Botnet sahifasining manbasini koʻrish

Sizda quyidagi sababga koʻra ushbu sahifani tahrirlashga ruxsat mavjud emas:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2024-yil 2-iyul
Expiry of block: 08:48, 2025-yil 2-iyul

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Arizaga bularni ilova qilishingiz mumkin. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Siz bu sahifaning ichki kodini koʻrishingiz va undan nusxa olishingiz mumkin:

{{Axborot xavfsizligi yonpaneli}}
[[Fayl:Stachledraht_DDos_Attack.svg|thumb| [[DoS hujum|DDoS]] hujumini koʻrsatadigan [[Stacheldraht]] botnet diagrammasi. (Eʼtibor bering, bu botnetning mijoz-server modeli turiga ham misoldir.)]]
'''Botnet''' — bu har biri ikki yoki undan ortiq [[bot]]larni boshqaradigan [[Internet]] bilan aloqaga ega bir qancha qurilmalar majmuasi. Botnetlar [[:en:Distributed_denial-of-service_attack|Distributed Denial-of-Service (DDoS)]] hujumlarini amalga oshirish, maʼlumotlarni oʻgʻirlash<ref>{{veb manbasi|sarlavha=Thingbots: The Future of Botnets in the Internet of Things|url=https://securityintelligence.com/thingbots-the-future-of-botnets-in-the-internet-of-things/|ish=Security Intelligence|kirish sanasi=28-iyul 2017-yil|sana=20-fevral 2016-yil}}</ref> [[spam]] yuborish va tajovuzkor shaxsga qurilmaga ulanish va uni boshqarish uchun ruxsat berish maqsadida ishlatilinishi mumkin. [[Haker|Xaker]] command&control (C&C) dasturi yordamida botnetni boshqarishi mumkin<ref>{{veb manbasi|url=https://www.techopedia.com/definition/384/botnet|sarlavha=botnet|kirish sanasi=9-iyun 2016-yil}}</ref>. „Botnet“ soʻzi „[[robot]]“ va „network — [[Kompyuter tarmogʻi|tarmoq]]“ soʻzlaridan tashkil topgan qoʻshma soʻzdir. Bu atama odatda salbiy yoki zararli maʼnoda ishlatilinadi.
== Umumiy koʻrinish ==
'''Botnet''' — bu [[kompyuter]]lar, [[smartfon]]lar yoki „Internet of things“ (IoT) qurilmalari kabi [[Internet|Internetga ulangan]] qurilmalarning mantiqiy toʻplami boʻlib, ushbu tarmoq qurbonlarining xavfsizligi buzib oʻtilgan va boshqaruv uchinchi tomon qoʻliga oʻtgan boʻladi. „Bot“ deb nomlanuvchi har bir buzilgan qurilma ''[[zararli dastur]]''larni tarqatuvchi dasturiy taʼminot qurilmasiga kirganida yaratiladi. Botnet boshqaruvchisi ARM va Hypertext Transfer Protocol (HTTP) kabi standartlarga asoslangan tarmoq protokollari hamda maxsus aloqa kanallari orqali ushbu buzilgan kompyuterlar faoliyatini boshqara oladi<ref>{{veb manbasi|url=http://www.sans.org/reading-room/whitepapers/malicious/bots-botnet-overview-1299|sarlavha=Bots &; Botnet: An Overview|muallif=Ramneek|ism=Puri|sana=2003-08-08|nashriyot=[[SANS Institute]]|kirish sanasi=12-noyabr 2013-yil}}</ref><ref>{{jurnal manbasi|last=Putman|first1=C. G. J.|last2=Abhishta|last3=Nieuwenhuis|first3=L. J. M.|date=March 2018|title=Business Model of a Botnet|journal=2018 26th Euromicro International Conference on Parallel, Distributed and Network-based Processing (PDP)|pages=441–445|doi=10.1109/PDP2018.2018.00077|isbn=978-1-5386-4975-6|bibcode=2018arXiv180410848P|arxiv=1804.10848}}</ref>.

Botnetlar kiberjinoyatchilar tomonidan tobora koʻproq turli maqsadlar uchun qoʻllanib kelinmoqda<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Danchev |first=Dancho |date=11-oktabr 2013-yil |title=Novice cyberciminals offer commercial access to five mini botnets |work=Webroot |url=http://www.webroot.com/blog/2013/10/11/novice-cyberciminals-offer-commercial-access-5-mini-botnets/ |access-date=28-iyun 2015-yil}}</ref>.

== Tuzilishi ==
Botnet arxitekturasi vaqt oʻtishi bilan aniqlanib qolish xavfidan qochish maqsadida rivojlana bormoqda. Anʼanaga koʻra, bot dasturlari mavjud serverlar orqali muloqot qiladigan mijozlar sifatida tuzilgan. Bu '''bot qoʻriqchisiga''' (botnet boshqaruvchisi) barcha boshqaruvni masofaviy joydan amalga oshirish imkonini beradi, bu esa trafikni xiralashtiradi<ref name=":1">{{kitob manbasi|doi=10.1016/B978-159749135-8/50004-4|title=Botnets|url=https://archive.org/details/botnetskillerweb0000unse|last=Schiller|first=Craig A.|date=1-yanvar 2007-yil|publisher=Syngress|isbn=9781597491358|location=Burlington, Virginia|pages=[https://archive.org/details/botnetskillerweb0000unse/page/29 29]–75}}</ref>. Koʻpgina soʻnggi rusumdagi botnetlar aloqa qilish uchun mavjud boʻlgan peer-to-peer tarmoqlariga tayanishni boshlashmoqda. Ushbu P2P bot dasturlari mijoz-server modeli bilan bir xil amallarni bajaradi, biroq ular bilan aloqa qilish uchun markaziy server kerak emas.

=== Mijoz-server modeli ===
[[Fayl:Server-based-network.svg|right|thumb|258x258px| Mijoz-server modeliga asoslangan tarmoq, bu yerda individual mijozlar markazlashtirilgan serverlardan xizmatlar va resurslarni soʻrashadi.]]
Internetdagi birinchi botnetlar oʻz vazifalarini bajarish uchun mijoz-server modelidan foydalanganlar<ref>{{veb manbasi|sarlavha=Botnets: Definition, Types, How They Work|url=https://www.crowdstrike.com/cybersecurity-101/botnets/|kirish sanasi=2021-04-18|ish=Crowdstrike|til=en}}</ref>. Odatda, bu botnetlar Internet Relay Chat tarmoqlari, domenlari yoki [[Vebsayt|veb-saytlari]] orqali ishlaydi. Infeksiyalangan mijozlar oldindan belgilangan joyga kirishadi va serverdan kiruvchi buyruqlarni kutishadi. Bot qoʻriqchisi buyruqlarni serverga yuboradi va ularni mijozlarga uzatadi. Mijozlar buyruqlarni bajaradilar va natijalarini botnet egasiga xabar qiladilar.

ARM botnetlarida zararlangan mijozlar ARM serveriga ulanadi va bot qoʻriqchisi tomonidan C&C uchun oldindan moʻljallangan kanalga qoʻshiladi. Bot qoʻriqchisi ARM serveri orqali tarmoqqa buyruqlar yuboradi. Har bir mijozbot buyruqlarni oladi va ularni bajaradi. Mijozlar oʻz harakatlarining natijalari bilan ARM tizimiga xabar yuboradilar<ref name=":1"/>.

=== Foydalanuvchilararo ===
[[Fayl:P2P-network.svg|thumb|258x258px| Oʻzaro bogʻlangan tugunlar markazlashtirilgan maʼmuriy tizimdan foydalanmasdan resurslarni bir-biri bilan boʻlishadigan peer-to-peer (P2P) tarmogʻi.]]
ARM botnetlarini aniqlash va dekapitatsiya qilish harakatlariga javoban bot qoʻriqchisi zararli dasturlarni peer-to-peer tarmoqlarida joylashtirishni boshlaydi. Ushbu botlar [[Elektron raqamli imzo|raqamli imzolardan]] foydalanishi mumkin, shunda faqat shaxsiy kalitga ega boʻlgan kishi botnetni boshqarishi mumkin<ref name=":0"/>. Masalan [[Zeus (zararli dastur)|Gameover ZevS]] va ZeroAccess botnet kabilar shu tarzda ishlaydi.

