Nemis Bundesbanki

Nemis Bundesbanki
Deutsche Bundesbank

Bosh qarorgohi	Frankfurt, Hessen, Germaniya
Tashkil etilgan yili	1957
Mulkchilik shakli	100% Davlat mulki[1]
Asosiy shaxslar	Ioxim Nagel Prezident
Markaziy banki	Germaniya (1990–hozirgacha) Gʻarbiy Germaniya (1957—1990)
Valyutasi	Nemis markasi (1957—2002)
Oltin-valyuta zaxiralari	€219,86 milliard (2021)[1]
Veb sayti	https://www.bundesbank.de/en

Nemis Bundesbanki yoki Bundesbank (nemischa: ˈdɔʏtʃə ˈbʊndəsˌbaŋk ), soʻzma-soʻz tarjimasi "Nemis Federal Banki", Germaniya Federativ Respublikasining markaziy banki va Yevropa Markaziy banklar tizimining (YMBT) bir qismidir. Oʻzining qudrati va oldingi imkoniyatlari tufayli Bundesbank YMBTning eng nufuzli aʼzosi hisoblanadi. Bundesbank ham, Yevropa Markaziy banki ham (YMB) Germaniyaning Frankfurt shahrida joylashgan. Baʼzan Bundes bankni "Buba" deb ham atashadi,^[2] uning odatiy qisqartmasi Germaniyada BBk va xalqaro miqyosda DBB hisoblanadi.

Bundesbank 1957-yilda tashkil etilgan va 1948-yil 20-iyunda nemis markasini joriy etgan Nemis federal yerlari banki (nemischa: Bank Deutscher Länder) oʻrnini egalladi. 2002-yilda yevro jismonan joriy etilgunga qadar Bundesbank sobiq nemis markasini emissiya qiluvchi markaziy bank hisoblanardi ^{[manba kerak]}.

Bundesbank toʻliq mustaqil faoliyat olib borishni boshlagan birinchi markaziy bank boʻlib, bu esa markaziy bankning ushbu shaklini Bundesbank modeli deb atashga olib keldi, masalan, bunga qarama-qarshi oʻlaroq Yangi Zelandiya modelida maqsad (yaʼni inflyatsion targetlash) hukumat tomonidan qoʻyilgan ^{[manba kerak]}. Hozirgi kunda YMB ham Bundesbank modelidan foydalanadi va bu tushunchani butun yevro tizimining asosiga aylantirgan.

Bundesbank 20-asrning ikkinchi yarmida inflyatsiyani nazorat qila olgani uchun katta hurmatga sazovor boʻlgan. Bu esa nemis markasini eng qadrli valyutalardan biriga aylantirdi va Bundesbank koʻplab Yevropa mamlakatlarida bilvosita sezilarli taʼsirga ega boʻldi.

Bundesbank tarixi ikkinchi jahon urushidan keyingi nemis valyutasi tarixi bilan uzviy bogʻliqdir. Urush tufayli butunlay vayron boʻlganidan soʻng, eski reyxsmarka amalda yaroqsiz boʻlib qoldi va gʻarbiy ishgʻol zonalarida, xususan Gʻarbiy Berlinda pul islohoti amalga oshirildi: 1948-yil 21-iyunda Reyxsmarka D-Mark yoki nemis markasiga almashtirildi. Pul islohoti ittifoqchilar harbiy hukumati tomonidan qabul qilingan qonunlar asosida amalga oshirildi. Tayyorgarlik chogʻida Gʻarb davlatlari bosib olingan zonalarda yangi ikki pogʻonali markaziy bank tizimini oʻrnatdilar; federal tuzilmasida u AQSHning Federal zaxira tizimiga asoslangan edi. Uning tarkibiga Gʻarbiy Germaniya ishgʻol zonalaridagi federal yerlarning (Länder) markaziy banklari va 1948-yil 1-martda tashkil etilgan Frankfurtmayndagi Nemis federal yerlari banki kirgan. Federal yerlarning markaziy banklari oʻz vakolatlari doirasida hududdagi markaziy banklar vazifasini bajargan. Ustav kapitali Federal yerlarning markaziy banklariga tegishli boʻlgan Nemis federal yerlari banklari banknotlarni chiqarish, siyosatni muvofiqlashtirish va turli markaziy vazifalarni, shu jumladan valyutani boshqarish uchun masʼul edi. Ikki bosqichli markaziy bank tizimining oliy boshqaruv organi Nemis federal yerlari banki davrida tashkil etilgan Markaziy bank kengashi (Zentralbankrat) edi. Uning tarkibiga prezident, Federal yerlarning markaziy banklari prezidentlari va Nemis federal yerlari banklarining direksiyasi (kengashi) prezidenti kirardi. Boshqa ishlar qatorida, Markaziy bank Kengashi bank stavkasi va minimal zaxira siyosati, ochiq bozor siyosati va kreditlar berish siyosatini belgilab oldi. Hukumatga boʻysunadigan markaziy bank bilan bogʻliq salbiy tajribadan soʻng Bundesbankda mustaqil markaziy bank tamoyili oʻrnatildi. Nemis federal yerlari banki boshidanoq nemis siyosiy organlaridan, shu jumladan 1949-yil sentabr oyidan boshlab faol boʻlgan Nemis federal hukumatidan mustaqil edi. 1951-yilda esa ittifoqchilardan mustaqillikka erishdi.

