Лондон кўприги операцияси

Лондон кўприги операцияси (шунингдек, „Лондон кўприги қулаб тушди“ код ибораси билан ҳам танилган) қиролича Елизавета ИИ нинг дафн маросими режасидир. Режада унинг ўлими ҳақида эълон қилиш, расмий мотам даври ва унинг давлат дафн маросими тафсилотлари мавжуд. Режа 1960-йилларда яратилган ва 2022-йилда вафотидан олдин бир неча марта қайта кўриб чиқилган.

„Лондон кўприги қулаб тушди“ ибораси қироличанинг ўлими ҳақида Буюк Британия бош вазири ва асосий ходимларга хабар бериш ва режани амалга ошириш учун ишлатилади. Режани тайёрлашда иштирок этган органларга турли ҳукумат идоралари, Англия черкови, Метрополитан полиция хизмати, Британия қуролли кучлари, оммавий ахборот воситалари, қироллик боғлари, Лондон туманлари, Буюк Лондон маъмурияти ва Лондон транспорти киради. Режа билан боғлиқ баъзи муҳим қарорлар қироличанинг ўзи томонидан қабул қилинган, баъзилари эса унинг вориси томонидан белгиланиши керак. Тайёргарлик ҳақида хабар берар экан, Тҳе Гуардиан уларни „қисқа ва ўта аниқ“ тафсилотлар билан „дақиқагача режалаштирилган“ деб таърифлади^[1].

Лондон кўприги операциясини амалга оширишни қўллаб-қувватлаш учун бир қанча бошқа режалар ҳам яратилган, масалан, „Униcорн“ операцияси — агар қиролича Шотландияда ўлса, нима содир бўлишини батафсил тавсифловчи режа. „Лондон кўприги“ операцияси билан бир вақтда қирол Чарлз ИИИ нинг тахтга ўтирилиши ва унинг тож кийишига оид операциялар ўтказилади. Бир нечта ��амдўстлик давлатлари қироличанинг ўлимига қандай муносабатда бўлиш бўйича ўз режаларини ишлаб чиққанлар.

Қироллик оиласи аъзоларининг дафн маросимлари ва тож кийиш маросимлари одатда Эрл Маршал ва Қурол коллежи офицерлари томонидан ташкил этилади^[2]. Елизавета ИИ нинг ўлими ва дафн маросимига Вазирлар Маҳкамаси томонидан ҳам тайёргарлик кўрилган^[3].

Олдиндан аниқланган иборалар одатда қироллик оиласи аъзосининг ўлими ва дафн маросими билан боғлиқ режалар учун „код номлари“ сифатида ишлатилган. Дастлаб, код номлари асосий амалдорлар томонидан Букингем саройидаги коммутатор операторлари ўлим ҳақида жамоатчиликнинг билишига йўл қўймаслик учун ишлатилган^[4][5]. Қирол Жорж ВИ 1952-йилда вафот этганида, асосий ҳукумат амалдорлари „Гайде Парк бурчаги“ ибораси билан хабардор қилинган^[1].

Қироллик оиласи аъзолари учун ХХ аср охири ва ХХИ аср бошларида бир нечта код номидаги дафн маросимлари режаларида Буюк Британиядаги таниқли кўприкларнинг номлари ишлатилган. Тей кўприги операцияси қиролича Елизавета онаси нинг ўлими ва дафн маросими режалари учун ишлатилган ибора бўлиб, у 2002-йилда якуний қўлланилишидан олдин 22 йил давомида тайёргарлик кўрилган^[6]. Уэлс маликаси Диананинг дафн маросими ҳам Тей кўприги операциясидан кейин моделлаштирилган^[1][6]. 2017-йил ҳолатига кўра, Фортҳ кўприги операцияси ибораси 2021-йилда вафот этган Эдинбург герсоги шаҳзода Филиппнинг (Елизаветта ИИ нинг турмуш ўртоғи) ўлими ва дафн маросимига ишора қилади^[1]. Менаи кўприги операцияси қирол Чарлз ИИИ учун дафн маросими режасига кўра тайёрланган^[7]. Қироллик оиласи аъзолари учун барча кодланган операциялар, шу жумладан Елизавета ИИ режаси ҳар қандай қироллик ўлими учун умумий режа бўлган „Арслон“ операциясининг бир қисмини ташкил қилади^[8].

