạn có thể mở rộng bài này bằng cách dịch bài viết tương ứng từ Tiếng Anh. Nhấn [hiện] để xem các hướng dẫn dịch thuật. Đừng dịch những nội dung không đáng tin hay chất lượng thấp. Nếu được, bạn hãy tự kiểm chứng các thông tin bằng các nguồn tham khảo có trong bài gốc. Bạn phải ghi công bản quyền bài gốc trong tóm lược sửa đổi bài dịch. Chẳng hạn, bạn có thể ghi như sau, miễn là trong đó có một liên kết đa ngôn ngữ đến bài gốc Dịch từ English bài gốc bên Wikipedia [[:en:Sephardic Jews]]; xin hãy xem lịch sử bài đó để biết ai là tác giả. Sau khi dịch, hãy thêm bản mẫu {{Bài dịch}} vào trang thảo luận để tuân thủ quyền tác giả. Đọc hướng dẫn đầy đủ ở Wikipedia:Biên dịch và Wikipedia:Cẩm nang biên soạn/Dịch thuật.

Người Do Thái Sephardi, còn có tên khác là Sephardim, ^[a] hay được xem là Người Do Thái gốc Tây Ban Nha theo định nghĩa của nhà nghiên cứu tân thời,^[1] sắc dân Do Thái này nguồn gốc ở Bán đảo Iberia (Tây Ban Nh) và Bồ Đào Nha ngày nay). Tên gọi "Sephardim" còn dùng để chỉ các cộng đồng Do Thái phương Đông ở khu vực Tây Á và Bắc Phi.

Người Do Thái Sephardi đa số được trục xuất bay khỏi Bán đảo Iberia vào cuối thế kỷ 15, họ vẫn gìn giữ và bảo tồn được bản sắc dân tộc Do Thái độc đáo khi đến xứ Bắc Phi, ảnh hưởng của người do thái lan toả tại các quốc gia như Maroc, Algeria, Tunisia, Libya và Ai Cập; Đông Nam, Nam Âu, Pháp, Ý, Hy Lạp, Bulgaria, Bắc Macedonia, Tây Á, Thổ Nhĩ Kỳ, Lebanon, Syria, Iraq, Iran; châu Mỹ (mặc dù người Do Thái Sephardi với dân số lùn hơn so với người Do Thái Ashkenazi); và nơi nào người do thái đặt chân đến thì sẽ có ảnh hưởng của họ.^[2]

Năm 1496, vua xứ Bồ Đào Nha Manuel I đã ra lệnh trục xuất tống cổ người Do Thái và người Hồi giáo ra khỏi tổ quốc dấu yêu của ngài.^[3] Thiên lệnh này buột người do thái phải cải đạo, hoặc phải chạy loạn, hoặc bị kết án tử hình. Vào năm 2015, cả Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha cải tiến luật mới mang tính nhân văn hơn cho phép con cháu của người Do Thái Sephardi được quay về mẫu quốc và nhập quốc tịch Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha nếu những người này có đủ bằng chứng để chứng minh tổ tiên gốc gác Do Thái Sephardi.^[4] Ân xá hồi hương nhận ân huệ quốc tịch mẫu quốc Tây Ban Nha cho dòng dõi người Do Thái Sephardi đã hết hạn 2019, nhưng quốc tịch Bồ Đào Nha vẫn còn hiệu lực.

Trong lịch sử, dân tộc Do Thái Sephardi và con cháu của họ sử dụng một ngôn ngư lai trộn với các từ vựng của tiếng Tây Ban Nha kết hợp lai tạo với tiếng Bồ Đào Nha, hay còn được gọi là tiếng Ladino.