Yangi botnetlar toʻliq P2P tarmoqlari orqali ishlaydi. P2P botlari markazlashtirilgan server bilan bogʻlanish oʻrniga, buyruqlarni tarqatish serveri va buyruqlarni qabul qiluvchi mijoz sifatida ishlaydi<ref>{{kitob manbasi|chapterurl=https://books.google.com/books?id=I-9P1EkTkigC&pg=PA335|title=Handbook of Information and Communication Security|publisher=Springer|year=2010|isbn=9783642041174|editor=Stamp|chapter=Peer-to-peer botnets|first=Ping|last=Wang}}</ref>. Bu markazlashtirilgan botnetlar uchun muammo boʻlgan har qanday nosozlikning oldini oladi.

Boshqa zararlangan mashinalarni topish uchun bot boshqa virusli mashina bilan aloqa qilmaguncha tasodifiy [[IP manzili|IP manzillarini]] ehtiyotkorlik bilan tekshiradi. Aloqa oʻrnatgan bot oʻzining dasturiy taʼminot versiyasi va maʼlum boʻlgan botlar roʻyxati kabi maʼlumotlar bilan protokol tuzadi. Agar botlarning biri boshqasidan kuchsizroq boʻlsa, ular yangilash uchun fayl uzatishni boshlaydi<ref name=":0"/>. Shunday qilib, har bir bot virusli mashinalar roʻyxatini kengaytiradi va vaqti-vaqti bilan barcha maʼlum botlarga bogʻlanish orqali oʻzini yangilaydi.

== Asosiy komponentlar ==
Botnet yaratuvchisi ("bot qoʻriqchisi " yoki „bot master“ sifatida tanilgan) botnetni masofadan turib boshqaradi. Bu command&control (C&C) deb nomlanadi. Operatsiya uchun dastur maxfiy tarmoq orqali qurbonning mashinasida ([[zombi kompyuter]]) mijoz bilan bogʻlanishi kerak.

=== Boshqarish protokollari ===
[[ARM]] aloqa protokoli tufayli tarixan maʼqullangan C&C vositasidir. BotMaster zararlangan mijozlar qoʻshilishi uchun ARM kanalini yaratadi. Tarmoqqa yuborilgan xabarlar barcha tarmoq aʼzolariga uzatiladi. Yaratuvchisi botnetga buyruq berish uchun tizim mavzusini belgilashi mumkin. Masalan, bot chorvachisidan <code>:herder!herder@example.com TOPIC #channel DDoS www.victim.com</code> xabari #kanal hashtagiga tegishli barcha zararlangan mijozlarni www.victim.com veb-saytiga DDoS hujumini boshlash haqida ogohlantiradi.

Misol javobi <code>:bot1!bot1@compromised.net PRIVMSG #channel I am DDoSing www.victim.com</code> bot mijozi tomonidan bot master hujumni boshlaganligi haqida ogohlantiradi<ref name=":0">{{jurnal manbasi|last=Heron|first1=Simon|date=1-aprel 2007-yil|title=Botnet command and control techniques|journal=Network Security|volume=2007|issue=4|pages=13–16|doi=10.1016/S1353-4858(07)70045-4}}</ref>.

Baʼzi botnetlar taniqli protokollarning maxsus versiyalarini amalga oshiradi. Amalga oshirishdagi farqlar botnetlarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, [[Mega-D]] spam qobiliyatini sinab koʻrish uchun biroz oʻzgartirilgan Simple Mail Transfer Protocol (SMTP) ilovasiga ega boʻlishi mumkin. Mega-D ning SMTP serverini oʻchirib qoʻyishi SMTP serveriga tayanadigan botlarning butun qoʻshinini oʻchirib qoʻya oladi<ref>C.Y. Cho, D. Babic, R. Shin, and D. Song. [http://www.domagoj-babic.com/index.php/Pubs/CCS10botnets Inference and Analysis of Formal Models of Botnet Command and Control Protocols], 2010 ACM Conference on Computer and Communications Security.</ref>.

=== [[Zombi kompyuter]] ===
Kompyuter texnologiyalarida „'''zombi'''“ atamasi — bu [[kompyuter virusi]], [[kompyuter qurti]] yoki [[Troya oti (kompyuter virusi)|troyan oti]] dasturi orqali [[xaker]] tomonidan buzilgan va uning masofaviy boshqaruvi ostida zararli vazifalarni bajarish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan Internet bilan aloqaga ega kompyuter. Zombi kompyuterlar koʻpincha xaker tomonidan boshqariladigan [[botnet]]ga birgalikda muvofiqlashtiriladi va [[elektron pochta]] [[spam]]larini tarqatish va veb-serverlarga nisbatan tarqatilgan xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlarini ([[DoS hujum|DDoS hujumlarini]]) boshlash kabi harakatlar uchun ishlatiladi. Aksariyat qurbonlar kompyuterlari zombi boʻlib qolganidan bexabar boʻlishadi. Bu kontseptsiya Gaitilik Vudu (Haitian Voodoo) folkloridagi [[Zombi|zombiga]] oʻxshaydi. Zombi [[Magiya|sehrgar]] tomonidan afsun orqali tiriltirilgan va sehrgarning buyrugʻiga qul boʻlgan, oʻz xohish-irodasiga ega boʻlmagan murdaga ishora qiladi. Bir nechta botnet mashinalari tomonidan muvofiqlashtirilgan [[DoS hujum|DDoS hujumi]], shuningdek, fantastik [[zombi]] filmlarida tasvirlanganidek, „zombi toʻdasi hujumi“ ga oʻxshaydi.

Tizimning „botnet“ ga qoʻshilishi natijasida maqsadli resurslarini oʻgʻirlash jarayoni baʼzan „[[scrumping]]“ deb ataladi<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Arntz |first=Pieter |date=30-mart 2016-yil |title=The Facts about Botnets |work=Malwarebytes Labs |url=https://blog.malwarebytes.com/cybercrime/2015/02/the-facts-about-botnets/ |access-date=27-may 2017-yil}}</ref>.

== Command&Control (Buyur&Nazorat qil) ==
Botnet buyruq va boshqaruv protokollari (C&C) anʼanaviy IRC yondashuvlaridan tortib, murakkabroq versiyalargacha bir qancha usullarda amalga oshirildi.

=== Telnet ===
Telnet botnetlari oddiy C&C botnet protokolidan foydalanadi va unda botlar botnetni joylashtirish uchun asosiy buyruq serveriga ulanadi. Botlar tashqi serverda ishlaydigan telnet va SSH serverlarining standart kirishlari uchun IP diapazonlarini skanerlaydigan skript yordamida botnetga qoʻshiladi. Login topilgach, skanerlash serveri uni SSH orqali zararli dastur bilan yuqtirishi mumkin, bu esa boshqaruv serveriga ping yuboradi.

=== ARM ===
ARM tarmoqlari oddiy, past tarmoqli aloqa usullaridan foydalanadi, bu ularni botnetlarni joylashtirish uchun keng qoʻllash imkonini beradi. Ularning tuzilishi nisbatan sodda boʻlib, DDoS hujumlari va spam kampaniyalarini muvofiqlashtirishda oʻrtacha muvaffaqiyat bilan foydalanilgan, shu bilan birga oʻchirib tashlanmaslik uchun kanallarni doimiy ravishda almashtirish imkoniyatiga ega. Biroq, baʼzi hollarda, faqat maʼlum kalit soʻzlarni blokirovka qilish ARM-ga asoslangan botnetlarni toʻxtatishda samarali ekanligini isbotladi. RFC 1459 (ARM) standarti botnetlar orasida mashhur. Birinchi mashhur botnet boshqaruvchisi skripti „[[MaXiTE Bot]]“ shaxsiy boshqaruv buyruqlari uchun ARM [[XDCC]] protokolidan foydalangan.