Қиролича Елизавета ИИ нинг ўлими ва дафн маросимига тайёргарлик 1960-йилларга бориб тақалади. Шундан бери режа бир неча ўн йилликлар давомида ўзгарган. Режа йилига уч марта ҳукумат департаменти ходимлари, полиция ва телерадиокомпаниялар иштирокидаги йиғилиш орқали янгиланади^[9][10]. Қироличанинг ўлими ва унинг дафн маросими ўртасидаги жараённи тавсифловчи режа „Лондон кўприги операцияси“ деб номланади^[8][11].

Қиролича вафот этганида, унинг шахсий котиби янгиликни етказадиган биринчи расмий (яъни, унинг қариндошларидан бири ёки тиббий гуруҳнинг бир қисми эмас) бўлади. Уларнинг биринчи ҳаракати бош вазир билан боғланиш бўлади. Саройда давлат хизматчилари хавфсиз телефон линиялари ёрдамида бош вазирга „Лондон кўприги қулаб тушди“ кодли иборасини етказишади^[1]. Вазирлар маҳкамаси котиби ва Махфийлик кенгаши идораси ҳам шахсий котиб томонидан хабардор қилинади^[3]. Кейин Вазирлар Маҳкамаси котиби вазирлар ва юқори мартабали давлат хизматчиларига янгиликларни етказади. Лондондаги махфий жойда жойлашган Ташқи ишлар, Ҳамдўстлик ва Тараққиёт идорасининг Глобал жавоб маркази янгиликларни Елизавета қиролича бўлган бошқа 14 давлат (Ҳамдўстлик давлатлари) ҳукуматларига ва бошқа давлатлар ҳукуматларига юборади^[1]. Ҳукумат веб-сайтлари ва ижтимоий медиа аккаунтлари, шунингдек, қироллик оиласининг веб-сайти қора рангга алмаштирилади^[3].

Оммавий ахборот воситалари ПА Медиа ва ББCга Радио Алерт Трансмиссион Сйстем (РАТС) орқали эълон ва Мустақил Радио Неwс тижорий радиосига кўк „обит чироқлар“ тармоғи орқали хабар қилинади. ББC Тwо режалаштирилган дастурларни тўхтатиб, эълоннинг ББC Оне трансляциясига ўтади^[12]. ББC Неwс олдиндан ёзиб олинган портретлар кетма-кетлигини эфирга узатар эди, унинг давомида ўша пайтдаги навбатчи бошловчилар шу мақсадда тайёрланган тўқ рангли кийимларни кийиб, расмий эълонга тайёргарлик кўришарди. Тҳе Гуардиан хабар беришича, Тҳе Тимес 11 кунлик тайёр ёритишга тайёр ва ИТН ва Скй Неwс унинг ўлимини қиролича номини „Робинсон хоним“ номи билан алмаштириб, узоқ вақт давомида машқ қилган^[1].

Бир пиёда Букингем саройи дарвозасига қора қиррали хабарни қадаб қўярди. Шу билан бирга, сарой веб-сайтида худди шу хабарнома кўрсатилади^[1]. Бирлашган Қироллик парламенти ва Шотландия, Уэлс ва Шимолий Ирландия парламентлари имкон қадар тезроқ йиғилишади ёки улар чақириб олинади^[3]. Бош вазир Жамоатлар палатасида нутқ сўзлайди. Янги монарх бош вазир билан учрашув ўтказади ва кейин соат 18:00 да халққа нутқ сўзлайди^[3]. Wҳитеҳалл ва маҳаллий ҳукумат бинолари байроқларни яриммигача туширади ва тантанали тўқмоқлар ёки кенгаш занжирлари каби тантанали безаклар қора ҳамёнларга қўйилиши керак^[13][3]. Бош вазир ва юқори мартабали вазирлар иштирокидаги хотира маросими Авлиё Пол соборида бўлиб ўтади^[3].

