Marganets sahifasining manbasini koʻrish

Sizda quyidagi sababga koʻra ushbu sahifani tahrirlashga ruxsat mavjud emas:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2024-yil 2-iyul
Expiry of block: 08:48, 2025-yil 2-iyul

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Arizaga bularni ilova qilishingiz mumkin. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Siz bu sahifaning ichki kodini koʻrishingiz va undan nusxa olishingiz mumkin:

{{kimyoviy unsur|Marganets / Manganum (Mn)<!-- Symbol-->|25<!-- Atomic Number-->|Och kulrang, qattiq, moʻrt [[metall]]<!-- Appearance-->|54,93805<!--
Atomic Weight (u.m)-->|135<!-- Atomic Radius (pm)-->|716,8 (7,43)<!-- First Ionizing Energy (kJ/mol)-->|[Ar] 3d<sup>5</sup> 4s<sup>2</sup><!-- Electronic Configuration-->|117<!-- Covalent Radius (pm)-->|(+7e) 46 (+2e) 80<!-- Ionic Radius (pm)-->|1,55<!-- Pauling Negativity Number-->|0<!--Electrode potential30-->|7, 6, 4, 3, 2, 0, −1<!-- Oxidation states-->|7,21<!-- Density (g/cm<sup>3</sup>) -->|0,477<!-- Specific Heat (@20°C J/g mol)-->|(7,8)<!-- Termal Conductivity (@25°C W/m K)-->|1&nbsp;517<!-- Melting Point (K)-->|(13,4)<!-- Fusion Heat (kJ/mol)-->|2&nbsp;235<!-- Boiling Point (K)-->|221<!-- Evaporation Heat (kJ/mol)-->|7,39<!-- Atomic Volume (cm<sup>3</sup>/mol)-->|kubik<!-- Lattice structure-->|8,890<!-- Lattice constant (Å)-->|n/a<!-- Lattice c/a ratio-->|400,00<!-- Debye temperature (K)-->}}
[[File:Mangan 1-crop.jpg|thumb|200px|Marganets]]{{Kimyoviy jadval unsuri|view=center|white=1|number=25|fontsize=100%}}<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Marganets''' (nem. Marganerz - marganets rudasi; lotincha Manganum), Mn — [[Mendeleyev davriy sistemasi]]ning VII guruh kimyoviy elementi. Tartib rakami 25, atom massasi 54,9380. Tabiatda 1 ta barqaror izotopi 55Mp maʼlum. Oksidlanish darajasi +2 dan +7 gacha, birikmalaridan 2 va 7 valentliklari barqaror hisoblanadi. Poling boʻyicha elektr manfiyligi 2,5 ga teng . Ion radiusi (qavslarda koordinatsion sonlar keltirilgan) Mp2+ uchun 0,080&nbsp;nm (4), 0,089&nbsp;nm (5), 0,104&nbsp;nm (7), Mp7+ uchun 0,039&nbsp;nm (4), 0,060&nbsp;nm (6). Marganetsni dastlab 1774-yil shved olimi Marganets Sheyele aniqlagan. Sof holdagi Mn ni shved kimyogari Yu. Gan ajratib olgan.

Marganetsning yer poʻstidagi massa boʻyicha miqdori 0,1% atrofida, okean suvlarida 2-10~7%. Tabiatda erkin holda uchramaydi, asosan, minerallar tarkibida boʻladi. Pirolyuzit (}-MpO2, psilomelan tMO pMpO2xN2O [M=Va, Sa, K, Mp (II)], manganit (J-MnOOH, braunit 3Mn2O3MnSiO3 va rodoxrozit MpSO3 lar shular jumlasidandir. Rossiya, JAR, Avstraliya, Gabon, [[Braziliya]], [[Hindiston]], Gana va boshqa davlatlarda rudalari mavjud. Tinch, Atlantika va Hind okeanlarida temirmarganets konkre-siyalari koʻp tarqalgan.

Marganets oqkumush rang metall, kristall holdagi 4 ta kubsimon modifikatsiyasi maʼlum boʻlib, 710° dan past haroratlarda a - shakldagisi barqaror hisoblanadi. — 173° dan pastda anti-ferromagnit, yuqori haroratlarda esa paramagnitdir.

