Yane Sandanski

Yane Ivanov Sandanski
Yane Ivanov Sandanski
Doğum	18 Mayıs 1872; Vlahi, Osmanlı İmparatorluğu (günümüzde Bulgaristan)
Ölüm	22 Nisan 1915 (42 yaşında); Blatata mevki, Pirin (köy) yakınları, Bulgaristan
Meslek	Devrimci
Siyasi parti	İç Makedon-Edirne Devrimci Örgütü
Din	Bulgar Ortodoks
İmza

Yane Ivanov Sandanski veya Jane Ivanov Sandanski (Bulgarca: Яне Сандански, Makedonca: Јане Сандански; 18 Mayıs 1872 – 22 Nisan 1915) Bulgaristan ve Kuzey Makedonya'da ulusal kahraman olarak tanınan bir devrimci. Başlangıçta Yüksek Makedon-Edirne Komitesi'ne (YMEK) katıldı, ancak daha sonra İç Makedon-Edirne Devrimci Örgütü'ne (İMDÖ) geçti. Serez bölgesinde İMDÖ'nün liderlerinden ve örgütün aşırı solcu kanadının başında yer aldı.

Biyografi

28 Mayıs 1872 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Kresna yakınlarındaki Vlahi köyünde doğdu.^[2] Babası Ivan, Kresna-Razlog Ayaklanması'na bayraktar olarak katıldı. Ayaklanma sonrasında ailesi 1879 yılında onun ilk eğitimini aldığı Bulgaristan'ın Dupnitsa kentine taşındı. Ceza evinde görev yaptığı için, "Sandanski" ismi Türk "Zindancı"'dan gelen "Zindanski" kelimesinin bozulmuş halidir.^[3]

Makedonya ve Trakya'daki Devrimci Harekette yer aldı ve liderlerinden oldu. İlk başta 1895 yılında Orta Makedon-Edirne Komitesi'ne (OMEK) katıldı ve Trakya'daki Rodop Müslümanlarının yaşadığı bölgelere saldırılar düzenledi. Sonraki beş yıl içinde, Pirin bölgesindeki bir OMEK komitacısıydı. Ancak 1900'de Dupnitsa'daki yerel cezaevinin müdürlüğüne döndü. 1901'de İç Makedon-Edirne Devrimci Örgütü'ne (İMDÖ) geçti. Pirin bölgesindeki Serez ve Cuma-i Bala bölgelerinde komiteler ağı oluşturdu ve bu yüzden halk "PirinTsar" (Pirin Çarı) takma adını verdi. Ayrıca Amerika'nın ilk modern rehin krizi Miss Stone Sorunu'nun uygulayıcılarından biriydi. 3 Eylül 1901 tarihinde Ellen Stone adında bir Protestan misyoner Makedonya dağlık hinterlandında at sırtında yola çıktı ve bir grup silahlı devrimci tarafından pusuya düşürüldü. Osmanlı karşıtı İlinden-Preobrajeniye Ayaklanması'nda da etkindi. Liderliğindeki Serez bölgesinde etkin olan komitacılar ile Makedon Yüksek Komitesinin direnen bir müfrezesi, büyük bir Türk kuvvetine yenilerek bölgeyi terk etti. Bu isyan Hristiyan Bayramı günü başladı ve katılan yerel nüfusu diğer bölgelerden değil, Manastır'ın doğusundan ve Trakya'nın batısından idi.

İlinden ayaklanmasının başarısızlığı, İMDÖ'nün Serez ve Ustrumca bölgelerindeki bir sol (federalist) hizip ile Manastır, Selanik ve Üsküp bölgelerindeki sağ bir (merkezcilere) hizbe bölünmesine neden oldu. Sol görüşlü grup, Bulgar milliyetçiliğine karşı çıktı ve tüm insanlar-uluslar için eşit bir Balkan Sosyalist Federasyonu kurulmasını savundu. IMARO'nun merkezci hizbi, bölgeleri 1903'ten sonra Makedonya'ya sızmaya başlayan Sırp ve Yunan silahlı gruplarından ötürü yıkıldığı için Bulgar milliyetçiliğine doğru yöneldi. 1907'de Todor Panitsa'nın sağcılar tarafından öldürülmesi bölünmeyi hızlandırdı. Sandanski komitacıları Boris Sarafov ve Ivan Garvanov'u aradılar. 1908'de İç Makedon-Edirne Devrimci Örgütü (İMDÖ) sağ hizbi, Köstendil kongresinde Sandanski'yi ceza evine gönderdi ve bu durum örgütün nihai parçalanmasına yol açtı.

