Madagascar

Madagascar

Repoblikan'i Madagaskar (mg) République de Madagascar (fr)
Bandiera Stema
Ino	Ry Tanindrazanay malala ô!
Bomò	«Fitiavana, Tanindrazana, Fandrosoana» «Amour, Patrie, Progrès» «Love, Land of Our Ancestors, Progress» «Любов, Отечество, прогрес» «A genuine island, a world apart» «Cariad, Mamwlad, Cynnydd»
Pozision
20°S 47°E20°S, 47°E
Continente	Africa
Capitałe	Antananarivo
Popołasion
Totałe	25 570 895 (2017)
Densità	43,54 hab./km²
Zènaro	13 728 596 (%53,7)   (%54) 13 804 538
Demònemo	malgaso, malgase, malgasi, malgasa
Idioma	malgaso franseze
Speransa de vita	65,932 (2016) 0,393 (2015)
Putełi no scołarizai	1 987 258 (2003) −190 924 (2001)
Zeografia
Parte de	Africa Orientałe, Commissione dell'Oceano Indiano (it) , Mercato Comune dell'Africa Orientale e Meridionale (it) , Organizasion Internasionałe de ła Francofonia e Comunità de Desviłupo de l'Àfrica Meridionałe
Àrea	587 295 km²[1]
Ponto pì alto	Maromokotro (2 876 m)
Ponto pì baso	Osèano Indian (0 m)
Rente a	nisun vałore   Mozanbico   Fransa   Comore   Seychelles
Dati istòreghi
Avegnimento ciave	Independence of Madagascar (en)
Prima mesion documentada	Madagascar francese (it)
Organizasion pułìtega
Forma de goerno	repùblega
Òrgano lejislativo	Parlamento de Madagascar
Presidente del Madagascar	Andry Rajoelina (it) (19 de zenaro del 2019)
Primo Ministro del Madagascar	Christian Ntsay (it) (6 de zugno del 2018)
Ìndaze de Democrasia	5.70/10
Menbro de	Organizasion de łe Nasion Unìe, Union Africana, Organizasion mondiałe del comerso, Banca Internasionałe par ła Recostrusion e Desviłupo, Asociasion Internasionałe del Desviłupo, Corporasion Finansiària Internasionałe, Organismo Multilaterałe de Garansia dei Investimenti, Sentro Internasionałe de Regołamento de Difarense Rełasionae ai Investimenti, Banca Africana del Desviłupo[3], Union Africana - Oparasion Ibrida de łe Nasion Unie a Darfur, Stati de l’Àfrica, dei Caràibi e del Pasìfego, Interpol[4], Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe[5], UNESCO[6], Grupo de Oservasion de ła Tera, AFRISTAT, Comunità de Desviłupo de l'Àfrica Meridionałe, Commissione dell'Oceano Indiano (it) [7], Union Postałe Universałe[8], Union Internasionałe de Tełecomunicasion[9], Organizasion Internasionałe de ła Francofonia, Organizasion Meteorołòzega Mondiałe[10], Organizasion mondiałe de ła sanità[11], Organizasion Mondiałe de łe Dogane[12], Tratà de No-Prołifarasion Nucleare[13] e African Continental Free Trade Area (it) [14]
Economia
PIL nomenałe	14 554 754 115 $ (2021)
Persentuałe IVA	20 %
Ìndaze de desviłupamento oman	0,501[16]  (2021[16] )
Moneda	ariary malgaso
Banca sentrałe	Banca Sentrałe de Madagascar
Taso de dezocupasion	4 %[17]
Coefisente de Gini	42.6/100
Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1	MG MDG 450
Còdaze de matricołasion	RM
Fuzo oràrio	UTC+3 Indian/Antananarivo
Domìnio de primo liveło	.mg
Prefiso tełefònego	+261
Tełèfono d'emerzensa	117 (połisia) 118 (ponpieri) 124 (servìsio mèdego d'emerzensa)
Preza ełètrega	Europlug[20], tipo D[21], tipo E[21], tipo J[21] e tipo K[21]
Istòrego
← Madagascar francese (it)

El Madagascar el xe on Stato de l'Africa oriental.
El xe na isoła che ła se cata inte el Osèano Indian oriental.
I stati pì visini al Madagascar łi xe el Mozanbico e łe Comore a nordovest, łe Seychelles a nord; łi teritori dipendenti pì visini łi xe łi dipartimeti da mar de Mayotte a nordovest e de ła Réunion a est, e łe Ìxołe sparpagnae del Osèano Indian^[22] tuti de sovranità fransexe.

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Zeografia del Madagascar.

L’isoła del Madagascar ła se cata a est del Mozanbico e ła xe traversá dal tropico del Capricorno.
Ła xe ła quarta pì granda isoła del mondo.

Al nord se cata coułine che łe sal fin a łe tere alte del centro del paexe, par dopo desendar n’antra olta al sud.

El clima el xe tropicale. L’isola ła xe de frecuente batua da forti piove e da uragani che łi vien da l’Oceano Indian.

El teritorio xe cuerto da foreste naturałi e da risaie scavá a man.

Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Storia del Madagascar.

I primi abitanti łi vegnea da l’Indonexia e łi xe rivá inte el V secoło de ła nostra era. Sti grupi łi ga dato vita a l’etnia merina.

Zsinque secołi dopo, da l’Africa continentale ła xe rivà de ła xente bantu e ła ga formá łe etnie sakalava e bara.

Marcanti yemeniti e omaniti łi vegnea fin su łe coste del Madagascar dal XI secoło. Ła so prexensa ła ga influenzsá vari aspeti de ła cultura malgasia. Etnie malgasie come i antemoro e i antanosy, łe vien fora da i coloni arabi, e łi continua a prategar fin ancò ła fede islamega.