1949-yil 23-mayda kuchga kirgan nemis "Asosiy qonuni" (konstitutsiyasi) Germaniya federal qonun chiqaruvchi organiga banknotlar va valyutalarni chiqarish uchun masʼul boʻlgan federal bankni tashkil etish majburiyatini yukladi^[3]. Qonun chiqaruvchi organ ushbu majburiyatni 1957-yil 26-iyuldagi Bundesbank toʻgʻrisidagi qonunini (BBankG) qabul qilib, markaziy bank tizimining ikki bosqichli tuzilishini bekor qildi. Federal yerlarning markaziy banklari endi mustaqil banknot emitentlari emas, balki Bundesbankning mintaqaviy ofislariga aylandilar, shunga qaramay “davlat markaziy banki” (Landeszentralbank) unvonini saqlab qoldilar.

Markaziy bank kengashi Bundesbankning qarorlar qabul qiluvchi oliy organi boʻlib qoldi. Endi u Federal yerlarning markaziy banklari prezidentlari va Frankfurtda joylashgan Direktorlar kengashidan iborat edi. Markaziy bank kengashi pul-kredit siyosati toʻgʻrisida qaror qabul qiladi va boshqaruv qoidalarini belgilaydi. Bundesbankning markaziy ijro etuvchi organi sifatida Direktorat (direktorium) Markaziy bank Kengashi qarorlarini bajarish uchun masʼul organ edi. Direktorat bankni boshqargan va xususan, federal hukumat va uning "maxsus aktivlari" (Sondervermögen) bilan ishlash, Germaniya Federativ Respublikasida faoliyat yurituvchi kredit institutlari bilan operatsiyalar, valyuta operatsiyalari va tashqi tijorat operatsiyalari va ochiq bozor operatsiyalari uchun uchun javobgar edi. Direktorat Bundesbank prezidenti va vitse-prezidenti hamda olti nafargacha qoʻshimcha aʼzolardan iborat edi.

Federal yerlarning markaziy banklari oʻz hududlarida mustaqil ravishda faoliyat yuritishdi. Bundesbank toʻgʻrisidagi qonun ularning davlat organlari va kredit institutlari bilan ishlashi uchun aniq javobgarliklarini belgiladi. Federal yerlarning markaziy banklari hozirda filiallar (Filialen) deb ataladigan yordamchi organlarni (Zweiganstalten) ham nazorat qilgan. Har bir Federal yer markaziy bankining umumiy boshqaruvi uning Ijroiya kengashi (Vorstand) qoʻlida edi, u qoida tariqasida bank prezidenti va vitse-prezidentidan iborat edi.

Berlin devorining qulashi ortidan 1990-yil 18-mayda Germaniya Federativ Respublikasi va Germaniya Demokratik Respublikasi oʻrtasida iqtisodiy, ijtimoiy va valyuta ittifoqini yaratadigan shartnoma imzoladilar; u 1990-yil 1-iyulda kuchga kirdi va nemis markasini ikkala nemis davlati hududida yagona qonuniy toʻlov vositasiga aylantirdi. Bundesbank butun valyuta ittifoqi doirasida pul va valyuta siyosati uchun javobgar boʻldi. Shartnomani amalga oshirish maqsadida “Muvaqqat boshqaruv organi” tashkil etildi va bu organ qayta birlashishning rasmiy sanasidan keyin 1990-yil 31-oktabrgacha oʻz faoliyatini davom ettirdi. Bundesbankning tashkiliy tuzilmasini Germaniyaning qayta birlashuvidan keyin oʻzgargan sharoitlarga yaxshiroq moslashtirish va shu bilan birga tashkilotni tartibga solish uchun Bundesbank toʻgʻrisidagi qonunga oʻzgartirishlar kiritildi. Federal yerlarning oʻn bitta markaziy banki va Muvaqqat maʼmuriy organ oʻrniga xuddi shunday iqtisodiy oʻlchamdagi toʻqqizta markaziy bank tashkil etildi.