1908'deki Jön Türk Devrimi'nden sonra ve İkinci Meşrutiyet Dönemi sırasında Sandanski (Hristo Çernopeev, Çudomir Kantarciyev, Aleksandar Buynov ve diğerleri ile birlikte) Jön Türklerle temasa geçerek yasal hareket başlattı. İMDÖ'nün parçalanmasından sonra, Makedon-Adriyatik Devrimci Örgütü'nü (MADÖ) kurmaya çalıştı. Daha sonra, MADÖ'nün resmi açılışı için yapılan kongre başarısız oldu ve Sandanski ve Çernopeev, solcu olan Osmanlı İmparatorluğu - Halkın Federatif Partisi (Bulgar Bölümü)'nün kurulması için çalışmaya başladı.^[4] Bu federalist proje kendi içinde farklı etnik bölümler içeriyordu, ancak bu fikir başarısız oldu ve kurulmuş tek bölüm, Bulgar bölümü olarak adlandırılan Sandanski hizbiydi. Sandanski'nin hizbi imparatorluğun "Bulgar milliyetinin" çıkarlarını savunurken, komitacıları yalnızca Bulgar ulusal kimliklerini "canlandırdı".^[5]^[6]^[7]

1909'da Sandanski ve Çernopeev etrafındaki grup, 31 Mart İsyanı sonrası Selanik'teki Jön Türklerin kurduğu Hareket Ordusu ile İstanbul'a geldi ve padişah II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesine yol açan harekete destek verdi. Sandanski, Federasyonun bir parçası olarak Balkan Sosyalist Federasyonu ve Makedonya'nın planlarına göre bir Balkan Federe Cumhuriyeti kurulmasını hayal etti.^[8] İMDÖ'nün sadece Bulgarları değil, bölgedeki tüm ulusları da benimsemesi gerektiğini belirtti.^[9] Bu şekilde kitlesel ayaklanma düzenlemeye yönelik sağlıklı bir sistem yaratmak mümkün olacaktır.^[10]

Sandanski ve ekibi 1912-1913 yılları arasındaki Balkan savaşlarında Bulgar ordusunu aktif olarak destekledi; başlangıçta görevleri özerk Makedonya için savaşmak olmasına rağmen,^[11]^[12] daha sonra Bulgaristan için savaşmak fikrini kabul ettiler.^[13] Yerel halk üzerindeki Sırpların vahşetini gözleyerek, eski İMDÖ üyeleri örgütsel ağın yenilenmesine başladı. Aynı dönemde Petar Çaulev'in etrafındaki bir grup Arnavut devrimcilerle müzakerelere başladı. Geçici Arnavut Hükûmeti onlara organize olmak ve yükselmek için ortak bir isyan önermişti. Örgüt tarafından yapılan görüşmeler Petar Çaulev tarafından yapılmak zorundaydı. Ancak Bulgar hükûmeti, Sırbistan ile yeni bir savaşa girmeyeceğine inanarak müzakerelere katılmadı. Ancak daha sonra Haziran 1913'te Bulgar hükûmeti Yane Sandanski'yi Tiran'a yeni görüşmeler için gönderdi. Arnavutlarla anlaşmaya vardığı ve Bulgaristan tarafında örgütlü gruplar ve saldırılar düzenleneceğini söylediği "Seculo" gazetesine röportaj verdi. Böylece İMDÖ ve Batı Makedonya Arnavutları tarafından ortaklaşa düzenlenen Ohri-Debre Ayaklanması'nın hazırlanmasına yardımcı oldu.^[14] Savaşlardan sonra, Pirin Makedonyası 1913 yılında Bulgaristan'a devredildi ve Sandanski, 1915 yılında siyasi muhalifleri tarafından öldürüldüğü Bulgaristan'a tekrar yerleşti.

