Regno de Scòsia

Regno de Scòsia

Rìoghachd na h-Alba (gd) Kinrick o Scotland (sco) Kingdom of Scotland (en)
Bandiera Stema
Ino	National anthem of Scotland
Bomò	«In My Defens God Me Defend (it) »
Continente	Eoropa
Capitałe	Ebora (1452–)
Popołasion
Totałe	1 250 000 (1700)
Densità	15,87 hab./km²
Demònemo	escocezo, escoceza,
Idioma	gaèłego scosezo scosezo latin
Zeografia
Àrea	78 782 km²
Dati istòreghi
Desolvimento	30 de apriłe del 1707
Organizasion pułìtega
Forma de goerno	monarchia
Òrgano lejislativo	Parlamento de Scòsia
Monarca de Scòsia	Anna di Gran Bretagna (it) (8 de marso del 1702 (Zulian))
Economia
Moneda	sterlina scoseze
Istòrego
Regno de Gran Bretagna (1707) →

El Regno de Scòsia (ingleze Kingdom of Scotland, gaèlego scoseza Rioghachd na h-Alba) el ze sta un stato situà a nord-òvest de l'Eoropa, che el ze ezistio dal 843 al 1707. El ocupava el terso setentrionałe de l'ìzoła de ła Gran Bretagna, confinava a sud col Regno d'Inghiltera. Dopo el 1707 el ze sta unito col Regno d'Inghiltera par crear el Regno de Gran Bretagna, drio łe condision detae da l'Ato de Union. Dal 1482, dopo che l'Inghiltera ła ghea tolto controło de ła sità de Berwick, el teritòrio del regno de Scòsia el ga tacà corispóndar a cheło de ła Scòsia moderna. El confinava col Mare del Nord a est, l'Osèano Atlàntego a nord e a òvest, el Canałe del Nord e el Mare d'Irlanda a sud-òvest. Oltre ła parte inte l'ìzoła, el regno de Scòsia el zera conponesto da pì de 790 ìzołe.

Edinburgo, ła pì granda sità del paeze, ła ze sta precedesta da łe sità de Scon, Dunfermline e Stirling, cofà capitałe del paeze. La popołasion del regno de ła Scòsia inte el 1700 ła zera de sirca 1.1 miłioni de persone.

El regno de Scòsia ze sta creà inte el 843, da re Cináed I de Scòsia. Inte el corso dei 850 ani seventi el ga tacà sviłupar i so sistemi legałi e de istrusion che oncora no i ezisteva, cusita cofà che na diversa vałuta e unità de mezura. Inisialmente el regno confinava a nord co el fiume Forth e el fiume Clyde. El sud-ovest de ła Scòsia el zera restà soto el controło del Regno de Strathclyde. La Scòsia sudorientałe dal 638 ła zera soto el controło del regno proto-Ingleze de Bernìcia, in cheła època del Regno de Northumbria. Sta zona de ła Scòsia ła ze sta contestada partindo da Costantino II de Scòsia e infine ła ze cascada inte łe man scosezi inte el 1018, co che Malcolm II de Scòsia el ghea movesto el confin verso el Sud fin al fiume Tweed, confin che oncora uncó el ze vàłido. Inte el 1263 ła Scòsia e ła Norveza łe ga conbatesto ła Bataja de Largs par controło de łe ìzołe osidentałi. La bataja no ła zera deciziva, ma ła canpagna ła ga demostrà na volta par tute che i norvezezi no i podeva mantegnere un controło d'efeto so łe ìzołe distanti. Inte el 1266 el re norvezezo Magnus VI de Norveza el ghea firmà el Tratà de Perth, che el ga reconosesto ła sovranità scoseza sora chełe ìzołe. Malgrado ła firma del tratà, l'indipendensa de-facto de łe ìzołe ła ze continuada.