Danh từ Sephardi có nghĩa là "Tây Ban Nha" hoặc "Hispanic", gốc rễ từ tiếng Sepharad, là một địa danh được nhắc tới trong cuộn Kinh thánh của người do thái.^[5] Trong kinh thánh thì khu vực Sepharad ám chỉ tới Tây Ban Nha.^[6]

Thành viên của cộng đồng người Do Thái Sephardic có máu mủ gần gũi trong gien di truyền với tộc người Do Thái Ashkenazi và các nghiên cứu gene di truyền đã kết luận ra cả hai chủng tộc này có chung một tổ tiên lai giống giữ chủng Levant vùng Trung Đông và chủng tộc người Nam Âu.^[7] Vì người do thái Sephardi có nguồn gốc ở lưu vực Địa Trung Hải và họ kết hôn lấy người cùng tộc rất nhiều, do vậy họ có tỷ lệ cao về lỗi DNA dẫn đến việc người Do Thái Sephardi dễ mắc các bệnh di truyền tật nguyền hiểm nghèo cực kỳ cao. Tuy nhiên, tộc người này không có các bệnh di truyền độc đáo, vì các bệnh trong nhóm này không nhất thiết chỉ phổ biến riêng biệt đối với người Do Thái Sephardic, nhưng những bệnh này thậm chí còn phổ biến ở những quốc gia mà tộc do thái Sephardic ở chung đụng.^[8] Những căn bệnh tai ương gien di truyền DNA phổ biến bao gồm:

• Bệnh tan máu bẩm sinh
• Cơn sốt Địa Trung Hải quen thuộc
• Thiếu hụt glucose-6-phosphate dehydrogenase và hội chứng Gilbert
• Bệnh dự trữ glycogen loại III
• Bệnh Machado-Joseph

• 1906 - Henri Moissan, Hóa học
• 1911 - Tobias Asser, Hòa bình
• 1922 - Niels Bohr, Vật lý
• 1958 - Boris Pasternak, Văn học
• 1959 - Emilio G. Segrè, ^[9] Vật lý
• 1968 - René Cassin,^[10] Hòa bình
• 1969 - Salvador Luria,^[11] Y học
• 1980 - Baruj Benacerraf, Thuốc
• 1981 - Elias Canetti,^[12] Văn học
• 1985 - Franco Modigliani, Kinh tế học
• 1986 - Rita Levi-Montalcini,^[13] Y học
• 1997 - Claude Cohen-Tannoudji,^[14] Vật lý
• 2012 - Serge Haroche,^[15] Vật lý
• 2014 - Patrick Modiano,^[16] Văn học

• Người Do Thái Ashkenazi
• Sự chia rẽ dân tộc Do Thái

1. ^ tiếng Hebrew: סְפָרַדִּים‎, Modern Hebrew: Sefaraddim, Tiberian: Səp̄āraddîm, also יְהוּדֵי סְפָרַד, Ye'hude Sepharad, lit. "The Jews of Spain", tiếng Tây Ban Nha: Judíos sefardíes (or sefarditas), tiếng Bồ Đào Nha: Judeus sefarditas