ARM dan foydalanishdagi muammolardan biri shundaki, har bir bot mijozi botnetdan foydalanish uchun ARM serveri, porti va tarmogʻini bilishi kerak. Zararli dasturlarga qarshi tashkilotlar ushbu serverlar va kanallarni aniqlab, oʻchirib qoʻyishi, botnet hujumini samarali toʻxtatishi mumkin. Agar bu sodir boʻlsa, mijozlar hali ham infektsiyalangan, lekin ular odatda uxlab yotadilar, chunki ular koʻrsatmalarni olish imkoniga ega emaslar<ref name=":0"/>. Ushbu muammoni hal qilish uchun botnet bir nechta server yoki kanallardan iborat boʻlishi mumkin. Agar server yoki kanallardan biri oʻchirilgan boʻlsa, botnet boshqasiga oʻtadi. IRC trafigini hidlash orqali qoʻshimcha botnet serverlari yoki kanallarini aniqlash va buzish hali ham mumkin. Botnetning raqibi hatto boshqaruv sxemasi haqida bilimga ega boʻlishi va buyruqlarni toʻgʻri berish orqali bot choʻponiga taqlid qilishi mumkin<ref>{{kitob manbasi|doi=10.1016/B978-159749135-8/50005-6|title=Botnets|url=https://archive.org/details/botnetskillerweb0000unse|last=Schiller|first=Craig A.|date=1-yanvar 2007-yil|publisher=Syngress|isbn=978-159749135-8|location=Burlington, Virginia|pages=[https://archive.org/details/botnetskillerweb0000unse/page/77 77]–95}}</ref>.

=== P2P (Pitupi) ===
ARM tarmoqlari va domenlaridan foydalanadigan botnetlarning koʻpchiligi vaqt oʻtishi bilan oʻchirilishi mumkinligi sababli, xakerlar botnetni yanada mustahkamroq va tugatishga chidamli qilish uchun C&C bilan P2P botnetlariga oʻtishadi.

Baʼzilar [[Shifrlash|shifrlashdan]] botnetni boshqalardan himoya qilish yoki blokirovka qilish usuli sifatida ham ishlatishgan, koʻpincha shifrlashdan foydalanganda bu ochiq kalitli kriptografiya boʻlib, uni amalga oshirishda ham, uni buzishda ham qiyinchiliklar tugʻdiradi.

=== Domenlar ===
Koʻpgina yirik botnetlar oʻz qurilishida IRC oʻrniga domenlardan foydalanadilar (qarang: Rustock botnet va Srizbi botnet). Ular odatda oʻq oʻtkazmaydigan xosting xizmatlariga ega. Bu C&C ning eng dastlabki turlaridan biridir. Zombi kompyuter maxsus moʻljallangan veb-sahifaga yoki boshqaruv buyruqlari roʻyxatiga xizmat qiluvchi domen(lar) ga kiradi. [[Web sahifa|Veb-sahifalar]] yoki domenlardan C&C sifatida foydalanishning afzalliklari shundaki, katta botnetni osongina yangilanishi mumkin boʻlgan juda oddiy kod yordamida samarali boshqarish va saqlash mumkin.

Ushbu usuldan foydalanishning kamchiliklari shundaki, u keng miqyosda katta hajmdagi tarmoqli kengligidan foydalanadi va domenlar davlat idoralari tomonidan ozgina kuch sarflab tezda egallab olinishi mumkin. Agar botnetlarni boshqaruvchi domenlar qoʻlga olinmasa, ular ham [[DoS hujum|xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlari]] bilan murosa qilishning oson maqsadi hisoblanadi.

Fast-flux DNS- dan kundan-kunga oʻzgarishi mumkin boʻlgan boshqaruv serverlarini kuzatishni qiyinlashtirish uchun foydalanish mumkin. Boshqaruv serverlari, shuningdek, DNS domenidan DNS domeniga oʻtishlari mumkin, domen yaratish algoritmlari boshqaruvchi serverlari uchun yangi DNS nomlarini yaratish uchun ishlatiladi.

Baʼzi botnetlar DynDns.org, No-IP.com va Afraid.org kabi bepul DNS hosting xizmatlaridan foydalanadi, bu esa botlarni oʻz ichiga olgan IRC serveriga subdomenni yoʻnaltiradi. Ushbu bepul DNS xizmatlarining oʻzi hujumlarga ega boʻlmasa-da, ular mos yozuvlar nuqtalarini taqdim etadi (koʻpincha botnetning bajariladigan fayliga qattiq kodlangan). Bunday xizmatlarni olib tashlash butun botnetni buzishi mumkin.

=== Boshqalar ===
[[GitHub]]<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Osborne |first=Charlie |title=Hammertoss: Russian hackers target the cloud, Twitter, GitHub in malware spread |work=ZDNet |url=https://www.zdnet.com/article/hammertoss-russian-hackers-target-the-cloud-twitter-github-in-malware-spread/ |access-date=7-oktabr 2017-yil}}</ref>, [[Twitter]]<ref>{{jurnal manbasi|title=Hackers Use Twitter to Control Botnet|url=https://www.wired.com/2009/08/botnet-tweets/}}</ref><ref>{{yangiliklar manbasi |date=24-avgust 2016-yil |title=First Twitter-controlled Android botnet discovered |url=https://www.welivesecurity.com/2016/08/24/first-twitter-controlled-android-botnet-discovered/ |access-date=27-may 2017-yil}}</ref>, [[Reddit]]<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Gallagher |first=Sean |date=3-oktabr 2014-yil |title=Reddit-powered botnet infected thousands of Macs worldwide |work=[[ARS Tecnica]] |url=https://arstechnica.com/security/2014/10/reddit-powered-botnet-infected-thousands-of-macs-worldwide/ |access-date=27-may 2017-yil}}</ref>, [[Instagram]]<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Cimpanu |first=Catalin |date=6-iyun 2017-yil |title=Russian State Hackers Use Britney Spears Instagram Posts to Control Malware |work=Bleeping Computer |url=https://www.bleepingcomputer.com/news/security/russian-state-hackers-use-britney-spears-instagram-posts-to-control-malware/ |access-date=8-iyun 2017-yil}}</ref> XMPP ochiq kodli tezkor xabar protokoli<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Dorais-Joncas |first=Alexis |date=30-yanvar 2013-yil |title=Walking through Win32/Jabberbot.A instant messaging C&C |url=https://www.welivesecurity.com/2013/01/30/walking-through-win32jabberbot-a-instant-messaging-cc/ |access-date=27-may 2017-yil}}</ref> va Tor maxfiy xizmatlari kabi yirik ijtimoiy media saytlariga<ref>{{veb manbasi|muallif=Zeltser|ism=Lenny|sarlavha=When Bots Use Social Media for Command and Control|url=https://zeltser.com/bots-command-and-control-via-social-media/|ish=zeltser.com}}</ref> qayta soʻrov yuborish<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Constantin |first=Lucian |date=25-iyul 2013-yil |title=Cybercriminals are using the Tor network to control their botnets |work=[[PC World]] |url=http://www.pcworld.com/article/2045183/cybercriminals-increasingly-use-the-tor-network-to-control-their-botnets-researchers-say.html |access-date=27-may 2017-yil}}</ref> C&C serveri bilan aloqa qilish uchun chiqish filtrlashdan qochishning mashhur usullari orqali amalga oshiriladi<ref>{{veb manbasi|sarlavha=Cisco ASA Botnet Traffic Filter Guide|url=https://www.cisco.com/c/en/us/td/docs/security/asa/special/botnet/guide/asa-botnet.html|kirish sanasi=27-may 2017-yil}}</ref>.

== Tuzilmasi ==

=== Anʼanaviy ===
Ushbu misol botnet qanday yaratilgani va zararli foyda olish uchun ishlatilishini koʻrsatadi.