Marganets havoda yengil oksidlanadi, 800° dan yuqorida ichki qavati MpO tashqaridagi Mp3O4 dan iborat kuyindini hosil qiladi. 800° dan pastda Mp2O3, 450° dan pastda esa MpO2 hrsil boʻladi. 100 g Marganets 60 sm³ vodorodni yutib, qattiq eritma xrsil qiladi. Galogenlar bilan kristall holdagi digalogenidlar beradi, qizdirilganda oltingu-gurt, azot, fosfor, [[uglerod]], kremniy va boshqa elementlar bilan birikadi. Marganetsning MnN6, Mn5N2, Mn4N, MnN, Mn6N5, Mn3N2 tarkibli nitridlari, MpR, MnP3, Mn2P, MrijPj, Mn4P tarkibli fosfidlari, Mp3S koʻrinishdagi karbidi va MnSi, MnSi17, Mn3Si, Mn5Si3 tarkibli silitsidlari olingan.

Marganets hozirgi vaqtda metallotermiya usulida, sof holdagisi marganets sulfat MnSO4 ni qaytarib, elektroliz qilib olinadi.

Marganetsning asosiy qismi poʻlat ishlab chiqarishda, rangli metallurgiya sanoatida, alyuminiy va magniy qotishmalari tayyorlashda, korroziyaga qarshi ishlatiladigan qoplamalar tayyorlashda qoʻllanadi. Inson organizmida Marganetsning miqdori sutkasiga 4&nbsp;mg dan kamaysa, u kasallanadi, oʻsimliklarda yetishmay qolsa, xloroz (xlorofill yetishmovchiligi) kelib chiqadi. Marganets birikmalari zararli, jumladan, ular kishi asabini ishdan chiqaradi, changlarining uzoq, vaqt davomida nafas yoʻllariga kirishi surunkali zaharlanishga olib keladi.

== Adabiyot ==
* Axmetov Marganets S ., Obshaya i neorganicheskaya ximiya, Marganets, 1981.

Qudrat Axmerov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->

'''Marganets''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 25 unsuri, [[metall]].

== Nomining kelib chiqishi va ochilish tarixi ==
Qadimiy yunon faylasufi [[Fales Miletskiy]] [[temir]]ni tortadigan qora mineralning nushalarini oʻrgangan. U uni "magnetis litos" - [[Shimoliy Yunoniston]]ning sharqiy qismi - [[Fessaliya]]ning togʻli joyi [[Magnesiya]]dan boʻlgan tosh deb ataydi. Hozirda bu [[magnitli temir]] - temirning qora oksidi - Fe<sub>3</sub>O<sub>4</sub> - boʻlgani aniqlangan.

Rim tajribachisi [[Pliniy Katta]] esa shunga oʻxshagan, ammo [[magnit]]lik xususiyatiga ega boʻlmagan mineralni ''magnetis'' (yoki ''magnes'') termini bilan atagan. Keyinchalik, bu mineralni [[pirolyuzit]], ([[yunon tili|yunonchadan]] "pir" - olov va "lusis" - tozalash, chunki, uni eritilgan shishaga qoʻshganda u rangsizlanardi, soʻzlaridan olingan) deb atashdi. Bu marganetsning dioksidi edi. [[Oʻrta asrlarda]], qoʻlyozmalar koʻchirilayotganda ''magnes'' avval ''mangnes''ga, keyin ''manganes''ga aylanadi.

[[1774-yil]]da shved mineralogi Marganets Gan pirolyuzitdan yangi metallni ajratadi va unga ''manganets'' nomini beradi. Shu koʻrinishda u Yevropa tillarida ({{lang-en|}} va {{lang-fr|manganese}}, {{lang-de|Mangan}}) saqlanib qoladi. [[Rus tili]]ning qoidalari "ngn" qoʻshilmasini ''rgn''ga aylantiradi - shunday qilib ''manganets''dan ''marganets'' paydo boʻladi.

== Tabiatda tarqalishi ==
Marganets - [[Yer (planeta)|Yerda]] tarqalishi boʻyicha 14-element, [[yer poʻsti]]da esa [[temir]]dan keyin ikkinchi ogʻir [[metall]] (yer poʻsti atomlarining umumiy sonidan 0,03%).

