Ўзбекхон масжиди
Ўзбекхон масжиди (қрим татарча: Özbek Han camisi, Озьбек Хан джамиси)—Қримдаги сақланиб қолган энг қадимги масжид,Эски Қримдаги меъморий ёдгорлик.
Ўзбекхон масжиди Қримдаги мусулмон маданиятининг энг машҳур ёдгорликларидан биридир.Унинг ёнида Европадаги энг қадимий мадрасаларнинг эски жойи жойлашган.Ўзбекхони мадраса-масжид мажмуаси ҳудудида археологик қазишмалар 1920-йилларнинг иккинчи ярмида бошланган.1925—1926-йилларда тарих-этнология бўлими мудири, Шарқшунослар илмий уюшмаси президиуми аъзоси, профессор И. Н. Бороздин бошчилигида экспедиция ишлари олиб борилди. Тадқиқотлар структуранинг хусусиятларини аниқлаштириш, комплекс режа тузиш имконини берди.[1]
Масжид қурилиши 1314-йилда бошланган.Масжиддан кейин руҳонийлар мактаби-мадраса қурилган.Кираверишдаги тош лавҳадаги ёзув мадраса 1332-йилда қурилганлигини ко'рсатади. У Қримдаги хон ҳокимининг рафиқаси Инжи-Бек-Хатумнинг хайрия маблаг'лари ҳисобидан қурилган.
Ўзбекхонининг масжиди ва мадрасаси ҳақидаги дастлабки ма’лумотлардан бири собиқ католик префекти Эмилио Доротелли Д’Асколининг “Кафелар ва татарлар” китобида келтирилган.У "Қора денгиз ва татарларнинг тавсифи" деб номланади ва унинг яратилган санаси ХВИИ асрнинг биринчи ярми деб ко'рсатилган.Татар маданиятига қизиқишнинг навбатдаги тўлқини 1920-йилларда,профессор И.Н.Бороздин бошчилигида масжид ҳудудида қазишмалар бошланган пайтда пайдо бўлди.Натижада Олтин О'рда даврига тегишли 800 дан ортиқ турлар топилган.Барча топилмаларни таҳлил қилиб,у о'ша даврдаги татар маданияти салжуқийлар туркий маданиятига ко'п жиҳатдан о'хшаш деган хулосага келди.Айни пайтда Ўзбекхон масжиди тўлиқ ишлаб турибди. 1992-йилда уни қайта тиклаш тугалланди ва у Эски Қрим мусулмонлари уюшмасига топширилди.[2]
Совет давридаги бинонинг тақдири осон кечмади.1921-йилда масжид диндорлар учун ёпилди ва у аста-секин қулаб тушди ва реставрация фақат 1980-йилда бошланди.Бу кейинчалик масжиднинг асл мақсадига қайтишига имкон берди.Масжид нафақат диний марказга,балки интеллектуал ривожланиш марказига ҳам айланди.Ибодатхонада мадрасалар (ихтисослаштирилган мактаблар) мавжуд бо'либ, мажмуага шунингдек: намозхона, дарсхоналар, сув о'тказгичлари, фавворалар ва кутубхоналар киради. Афсуски, бинонинг ко'п қисми бузиб ташланган ва қайта қурилган, аммо ҳозир сиз ма'бадни сақлаб қолиш ва унга янги ранг бериш мумкин бо'лган имонлилар гуруҳини ко'ришингиз мумкин.[3]
Архитектура
[edit | edit source]Саккиз бурчакли учта устунлар ибодатхонанинг ички қисмини ажратиб туради.Одамлар намоз ўқиб Маккага мурожаат қилишлари учун бино.
"Шимол-жануб" ё'налишида жойлашган.Архитекторлар бинони шарқ шамолларидан ҳимоя қилишни ҳам ҳисобга олишган.Ён деворлари лой ва лой билан қопланган,қолганлари оҳак оҳак билан қопланган.Ёг'оч рамкалар дуварcıлıкда кенг қо'лланилган.Деразалар полдан уч метр баландликда жойлашган устунлар орасидаги хонани қуёш нури билан то'лдиради.Масжиднинг меҳроб деворида намоз ўқиладиган жой бўлиб,нақшинкор рамка билан безатилган.Меҳрабда арабча битикли Қур’оннинг 255 оят ва 2 сураси мавжуд. Дастлаб, полга тош плиткалар қо'йилган бо'либ, улар бугунги кунгача сақланиб қолмаган. Ёг'оч уйингизда бир вақтлар лак билан бо'ялган деб ишонилади. Ма'бад бутунлай сақланиб қолган.[4]
Мадрасага кираверишдаги 12 метр баландликдаги портал эскирган,бироқ ҳали тўлиқ қулагани йўқ.Унинг зинапояси портал орқали катта бино ҳовлисига олиб борарди.Мадраса биносининг тор деразалари бўш деворлар билан ўралган.Мадраса қарийб бир асрдан бери фаолият кўрсатиб,археологларнинг аниқлашича, у 1423-йилдаги зилзиладан жиддий зарар кўрган ва ўшандан бери қайта тикланмаган.
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ https://xn--80aajhqhktebqcvc2c9e6cj.xn--p1ai/monuments/%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C-%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0-%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%B0-%D0%B2-%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%83 Мечеть хана Узбека в Старом Крыму
- ↑ https://www.krym4you.com/dostoprimechatelnosti/cerkvi/mechet-hana-uzbeka/ Мечеть хана Узбека
- ↑ https://of-crimea.ru/dostoprimechatelnosti/monastyri-i-mecheti/mechet-xana-uzbeka.html Мечеть Хана Узбека – старейший памятник архитектуры Крыма
- ↑ https://www.culture.ru/institutes/10609/mechet-khana-uzbeka Мечеть хана Узбека
Бу мақола бирорта туркумга қўшилмаган. Илтимос, мақолага алоқадор туркумлар қўшиб ёрдам қилинг. (Апрел 2024) |