# Xaker troyan va/yoki ekspluatatsiya toʻplamini sotib oladi yoki quradi va undan foydali yuki zararli dastur boʻlgan ''bot'' boʻlgan foydalanuvchilarning kompyuterlarini yuqtirishni boshlash uchun foydalanadi.
# ''Bot'' virusli kompyuterga maʼlum bir buyruq va boshqaruv (C&C) serveriga ulanishni buyuradi. (Bu botmasterga qancha botlar faol va onlayn ekanligi haqidagi jurnallarni yuritish imkonini beradi.)
# Keyin botmester botlarni klavishlarni bosish uchun ishlatishi yoki onlayn hisobga olish maʼlumotlarini oʻgʻirlash uchun shaklni egallashdan foydalanishi va botnetni DDoS va/yoki spam sifatida xizmat sifatida ijaraga berishi yoki daromad olish uchun hisob maʼlumotlarini onlayn sotishi mumkin.
# Botlarning sifati va qobiliyatiga qarab, qiymat oshiriladi yoki kamayadi.

Yangi botlar avtomatik ravishda oʻz muhitini skanerlashi va zaifliklar va zaif parollar yordamida oʻzlarini targʻib qilishi mumkin. Umuman olganda, bot qanchalik zaifliklarni skanerlashi va tarqatishi mumkin boʻlsa, botnet boshqaruvchilari hamjamiyatiga shunchalik qimmatli boʻladi<ref>[http://archive.wired.com/wired/archive/14.11/botnet.html Attack of the Bots] at ''[[Wired (magazine)|Wired]]''</ref>.

Kompyuterlar zararli dasturlarni ishga tushirganda botnetga qoʻshilishi mumkin. Bunga foydalanuvchilarni avtoulov orqali yuklab olishga jalb qilish, veb-brauzerning zaifliklaridan foydalanish yoki foydalanuvchini elektron pochta ilovasidan kelib chiqishi mumkin boʻlgan [[Troya oti (kompyuter virusi)|troyan oti]] dasturini ishga tushirishga aldash orqali erishish mumkin. Ushbu zararli dastur odatda botnet operatori tomonidan kompyuterga buyruq berish va boshqarish imkonini beruvchi modullarni oʻrnatadi. Dastur yuklab olingandan soʻng, u uyga qoʻngʻiroq qiladi (qayta ulanish paketini yuboradi) asosiy kompyuterga. Qayta ulanish amalga oshirilganda, u qanday yozilganiga qarab, troyan oʻzini oʻchirib tashlashi yoki modullarni yangilash va saqlash uchun mavjud boʻlib qolishi mumkin.

=== Boshqalar ===
Baʼzi hollarda, botnet vaqtincha koʻngilli xakerlar tomonidan yaratilishi mumkin, masalan, 2010-yilda Chanology loyihasi davomida [[4chan]] aʼzolari tomonidan foydalanilgan Past orbitali ionli toʻpni amalga oshirish bilan<ref>{{veb manbasi|muallif=Norton|ism=Quinn|url=https://www.wired.com/threatlevel/2011/12/anonymous-101-part-deux/3/|sarlavha=Anonymous 101 Part Deux: Morals Triumph Over Lulz|nashriyot=Wired.com|sana=2012-01-01|kirish sanasi=2013-11-22}}</ref>.

Xitoyning Buyuk toʻpi 2015-yilda [[GitHub]] kabi yirik nishonlarga hujum qilish uchun katta efemer botnet yaratish uchun Xitoyga internet magistrallarida qonuniy veb-brauzer trafigini oʻzgartirish imkonini beradi<ref name="WSP-China-Deploys-New-Weapon-Online-Censorship-Great-Cannon">{{yangiliklar manbasi |last=Peterson, Andrea |date=10-aprel 2015-yil |title=China deploys new weapon for online censorship in form of 'Great Cannon' |work=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/the-switch/wp/2015/04/10/china-escalates-censorship-efforts-with-debut-of-offensive-cyber-weapon-researchers-say/ |access-date=10-aprel 2015-yil}}</ref>.

== Umumiy xususiyatlar ==

* Aksariyat botnetlarda hozirda [[DoS hujum|tarqatilgan xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlari]] mavjud boʻlib, ularda bir nechta tizimlar bitta Internet-kompyuter yoki xizmatga imkon qadar koʻproq soʻrovlar yuborib, uni haddan tashqari yuklaydi va qonuniy soʻrovlarga xizmat koʻrsatishni oldini oladi. Masalan, jabrlanuvchining serveriga qilingan hujum. Jabrlanuvchining serveri botlar tomonidan soʻrovlar bilan bombardimon qilinadi, serverga ulanishga harakat qiladi, shuning uchun uni haddan tashqari yuklaydi.
* Spyware — bu foydalanuvchi faoliyati haqida oʻz yaratuvchilariga maʼlumot yuboradigan dasturiy taʼminot&nbsp;— odatda parollar, kredit karta raqamlari va qora bozorda sotilishi mumkin boʻlgan boshqa maʼlumotlar. Korporativ tarmoq ichida joylashgan buzilgan mashinalar bot chorvadori uchun qimmatroq boʻlishi mumkin, chunki ular koʻpincha maxfiy korporativ maʼlumotlarga kirishlari mumkin. Yirik korporatsiyalarga bir necha maqsadli hujumlar Aurora botneti kabi nozik maʼlumotlarni oʻgʻirlashga qaratilgan<ref>{{veb manbasi|url=http://www.damballa.com/research/aurora/|sarlavha=Operation Aurora&nbsp;— The Command Structure|nashriyot=Damballa.com|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100611140112/http://www.damballa.com/research/aurora/|arxivsana=11-iyun 2010-yil}}</ref>.
* Elektron pochta spamlari — bu odamlardan kelgan xabarlar sifatida yashiringan, ammo reklama, bezovta qiluvchi yoki zararli boʻlgan elektron pochta xabarlari.
* Klik firibgarligi foydalanuvchi kompyuteri shaxsiy yoki tijoriy manfaatlar uchun soxta veb-trafik yaratish maqsadida foydalanuvchining xabardorligisiz veb-saytlarga tashrif buyurganida yuzaga keladi<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Edwards |first=Jim |date=27-noyabr 2013-yil |title=This Is What It Looks Like When A Click-Fraud Botnet Secretly Controls Your Web Browser |url=http://uk.businessinsider.com/this-is-what-it-looks-like-when-a-click-fraud-botnet-secretly-controls-your-web-browser-2013-11 |access-date=27-may 2017-yil |archive-date=2017-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170723021027/http://uk.businessinsider.com/this-is-what-it-looks-like-when-a-click-fraud-botnet-secretly-controls-your-web-browser-2013-11 |url-status=dead }}</ref>.
* CHEQ, Ad Fraud 2019, Internetdagi yomon ishtirokchilarning iqtisodiy narxiga koʻra, reklama firibgarligi koʻpincha botlarning zararli faoliyati natijasidir. Botlarning tijoriy maqsadlari orasida taʼsir qiluvchilar oʻzlarining taxminiy mashhurligini oshirish uchun foydalanishlari va onlayn nashriyotlar botlardan reklamani chertishlar sonini koʻpaytirish, saytlarga reklama beruvchilardan koʻproq komissiya olish imkonini beradi.
* [[Bitcoin|Bitkoin]] qazib olish botnet operatori uchun daromad olish uchun xususiyat sifatida bitkoin qazib olishni oʻz ichiga olgan soʻnggi botnetlarda ishlatilgan<ref>{{yangiliklar manbasi |last=Nichols |first=Shaun |date=24-iyun 2014-yil |title=Got a botnet? Thinking of using it to mine Bitcoin? Don't bother |url=https://www.theregister.co.uk/2014/06/24/bad_news_malware_infections_are_mining_bitcoin_good_news_theyre_not_making_any_money/ |access-date=27-may 2017-yil}}</ref><ref>{{veb manbasi|url=https://www.bitcoinmining.com/|sarlavha=Bitcoin Mining|nashriyot=BitcoinMining.com|kirish sanasi=30-aprel 2016-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220611224300/https://www.bitcoinmining.com/|arxivsana=2022-06-11}}</ref>.
* Oʻz-oʻzidan tarqaladigan funksionallik, oldindan sozlangan buyruq-va-nazorat (CNC) bosilgan yoʻriqnomani oʻz ichiga olgan maqsadli qurilmalar yoki tarmoqni oʻz ichiga oladi, koʻproq infektsiyani maqsad qiladi, shuningdek, bir nechta botnetlarda uchraydi. Baʼzi botnetlar oʻzlarining infektsiyalarini avtomatlashtirish uchun ushbu funktsiyadan foydalanadilar.

