Zebra

Ti- zebras ( .US /ˈziːbrəz/, UK /ˈzɛbrəz, ˈziː-/)^[1] (subgenus Hippotigris) are African equines with distinctive black-and-white striped coats. There are three living species: Grévy's zebra (Equus grevyi), the plains zebra (E. quagga), and the mountain zebra (E. zebra). Zebras share the genus Equus with horses and asses, the three groups being the only living members of the family Equidae. Zebra stripes come in different patterns, unique to each individual. Several theories have been proposed for the function of these patterns, with most evidence supporting them as a deterrent for biting flies. Zebras inhabit eastern and southern Africa and can be found in a variety of habitats such as savannahs, grasslands, woodlands, shrublands, and mountainous areas.

Ti zebras ngopfu ngopfu i vadyeri naswona tinga hanya hi swimilani swa xiyimo xale hansi. Ti dlayiwa ngopfu hi tinghala, naswona hi ntolovelo ti baleka loko ti xungetiwa kambe ti tlhela ti luma ni ku raha. Tinxaka ta ti zebra ti hambana hi mahanyelo ya ntshamisano, laha ti zebra ta le mativa na ta le tintshaveni ti tshamaka eka ti harems leti tiyeke leti vumbiwaka hi ya xinuna leyikulu kumbe stallion, ta xisati to hlayanyana letikulu kumbe ti mares, na vana va tona kumbe swimbutana swa tona ; kasi ti- zebra ta Grévy ti tshama ti ri toxe kumbe eka mintlhambi leyi nga tolovelekangiki. Eka tinxaka leti khomaka ti harem, ta xisati letikulu ti hlangana ntsena na ti harem stallion ta tona, kasi ti zebra ta xinuna ta Grévy ti simeka tindzhawu leti kokaka ta xisati naswona muxaka lowu wuva na vudlakuta . Ti zebras ti vulavurisana hi marito yohambana hambana, ku yima ka miri na swivumbeko swa xikandza. Ku lunghisa ka ntshamisano ku tiyisa vuxaka bya ntshamisano eka mativa na ti zebra ta le tintshaveni.

Milayeni leyi hlamarisaka ya ti- zebra yi ti endla ti va exikarhi ka swihadyana leswi mamisaka leswi tivekaka swinene. Va kombisiwile eka vutshila na switori eAfrika na le handle. Hi matimu, ti laviwe swinene hi vahlengeleti va swiharhi lava nga tolovelekangiki, kambe ku hambana ni tihanci ni timbhongolo, timfenhe a ti si tshama ti fuyiwa hi ku helela . Nhlangano wa Matiko Hinkwawo wo Hlayisa Ntumbuluko (IUCN) wu xaxameta ti- zebra ta Grévy tanihi leti nga ekhombyeni, ti- zebra ta le tintshaveni tanihi leti nga sirhelelekangiki naswona ti- zebra ta le mativa ti nga le kusuhi ni ku va ekhombyeni . Quagga ( E. quagga quagga ), muxaka wa zebra ya le mativa, yi susumeteriwe ku nyamalala hi lembe-xidzana ra vu-19. Hambi swi ri tano, timfenhe ti nga kumeka etindhawini to tala leti sirhelelekeke.

Vito ra Xinghezi "zebra" ri huma eka Xintariyana, Xipaniya kumbe Xiputukezi . Masungulo ya yona yangava eka Xilatini equiferus, leswivulaka "hanci ya nhova". Equiferus yi vonaka yi nghene eka Xiputukezi tanihi ezebro kumbe zebro, leyi eku sunguleni a yi tirhisiwa eka hanci ya ntsheketo emakhwatini ya Nhlonhle ya Iberia hi Malembe ya le Xikarhi. Hi 1591, muvalangi wa Italy Filippo Pigafetta u tsale "zebra" leyi ayi tirhisiwa ku kombetela eka swiharhi swa Afrika hi vayeni va ma Portugal eka tiko nkulu. ^[2] Eminkarhini ya khale, zebra ayi vitaniwa hippotigris ("horse tiger") hi Magriki na Varhoma . ^{[2] [3]}

Hi ntolovelo rito zebra a ri vitaniwa hi xitwari xo leha xo sungula, kambe hi ku famba ka lembe-xidzana ra vu-20 ku vitaniwa hi xitwari xo koma xo sungula ku ve mukhuva eka Xinghezi xa le Britain . ^[4] Mavitanelo lama nga ni xitwari xo leha xo sungula ma tshama ma ri lama tolovelekeke eka Xinghezi xa le Amerika .