Қиролича вафотидан ўн кун ўтгач, Вестминстер аббатлигида Кентербери архиепископи бошчилигидаги дафн маросими бўлиб ўтади^[14]. Кейин унинг жасади Виндзор қал’асида жойлашган Авлиё Жорж ибодатхонасидаги Қирол Георге ВИ ёдгорлик ибодатхонасида тайёрланган қабрга, Эдинбург герсоги шаҳзода Филипп билан бирга дафн этилади. Дафн этишдан олдин Авлиё Жорж ибодатхонасида маросим ўтказилади^[1][15]. Қиролича ва бош вазир келишувига кўра, дафн маросими куни миллий мотам куни деб эълон қилинади, аммо таътил берилмайди^[3]. Туш пайтида Бирлашган Қироллик бўйлаб икки дақиқалик сукут сақланади. Лондон ва Виндзорда кортежлар йиғилади^[3].

Лондон кўприги операцияси бир нечта ёрдамчи режаларни ўз ичига олади. Масалан, Вестминстер залидаги тадбирлар режалари. Бунга қироличанинг Вестминстер залида тантанали, хизмат кўрсатиш ва ҳушёрлик жиҳатларини қамраб олувчи „Марқуээ“ операцияси ҳамда бино ташқарисидаги жамоат билан логистика тафсилотлари билан боғлиқ бўлган „Феатҳер“ операцияси^[8] киради.  

Британия қироллик поезди ва 32-сонли Қироллик отряди

Қироличанинг тобутини қаерда вафот этганига қараб кўчириш тартибини кўрсатадиган бир нечта режалар ҳам яратилган^[9]. Агар у Виндзор қал’асида ёки Сандрингем уйида вафот этган бўлса, тобутни қироллик поездида Лондондаги Сент-Панкрас темир йўл вокзалига олиб келишади, У ерда бош вазир ва вазирлар маҳкамаси вазирлари кутиб туришган бўлади^[3].

Агар қиролича Буюк Британиядан ташқарида вафот этган бўлса, Оверстудй операцияси режасига мувофиқ ишланади^[8]. Чет элда вафот этган қироличанинг тобути 32-сонли (Қироллик) отряди томонидан РАФ Нортҳолтга, сўнгра дафн машинасида Букингем саройига олиб келинган бўларди. Барча ҳолатларда тобут Букингем саройидаги Тахт хонасига олиб кетилади. Қиролича вафотидан беш кун ўтгач, у Вестминстер залига кўчирилади ва уч кун ўша ерда қолади^[3].

"Униcорн" операцияси Шотландияда қироличанинг ўлимига қарши кураш режасидир. „Униcорн“ операцияси код номи биринчи марта 2017-йилда Шотландия парламентининг онлайн ҳужжатларида тилга олинган бўлса-да^[16][9][10], у ҳақидаги тафсилотлар биринчи марта 2019-йилда оммага эълон қилинган.

„Униcорн“ операцияси режасига кўра, Ҳолйроод саройи, Авлиё Гилес собори ва Шотландия парламенти йиғилишларнинг асосий нуқтаси бўлиб хизмат қилади, охирги жойда таъзия китоби очилади. Расмийларга дафн маросимига тайёргарлик кўриш учун парламент иши дарҳол камида олти парламент кунига тўхтатилади^[10]. Кейин парламент қайта йиғилгандан кейин 72 соат ичида таъзия аризаси тайёрлайди^[9]. Қироличанинг тобути аввал Ҳолйроод саройида, сўнгра Эдинбургдаги Сент Гилес соборида кўрсатилади. Шундан сўнг, тобут Wаверлей стансиясига кўчирилади ва иложи бўлса, қироллик поездида Лондонга олиб кетилади^[10][17]. Акс ҳолда, тобут самолётда Лондонга олиб кетилади ва бош вазир ва вазирлар маҳкамаси томонидан қабул қилинади^[3].

Қироличанинг ўлими ва дафн маросими бўйича режалар бошқа тегишли режалар, жумладан қирол Чарлз ИИИ нинг тахтга ўтириш режалари, „Баҳор тўлқини“ операцияси ва унинг тож кийиш режалари, „Олтин шар“ операцияси билан бир вақтда амалга оширилади^[8]

Қироличанинг ўлими ва дафн маросими режалари Чарлз ИИИ нинг тахтга ўтириш режаси бўлган „Баҳор тўлқини“ операцияси билан бир вақтда ишлайди^[3]. Қиролича вафотидан бир кун ўтгач, Қўшма кенгаши Сент-Жеймс саройида йиғилади ва Чарлз қирол деб эълон қилинади^[1][18]. Парламент ўша куни кечқурун йиғилиб, депутатлар Чарлз ИИИ га содиқлик қасамёд қилади ва қироличанинг ўлими учун ҳамдардлик билдиради. Аксарият парламент фаолияти 10 кунга тўхтатилади. Чарлз ИИИ бош вазир ва вазирлар маҳкамасини қабул қилади^[3]. Қиролича вафотидан икки кун ўтгач, Шотландия, Уэлс ва Шимолий Ирландия маъмуриятлари янги қиролни эълон қиладилар^[3].