=== Marganets minerallari ===
* [[pirolyuzit]] Mn[[kislorod|O<sub>2</sub>]]·''x''H<sub>2</sub>O, eng keng tarqalgan mineral.
* manganit (manganets rudasi) MnO(OH)
* braunit 3Mn<sub>2</sub>O<sub>3</sub>·Mn[[Kremniy|Si]]O<sub>3</sub>
* gausmanit (Mn<sup>II</sup>Mn<sub>2</sub><sup>III</sup>)O<sub>4</sub>
* rodoxrozit (marganetsli shpat, malina rangli shpat) MnCO<sub>3</sub>

== Olinishi ==
1. Gausmanitdan yoki qizdirilgan pirolyuzitdan (gausmanitga oʻtib ketadi) [[alyuminotermiya|alyuminotermik]] usul bilan:
: 3(Mn<sup>II</sup>Mn<sub>2</sub><sup>III</sup>)O<sub>4</sub> + 8[[Alyuminiy|Al]] → 9Mn + 4Al<sub>2</sub>[[kislorod|O<sub>3</sub>]]

2. Temir tarkibli marganets oksid rudalaridan [[koks]] bilan qaytarish yoʻli bilan.Bu usul bilan metallurgiyada odatda ferromarganets olinadi (≅80 % Mn).

== Ximik hossalari ==
{| align="center" border="1" cellspacing="0" cellpadding="1"
!Oksidlangan shakli!!Qaytarilgan shakli!!Muhit!!E<sup>0</sup>, В
|-
|-
|Mn<sup>2+</sup>||Mn||H<sup>+</sup>||−1,186
|-
|Mn<sup>3+</sup>||Mn<sup>2+</sup>||H<sup>+</sup>||+1,51
|-
|MnO<sub>2</sub>||Mn<sup>3+</sup>||H<sup>+</sup>||+0,95
|-
|MnO<sub>2</sub>||Mn<sup>2+</sup>||H<sup>+</sup>||+1,23
|-
|MnO<sub>2</sub>||Mn(OH)<sub>2</sub>||OH<sup>−</sup>||−0,05
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>2-</sup>||MnO<sub>2</sub>||H<sup>+</sup>||+2,26
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>2-</sup>||MnO<sub>2</sub>||OH<sup>−</sup>||+0,62
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>||MnO<sub>4</sub><sup>2-</sup>||OH<sup>−</sup>||+0,56
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>||H<sub>2</sub>MnO<sub>4</sub>||H<sup>+</sup>||+1,22
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>||MnO<sub>2</sub>||H<sup>+</sup>||+1,69
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>||MnO<sub>2</sub>||OH<sup>−</sup>||+0,60
|-
|MnO<sub>4</sub><sup>−</sup>||Mn<sup>2+</sup>||H<sup>+</sup>||+1,51
|}

{{Unsurlar davriy sistemasi}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}

{{OʻzME}}

[[Turkum:Kimyo]]
[[Turkum:Kimyoviy unsurlar]]

Bu sahifada foydalanilgan andozalar:

Andoza:Fmbox (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Kimyoviy elementlar oilasi/Ma'lumotlar (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy elementlar oilasi/Ranglar (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy jadval unsuri (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy jadval unsuri/Ma'lumotlar (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy jadval unsuri/Markaziy (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy jadval unsuri/Maʼlumotlar (tahrirlash)
Andoza:Kimyoviy unsur (tahrirlash)
Andoza:Lang (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Lang-de (tahrirlash)
Andoza:Lang-en (tahrirlash)
Andoza:Lang-fr (tahrirlash)
Andoza:Manbalar (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Manbalar/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:OʻzME (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Unsurlar davriy sistemasi (tahrirlash)
Modul:Arguments (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Check for unknown parameters (tahrirlash)
Modul:Message box (tahrirlash)
Modul:Message box/configuration (tahrirlash)
Modul:Message box/fmbox.css (tahrirlash)
Modul:Yesno (tahrirlash)

Marganets sahifasiga qaytish.

"https://uz.wikipedia.org/wiki/Marganets" dan olindi