1993-yil 1-noyabrda kuchga kirgan Maastrixt shartnomasi Yevropa iqtisodiy va valyuta ittifoqiga (YIVI) asos soldi. Milliy darajada pul-kredit siyosatini amalga oshirish vakolati Hamjamiyat darajasida Yevropa Markaziy banki (YMB) va Yevropa Ittifoqi davlatlarining milliy markaziy banklari (MMB) ni oʻz ichiga olgan Yevropa Markaziy banklari tizimiga (YMBT) oʻtkazildi. 2001-yilda YMB valyuta uchun to��liq javobgar boʻlgunga qadar Bundesbank uchta boshqaruv organiga ega edi. Markaziy bank kengashi (Zentralbankrat) Bundesbankning oliy organi edi. U quyidagilardan iborat edi:

1. Prezident, vitse-prezident va olti nafar qoʻshimcha aʼzodan iborat boʻlgan direktorat. Ushbu sakkiz aʼzo Federal hukumat (Bundesregierung) tomonidan nomzod qilib koʻrsatilgan.
2. Landeszentralbankenning toʻqqiz prezidenti. Ular Bundesrat tomonidan koʻrsatilgan.

Direktorat Bundesbankning ijro etuvchi organi boʻlib, valyuta siyosatiga oid barcha qarorlar Markaziy bank kengashi tomonidan qabul qilingan.

2001-yilda YMB valyuta ustidan toʻliq nazoratni oʻz qoʻliga oldi. Bundesbank toʻgʻrisidagi qonunga oxirgi marta 2002-yil 30-apreldagi Bundesbank toʻgʻrisidagi qonunga oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisidagi 7-qonun bilan oʻzgartirishlar kiritilgan boʻlib, ushbu oʻzgartirish Bundesbankning hozirgi tuzilmasiga asos boʻldi.

YMB valyuta uchun masʼuliyatni oʻz zimmasiga olgandan keyin ham, Bundesbank oʻz faoliyatini davom ettirdi. Uning vazifalari 2002-yil 30-apreldagi "Nemis Bundesbanki toʻgʻrisidagi qonun"ga oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisidagi 7-qonun bilan Bundesbank toʻgʻrisidagi qonunning 3-boʻlimida qayta belgilangan:

Bundesbank Germaniya Federativ Respublikasining markaziy banki hisoblanib, Yevropa Markaziy banklar tizimining (YMBT) ajralmas qismi hisoblanadi. U narx barqarorligini taʼminlash boʻyicha asosiy maqsad bilan YMBT vazifalarini bajarishda ishtirok etadi hamda ichki va xalqaro toʻlovlarni amalga oshirishni tashkil qiladi. Bundan tashqari, u ushbu Qonun yoki boshqa qonun hujjatlari bilan oʻziga yuklangan vazifalarni bajaradi.

Boshqa markaziy banklar, xususan Angliya banki va AQSh Federal Zaxira Tizimidan farqli oʻlaroq, lekin YMB kabi Bundesbank rasman moliyaviy tizim barqarorligini taʼminlash uchun javobgar emas va oxirgi instansiya qarz beruvchisi emas^[4].

Bundesbank toʻgʻrisidagi qonun va YMB Nizomiga muvofiq, Bundesbankning toʻrtta faoliyat yoʻnalishi mavjud boʻlib, u asosan YMB bilan birgalikda shugʻullanadi:

Banknotlar emitenti sifatida Bundesbank iqtisodiyotga naqd pul yetkazib beradi va naqd pulning jismoniy aylanishini taʼminlaydi. U banklar va pul tashuvchi kompaniyalar tomonidan yetkazib berilgan naqd pullarni tekshiradi, soxta pullarni muomaladan chiqaradi va politsiyaga topshiradi. U muomaladagi nemis markasi zaxiralarini hech qanday muddatsiz oʻzgartiradi va shikastlangan yoki buzilgan banknotlarni almashtiradi (Qalbaki va shikastlangan banknotlar va tangalar milliy tahlil markazi). Shuningdek, u banknotlar va tangalarni himoya qilish mexanizmlari haqida maʼlumot beradi va muomaladagi naqd pul hajmi toʻgʻrisida haftalik byulleten chiqaradi.