Қиролича вафотидан кейин учинчи куни эрталаб Чарлз ИИИ Вестминстер залида таъзия изҳорини қабул қилади ва кейин Буюк Британия бўйлаб гастрол сафарига жўнаб кетади. Чарлз ИИИ Шотландия парламентига ташриф буюради ва Эдинбургдаги Сент Гилес соборида бўлиб ўтадиган маросимда қатнашади. Эртаси куни Чарлз ИИИ Шимолий Ирландияга ташриф буюради, у ерда у Ҳиллсборо қал’асида таъзия қабул қилади ва Белфастдаги Авлиё Анна соборида бўлиб ўтган маросимда қатнашади. Қиролича вафотидан етти кун ўтгач, Чарлз ИИИ Уэлс парламентида ҳамдардлик сўзларини қабул қилиб, Кардиффдаги Лландафф соборида бўлиб ўтган маросимда қатнашиб, Уэлсга ташрифини якунлайди^[3].

Қўллаб-қувватловчи режалар Спринг Тиде Операциялари доирасида Буюк Британиядаги ҳар бир таъсисчи мамлакатда махсус келишувлар учун мавжуд. Жумладан, Шимолий Ирландия учун „Шемрок“ операцияси, Шотландия учун „Кингфишер“ операцияси ва Уэлс учун „Аждаҳо“ операцияси^[8].

2022-йил 8-сентабрда Шотландиядаги Балморал қасрида юз берган Елизавета ИИ нинг ўлимидан сўнг Лондон кўприги ва „Уникорн“ операцияси фаоллаштирилди^[19].

Хабар қилинган режага ўзгартириш киритиб, Чарлз ИИИ дафн маросими куни банк байрами бўлишини эълон қилди^[20].

Букингем саройи ва Cларенcе Ҳоусенинг расмийлари, Қироллараро ишчи гуруҳи сифатида танилган, Ҳамдўстлик давлатлари вакилларига Лондон кўприги операцияси атрофидаги дафн маросими ва мерос режалари ҳақида маълумот беради^[21]. Ҳамдўстлик давлатлари ҳукуматлари монархнинг ўлими ҳақида Ташқи ишлар, Ҳамдўстлик ва тараққиёт идорасининг Глобал жавоб марказидан хабардор қилинади^[1] Бу қиролликлар Елизавета ИИ вафотидан кейинги кунларда Лондон кўприги операцияси билан бир вақтда ўз мамлакатларида содир бўлган воқеалар учун ўз режаларини ишлаб чиққанлар.

Австралияда қироличанинг ўлимига тайёргарлик кўрилди, Австралия бош вазири ва генерал-губернатори учун баёнотлар аллақачон тайёрланган^[22].

Австралия бош вазири қироличанинг ўлими ҳақида расмий эълон қилинишидан тахминан бир соат олдин хабардор қилинган. Бош вазир ўз эълонидан сўнг дарҳол қора галстук тақади, яқинда ўтган бош вазирларнинг ходимлари янгиликка тайёргарлик кўриш учун қора галстук тақиб юришган. Бош вазир ва генерал-губернатор Австралия Қироллик ҳаво кучлари билан Лондонга келишидан олдин ўз баёнотларини бериш учун Канберрага боришади^[22]. Агар йиғилиш режалаштирилмаган бўлса, парламент ҳамдардлик билдириш учун йиғилишга чақирилди^[22]. Режаларга кўра, генерал-губернатор тегишли маросимда қирол Чарлз ИИИга австралиялик унвонларини қўшилиши тўғрисида Австралия декларациясини чиқаради^[21].

