qa-lin

QALIN I 'koʻndalang koʻlami meʼyordan ortiq' (yas-si narsa haqida). [Fosih afandi] h a l i n koʻrpacha ustida savol-javobga huloh solib oʻtirdi (Mirzaka-lon Ismoiliy). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda qalïn tarzida talaffuz qilingan boʻlib (Devon, I, 383; ПДП, 410), keyinchalik oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga al — mashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qa-lïn > qälin. Qadimgi turkiy tilda koʻp maʼnoli boʻlgan bu sifat (ДС, 411: 1. ' mnogochislennïy', 2. 'mnoje-stvo', 3. 'tolstïy¹) oʻzbek tilida faqat bir maʼnoni anglatadi. Bu sifat asli qadimgi turkiy tilda 'koʻta-ril—¹ maʼnosini anglatgan qalï— feʼlidan (ДС, 411) —n qoʻshimchasi bilan yasalgan boʻlsa kerak. Qirgʻiz tilida bu soʻz kalïŋ tarzida talaffuz qilinadi, bu hol qälin soʻzi oxiridagi —n qismi qoʻshimcha ekanini koʻrsatadi. Oʻzbek tilida bu sifat -n qoʻshimchasi bilan yasalgan boʻlsa, qirgʻiz tilida -ŋ qoʻshimchasi bilan yasalgan (asli —n va —ŋ - bir qoʻshimchaning ikki koʻrinishi).

QALIN II ¹ nikoh toʻyida qiz uchun kuyov tomonidan beriladigan mol, pul\ U toʻy shart-u sharoitlari ustida, q a l i n ustida savdolashib oʻtirmay, fo— tihaga hoʻl koʻtardi (Mirzakalon Ismoiliy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot qalïn (ПДП, 410: qalïnsïz 'bez pridannogo'), qalïŋ tarzida (Devon, III, 382) talaffuz qilingan; hozirgi qirgʻiz tilida ham bu soʻz kalïŋ tarzida talaffuz qilinadi (КРС, 334). Oʻzbek tiliga bu soʻzning qadimgi turkiy tildagi qalïn koʻrinishi yetib kelgan boʻlib, a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qalïn > qälin. Bu soʻz oxiridagi —n, —ŋ qismlari qoʻshimchaga teng boʻlib, qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlgan, lekin lugʻatlarda oʻz aksini top — magan qal- || qalï- feʼlidan ot yasagan boʻlsa kerak.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

I 1 Koʻndalang oʻlchami katta (odatda yassi-yoyiq narsalar haqida). ◆ Qa,shn kitob. Qalin taxta. Qalin qogʻoz. Qalin namat. Poʻchogʻi qalin qovun. m U daftar-ning qolgan yozuvlarini ham oʻqir ekan, kalin lablariga titroq kirdi. "Mushtum".

2 Bir necha qavatli yoki orasiga narsa solib ishlangan (asosan, kiyim, koʻrpa va sh.k. buyumlar haqida). ◆ Qspin koʻrpa. Qa,shn toʻn. Qalin kiyinmoq. shsh /Fosih afandi] Qalin koʻrpacha ustida savol-jayeobga quloq solib oʻtirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

.. eski kalin chopon.. lozimu koʻylak olib chiq-di. Mirmuhsin, Meʼmor. ◆ /Qutidor:] Oʻzing-ni teja, qizim, oʻrningni qalin qilib bur-kanib yot, terlasang yorishasan, qizim? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 Bir-biriga juda yaqin joylashgan; zich, tigʻiz. ◆ Qalin soch. Qalin maysa. Qalin oʻrmon. n Quyosh sekin-asta koʻtarilib, kalin shoxlar orasidan moʻralay boshladi. I. Raxim, Chin muhabbat. ..kalin oʻt ustida oʻti-rib, atrofni koʻzdan kechirdi. A. Rahmat, Soqov bola.

4 Tutash holatli; quyuq. ◆ Ularning hov-lisidan qoshiga qalin oʻsma qoʻygan, qomati barvasta, chehrasi quvnoq ayol chiqib kelyap-ti. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ . ◆ Ikki oʻr-toq.. qator daraxtlar qalin soya tashlab turgan koʻchaga burilishdi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . ◆ "Jinchiroq" ham koʻrinmaydi, uy ichi qalin tutun. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Yoʻlni koʻzlab oʻtirgan edim, u yoq-dan.. qalin chang koʻtarilganini koʻrdim. S. Ayniy, „Qullar“ .

5 Koʻp, moʻl. ◆ Qalin qor. m ◆ Bozor kuni boʻlganidan, rastalarda odam qalin. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Toʻy egasi yirik qoʻshma korxona rahbari boʻlgani uchunmi, odam juda qalin edi. Gazetadan . ◆ Tashqari supurib-si-dirilgan, qalin qilib suv urilgan boʻlishi kerak. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

6 kam qoʻll. Yoʻgʻon. Naridan keladi kalin bir ovoz. M. Shayxzoda. Soqolli kampir bir qoʻlini Nurining boshiga yengil qoʻyib, baland, kalin tovush bilan.. soʻzlarni ohang-dor choʻzib qichqirdi. Oybek, Tanlangan asarlar.

7 koʻchma Yaxshi va mustahkam aloqali; qadrdon, yaqin, jonajon. ◆ Umening qalin oʻr-togʻim. n ◆ Nizomjonning eng qalin oshnasi Karimjon ham frontga ketdi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Tantiboyvachcha u bilan bir yildan buyon qalin doʻstlashib, har hafta ulfat-chilik qilishga boshlagan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Olimlar sanoat va qishloq xoʻjaligi xodimlari bilan qalin hamkor-likda.. bir qancha ishlarni bajardilar. Gazetadan .

Terisi (yoki beti) qalin q. teri I.

qa-lin

II etn. Nikoh toʻyida kuyov to-mondan kelin tomonga beriladigan, toʻla-nadigan pul, mol va sh.k. U ◆ toʻy shartu sha-roitlari ustida, qalin ustida savdola-shib oʻtirmay, fotihaga qoʻl koʻtardi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Bizga hech narsa — ◆ dangʻillama toʻy ham, qalin ham, sep ham kerak emas, deb uqtirishdi. F. Musajonov, „Himmat“ . Chiqib olib beray shohning qizini,

Qalinni bergancha qarab turaman. "Alpo-mish".

yupqa, ozgʻin, ingichka

ҚАЛИН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

qalin

• Ozarbayjoncha: qalın
• Turkcha: kalın
• Yoqutcha: халыҥ