Tijorat bank tizimida Bundesbankning ikkita funksiyasi mavjud:

Avvalo, Bundesbank tijorat banklari uchun qayta moliyalash manbai va hisob-kitob markazidir. Tijorat banklari Bundesbank va YMB orqali markaziy bank pullariga boʻlgan ehtiyojlarini qoplash uchun "qayta moliyalash vositalari" deb nomlanuvchi vositalardan foydalanishlari mumkin. 1998-yil oxirigacha pul massasini bu usul bilan nazorat qilish Bundesbankning asosiy vazifalaridan biri boʻlgan. 1999-yil 1-yanvardan boshlab YMBning asosiy maqsadlaridan biri oʻzining pul strategiyasi orqali narxlar barqarorligini saqlab qolishdir. Tijorat banklari Bundesbank/YMB (depozit dasturi sifatida tanilgan) ga ehtiyojlaridan ortiqcha pulni vaqtinchalik qoʻyishlari mumkin. Bundesbank mahalliy va xorijiy tijorat banklari oʻrtasida transchegaraviy toʻlovlarni qoʻllab-quvvatlaydi, masalan, RTGSplus va TARGET2 nemis real vaqt rejimidagi yalpi transfer tizimidan foydalanadi.

Bank, shuningdek, Germaniya Moliyaviy nazorat federal organi (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht yoki qisqacha BaFin) bilan yaqin hamkorlikda tijorat banklarini tartibga solishga yordam beradi.

Davlat bankiri sifatida Bundesbank federal, viloyat (Land) va mahalliy hokimiyat organlari, shuningdek qonuniy ijtimoiy taʼminot tashkilotlari uchun hisob-kitoblarni taqdim etadi va oddiy bank xizmatlarini koʻrsatadi. Bunday hisobvaraqlarning barchasi ijobiy saldoga ega boʻlishi kerak, yaʼni Bundesbank davlat sektoriga kreditlar berishga ruxsat etilmaydi. Bu Reyxsbank tomonidan ikki jahon urushini moliyalashtirish bilan bogʻliq salbiy tarixiy hodisalar bilan bogʻliq. Shuningdek, u federal hukumat (Bundesfinanzagentur) uchun qimmatli qogʻozlar bilan operatsiyalarni amalga oshiradi.

Valyuta zaxiralari - bu Bundesbankning yevroda koʻrsatilmagan barcha aktivlari, shu jumladan oltin zaxiralari, chet el valyutasidagi qimmatli qogʻozlar, xorijiy banklardagi kreditlar, valyuta va boshqalar. Valyuta zaxiralari foyda olish uchun investitsiya qilinishi mumkin, shuningdek, agar valyuta kursi keskin oʻzgarib tursa, bozorda valyuta intervensiyasini amalga oshirish imkonini beradi. Bundesbankning oltin zaxiralari dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi (AQSh Federal zaxiralaridan keyin). 2011-yil oxiriga kelib, Bundesbankda 3000 tonnadan ortiq oltin zaxiralari mavjud edi ^{[manba kerak]}. 

Bundesbankning Federal yerlarda toʻqqizta mintaqaviy boʻlinmalari, Federal yerlarning sobiq markaziy banklari va 35 ta filiali (Filiale) mavjud. 2006-yil 30-iyun holatiga koʻra Bundesbankda jami 12 474 nafar xodim bor edi.^[5] Ular banklar, davlat organlari va pul transporti korxonalariga naqd pul berish va kredit oʻtkazmalarini kliring qilish bilan shugʻullanadi. Toʻqqizta mintaqaviy boʻlinmalari quyidagilardan iborat:

• Frankfurt - federal bosh ofis, Hessen viloyatini ham boshqaradi.
• Shtutgart boʻlinmasi Baden-Vyurtemberg viloyatini boshqaradi.
• Myunxen boʻlinmasi Bavariya viloyatini boshqaradi.
• Berlin boʻlinmasi Berlin federal shahri va Brandenburg viloyatini boshqaradi
• Hannover boʻlinmasi Bremen, Quyi Saksoniya va Saksoniya-Anhalt viloyatlarini boshqaradi.
• Gamburg boʻlinmasi Gamburg, Meklenburg-Old Pomeraniya va Shlezvig-Holshtayn viloyatlarini boshqaradi.
• Dusseldorf boʻlinmasi Shimoliy Reyn-Vestfaliya viloyatini boshqaradi.
• Mayns boʻlinmasi, Reynland-Pfalz va Saarland viloyatlarini boshqaradi.
• Leipzig boʻlinmasi Saksoniya va Turingiya viloyatlarini boshqaradi.