Чарлз ИИИ нинг янги қирол деб эълон қилишдан ташқари, кейинги ўн кун давомида байроқларни зудлик билан ярмига туширишни учун байроқ хабарномаси чиқарилди^[21]. Австралия давлат байрами деб эълон қилиниши кутилаётган миллий хотира кунини нишонлайди^[23]. Давлат дафн маросими ва махсус англикан хизмати ўтказилади^[22]. Австралия мудофаа кучлари Лондондаги тадбирларга тўғри келган бир неча қуролли саломлар уюштирди ва Буюк Британиядаги маросимларда қатнашди^[21].

Австралиянинг Буюк Британиядаги Олий комиссари Қўшма кенгашда кузатувчи бўлиб қатнашди. Бундан ташқари, Буюк Британия Махфийлик кенгашининг австралиялик аъзолари ҳам Қўшилиш Кенгашини кузатиш ҳуқуқига эга^[21]. Тҳе Аустралиан нашрининг 2022-йилда хабар беришича, Лондондаги дафн маросимида Австралиянинг тўртта расмий давлат меҳмонлари иштирок этиши кутилмоқда, қўшимча 12 австралиялик ҳам таклиф қилинган^[22][23].

Канадада 2002-йилда қиролича Елизавета ИИ нинг Олтин юбилейига тайёргарлик кўрилган^[24]. Канада Қуролли Кучлари, Канада Махфийлик Кенгаши идораси, Канада Қиролича котиби, Канада мероси департаменти, Канада генерал-губернаторлиги ва Эрл Маршал офиси билан режалар бўйича маслаҳатлашувлар ўтказилган^[25][26]. Федерал ҳукуматнинг қироличанинг ўлимини режалаштириши 1968-йилда Махфийлик кенгаши идораси томонидан ишлаб чиқилган ҳужжат Канада ҳукуматининг расмий тартиб-қоидалари бўйича қўлланмада баён қилинган қоидаларга маълум даражада боғлиқ эди^[27]. Федерал ҳукуматдан ташқари, вилоят ҳукуматлари ҳам қироличанинг ўлими ва Чарлз ИИИ нинг қироллик маросими учун ўзларининг фавқулодда режаларини амалга оширдилар^[28].

Қироличанинг ўлими ҳақидаги хабарни олгандан сўнг, генерал-губернатор Вазирлар Маҳкамасини парламентга чақириб, Канадада янги „қонуний ҳуқуқ“ борлигини эълон қилади^[24]. Канададаги Махфийлик кенгаши Чарлз ИИИни Канадада эълон қилиш учун йиғилади^[29]. Канада Ҳукуматининг расмий тартиб-қоидалари бўйича қўлланмада айтилишича, бош вазир парламентни чақириш, парламентдан Канаданинг кейинги монархига содиқлик ва ҳамдардлик тўғрисидаги резолюцияни қабул қилиш ва таклифни раҳбарият томонидан қўллаб-қувватланишини ташкил этиш учун мас’улдир^[24][30]. Шундан сўнг Бош вазир парламентга танаффус эълон қилади^[24][30]. Бирлашган Қиролликдаги Канада Олий Комиссари Қўшма Кенгашида Канада вакили бўлиши кутилмоқда^[24].

Елизавета ИИ учун расмий мотам эълон қилинади, бу муддат федерал ҳукумат томонидан белгиланади^[28] ва генерал-губернатор ва Канада мероси департаменти томонидан қабул қилинади^[26]. Мотам даврида Оттавада миллий ёдгорлик паради ва маросими ўтказилиши керак^[26][27]. Бундан ташқари, Канада бўйлаб ҳукумат уйларидаги тантанали маросимлар, қироличанинг портретлари ва байроқ устунлари қора мато билан ўралиши керак^[24][28]. Ҳукумат уйларининг олд эшиги ёнида таъзия китоби қўйилиши керак, бундан олдин режалаштирилган тадбирлар бекор қилинади^[24]. Сувереннинг ўлими Канада ҳукумати учун мажбурий ярим йиллик ҳодиса ҳисобланади. Канададаги ва хориждаги барча федерал бинолар ва муассасалардаги байроқлар ўлим тўғрисида хабар берилган кундан бошлаб дафн маросими ёки хотира маросими куни қуёш ботгунига қадар ярмигача туширилади^[31].