La liansa de Auld ła zera na liansa inportante intrà ła Scòsia e ła Fransa, data dal tratà firmà da John Balliol e Fiłipo IV de Fransa, Inte el 1512 soto un tratà che estende ła liansa de Auld, tuti i citadini de Scòsia e de Fransa i ze divegnesti sitadini anca de l'altro paeze, na condision restada in pie in Fransa fin al 1903.

I re de Scòsia i ga dà na grandisima inportansa stratèzega a ła fortesa de Stirling, tanto conoseste łe ze stae ła Bataja de Stirling Bridge e de Banockburn inte el ndar de łe guere de indipendensa scosezi, co łe ze emerse figure stòreghe cofà William Wallace e de Robert Bruce. Inte el 1320 un reclamo al Papa dai nòbiłi de Scòsia (la Declarasion de Arbroath) el ga convinto Papa Joani XXII a asòlvare ła scomùnega e anułare i vari ati de sotomision dei rè scosezi ai inglezi in magnera che ła sovranità de ła Scòsia ła podese èsare reconosesta da łe prinsipałi dinastie eoropee.

Inte el 1468 l'ultema granda espansion del teritòrio scosezo ła ze prezentada co che Jàcomo III de Scòsia el ga sposà Margarita de Danemarca, risevendo łe Ìzołe Òrcadi e łe Ìzołe Shetland in canbio de ła so dote e inte el 1493 so fioło, Giacomo IV, co suceso el ga concludesto ła custion de ła cua<i-indipendensa del Siore de łe ìzołe, metendo par ła prima volta łe ìzołe osidentałi soto reałe controło scosezo.

El regno de Jàcomo IV de Scòsia el ze considerà de frecuente cofà che un periodo de fioridura culturałe e ze sta datorno a sto perìodo che ła rinàsita eoropea ła ga scuminsià a infiltrarse anca in Scòsia. La Scòsia ła se ga fato vanti tanto in canpo educativo inte el ndar del XV secoło fondando l'Università de Saint Andrews inte el 1413, l'Università de Glasgow inte el 1450 e l'Università de Aberdeen inte el 1494 e col pasajo in parlamento de l'Ato educativo 1496.

Durante el XVI secoło, ła Scòsia ła ga sorbio ła Riforma protestante. Inte ła prima parte del secoło, i insegnaminti prima de Martin Lutero e dopo de Joani Calvin i ga tacà influensare ła Scòsia, provocando lezecusion de un serto nùmaro de predeganti protestanti, soratuto del luteran Patrick Hamilton inte el 1527 e drioman del calvinista George Wishart inte el 1546, vegnesti copai par erezia. La reforma finałe de ła ceza scoseze, ła ze stada fata dal Parlamento inte el 1560 (inte el ndar de el regno de Maria I de Scòsia) co ła major parte del Scosezi i ghea adotà el calvinismo cofà rełijon. right|thumb|Stema del regno de Scòsia dopo l'union co Inghiltera e Irlanda inte el 1603 Inte el 1603 re Jàcomo VI de Scòsia, el ze devegnesto rè Jàcomo I d'Inghiltera e ła Scòsia ła se ga catà unia co l'Inghiltera e l'Irlanda soto el isteso rè, ma miga soto ła istesa lejislasion. El XVII secoło el ga vedesto un periodo de ajitasion in Scòsia, ghe ze sta un confronto rełijozo co Carlo I d'Inghiltera, che el ga tentà de esportar el mètodo de preghiera inglezo a ła ceza scoseza, inponéndogheło, provocando ła creasion del National Covenant of the Church of Scotland, drioman a ła Guera dei Véscovi, a ła Guera civiłe scoseza e a ła Guera dei trè regni. Dal 1651 al 1660 ła Scòsia el ze stada ocupada da un ezèrsito de Oliver Cromwell soto ła guida George Monck.