Bundesbankning oliy boshqaruv organi Ijroiya kengashi (Vorstand) hisoblanadi. Ijroiya kengashi prezident, vitse-prezident va Germaniya hukumati tomonidan tavsiya etilgan qoʻshimcha boshqaruv kengashi aʼzosi, shuningdek, Bundesrat tomonidan tavsiya etilgan uchta qoʻshimcha ijroiya kengashi aʼzolaridan iborat^[6]. Ijroiya kengashining barcha aʼzolari Germaniya Prezidenti tomonidan odatda sakkiz yilga, lekin kamida besh yilga tayinlanadi.

• 1948-1957: Karl Bernard, Nemis federal yerlari banki Markaziy bank kengashi (Zentralbankrat) raisi;
• 1948–1957: Vilgelm Fokke, Nemis federal yerlari banki direktorati prezidenti, 1957-yil 1-avgustdan

• 1958–1969: Karl Blessing
• 1969–1977: Karl Klazen
• 1977–1979: Otmar Emminger
• 1980–1991: Karl Otto Pyol
• 1991–1993: Helmut Shlezinger
• 1993–1999: Hans Titmeyer
• 1999–2004: Ernst Velteke
• 2004 yil: Yurgen Stark, vaqtinchalik prezident
• 2004–2011: Aksel A. Veber
• 2011–2021: Yens Vaydmann
• 2022-yildan: Yoaxim Nagel

Bundesbankning qarorlar qabul qiluvchi organi ijroiya kengashi hisoblanadi. Amaldagi qoidalarga koʻra, u Prezident, vitse-prezident va boshqa toʻrt aʼzodan iborat.2022-yil noyabr oyi holatiga koʻra, uning aʼzolari quyidagicha^[7]:

• Yoaxim Nagel (Prezident)
• Klaudiya Bux (vitse-prezident)
• Yohannes Birman
• Yoaxim Vyurmeling
• Burxard Balz
• Sabina Mauderer

Bundesbank toʻgʻrisidagi qonun bilan kafolatlangan markaziy bankning qonuniy mustaqilligi markaziy bank va hukumat oʻrtasida nizolar boʻlmasligini kafolatlamaydi.

Ayniqsa, ommaviy tortishuvlardan biri Germaniyaning qayta birlashuvi arafasida edi. Sobiq Sharqiy Germaniya (GDR) va Gʻarbiy Germaniya ("eski" GFR) oʻrtasida bojxona ittifoqi tuzilganida, Sharqiy Germaniya pullarini nemis markalariga konvertatsiya qilish kursi boʻyicha nizo bor edi. Kansler (Gelmut Kol) Bundesbank tavsiyalarini rad etishga qaror qildi va 1:1 kursini tanladi. Bundesbank bu haddan tashqari inflyatsiya keltirib chiqarishidan va sobiq Sharqiy Germaniya hududining iqtisodiy istiqbollarini sezilarli darajada yomonlashtirishidan qoʻrqdi. Bu nizo, ayniqsa, Bundesbankning bunday masalalarda ochiq muloqot qilish siyosati tufayli jamoatchilik eʼtiborida edi. Inflyatsiyaga qarshi kurash masalalarida jamoatchilik fikri Bundesbankni odatda qoʻllab-quvvatlagan boʻlsa-da, bu holatda Gelmut Kol gʻalaba qozondi va Bundesbank prezidenti Pol isteʼfoga chiqdi. Bundesbank inflyatsiya taʼsirini bartaraf etish uchun monetar choralarni qoʻllashi kerak edi.