Расмий мотам пайтида махсус кийим кийилади. Генерал-губернатор, вилоят лейтенант губернаторлари ва ҳудудий комиссарларнинг барча ходимларига зудлик билан қора галстук ва қора боғичлар чиқарилади^[24]. Бошқа ҳукумат амалдорлари ҳам қора тасма тақишади. Бироқ, баъзи қонун чиқарувчи ходимлар расмий мотам даврида қўшимча кийим кийишлари керак. Бунга қора қўлқоп кийиш, қора қин ва қилич кўтариш талаб қилинадиган ҳарбий сержантлар киради^[28].

Сувереннинг ўлими Канада радиоэшиттириш корпорацияси (CБC) томонидан „Миллий аҳамиятга эга бўлган эшиттириш“ деб ҳисобланади ва мунтазам равишда янгиланиб турадиган режа амалга оширилди. Мунтазам дастурлар бекор қилинди, рекламалар тўхтатилди ва барча CБC телерадиостансиялари 24 соатлик янгиликлар форматига ўтди^[24]. CБC шунингдек, суверен вафот этган пайтда янгиликлар бўлимига келиш учун чақирув бўйича махсус танланган телерадиокомпанияларга эга^[24].

Янги Зеландияда Бош вазир департаментининг Вазирлар Маҳкамаси ва Вазирлар Маҳкамаси қироличанинг ўлимига жавобан тадбирларни режалаштириш учун жавобгардир^[32].

Янги Зеландия қиролича Елизавета ИИ нинг ўлими ҳақидаги хабарни Қироллик уйи ва Янги Зеландия ўртасида ўрнатилган алоқа каналлари орқали олиши керак^[33][34]. Маданият ва мерос вазирлиги раҳбари янги суверен эълон қилинган санани ҳисобга олмаганда, дафн маросими кунигача ҳукумат бинолари ва бошқа танланган объектларда Янги Зеландия байроғини яримигача туширишни эълон қилади^[34][35]. Йигирма битта қуролли салом ҳам „тегишли вақтда“ буюрилади^[34]. Давлат хотирлаш маросими ўтказилиши кутилмоқда, аммо ҳамроҳлик тадбирлари бўйича қарорлар, шунингдек, ҳукумат протоколи бош вазир томонидан белгиланади^[34]. Янги Зеландия мудофаа кучлари ходимлари хориждаги маросимларда иштирок этишади^[32].

Радио Неw Зеаланд (РНЗ) давлат радиоэшиттириши Янги Зеландия монархининг ўлимига оид кўрсатмалар тўпламига амал қилди. Барча РНЗ станциялари бўйлаб телерадиокомпаниялар қироличанинг ўлимини доимий ёритиш учун мунтазам дастурларни ўзгартирди. РНЗ станциялари бу даврда панк-рок мусиқаси ёки Қуээн гуруҳининг қўшиқларини ижро этишни тўхтатди^[34].