== Bozordagi oʻrni ==
Botnet-nazoratchilar hamjamiyatida universitet, korporativ va hatto davlat mashinalari kabi eng koʻp botlarga, eng yuqori umumiy oʻtkazish qobiliyatiga va „yuqori sifatli“ zararlangan mashinalarga ega boʻlish uchun doimiy va uzluksiz kurash mavjud<ref>{{veb manbasi|sarlavha=Trojan horse, and Virus FAQ|url=http://www.dslreports.com/faq/trojans/1.0_Trojan_horses|nashriyot=DSLReports|kirish sanasi=7-aprel 2011-yil}}</ref>.

Botnetlar koʻpincha ularni yaratgan zararli dastur nomi bilan atalsa-da, bir nechta botnetlar odatda bir xil zararli dasturdan foydalanadi, lekin turli ob’ektlar tomonidan boshqariladi.

== Fishing ==
Botnetlar koʻplab elektron firibgarlik uchun ishlatilishi mumkin. Bu botnetlar oddiy foydalanuvchilarning kompyuterini/dasturiy taʼminotini nazorat qilish uchun viruslar kabi zararli dasturlarni tarqatish uchun ishlatilishi mumkin<ref>{{veb manbasi|url=https://www.honeynet.org/node/52|sarlavha=Uses of botnets {{!}} The Honeynet Project|ish=www.honeynet.org|kirish sanasi=2019-03-24|arxivsana=20-mart 2019-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190320193342/https://www.honeynet.org/node/52}}</ref>. Birovning shaxsiy kompyuterini nazorat qilish orqali ular shaxsiy maʼlumotlariga, jumladan, parollar va hisoblarga kirish maʼlumotlariga cheksiz kirish huquqiga ega boʻladilar. Bu fishing deb ataladi. Fishing bu elektron pochta yoki matn orqali yuboriladigan „jabrlanuvchi“ bosgan havola orqali „jabrlanuvchi“ akkauntlariga kirish maʼlumotlarini olishdir<ref>{{veb manbasi|url=https://searchsecurity.techtarget.com/definition/phishing|sarlavha=What is phishing? - Definition from WhatIs.com|ish=SearchSecurity|til=en|kirish sanasi=2019-03-24}}</ref>. Verizon soʻrovi shuni koʻrsatdiki, elektron „josuslik“ holatlarining uchdan ikki qismi fishingdan kelib chiqadi<ref>{{veb manbasi|url=https://gizmodo.com/the-number-of-people-who-fall-for-phishing-emails-is-st-1697725476|sarlavha=The Number of People Who Fall for Phishing Emails Is Staggering|muallif=Aguilar|ism=Mario|ish=Gizmodo|til=en-US|kirish sanasi=2019-03-24}}</ref>.

== Qarshi choralar ==
Botnetlarning geografik tarqalishi shuni anglatadiki, har bir ishga yollanuvchi alohida identifikatsiya qilinishi/toʻgʻrilanishi/taʼmirlanishi va [[Firewall|filtrlashning]] afzalliklarini cheklaydi.

Kompyuter xavfsizligi boʻyicha mutaxassislar zararli dasturlarni boshqarish va boshqarish tarmoqlarini yoʻq qilish yoki yoʻq qilishga muvaffaq boʻlishdi, shu qatorda serverlarni tortib olish yoki ularni Internetdan uzib qoʻyish, zararli dastur tomonidan C&C infratuzilmasi bilan bogʻlanish uchun foydalanishi kerak boʻlgan domenlarga kirishni rad etish va baʼzi hollarda C&C tarmogʻiga kirish<ref>{{veb manbasi|url=http://vhosts.eecs.umich.edu/fjgroup//botnets/|sarlavha=Detecting and Dismantling Botnet Command and Control Infrastructure using Behavioral Profilers and Bot Informants|ish=vhosts.eecs.umich.edu}}</ref><ref>{{veb manbasi|url=https://www.cs.ucsb.edu/~chris/research/doc/acsac12_disclosure.pdf|sarlavha=DISCLOSURE: Detecting Botnet Command and Control Servers Through Large-Scale NetFlow Analysis|nashriyot=ACM|ish=Annual Computer Security Applications Conference|sana=Dec 2012}}</ref><ref>{{Cite conference|title=BotSniffer: Detecting Botnet Command and Control Channels in Network Traffic|date=2008|conference=Proceedings of the 15th Annual Network and Distributed System Security Symposium}}</ref>. Bunga javoban, C&C operatorlari oʻzlarining C&C tarmoqlarini IRC yoki Tor kabi boshqa mavjud infratuzilmalarga joylashtirish, hech qanday sobit serverlarga bogʻliq boʻlmagan peer-to-peer tarmoq tizimlaridan foydalanish va ochiq kalitdan foydalanish kabi usullarga murojaat qilishdi. tarmoqqa kirish yoki buzishga urinishlarni bartaraf etish uchun shifrlash<ref>{{veb manbasi|sarlavha=IRCHelp.org – Privacy on IRC|url=http://www.irchelp.org/security/privacy.html|kirish sanasi=2020-11-21|ish=www.irchelp.org}}</ref>.

Norton AntiBot isteʼmolchilarga qaratilgan edi, lekin koʻpchilik maqsadli korxonalar va/yoki ISPlar. Xostga asoslangan usullar anʼanaviy virusga qarshi dasturlarni chetlab oʻtgan bot xatti-harakatlarini aniqlash uchun evristik usullardan foydalanadi. Tarmoqqa asoslangan yondashuvlar yuqorida tavsiflangan usullardan foydalanishga moyildir; C&C serverlarini yopish, DNS yozuvlarini null-marshrutlash yoki IRC serverlarini toʻliq oʻchirish. BotHunter — bu AQSh armiyasi tadqiqot idorasi koʻmagida ishlab chiqilgan dasturiy taʼminot boʻlib, tarmoq trafigini tahlil qilish va uni zararli jarayonlarga xos boʻlgan naqshlar bilan solishtirish orqali tarmoq ichidagi botnet faolligini aniqlaydi.

Sandia National Laboratories tadqiqotchilari juda katta tarmoqqa taqlid qilish uchun 4480 tugunli yuqori unumdor kompyuter klasterida virtual mashinalar sifatida bir million Linux yadrolarini (botnetga oʻxshash shkala) bir vaqtning oʻzida ishga tushirish orqali botnetlarning xatti-harakatlarini tahlil qilmoqdalar. botnetlar ishlaydi va ularni toʻxtatish usullari bilan tajriba oʻtkazadi.

Avtomatlashtirilgan bot hujumlarini aniqlash kundan-kunga qiyinlashib bormoqda, chunki tajovuzkorlar botlarning yangi va murakkab avlodlarini ishga tushirmoqda. Masalan, avtomatlashtirilgan hujum katta bot armiyasini joylashtirishi va hisoblarni buzish uchun juda aniq foydalanuvchi nomi va parollar roʻyxati bilan shafqatsiz kuch usullarini qoʻllashi mumkin. Bu gʻoya butun dunyo boʻylab turli IP-lardan oʻn minglab soʻrovlar bilan saytlarni toʻldirishdir, lekin har bir bot har 10 daqiqada faqat bitta soʻrov yuboradi, bu esa kuniga 5 milliondan ortiq urinishlarga olib kelishi mumkin<ref>{{veb manbasi|url=https://www.darkreading.com/endpoint/brute-force-botnet-attacks-now-elude-volumetric-detection/a/d-id/1327742|sarlavha=Brute-Force Botnet Attacks Now Elude Volumetric Detection|nashriyot=DARKReading from [[Information Week]]|sana=2016-12-19|kirish sanasi=14-noyabr 2017-yil}}</ref>. Bunday hollarda koʻplab vositalar volumetrik aniqlashdan foydalanishga harakat qiladi, ammo avtomatlashtirilgan bot hujumlari endi volumetrik aniqlashning tetiklarini chetlab oʻtish usullariga ega.