Inte el 1689 el prìnsipe ołandezo Gulielmo Orange el ze divegnesto Gulielmo III d'Inghiltera. Ła "Glorioza revołusion" ła zera soratuto un avegnimento ingleze, ma ła ga avesto un grando efeto so ła stòria scoseza. El Parlamento scosezo el ga oferto ła Corona de Scòsia a Gulielmo, el cuało ła ga acetà soto łe condision de l'Ato de reclamo dei deriti del 1689^[1]. Tanti scosezi i ga sostegnesto Gulielmo, ma tanti altri, specialmente inte łe Highlands, i ze restai ligai a Jàcomo VII de Scòsia. La càuza che el porta vanti, che ła ze stada conosesta cofà Jacobitismo dal latino Jacobus, che signìfega in inglezo Jàcomo, el ghea metesto łe baze par na serie de revolte. Na prima "Jacobite" ła se ga vedesto soto John Graham, primo visconte de Dundee (Bonnie Dundee) che el ga sconfizesto łe forse de Gulielmo inte ła Bataja de Killiecranki inte el 1689, ma Dundee el zera restà copà in conbatimento e l'ezèrsito Jacobita el zera sta belché presto sconfizesto inte ła Bataja de Dunkeld. La conpleta sconfita de Jàcomo VII in Irlanda da parte de Gulielmo inte ła Bataja de Boyne inte el 1690, sevitada dal Masacro de Glencoe inte el 1692. Drioman se ga avesto altre do revolte jacobite inte el 1715 e inte el 1745, termenae solché co ła sconfita inte ła Bataja de Culloden.

La fin del XVII secolo ła ze sta economegamente difìsiłe par ła Scòsia. I bruti fruti de łe cultivasion inte i denomenai "sete ani malati" o "ani magri" dei ani novanta i ga portà carestie e a on grando despopołamento. El protesionismo ingleoe el ga tegnesto i comersanti scosezi fora da łe nove cołònie e ła pułìtega estera ingleze ła ghea interonpesto el comerso co ła Fransa. Tanti scosezi i ze emigrai in Irlanda del Nord (i Scoto-Irlandezi). El Parlamento de ła Scòsia inte el 1695 el ga promulgà na serie de leji par rimediar a ła disperada situasion econòmega, intrà ste leji se prevedea anca ła creasion de ła Banca de Scòsia. La Leje par ła sedimentasion de łe scole ła ga stabiłito un sistema de formasion pùblega bazà so łe paròchie. La Conpagnia de ła Scòsia ła ghea recevesto na concesion par tore-sù el capitale inte el pùblego par el comerso co l'Àfrega e łe Indie. Inte l'scumìsio del XVIII secolo, ła Scòsia ła zera oncora un regno in crize. La so economia ła zera stada gravamente indebolia da na sèrie de altri gravi fałimenti inte łe cultivasion. El tentativo de sistemar ła situasion el ze falio anca col Schema de Darién, sabotà delibaradamente dai sforsi coałizai de ła Conpagnia Ingleze de łe Indie Orientałi, dei marcai finansiari internasionałi de Amsterdam e da re Gulielmo: zera sta valutà che cuazi el 25% del capitałe totałe de ła Scòsia el zera sta perdesto inte l'inpreza de Darien.

Co l'Ato de Union, el 1º de majo del 1707 el Regno de Scòsia el se ga unio al Regno d'Inghiltera, ndazéndoghe vita al Regno de Gran Bretagna.

1. ↑ un documento inportante inte el sviłupo de łe norme de leje e dei deriti dei sojeti, simiłar a l'inglezo Bill of right

• Dupuy, Ernest R. (1977) [e] Dupuy, Trevor N., The Encyclopedia of Military History from 3500 B.C. to the present, New York, Harper & Row Publishers.
• Gervase, Phillips (1999), The Anglo-Scots Wars, 1513-1550: A Military History, Woodbridge, Suffolk and Rochester, N.Y., Boydell Press.
• MacDonald Fraser, George (1971), The Steel Bonnets, Harper Collins, ISBN 0-00-272746-3.
• Mackie, R.L., A History of Scotland.
• Sadler, John (2004), Border Fury: England and Scotland at War, 1296 - 1568, Longman.

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Regno de Scòsia
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Regno de Scòsia