1. ↑ ^{1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10} Книгҳт, Сам. „Оператион Лондон Бридге: тҳе сеcрет план фор тҳе дайс афтер тҳе Қуээн'с деатҳ“. Тҳе Гуардиан (2017-йил 16-март). 2019-йил 27-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 17-март.
2. ↑ „Абоут Ус“. Cоллеге оф Армс (2019). 2019-йил 12-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 12-ноябр.
3. ↑ ^{3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15} Wиcкҳам. „Бритаин'с план фор wҳен Қуээн Элизабетҳ ИИ диэс“. Политиcо (2021-йил 3-сентябр). 2021-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 3-сентябр.
4. ↑ „Wҳат ҳаппенс wҳен тҳе Қуээн диэс – 'Оператион Лондон Бридге' эхплаинед“ (эн). Тҳе Индепендент (2022-йил 8-сентябр). 2022-йил 8-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 8-сентябр.
5. ↑ Оппенҳеим, Мая. „Тҳис ис тҳе сеcрет cоде wорд wҳен тҳе Қуээн диэс“. Тҳе Индепендент (2017-йил 16-март). 2022-йил 24-майда асл нусхадан архивланган.
6. ↑ ^{6,0 6,1} „А wеэк оф моурнинг фор тҳе ласт эмпресс“. Тҳе Гуардиан (2002-йил 1-апрел). 2019-йил 22-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 17-март.
7. ↑ „Тҳе Инсидер – Паул Роутледге“. Неw Статесман (2002-йил 17-июн). 2020-йил 15-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 17-март.
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5} „Алл тҳе cодед оператионс триггеред бй тҳе Қуээн'с деатҳ“. www.wалесонлине.cо.ук. Медиа Wалес Гроуп (2022-йил 8-сентябр). Қаралди: 2022-йил 9-сентябр.
9. ↑ ^{9,0 9,1 9,2 9,3} „Оператион Униcорн: тҳе сеcрет стратегй фор тҳе Қуээн дйинг ин Сcотланд“. Тҳе Ҳералд (2019-йил 7-июл). 2022-йил 1-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 8-сентябр.
10. ↑ ^{10,0 10,1 10,2 10,3} Ҳепбурн. „Wҳат аре Оператион Униcорн, Оператион Лондон Бридге анд Оператион Спринг Тиде? Тҳе сеcрет план оутлининг wҳат wоулд ҳаппен иф тҳе Қуээн диэс ин Сcотланд – анд wҳат ҳаппенс нехт“. Тҳе Сcоцман (2022-йил 1-сентябр). 2022-йил 1-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 7-сентябр.
11. ↑ Боwден, Георге. „5 Тҳингс Wе'ве Леарнед Абоут 'Лондон Бридге' – Тҳе Қуээн'с Деатҳ Протоcол“ (2017-йил 16-март). 2018-йил 12-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 16-март.
12. ↑ Гогартй. „Оператион Лондон Бридге: Тҳис ис wҳат wилл ҳаппен wҳен тҳе Қуээн диэс“. Глоуcестершире Ливе (2018-йил 7-июл). 2019-йил 21-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 26-август.
13. ↑ „Протоcол фор Маркинг тҳе Деатҳ оф а Сениор Натионал Фигуре Оператион Лондон Бридге“. Фремингтон Париш Cоунcил (2019-йил 5-июн). 2021-йил 10-мартда асл нусхадан архивланган.
14. ↑ Wҳеацтоне. „Wҳат ҳаппенс wҳен тҳе Қуээн диэс? Фром 12 дайс оф моурнинг то финал рестинг плаcе“. Тҳе Миррор (2018-йил 29-июн). 2022-йил 12-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 7-сентябр.
15. ↑ Тонкин, Леигҳ. „Wҳере wас Принcе Пҳилип буриэд афтер ҳис фунерал сервиcе?“. АБC Неwс (2021-йил 16-апрел). 2021-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 3-сентябр.
16. ↑ &#хФЕФФ;Ресилиэнcе Боард&#хФЕФФ; (Репорт). 25 Оcтобер 2017. п. 4. Леадершип Гроуп ЛГ (2017) Папер 084. Арчивед фром тҳе оригинал он 28 Новембер 2021. https://web.archive.org/web/20211128051054/https://external.parliament.scot/LeadershipGroup/LG(2017)Paper084-ResilienceBoard.pdf. 
17. ↑ „Роял Траин: а бриэф ҳисторй“. Петербороугҳ. 30 Деcембер 2020. {{cите магазине}}: Cите магазине реқуирес |магазине= (ёрдам)
18. ↑ „Тҳе Аccессион Cоунcил“. Привй Cоунcил. 2016-йил 13-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 11-апрел.