Ushbu bot hujumlarini aniqlash usullaridan biri bu „imzoga asoslangan tizimlar“ deb nomlanuvchi tizim boʻlib, unda dasturiy taʼminot soʻrovlar paketidagi naqshlarni aniqlashga harakat qiladi. Ammo hujumlar doimiy ravishda rivojlanib boradi, shuning uchun minglab soʻrovlardan naqshlarni ajratib boʻlmaydigan hollarda bu mos variant boʻlmasligi mumkin. Bundan tashqari, botlarni toʻxtatib turish uchun xulq-atvor yondashuvi mavjud boʻlib, u oxir-oqibat botlarni odamlardan ajratishga harakat qiladi. Insonga xos boʻlmagan xatti-harakatlarni aniqlash va maʼlum bot xatti-harakatlarini tan olish orqali ushbu jarayon foydalanuvchi, brauzer va tarmoq darajasida qoʻllanishi mumkin.

Virusga qarshi kurashish uchun dasturiy taʼminotdan foydalanishning eng samarali usuli bu zararli dasturni tizimning zaif ekanligiga ishontirish uchun honeypot dasturidan foydalanish edi. Zararli fayllar keyinchalik sud-tibbiyot dasturi yordamida tahlil qilinadi.

2014-yil 15-iyul kuni Amerika Qoʻshma Shtatlari Senati Sud-huquq qoʻmitasining Jinoyat va terrorizm boʻyicha quyi qoʻmitasida botnetlar tahdidi hamda ularni buzish va yoʻq qilish boʻyicha davlat va xususiy harakatlar haqida tinglov boʻlib oʻtdi<ref>{{kitob manbasi|last=United States. Congress. Senate. Committee on the Judiciary. Subcommittee on Crime and Terrorism|title=Taking Down Botnets: Public and Private Efforts to Disrupt and Dismantle Cybercriminal Networks: Hearing before the Subcommittee on Crime and Terrorism of the Committee on the Judiciary, United States Senate, One Hundred Thirteenth Congress, Second Session, 15-iyul 2014-yil|date=2018|publisher=U.S. Government Publishing Office|location=Washington, DC|url=https://purl.fdlp.gov/GPO/gpo110983|accessdate=18-noyabr 2018-yil}}</ref>.

== Zararsiz foydalanish ==
BOINC ning bir qismi kabi koʻngilli hisoblash sifatida ham tanilgan zararli boʻlmagan botnetlar koʻpincha ilmiy maqsadlarda qoʻllanadi. Misol uchun, Rosetta@home mavjud boʻlib, u protein-oqsillarni joylashtirishni bashorat qilishni va yangi oqsillarni loyihalashni maqsad qiladi; [[Katta adron kollayderi|Katta Adron Kollayderi]] bilan bogʻliq turli xil tajribalarni simulyatsiya qilishni maqsad qilgan LHC@home ; SETI@home, yerdan tashqari razvedkani qidirish bilan bogʻliq maʼlumotlarni tahlil qilishga yordam beradi va aylanayotgan neytron yulduzlaridan signallarni qidiradigan Eynshteyn@Home. Ushbu botnetlar ixtiyoriy boʻlib, kompyuterni qoʻshish uchun foydalanuvchi roziligini talab qiladi (shuning uchun oʻz-oʻzidan tarqalish qobiliyatiga ega emas) va zararli boʻlgandan koʻra botnetdan ancha oson olib tashlash imkonini beradi. Foydalanuvchining xabardorligi, oʻz-oʻzidan tarqalish qobiliyatining yoʻqligi va kamroq zarar etkazish xavfi tufayli, bu botnetlardagi kompyuterlar koʻpincha „zombi“ emas, balki „tugunlar“ deb ataladi. Ushbu botnetlar tadqiqotchilarga nolga yaqin narxda katta hisoblash imkoniyatlarini taqdim etadi<ref>  Kondo, D et al. „Cost-Benefit Analysis of Cloud Computing Versus Desktop Grids.“ 2009 IEEE International Symposium on Parallel & Distributed Processing. IEEE, 2009. 1-12. Web.</ref>.

Veb-saytlarga tasodifiy DDoS hujumi xavfi saqlanib qolmoqda, chunki yomon „jamlangan“ botnet oʻz kompyuterlarining hammasi boʻlmasa ham, juda koʻpini veb-saytga, masalan, maʼlumotlarni yigʻish uchun topshirishi mumkin. Biroq, tugunlar imkon qadar ''kamroq'' soʻrov yuborganligi sababli, ushbu veb-saytda ish tugagach, botnet koʻpincha veb-saytga kirishni toʻxtatadi, masalan, bu holda maʼlumotlar toʻplami. Hech qanday yangi tugunlar veb-saytga ulanishga urinmaydi, bu „hujum“ boshlanganidek birdaniga tarqalib ketishiga olib keladi. Botnetning oʻzi tomonidan soʻrovlarning cheklanishi „hujum“ ni yanada zaiflashtiradi.

== Botnetlarning tarixiy roʻyxati ==
Birinchi botnet tarmogʻi ilk marotaba [[EarthLink]] tomonidan 2001-yilda taniqli spamer Xan C. Smit<ref>{{veb manbasi|muallif=Credeur|ism=Mary|sarlavha=Atlanta Business Chronicle, Staff Writer|url=http://www.bizjournals.com/atlanta/stories/2002/07/22/story4.html?page=all|nashriyot=bizjournals.com|kirish sanasi=22-iyul 2002-yil}}</ref> bilan sud jarayonida tan olingan va fosh qilingan. Botnet ommaviy spam yuborish uchun yaratilgan va oʻsha paytdagi barcha spamlarning deyarli 25 foizini tashkil qilgan<ref name="Mary Jane Credeur">{{veb manbasi|url=https://www.bizjournals.com/atlanta/stories/2002/07/22/story4.html|sarlavha=EarthLink wins $25 million lawsuit against junk e-mailer|sana=22-iyul 2002-yil|kirish sanasi=10-dekabr 2018-yil|muallif=Mary Jane Credeur}}</ref>.

