Zeydîler

864-928 yılları arasında Taberistan'da kurulan, Zeydiler olarak da bilinen Alevîler Hanedanlığı'nın haritası.

Alevîler ya da Zeydî-Alevîler Hanedanlığı (Farsça: سلسله العلویون طبرستان) İran'ın bugünkü Taberistan (Mazenderan, Gilan ve Gülistan eyaletleri) bölgesinde 9. yüzyılda kurulan ve tarihte Elburz Dağları ile Hazar Denizi arasında yer alan Zeydî-Alevî olarak da bahsedilen, Caferîliğe bağlı olan Şiî Türkmen bir emîrliktir. Anadoludaki Alevîlerin büyük bir kısmının kökeni, günümüz İran'daki Taberistan ve Horasan bölgesindeki Türkmen Alevî, yani Ehl-i Beyt Hanedanına dayanmaktadır. Çapraz evliliklerle Arap-Türkmen aşiretleriyle Anadolu topraklarına uzanan ve varlıklarını sürdüren Zeydî-Alevîler isimlerini, soyundan geldikleri Zeyd-'ûl Alevî'den almaktadırlar.^[1]

El-Hasan bin Zeyd'ûl Alevî

El-Dâî’Kebîr Hâlife Hasan bin Zeyd'ûl Alevî, Tam adı: El-Ḥasan ibn Zeyd ibn Muḥammed ibn Ismā‘il ibn el-Ḥasan ibn Zeyd'ûl Alevî bin Hasan el-Mûctebâ bin Ali el-Mûrtezâ (الحسن بن زيد بن محمد; ö. 6 Ocak 884), el-Da‘î el-Kebîr (Arapça: داعي الكبير, "En büyük dâvetçi"), Ali el-Mûrtezâ'nın neslinden olup Taberistan'daki Alevîler, Zeydîler Alevî Hânedanlığı'nın kurucusu olmuştur.^[2]^[3]

Alevîler Hanedanlığı

Hanedan mensupları Hasan el-Mûctebâ'nın soyundan gelen Alevîler, yani Şerif olup, İslâmiyet'i Hazar Denizi'nin güney sahillerinde yaymışlardır. Egemenlikleri 10. yüzyıl başlarında 928 yılında Samanîler tarafından sona erdirilmiş, aldıkları yenilgiler karşısında bazı asker ve komutanları Samanî Hanedanlığı'na iltica etmek zorunda kalmışlardır. Daha sonra Ziyarîler Hanedanlığı'nı kuracak olan Ziaroğlu Mardavî ve Büveyhoğulları Hanedanlığı'nı kuracak olan Ali, Hasan ve Ahmed Büveyhoğulları da Alevîler Hanedanlığı'nı korumak için, terk ederek Samanîler arasında yer almakta olup, generaller arasındadır.

Alevî emirleri

Hasan bin Zeyd'ûl Alevî (El-Dâ’î Kebîr Hâlife) “İmâm Bil’Hâkk”(864-884)
Muhammed bin Zeyd el-Kâ'im Bil’Hâkk (Hasan bin Zeyd'ûl Alevî İmâm Bil’Hâkk’ın kardeşi) (884-900)
Alevîler'in Gilan'a kaçışı (900-914)
“Hasan bin Ali En-Nâsır Li-Dîn-il’Lâh” (Hasan bin Ali el-Utrus) (914-917) ^[4]
Ebû Muhammed Hasan ibn Kasım, "El-Dâ’i-ile'l-Hakk" (917–919, 919–923, 927–928).
Ebû'l-Huseyn Ahmed ibn Hasan, Nâsır (919, 923).
Ebû'l-Kasım Câ'fer ibn Hasan, Nâsır (919, 923–925).
Ebû Ali Muhammed ibn Ebû'l-Huseyn Ahmed, Nâsır (925–927)
Ebû Câ'fer Huseyn ibn Ebû'l-Huseyn Ahmed, Nâsır (927).

Alevîler'in dağılışı: Samanî karşıtları ve Samanîler öncesi

Samanî karşıtları

Hassan ibn Kâsım “Dâ’i Şakir” (916-928)

Samanîler öncesi

Ahmed ibn Hasan “Nâsır Kebir” (916-923)
Câ'fer ibn Hasan “Nâsır Kebir” (916-924)
Muhammed ibn Ahmed (924-927)
Hasan ibn Ahmed (927)

Kaynakça

^ İslam'ın Ali'nin Ailesi - Ehli Beyt ve ilk Alevîler, Tarih ve Din araştırmacı yazarı; Teresa Bernheimer, ISBN 978-9944-61-167-1, Tekin Yayınevi [ISBN 9789944611671]
^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Mezhep Cereyanları – Alevîler’in mühim fa’aliyete geçmeleri ve Türkistan’a Alevî dâîlerinin yayılmaları, Sayfa 50, Hilmi Ziyâ Neşriyâtı, Ahmet Sait Tab’ı, 1940.
^ Buhl, Fr. (1986). "al-Ḥasan b. Zayd b. al-Ḥasan". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram. Leiden, and New York: BRILL. ss. 245–246. ISBN 90-04-08118-6.
^ TDV, İslâm Ansiklopedisi.

İran tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] İslam'ın Ali'nin Ailesi - Ehli Beyt ve ilk Alevîler, Tarih ve Din araştırmacı yazarı; Teresa Bernheimer, ISBN 978-9944-61-167-1, Tekin Yayınevi [ISBN 9789944611671]

[2] Balcıoğlu, Tahir Harimî, Mezhep Cereyanları – Alevîler’in mühim fa’aliyete geçmeleri ve Türkistan’a Alevî dâîlerinin yayılmaları, Sayfa 50, Hilmi Ziyâ Neşriyâtı, Ahmet Sait Tab’ı, 1940.

[3] Buhl, Fr. (1986). "al-Ḥasan b. Zayd b. al-Ḥasan". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram. Leiden, and New York: BRILL. ss. 245–246. ISBN 90-04-08118-6.

[4] TDV, İslâm Ansiklopedisi.

[1]