19. ↑ „Қуээн Элизабетҳ ИИ: Планс фор ҳер лйинг ин стате анд фунерал“. ББC Неwс (2022-йил 8-сентябр). Қаралди: 2022-йил 9-сентябр.
20. ↑ „Банк ҳолидай аппровед фор дай оф Қуээн'с фунерал“. ББC Неwс (2022-йил 10-сентябр). Қаралди: 2022-йил 10-сентябр.
21. ↑ ^{21,0 21,1 21,2 21,3 21,4} Брамстон. „Тилл деатҳ ус до парт: сеcрет планс фит фор а Қуээн“. Тҳе Аустралиан. Неwс Cорп Аустралиа (2017-йил 8-апрел). Қаралди: 2018-йил 10-декабр.
22. ↑ ^{22,0 22,1 22,2 22,3 22,4} Ёунг. „Леакед планс ревеал ҳоw Аустралиа wилл респонд то неwс оф тҳе деатҳ оф Қуээн Элизабетҳ ИИ“. неwс.cом.ау. Натионwиде Неwс (2022-йил 18-июн). Қаралди: 2022-йил 18-июн.
23. ↑ ^{23,0 23,1} Wу. „Леакед фунерал детаилс ревеал Аустралиа май гет анотҳер публиc ҳолидай анд wилл обсерве 10 дайс оф моурнинг афтер Қуээн'с деатҳ“. скйнеwс.cом.ау. Натионwиде Неwс (2022-йил 18-июн). 2022-йил 18-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 18-июн.
24. ↑ ^{24,00 24,01 24,02 24,03 24,04 24,05 24,06 24,07 24,08 24,09} Ҳоппер, Тристан. „Wҳат ҳаппенс то Cанада шоулд Қуээн Элизабетҳ ИИ диэ: Тҳе беҳинд-тҳе-сcенес планс“. Натионал Пост (2017-йил 5-январ). Қаралди: 2018-йил 8-декабр.
25. ↑ Cампион-Смитҳ. „Оттаwа'с сеcрет план фор wҳат то до wҳен тҳе Қуээн диэс“. Торонто Стар. Торстар Cорпоратион (2017-йил 30-июл). 2021-йил 12-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 8-декабр.
26. ↑ ^{26,0 26,1 26,2} Карадеглижа, Анжа. „Wилл Cанадианс wант Чарлес ИИИ он оур банкнотес wҳен ҳе беcомес Кинг?“. Натионал Пост. Постмедиа Нетwорк (2021-йил 21-декабр). Қаралди: 2022-йил 9-феврал.
27. ↑ ^{27,0 27,1} Голлом. „Wитҳ Қуээн Элизабетҳ'с деатҳ, Cанада препарес фор ан оффиcиал моурнинг период“. www.cбc.cа. Cанадиан Броадcастинг Cорпоратион (2022-йил 8-сентябр). Қаралди: 2022-йил 9-сентябр.
28. ↑ ^{28,0 28,1 28,2 28,3} Френч. „Билл то аутоматиcаллй чанге cоурт'с наме ин эвент оф Қуээн'с деатҳ“. Постмедиа Нетwорк (2019-йил 9-ноябр). 2021-йил 6-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 29-октябр.
29. ↑ „Қуээн'с Привй Cоунcил фор Cанада“. cанада.cа. Говернмент оф Cанада (2022-йил 4-январ). 2022-йил 3-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 6-феврал.
30. ↑ ^{30,0 30,1} Давис, Ҳенрй Ф.. Мануал оф Оффиcиал Проcедуре оф тҳе Говернмент оф Cанада. Оттаwа: Привй Cоунcил Оффиcе, 1968 — 575-бет. ДОИ:10.7939/Р37М0403Б. Қаралди: 2021-йил 29-октябр. 
31. ↑ „Рулес фор ҳалф-мастинг тҳе Натионал Флаг оф Cанада“. cанада.cа. Говернмент оф Cанада (2021-йил 16-август). 2021-йил 4-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 4-ноябр.
32. ↑ ^{32,0 32,1} „Планс ин тҳе эвент оф Тҳе Қуээн'с пассинг“. фйи.орг.нз. Неw Зеаланд Дефенcе Форcе (2022-йил 13-январ). 2022-йил 19-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 19-январ.
33. ↑ Wонг, Симон. „Ҳоw НЗ wилл респонд то Қуээн Элизабетҳ ИИ'с деатҳ“. Неwшуб. МедиаWоркс Неw Зеаланд (2017-йил 4-апрел). 2018-йил 9-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 9-декабр.
34. ↑ ^{34,0 34,1 34,2 34,3 34,4} МcҚуиллан. „Wҳат wилл ҳаппен ин Неw Зеаланд wҳен тҳе Қуээн диэс? Ҳере'с тҳе план“. Стуфф (2017-йил 31-март). 2018-йил 9-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 9-декабр.
35. ↑ „Ҳалф-мастинг тҳе Неw Зеаланд Флаг“. мч.говт.нз. Неw Зеаланд Говернмент (2020-йил 6-март). 2020-йил 30-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 4-ноябр.

• „Лондон кўприги қулаб тушди“: Тҳе Гуардианъдан қиролича ўлимидан кейинги кунлар учун махфий режа