Ła trata dei sciavi, e łi schei che ghe ne vegnea drio, ła ga parmeso a dei grupi etnici de fondar i primi regni.
I sakalava łi ga meso in pie i regni de Menabe e de Boina, i zana-malata quel de Betsimisaraka,

i merina el regno de Andrianampoinimerina co cavedal a Antananarivo^{[Fonte nesesària]}

. El re Radama I el xe stà el primo ch’el xe reiusì a ounefegar l’isola soto on soło regno. I so sucesori łi xe stá o verti a l’influenzsa eoroupea o łi ga será i confini.

Inte el 1890 ła Francia ga proclamà el protetorato e, inte el 1895, ła xe reiusida a ciapar ła cavedal. Ła regina Ranavalona III ła ga rexistio, ma a ła fin ła ga dovù cedar.

Inte el 1947, ła xe sciopá na revolta indipendantista. I francexi ga stroncá ła revolta copando pì de 100.000 persone.

L’indipandenza ła xe rivada eintel 1960 co Philibert Tsiranana fa primo presidente. Tsiramana jera filo-francexe e ła zsente no ła xera contenta.

El poder xe pasà al ditator Didier Ratsiraka ch'el gha: introdoto el socialismo filo-sovietego, vietá la libartá de espresion e instituio el partio unego.
Soto ła presion de ła primavera democratega del 1991, Ratsiraka el ga dovù dar el multi-partiismo e łe elesion libare. Fin al 2001, Ratsiraka el ga controlá el governo.

Ne łe elesion del 2001, dopo scontri armai par el controlo del governo, Marc Ravalomanana el xe diventá presidente e Ratsiraka el xe ndá in bando.
Dal 2005, Ravalomanana el ga scouminsiá a ghaver posizsion senpre pi totałitarie. Inte el 2007 el ga mandà via dei misionari francexi che łi ghea ghavù el corajo de dir ła veritá sul so regime ditatorial.

Ła cavedal xe Antananarivo.

Ghe xe 18 grupi etnici prinsipałi, de oriszene axiàtega e africana.

Studi sul DNA e ła łéngua ^[23], łi dimostra l’influenzsa axiatica.
I trati orientałi łi xe presenti soratuto inte i altipiani centrałi, e łi corisponde a łe popolasion merina (3 milioni) e betsileo (2 milioni).

La zente de la costa ła xe di oriszene africana. I pì grandi grupi etnici costieri łi xe: i betsimisaraka (1,6 milioni), i tsimihety e i sakalava.

Ła metá da ła popolasion ła ghe va drio a ła rełijon tradisional, che ła ghe dá importanzsa al culto dei morti.

El 45% dei malgasi łi xe cristiani, catołeghi e protestanti in parti uguałi.
Tanti cristiani łi ga conservá aspeti tradisionałi, come ła venerasion dei antenati. Ła Cexa Catołega, che ła baxa ła propia atività misionaria sul conceto de l'inculturazsion, no ła respinge ste prateghe; i pastori protestanti, invense, łi condana la rełijon tradisionałe come superstizsion.

Ła ghe xe na minoransa islamega su łe coste del nord.

Ła zente ła parla el malgasio e el francexe.

Interasante ła produsion agricola de vanilia ^[24], fruta tropicałe e ołi esensiałi.
Łe miniere de ilmenite e nickel produxe par l’esportasion.

Se produxe teissui par l’esportasion.

El tuorismo sfruta łe foreste naturałi e ła biodiversitá de l’isoła.

• 
  altopian de Ankarana
• 
  fiume Tsiribihina
• 
  Fianarantsoa
• 
  sito istorego de Ambohimanga

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Madagascar
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Madagascar

• MadagascarTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• Madagascar, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
• (IT, DE, FR) Madagascarhls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
• (EN) Aidan William Southall, Raymond K. Kent, Hubert Jules Deschamps, Maureen Ann Covell e Jean Dresch, MadagascarEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) Opere riguardanti MadagascarOpen Library, Internet Archive.
• (EN) Madagascar, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.

v t e Stati del mondo · Africa
Stati del mondo	Alzeria • Angoła • Benin • Botsuana • Burkina Faso • Burundi • Kamerun • Cao Verdo • Ciad • Comore • Costa d'Avòrio • Eritrea • Esuatini • Etiòpia • Ezito[1] • Gabon • Gana • Gànbia • Jibuti • Guinea • Guinea-Bisau • Guinea Ecuatoriałe • Kénia • Łesotho • Łiberia • Łìbia • Madagascar • Małaui • Małì • Maroco • Mauritània • Mauritius • Mozambico • Namìbia • Nìzer • Nizèria • Repùblega del Congo • Repùblega Democràdega del Congo • Repùblega Sentrafricana • Ruanda • San Tomà e Prinsipe • Senegal • Seicełe • Siera Łeon • Somałia • Sudafrica • Sudan •  Sudan del Sud • Tanzània • Togo • Tunizia • Uganda • Zànbia • Zinbàbue
Dipendense	ìxoƚe sparpagnae de el Osèano Indian*[2][3] • Mayotte[2] • Réunion[2] • Santa Lena, Ascension e Tristan da Cunha[2]
Teritori custionai	Sahara Ocidental
Teritori transcontinentałi*	Itàłia[2] • Jemen[1] • Portogało[2] • Spagna[2]
* miga prezenti int'el schema de łe Nasion Unìe ↑ 1,0 1,1 parte de el teritorio el xe in Axia ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 parte de el teritorio el ze in Eoropa ↑ parte de Tere austrałi e antarteghe fransezi (TFA)