Kusukela hi 2016–2019, Nxaxamelo wo Tshwuka wa IUCN wa swihadyani leswi mamisaka wu xaxameta ti Grévy’s zebra tani hi leti nga ekhombyeni, ti mountain zebra tani hi leti nga sirhelelekangiki na ti plains zebra tani hi leti nga kusuhi na ku va ekhombyeni . Nhlayo ya ti zebra ta le Grévy yi ringanyetiwa ku va ehansi ka 2 000 wa tinyenyana leti vupfeke, kambe ti tshamisekile. Ti- zebra ta le tintshaveni ti ni vanhu va kwalomu ka 35 000 naswona nhlayo ya tona yi vonaka yi andza. Ti plains zebra ti ringanyetiwa kuva tiri na nhlayo ya 150,000–250,000 laha kungana nhlayo ya vaaki leyi hungutaka. Ku nghenelela ka vanhu ku hambanise tindhawu ta ti- zebra ni nhlayo ya tona. Ti- zebra ti xungetiwa hi ku hlota madzovo ni nyama ya tona, ni ku onhiwa ka tindhawu leti ti tshamaka eka tona . Titlhela ti phikizana na swifuwo naswona tindlela ta tona to famba ti siveriwa hi tifense. Tinyimpi ta xin’wana-manana ematikweni man’wana na tona ti vange ku hunguteka ka nhlayo ya timfenhe. Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, madzovo ya ti- zebra a ma tirhisiwa ku endla swiambalo ni switulu. Eka lembe xidzana ra vu-21, ti- zebra ti nga ha tekiwa hi vahloti va swidlodlo tanihi leswi swiambalo swa dzovo swa ti- zebra swi xavisiwaka hi R1 000 ku ya eka R2 000. Ku hlota ti trophy aswinga talanga eka vanhu va Afrika hambi leswi ma San ava tiveka hiku hlota ti zebra kuva va kuma nyama. ^[5]

Nhlayo ya ti quagga ( E. quagga quagga ) ayi hlotiwa hi vahlapfa vosungula va ma-Dutch naswona endzhaku hi ma-Afrikaners kuva va nyika nyama kumbe kuva va hlotiwa madzovo ya vona. Madzovo lawa aya xavisiwa kutani ya tirhisiwa laha tikweni. Quagga kumbexana ayiri ekhombyeni ro nyamalala hikokwalaho ka ndzhawu leyi ayi siveriwa, naswona hikuva aswi olova kuva yikumeka eka mintlawa leyikulu. Quagga yo hetelela leyi tivekaka ya nhova yi file hi 1878. Quagga yo hetelela leyi khomiweke, ya xisati eAmsterdam’s Natura Artis Magistra zoo, yi tshame kona ku sukela hi 9 May 1867 ku fikela loko yi fa hi ti 12 Nhlangula 1883. ^[6] Cape mountain zebra, muxaka lowuntsongo wa ti mountain zebra, yile kusuhi no nyamalala hikokwalaho ka ku hlotiwa naku onhiwa ka ndzhawu ya vutshamo, laha kunga sala ehansi ka 50 wa vanhu hiva 1950s. Ku sirheleriwa kusuka eka ti National Parks ta Afrika Dzonga swipfumelele nhlayo ya vaaki ku tlakuka kuya eka 2,600 hi malembe yava 2010s.

Ti zebras tinga kumeka eka tindzhawu totala leti sirhelelekeke. Tindzhawu ta nkoka eka ti zebra ta Grévy ti katsa Yabelo Wildlife Sanctuary na Chelbi Sanctuary e Ethiopia na Buffalo Springs, Samburu na Shaba National Reserves e Kenya . Ti- zebra ta le mativa ti tshama eNtangeni wa Swiharhi wa Serengeti eTanzania, eTsavo na Masai Mara eKenya, Ntanga wa Swiharhi wa Hwange eZimbabwe, Ntanga wa Swiharhi wa Etosha eNamibia, na Ntanga wa Swiharhi wa Kruger eAfrika Dzonga . Ti zebra ta le tintshaveni ti sirheleriwa e Mountain Zebra National Park, Karoo National Park na Goegap Nature Reserve e Afrika Dzonga xikan’we na Etosha na Namib-Naukluft Park e Namibia.

1. ↑ Template:Cite LPD
2. ↑ ^{2.0 2.1} Empty citation (help) 
3. ↑ Plumb & Shaw 2018, p. 54.
4. ↑ Empty citation (help) 
5. ↑ Plumb & Shaw 2018, pp. 41, 132–133.
6. ↑ Empty citation (help)