qayt-moq

QAYT— ' maʼlum nuqtaga borib, keyin oʻzi harakat boshlagan nuqtaga yoʻnal—'. U uyga xiyla taʼbi ochilib q a y t d i (Abdulla Qahhor). Bu soʻz eski oʻzbek tilida qadimgi turkiy tildagi ' orqa tomonga oʻgiril-' maʼno-sini anglatgan qay— feʼlidan (Devon, III, 263; DS, 406) kuchaytirish maʼnosini ifyudalovchi — (ï)t qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ДС, 407: qayït-); keyinchalik ï unlisi talaffuz qilinmay qoʻygan (ССТТН, II, 31; КРС, 323), a unlisi ä unlisiga almashgan: qay- + ït =

qayït- > qayt- > qäyt-.    .
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

1 Kelgan yoki kelayotgan to-moniga yoʻnalmoq, yurmoq; aylanib dast-labki yeriga kelmoq. ◆ Orqasiga qaytmoq. Sayohatdan qaytib kelmoq. Iziga qaytib ketmoq. Avtobus shu yerdan qaytadi. shsh U [ ◆ Sidiqjon\ uyga xiyla taʼbi ochilib qayt-di. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 koʻchma Yana oldin boʻlgan ishga, aytil-gan ran, fikr va shu kabilarga kelmoq. ◆ Lirik che-kinishdan keyin asosiy mavzuga qaytmoq. yash ..ajoyib zamondoshimizning dostoni uzun. Vaqti bilan unga yana qaytarmiz. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

3 Avvalgi holati, darajasi va shu kabilarga kelmoq, uni egallamoq. ◆ Mana, yiqildim, deb it azobini koʻrgan mingboshi mana endigina asliga qaytib, erkin nafas oldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

4 maxs. Toʻsiqqa urilib, yoʻnalishini oʻzgartirmoq. ◆ Oq sirtdan nur yaxshi qaytadi.

5 koʻchma Voz kechmoq, tark etmoq, che-kinmoq. ◆ Fikridan qaytmoq. Soʻzidan qayt-moq. Aytar soʻzni ayt, aytmas soʻzdan qayt! Maqol . nsh ◆ Uni, xudodan qaytgan, deb tayoq bilan savaladilar. M. Oʻrinxoʻjayev, „Unutil-mas kunlar“ .

6 (asosan boʻlishsiz shaklda) Oʻzini tiy-moq; tiyinmoq. U ◆ hech narsadan qaytmaydi. Sen uchun oʻlimdan ham qaytmayman. yat Ho-mid bu tuhmatdan ham qaytmas va oʻz tuh-matini mahkama oldida mantiqiy ravishda isbot ham qila olur edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ ..ulardan pul undirib olish, benzin-ni talon-toroj qilishdan ham qaytmaydi. G azetadan .

7 Darajasi, kuchi pasayish, soʻnish tomonga yoʻnalmoq. ◆ Bemorning isitmasi qayt-di. Sovuq qaytdi. Bozor qaytdi. Undan ix-losim qaytdi. n ◆ Kech kirib, quyoshning tap-ti qaytganda, vagon-remont zavodining yosh-lari.. "sahna" yasadilar. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Nizomiddinovning titrogʻi qayt-gandek boʻldi. S. Ahmad, „Hukm“ .

Yoshi qaytmoq Hayoti keksalik tomon yuz tutmoq ◆ Yoshi qaytib, soqoliga oq oralagan boʻlsa-da, yigitlardek baquvvat edi. M. Osim, „Ajdodlarimiz qissasi“ .

8 Qabul qilinmay, oʻtmay yoki ortib qolib qaytarilmoq, qaytarib berilmoq yoki qaytarib yuborilmoq. ◆ Mol bozordan qaytdi. Pul ortib, yuz soʻmi qaytib keldi. Un soʻmdan uch soʻm qaytdi. n ◆ Boʻlmasa, bu yoqqa ola qoling, qaytgan mol oʻzimizga tan! "Yoshlik" .

9 Evazi tegmoq, evazi egasiga kelmoq. ◆ Bolang tufayli har qancha ogʻirchilik boʻlsa, ustingga ol. Bu qarz bolangdan qaytadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Bu yaxshi-liklaringiz bizdan boʻlmasa, xudodan qayt-sin. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

10 Toʻmtoq, oʻtmas boʻlib qolmoq (narsalarning uchi yoki tigʻi haqida). ◆ Pichoqning yuzi qaytibdi.

11 kam qoʻll. Burilmoq, qayrilmoq. ◆ Ana shu yoʻl bilan toʻgʻri borib, chapga qaytasiz. "Guldasta" .

12 s. t. Keksalik holatida boʻlmoq, shu holatda (yoshda) oʻzini bardam tutmoq. ◆ Baʼzi odamlar keksayganda yaxshi qaytadi. yat Keksayganda Akbar akadek qaytish bosh-qalarga ham nasib boʻlsa edi. Y. Shamsharov, „oʻurumsaroyliklar“ .

13 shv. Oʻlmoq, vafot qilmoq.

ҚАЙТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.