Taxminan 2006-yilda aniqlashni toʻxtatish uchun baʼzi botnetlar oʻlchamlarini qisqartirib kodi<ref>{{jurnal manbasi|url=http://www.computer.org/csdl/mags/co/2006/04/r4017.pdf|title=Hackers Strengthen Malicious Botnets by Shrinking Them|journal=Computer; News Briefs|volume=39|issue=4|pages=17–19|publisher=IEEE Computer Society|date=April 2006|doi=10.1109/MC.2006.136|quote=The size of bot networks peaked in mid-2004, with many using more than 100,000 infected machines, according to Mark Sunner, chief technology officer at MessageLabs.The average botnet size is now about 20,000 computers, he said.|last=Paulson|first1=L.D.}}</ref>.
{| class="wikitable sortable"
!Yaratilgan sana
!Qayta ishlangan sana
!Botnet nomi
! data-sort-type="number" |Taxminiy roʻyxat
! data-sort-type="number" |Spam hajmi (kuniga milliard)
!Taxalluslar
|- style="display:none;"
|1999
|!a
|999,999,999
|100000
|!a
|-
|2003
|
|MaXiTE
|500-1000 servers
|0
|MaXiTE XDCC Bot, MaXiTE IRC TCL Script, MaxServ
|-
|2004 (boshi)
|
|Bagle
|230,000<ref name="messagelabs" />
|5.7
|Beagle, Mitglieder, Lodeight
|-
|
|
|Marina Botnet
|6,215,000<ref name="messagelabs" />
|92
|Damon Briant, BOB.dc, Cotmonger, Hacktool.Spammer, Kraken
|-
|
|
|Torpig
|180,000<ref name="scmagazineus">{{veb manbasi|muallif=Chuck Miller|url=http://www.scmagazine.com/researchers-hijack-control-of-torpig-botnet/article/136207/|sarlavha=Researchers hijack control of Torpig botnet|nashriyot=SC Magazine US|sana=2009-05-05|kirish sanasi=7-noyabr 2011-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071224115139/http://tech.blorge.com/Structure:%20/2007/10/21/2483/|arxivsana=24-dekabr 2007-yil}}</ref>
|
|Sinowal, Anserin
|-
|
|
|Storm
|160,000<ref>{{veb manbasi|url=http://tech.blorge.com/Structure:%20/2007/10/21/2483/|sarlavha=Storm Worm network shrinks to about one-tenth of its former size|nashriyot=Tech.Blorge.Com|sana=2007-10-21|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071224115139/http://tech.blorge.com/Structure:%20/2007/10/21/2483/|arxivsana=24-dekabr 2007-yil}}</ref>
|3
|Nuwar, Peacomm, Zhelatin
|-
|2006 (atrofida)
|2011
(Mart)
|Rustock
|150,000<ref>{{veb manbasi|muallif=Chuck Miller|url=http://www.scmagazine.com/the-rustock-botnet-spams-again/article/112940/|sarlavha=The Rustock botnet spams again|nashriyot=SC Magazine US|sana=2008-07-25|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil|arxivsana=4-aprel 2016-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160404181502/http://www.scmagazine.com/the-rustock-botnet-spams-again/article/112940/}}</ref>
|30
|RKRustok, Costrat
|-
|
|
|Donbot
|125,000<ref>{{veb manbasi|muallif=Stewart|ism=Joe|sarlavha=Spam Botnets to Watch in 2009|url=https://www.secureworks.com/research/botnets2009|ish=Secureworks.com|nashriyot=SecureWorks|kirish sanasi=9-mart 2016-yil}}</ref>
|0.8
|Buzus, Bachsoy
|-
|2007 (atrofida)
|
|Cutwail
|1,500,000<ref>{{veb manbasi|url=http://msmvps.com/blogs/harrywaldron/archive/2010/02/02/pushdo-botnet-new-ddos-attacks-on-major-web-sites.aspx|sarlavha=Pushdo Botnet&nbsp;— New DDOS attacks on major web sites&nbsp;— Harry Waldron&nbsp;— IT Security|nashriyot=Msmvps.com|sana=2010-02-02|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100816044216/http://msmvps.com/blogs/harrywaldron/archive/2010/02/02/pushdo-botnet-new-ddos-attacks-on-major-web-sites.aspx|arxivsana=16-avgust 2010-yil}}</ref>
|74
|Pandex, Mutant (related to: Wigon, Pushdo)
|-
|2007
|
|Akbot
|1,300,000<ref>{{yangiliklar manbasi |date=2007-11-30 |title=New Zealand teenager accused of controlling botnet of 1.3 million computers |publisher=The H security |url=http://www.h-online.com/security/news/item/New-Zealand-teenager-accused-of-controlling-botnet-of-1-3-million-computers-734068.html |access-date=12-noyabr 2011-yil}}</ref>
|
|
|-
|2007
(Mart)
|2008 (Noyabr)
|Srizbi
|450,000<ref>{{yangiliklar manbasi |date=2008-11-26 |title=Technology &#124; Spam on rise after brief reprieve |work=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7749835.stm |access-date=24-aprel 2010-yil}}</ref>
|60
|Cbeplay, Exchanger
|-
|
|
|Lethic
|260,000<ref name="messagelabs">{{veb manbasi|url=https://docs.broadcom.com/doc/email-security-for-enterprise-en|sarlavha=Symantec.cloud &#124; Email Security, Web Security, Endpoint Protection, Archiving, Continuity, Instant Messaging Security|nashriyot=Messagelabs.com|kirish sanasi=2014-01-30|arxivsana=18-noyabr 2020-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201118225206/https://docs.broadcom.com/doc/email-security-for-enterprise-en}}</ref>
|2
|none
|-
|
|
|Xarvester
|10,000<ref name="messagelabs" />
|0.15
|Rlsloup, Pixoliz
|-
|2008 (atrofida)
|
|Sality
|1,000,000<ref>{{veb manbasi|url=http://www.symantec.com/connect/sites/default/files/sality_peer_to_peer_viral_network.pdf|sarlavha=Sality: Story of a Peer-to-Peer Viral Network|nashriyot=Symantec|sana=2011-08-03|kirish sanasi=12-yanvar 2012-yil}}</ref>
|
|Sector, Kuku
|-
|2008 (atrofida)
|2009-Dekabr
|Mariposa
|12,000,000<ref>{{veb manbasi|url=https://www.theregister.co.uk/2010/03/03/mariposa_botnet_bust_analysis/|sarlavha=How FBI, police busted massive botnet|nashriyot=theregister.co.uk|kirish sanasi=3-mart 2010-yil}}</ref>
|
|
|-
|2008 (Noyabr)
|
|Conficker
|10,500,000+<ref>{{veb manbasi|url=http://www.f-secure.com/weblog/archives/00001584.html|sarlavha=Calculating the Size of the Downadup Outbreak&nbsp;— F-Secure Weblog : News from the Lab|nashriyot=F-secure.com|sana=2009-01-16|kirish sanasi=24-aprel 2010-yil}}</ref>
|10
|DownUp, DownAndUp, DownAdUp, Kido
|-
|2008 (Noyabr)
|2010
(Mart)
|Waledac
|80,000<ref name="theregister">{{veb manbasi|url=https://www.theregister.co.uk/2010/03/16/waledac_takedown_success/|sarlavha=Waledac botnet 'decimated' by MS takedown|nashriyot=The Register|sana=2010-03-16|kirish sanasi=23-aprel 2011-yil}}</ref>
|1.5
|Waled, Waledpak
|-
|
|
|Maazben
|50,000<ref name="messagelabs" />
|0.5
| -
|-
|
|
|Onewordsub
|40,000<ref name="computerworld">{{veb manbasi|muallif=Gregg Keizer|url=http://www.computerworld.com/s/article/9076278/Top_botnets_control_1M_hijacked_computers|sarlavha=Top botnets control 1M hijacked computers|nashriyot=Computerworld|sana=2008-04-09|kirish sanasi=23-aprel 2011-yil|qaralgan sana=2022-06-06|arxivsana=2014-08-13|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140813092704/http://www.computerworld.com/s/article/9076278/Top_botnets_control_1M_hijacked_computers}}</ref>
|1.8
|
|-
|
|
|Gheg
|30,000<ref name="messagelabs" />
|0.24
|Tofsee, Mondera
|-
|
|
|Nucrypt
|20,000<ref name="computerworld" />
|5
|Loosky, Locksky
|-
|
|
|Wopla
|20,000<ref name="computerworld" />
|0.6
|Pokier, Slogger, Cryptic
|-
|2008 (atrofida)
|
|Asprox
|15,000<ref>{{veb manbasi|url=https://www.theregister.co.uk/2008/05/14/asprox_attacks_websites/|sarlavha=Botnet sics zombie soldiers on gimpy websites|nashriyot=The Register|sana=2008-05-14|kirish sanasi=23-aprel 2011-yil}}</ref>
|
|Danmec, Hydraflux
|-
|<span style="display:none">0</span>
|
|Spamthru
|12,000<ref name="computerworld" />
|0.35
|Spam-DComServ, Covesmer, Xmiler
|-
|2008 (atrofida)
|
|Gumblar
|
|
|
|-
|2009
(May)
|Noyabr 2010 (toʻliq emas)
|BredoLab
|30,000,000<ref>{{veb manbasi|url=http://www2.canada.com/topics/technology/story.html?id=3333655|sarlavha=Infosecurity (UK) - BredoLab downed botnet linked with Spamit.com|nashriyot=.canada.com|kirish sanasi=10-noyabr 2011-yil|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110511115226/http://www2.canada.com/topics/technology/story.html?id=3333655|arxivsana=11-may 2011-yil}}</ref>
|3.6
|Oficla
|-
|2009 (atrofida)
|2012-07-19
|Grum
|560,000<ref>{{veb manbasi|url=https://www.zdnet.com/blog/security/research-small-diy-botnets-prevalent-in-enterprise-networks/4485|sarlavha=Research: Small DIY botnets prevalent in enterprise networks|nashriyot=ZDNet|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil}}</ref>
|39.9
|Tedroo
|-
|
|
|Mega-D
|509,000<ref name="CyberCrime-20101202">{{veb manbasi|muallif=Warner|ism=Gary|url=http://garwarner.blogspot.com/2010/12/oleg-nikolaenko-mega-d-botmaster-to.html|sarlavha=Oleg Nikolaenko, Mega-D Botmaster to Stand Trial|nashriyot=CyberCrime & Doing Time|sana=2010-12-02|kirish sanasi=6-dekabr 2010-yil}}</ref>
|10
|Ozdok
|-
|
|
|Kraken
|495,000<ref>{{veb manbasi|url=http://www.darkreading.com/attacks-breaches/new-massive-botnet-twice-the-size-of-storm/d/d-id/1129410?|sarlavha=New Massive Botnet Twice the Size of Storm&nbsp;— Security/Perimeter|sana=7-aprel 2008-yil|nashriyot=DarkReading|kirish sanasi=30-iyul 2010-yil}}</ref>
|9
|Kracken
|-
|2009 (Avgust)
|
|Festi
|250,000<ref name="Kirk">{{veb manbasi|url=http://www.pcworld.com/article/260984/spamhaus_declares_grum_botnet_dead_but_festi_surges.html|sarlavha=Spamhaus Declares Grum Botnet Dead, but Festi Surges|muallif=Kirk|ism=Jeremy|sana=16-avgust 2012-yil|ish=[[PC World]]}}</ref>
|2.25
|Spamnost
|-
|2010 (Mart)
|
|Vulcanbot
|
|
|
|-
|2010 (Yanvar)
|
|LowSec
|11,000+<ref name="messagelabs" />
|0.5
|LowSecurity, FreeMoney, Ring0.Tools
|-
|2010 (atrofida)
|
|TDL4
|4,500,000<ref>{{veb manbasi|url=http://infoaleph.wordpress.com/2011/07/03/como-detectar-y-borrar-el-rootkit-tdl4-tdssalureon/|sarlavha=Cómo detectar y borrar el rootkit TDL4 (TDSS/Alureon)|nashriyot=kasperskytienda.es|sana=2011-07-03|kirish sanasi=11-iyul 2011-yil}}</ref>
|
|TDSS, Alureon
|-
|
|
|[[Zeus (zararli dastur)|Zeus]]
|3,600,000 (US only)<ref>{{veb manbasi|url=http://www.networkworld.com/article/2260410/network-security/america-s-10-most-wanted-botnets.html|sarlavha=America's 10 most wanted botnets|nashriyot=Networkworld.com|sana=2009-07-22|kirish sanasi=10-noyabr 2011-yil}}</ref>
|
|Zbot, PRG, Wsnpoem, Gorhax, Kneber
|-
|2010
|(Taxminlar: 2011, 2012)
|Kelihos
|300,000+
|4
|Hlux
|-
|2011 yoki oldinroq
|2015-02
|Ramnit
|3,000,000<ref name="phys.org">{{veb manbasi|url=https://phys.org/news/2015-02-eu-police-malicious-network.html|sarlavha=EU police operation takes down malicious computer network|ish=phys.org}}</ref>
|
|
|-
|2012 (atrofida)
|
|Chameleon
|120,000<ref>{{veb manbasi|url=http://www.spider.io/blog/2013/03/chameleon-botnet/|sarlavha=Discovered: Botnet Costing Display Advertisers over Six Million Dollars per Month|nashriyot=Spider.io|sana=2013-03-19|kirish sanasi=21-mart 2013-yil}}</ref>
|
| -
|-
|2016 (Avgust)
|
|Mirai
|380,000
|
| -
|-
|2014
|
|Necurs
|6,000,000
|
|
|}