• Ashtor, Eliyahu, The Jews of Moslem Spain, Vol. 2, Philadelphia: Jewish Publication Society of America (1979)
• Assis, Yom Tov, The Jews of Spain: From Settlement to Expulsion, Jerusalem: Hebrew University of Jerusalem|The Hebrew University of Jerusalem (1988)
• Baer, Yitzhak. A History of the Jews of Christian Spain. 2 vols. Jewish Publication Society of America (1966).
• Bowers, W. P. "Jewish Communities in Spain in the Time of Paul the Apostle" in Journal of Theological Studies Vol. 26 Part 2, October 1975, pp. 395–402
• Carasso, Lucienne. "Growing Up Jewish in Alexandria: The Story of a Sephardic Family's Exodus from Egypt". New York, 2014. ISBN 1500446351.
• Dan, Joseph, "The Epic of a Millennium: Judeo-Spanish Culture's Confrontation" in Judaism Vol. 41, No. 2, Spring 1992
• Gampel, Benjamin R., "Jews, Christians, and Muslims in Medieval Iberia: Convivencia through the Eyes of Sephardic Jews," in Convivencia: Jews, Muslims, and Christians in Medieval Spain, ed. Vivian B. Mann, Thomas F. Glick, and Jerrilynn D. Dodds, New York: George Braziller, Inc. (1992)
• Groh, Arnold A. "Searching for Sephardic History in Berlin", in Semana Sepharad: The Lectures. Studies on Sephardic History, ed. Serels, M. Mitchell, New York: Jacob E. Safra Institute of Sephardic Studies (2001).
• Kaplan, Yosef, An Alternative Path to Modernity: The Sephardi Diaspora in Western Europe. Brill Publishers (2000). ISBN 90-04-11742-3
• Katz, Solomon, Monographs of the Mediaeval Academy of America No. 12: The Jews in the Visigothic and Frankish Kingdoms of Spain and Gaul, Cambridge, Massachusetts: The Mediaeval Society of America (1937)
• Kedourie, Elie, editor. Spain and the Jews: The Sephardi Experience 1492 and After. Thames & Hudson (1992).
• Levie, Tirtsah, Poverty and Welfare Among the Portuguese Jews in Early Modern Amsterdam, Liverpool: Liverpool University Press, 2012.
• Raphael, Chaim, The Sephardi Story: A Celebration of Jewish History London: Valentine Mitchell & Co. Ltd. (1991)
• Rauschenbach, Sina, The Sephardic Atlantic. Colonial Histories and Postcolonial Perspectives. New York: Palgrave Macmillan, 2019.
• Rauschenbach, Sina, Sephardim and Ashkenazim. Jewish-Jewish Encounters in History and Literature. Berlin: De Gruyter, 2020 (forthcoming).
• Sarna, Nahum M., "Hebrew and Bible Studies in Medieval Spain" in Sephardi Heritage, Vol. 1 ed. R. D. Barnett, New York: Ktav Publishing House, Inc. (1971)
• Sassoon, Solomon David, "The Spiritual Heritage of the Sephardim," in The Sephardi Heritage, Vol. 1 ed. R. D. Barnett, New York: Ktav Publishing House Inc. (1971)
• Segrè, Emilio (1993). A Mind Always in Motion: the Autobiography of Emilio Segrè. Berkeley, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-07627-3. OCLC 25629433. Free Online – UC Press E-Books Collection
• Stein, Gloria Sananes, Marguerite: Journey of a Sephardic Woman, Morgantown, PA: Masthof Press, 1997.
• Stillman, Norman, "Aspects of Jewish Life in Islamic Spain" in Aspects of Jewish Culture in the Middle Ages ed. Paul E. Szarmach, Albany: State University of New York Press (1979)
• Swetschinski, Daniel. Reluctant Cosmopolitans: The Portuguese Jews of Seventeenth-Century Amsterdam. Litmann Library of Jewish Civilization, (2000)
• Zolitor, Jeff, "The Jews of Sepharad" Philadelphia: Congress of Secular Jewish Organizations (CSJO) (1997) ("The Jews of Sepharad" reprinted with permission on CSJO website.)
• "The Kahal Zur Israel Synagogue, Recife, Brazil". Database of Jewish communities. Archived from the original on ngày 24 tháng 11 năm 2007. Truy cập 2008-06-28.
• "History of the Jewish community of Recife". Database of Jewish communities. Archived from the original on 2008-01-04. Truy cập 2008-06-28.
• "Synagogue in Brazilian town Recife considered oldest in the Americas". Reuters. 2008-11-12. Archived from the original on ngày 30 tháng 5 năm 2012. Truy cập 2008-06-29. https://www.reuters.com/article/us-brazil-synagogue/oldest-synagogue-in-americas-draws-tourists-to-brazil-idUSN2520146120071112

Phả hệ:

• Sefardies.org Gia phả Sephardic và trang web chính thức ở Tây Ban Nha
• Phả hệ Sephardic
• Nhiều cơ sở dữ liệu có thể tìm kiếm cho phả hệ Sephardic
• Chỉ mục tổng hợp của họ Sephardic
• Thư mục mở rộng cho Gia phả Sephardim và Sephardic
• Tên Sephardic được dịch sang tiếng Anh

Di truyền:

• Chữ ký riêng biệt trong DNA ty thể haplogroup T

Lịch sử và cộng đồng:

• Viện Sephardic Châu Âu Lưu trữ 2021-01-26 tại Wayback Machine
• Tổ chức Giáo dục Sephardic Quốc tế
• Tạp chí Sephardic quốc tế
• Tài liệu giáo dục Sephardic cho trẻ em
• Hội đồng Lãnh đạo Sephardic Quốc tế
• Radio Sefarad một đài phát thanh internet từ Madrid; bao gồm Huellas, một chương trình hàng tuần dành cho những người tìm kiếm nguồn gốc của họ Sephardic của họ
• Người Do Thái Sephardic ở Jamaica
• Báo Sephardi Şalom của Thổ Nhĩ Kỳ
• Dự án hẹn hò Sephardic
• Từ Andalusian Orangeries đến Anatolia
• Lịch sử Do Thái Sephardic - Bán đảo Iberia (Liên bang Sephardi thuộc Mỹ)
• Pascua Marrana. Họ Rojas / Shajor / black sefardim
• Hiệp hội lịch sử người Do Thái Hoa Kỳ, Cơ quan lưu trữ New England
• Sefarad, Tạp chí Nghiên cứu về Hebraic, Sephardim và Trung Đông, ILC Lưu trữ 2008-12-17 tại Wayback Machine, CSIC (các bài báo khoa học bằng tiếng Tây Ban Nha, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác)
• Giáo đường Do Thái, (Giáo đường Do Thái được coi là cơ quan tư vấn về các vấn đề liên quan đến thực hành tôn giáo và được nhiều cơ quan tham khảo ý kiến rộng rãi)

Triết học:

• Sepharadim trong thế kỷ 19: Hướng đi mới và giá trị cũ của Jose Faur, phác thảo những phản ứng tích cực nhưng theo chủ nghĩa truyền thống đối với hiện đại điển hình của cộng đồng người Do Thái Sepharadi
• Tư tưởng Sepharadi trong sự hiện diện của Khai sáng châu Âu của Jose Faur, xác định sự khác biệt trong phản ứng đối với sự Khai sáng châu Âu giữa các cộng đồng Sepharadi và Ashkenazi
• Chủ nghĩa bài Do Thái trong Tâm trí Sepharadi của Jose Faur, mô tả phản ứng văn hóa của Sepharadim đối với chủ nghĩa bài Do Thái
• Có thể phục hồi Do Thái giáo Sephardic không?
• Tính cách đặc biệt của sự khoan dung Sephardic

Âm nhạc và phụng vụ:

• Văn học dân gian của người Do Thái Sephardic Có thể tìm kiếm kho lưu trữ các bản ghi âm của các bản ballad Sephardic và các tài liệu truyền miệng khác được thu thập từ những người cung cấp thông tin trên khắp thế giới, từ những năm 1950 đến những năm 1990, bởi Giáo sư Samuel Armistead và các đồng nghiệp của ông, do Giáo sư Bruce Rosenstock duy trì.
• Dự án Sephardic Pizmonim - Âm nhạc của Cộng đồng Sephardic Trung Đông.
• Trang web Daniel Halfon của một công dân sinh ra ở Anh và là người dẫn đầu về truyền thống phụng vụ của người Do Thái Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha
• Phụng vụ của Giáo đường Do Thái Tây Ban Nha ở Rôma do Rev. Alberto Funaro
• Trang web Isaac Azose của một cantor từ Seattle, WA, Hoa Kỳ, công cụ bảo tồn truyền thống phụng vụ Sephardic của Rhodes
• Các bài hát của Chương trình phát thanh Internet của Phụ nữ Do Thái Sephardic ở Ma-rốc có các bản ghi âm hiện trường của Phụ nữ Do Thái Sephardic ở Tangier & Tetuan, 1954 với nội dung bài hát được dịch sang tiếng Anh.
• Hướng dẫn về Bulgaria của người Do Thái, được xuất bản bởi Vagabond Media, Sofia, 2011
• Diaspora Sefardi - Jordi Savall, Hespèrion XXI - Alia Vox AV9809