2004-yilda Bundesbank prezidenti Ernst Velteke matbuotda uning yangi yil bayrami uchun mehmonxona toʻlovlari tijorat banki tomonidan toʻlangani haqidagi iddaolar eʼlon qilinganidan soʻng isteʼfoga chiqdi va u bu ishni qilgani uchun tanqid qilindi. Bu Veltekeni lavozimidan chetlashtirish uchun siyosiy fitnaning bir qismi boʻlgani haqida baʼzi daʼvolar ham bor edi, chunki u hukumat xohlaganidek Bundesbank oltin zaxiralarini sotishga qarshi edi. Poldan keyin (yuqoriga qarang), Velteke isteʼfoga chiqqan ikkinchi Bundesbank prezidenti boʻldi^[8][9].

2016-yil 24-fevral, chorshanba kuni Bundesbankning yillik matbuot anjumani doirasida Bundesbank prezidenti va Yevropa Markaziy banki Boshqaruv kengashi aʼzosi Yens Vaydman YMBning joriy ragʻbatlantirish dasturini hisobga olgan holda deflyatsiyani rad etdi va Germaniya iqtisodiyotining sogʻlom holatiga ishora qildi. 2016-yil 9-10-mart kunlari boʻlib oʻtadigan uchrashuvlar arafasida yevrohududning ahvoli unchalik yomon emas^[10].

2012-yil iyun oyida Bundesbank TARGET2 toʻlov tizimi boʻyicha yevrohududdagi boshqa markaziy banklarga 644 milliard yevro zarar yetkazganligi taxmin qilindi. Yevrohududdagi faqat uchta boshqa markaziy banklar tizimdan toza risk olgan edi; qolgan barcha markaziy banklar tizim tufayli kompensatsion toza risk olgan edi. Toza risk savdo nomutanosibliklarini va kapitalning chetga chiqishini moliyalashtiradi^[11]. Bundesbank Yevropa Markaziy bankining eng yirik aksiyadoridir. YMB inqirozga uchragan mamlakatlardan 200 milliard yevrodan ortiq suveren qarzni sotib oldi. Bularning bir qismi yevro qulagan taqdirda hisobdan chiqarilishi kerak edi, bu esa Bundesbank uchun tegishli yoʻqotishlarga olib keladi^[12].

2014-yil 27-yanvarda Bundesbank Yevropa moliyaviy barqarorlik jamgʻarmasi doirasida yengillik soʻrab murojaat qilgunga qadar oʻsha mamlakat fuqarolaridan kapital yigʻimini undirishga chaqirdi. Yigʻim "milliy masʼuliyat tamoyiliga mos keladi, unga koʻra soliq toʻlovchilar boshqa davlatlar birdamligi zarur boʻlgunga qadar oʻz hukumatlari majburiyatlari uchun javob beradilar"^[13]. Bu XVFning 2013-yil oktabr oyidagi xuddi shunday boylik soligʻini taklif qilgan hisobotidan keyin sodir boʻldi^[13].

Bundesbank bir qator muntazam nashrlar va statistik maʼlumotlarni chop etib boradi (bankning veb-sahifasiga qarang).

• Bundesbankning inglizcha nashrlari
• Moliyaviy barqarorlik tahlili

• Germaniya iqtisodiyoti
• Nemis markasi

• Fifty years of the Deutsche Mark: Central Bank and the currency in Germany since 1948 / with contributions by Ernst Baltensperger ... [et al.; with a preface by Hans Tietmeyer ; and a foreword by Otmar Issing(Fünfzig Jahre Deutsche Mark. English.)] Deutsche Bundesbank: . Oxford: Oxford University Press, 1998. ISBN 0-19-829254-6. 
• Inside the Bundesbank, foreword by Hans Tietmeyer Frowen, Stephen F.: , Basingstoke: Macmillan in association with Central Banking, 1998. ISBN 978-0-333-69988-1. 
• Gailhofer, Sunna, muh. (2020), The Past Becomes the Future: The Deutsche Bundesbank's Central Office in Frankfurt am Main (PDF), Frankfurt am Main: Deutsche Bundesbank, ISBN 978-3-95729-768-6, 2021-10-24da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2023-05-15
• Marsh, David. The Bundesbank: The Bank That Rules Europe. London: Heinemann, 1992. ISBN 0-434-45116-9. 
• Die Deutsche Bundesbank. Aufgabenfelder, Rechtlicher Rahmen, Geschichte, Selbstverlag der Deutschen Bundesbank: Frankfurt am Main, April 2006, ISBN 3-86558-151-X (PDF) (olmoncha)

• Rasmiy sayti (olmoncha, English, and fransuzcha)

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nemis_Bundesbanki&oldid=5231447" dan olindi