* [[Santa Barbara (California)|Santa-Barbara]]dagi [[Kaliforniya universiteti]] tadqiqotchilari kutilganidan olti baravar kichik botnetni nazorat qilish imkonini topishdi. Baʼzi mamlakatlarda foydalanuvchilar bir kunda IP manzillarini bir necha marta oʻzgartirishi odatiy holdir. Botnet hajmini IP-manzillar soni boʻyicha baholash koʻpincha tadqiqotchilar tomonidan qoʻllanadi, bu notoʻgʻri baholashga olib kelishi mumkin<ref>{{veb manbasi|muallif=Espiner|ism=Tom|url=https://www.zdnet.com/botnet-size-may-be-exaggerated-says-enisa-3040092062/|sarlavha=Botnet size may be exaggerated, says Enisa &#124; Security Threats &#124; ZDNet UK|nashriyot=Zdnet.com|sana=2011-03-08|kirish sanasi=10-noyabr 2011-yil}}</ref>.

== Yana qarang ==

* [[Kompyuter qurti]]
* [[Spambot]]
* [[Kompyuter viruslari va qurtlari xronologiyasi]]
* [[Kengaytirilgan doimiy tahdid]]

== Manbalar ==
{{Manbalar|2}}

== Havolalar ==
* [https://web.archive.org/web/20190930030243/http://www.honeynet.org/papers/bots/ Honeynet loyihasi va tadqiqot alyansi] — „Dushmaningizni biling: botnetlarni kuzatish“
* [http://www.shadowserver.org/ Shadowserver Foundation] — bu zararli dasturlar, botnet faoliyati va elektron firibgarlik haqida toʻplaydigan, kuzatadigan va hisobot beradigan ixtiyoriy xavfsizlikni nazorat qiluvchi guruh.
* [http://www.eweek.com/c/a/Security/Is-the-Botnet-Battle-Already-Lost/ EWeek.com — „Botnet jangi allaqachon yoʻqolganmi?“]
* [https://www.fbi.gov/news/stories/2014/january/spyeye-malware-mastermind-pleads-guilty Botnet Bust — „SpyEye zararli dastur ustasi aybini tan oladi“], FBR
[[Turkum:Botnet]]
[[Turkum:Internet xavfsizligi]]
[[Turkum:Internet]]
[[Turkum:Kompyuter viruslari]]
[[Turkum:Internet xavfsizligi]]
[[Turkum:Axborot xavfsizligi]]
[[Turkum:Kiberxavfsizlik]]

Bu sahifada foydalanilgan andozalar:

Andoza:Axborot xavfsizligi yonpaneli (tahrirlash)
Andoza:Citation/core (tahrirlash)
Andoza:Citation/make link (tahrirlash)
Andoza:Cite conference (tahrirlash)
Andoza:Hlist/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:ISBN (tahrirlash)
Andoza:Jurnal manbasi (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Kitob manbasi (tahrirlash)
Andoza:Konferensiya manbasi (tahrirlash)
Andoza:Lang (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Manbalar (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Manbalar/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Nobr (tahrirlash)
Andoza:Replace (tahrirlash)
Andoza:Sana (tahrirlash)
Andoza:Sidebar (tahrirlash)
Andoza:Trim (tahrirlash)
Andoza:Veb manbasi (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Yangiliklar manbasi (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Yon panel (tahrirlash)
Modul:Arguments (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Check for unknown parameters (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1 (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/COinS (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Configuration (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Date validation (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Identifiers (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Utilities (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Whitelist (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/styles.css (tahrirlash)
Modul:Navbar (tahrirlash)
Modul:Navbar/configuration (tahrirlash)
Modul:Navbar/styles.css (tahrirlash)
Modul:No globals (tahrirlash)
Modul:String (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Yon panel (tahrirlash)
Modul:Yon panel/configuration (tahrirlash)
Modul:Yon panel/styles.css (tahrirlash)

Botnet sahifasiga qaytish.

"https://uz.wikipedia.org/wiki/Botnet" dan olindi