Kaynakça

^ Macdermott Mercia, For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Published by Journeyman, London, 1-85172-014-6, pg 403.
^ "[[Özel:KitapKaynakları/1-85172-014-6|1-85172-014-6]]". 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017. URL–vikibağı karışıklığı (yardım)
^ Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999 975-16-1119-9 s. 118
^ We, the People. Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe. Diana Mishkova et al. Central European University Press, 2009, 9639776289, p. 130.
^ Entangled Histories of the Balkans: Volume One, Roumen Daskalov, Tchavdar Marinov, BRILL, 2013, 900425076X, p. 303.
^ Македонизмът и съпротивата на Македония срещу него, Коста Църнушанов, Унив. изд. "Св. Климент Охридски", София, 1992, стр. 101 19 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Parti kongresinde, eğitim üzerine yapılan tartışmalar sırasında Bulgar egemenliğine saldırmaya başlayan aşırı sol kanattan bazıları, "Toplantıya başkanlık eden Sandanski'ye, "Eksarhlığı yalnız bırak! Türkiye'deki durum hâlâ kaygan." dedi. Büyük bir kargaşa yaşandı ve Sandanski oturumu erteledi. Aralık boyunca, Eksarhlığa saldıran delegeye gitti ve: Hiçbir şey bilmiyorsun! Öyle olursa, Makedonya'daki Bulgarlar istediklerini almazsa, Eksarhlığı elimde bir silahla savunacağım. dedi. Mercia MacDermott, For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Journeyman, London, 1-85172-014-6, pg. 425.
^ Hiçbir konuda halk, dış yardım için umutlanarak aldatılmamalıdır. Kendi güçlerine güvenmeli ve örgütün ağırlık merkezi çita halkının kitlesine kaydırılmalı, çete esas olarak eğitmen ve müfettiş olarak hareket etmelidir. 'Var olan rejimden hoşnut olmayan' herkes örgüte getirilmelidir ve bunun sadece Bulgarlar değil, örgütün bulunduğu bölgede yaşayan tüm uluslar anlamına geldiği anlaşılmalıdır. Balkan Federasyonu, ulusal sorunun "herkesin kurtuluşunun tek yolu" olarak nihai bir çözüm olarak gösterilir. Bakınız: Pavel Deliradev, Razvitieto na federativnata ideya, Makedonska misal, Book 5-6, 1946, pp. 203-208; also "For freedom and perfection. The Life of Yané Sandansky", Mercia MacDermott, Journeyman, London, 1988, pp. 152-153.
^ Bugün, hepimiz, Türkler, Bulgarlar, Rumlar, Arnavutlar, Yahudiler ve diğerleri, hepimiz sevgili ana vatanımızda çalışacağımıza ve ayrılmaz olacağımıza yemin ettik; hepimiz için fedakarlık yapacağız ve gerekiyorsa kanımızı bile dökeceğiz. "- Yané'nin Nevrokop kasabasında düzenlenen konuşmasının bu kısmı, Genç Türk Devrimi döneminde, elle yazılmış bir broşürden aktarılarak, Razlog Birliği ve İlerleme Komitesi tarafından broşür olarak birçok kopya yapılarak satıldı. Broşür, Bansko Lazar Kolchagov'un kağıtları arasında bulunmuş ve Ivan Diviziev tarafından Istoricheski Pregled, 1964, Kitap 4'te yayınlanmıştır (Nov Dokument za Yané Sandansky).
^ "Makedon-Edirne sorununu yalnızca Bulgar sorunu olarak görüyorsunuz. Bulunduğumuz mücadele, Bulgar milliyetinin bizimle yaşayan diğerlerine kıyasla mücadele etmeyi düşünüyoruz. Bundan sonra kimin Bulgar, kimin Yunan, kimin Sırp, kimin Ulah olduğu unutalım, ancak kaçınılmaz köle olanın kim olduğunu hatırlayalım." - Melnik Yunan vatandaşlarına Bir Mektup (Революционен лист (Devrimci Sayfa), № 3, 17.09.1904 )
^ Ј. Богатинов - "Спомени", бр.11 од в. "Доброволец", 1945 г.
^ Jane Sandanski'nin Rozhen köyünden takipçisi Todor Romov'a göre, Sandanski: "Bulgaristan, bizi fethetmek, bizi yutmak istiyor. Bize yardım etmek istemiyorlar. Hatırlayın! Osmanlı-Türk rejimi bile nihai Bulgar topraklarından daha iyiydi, çünkü Türkiye rejiminde en azından mücadele etmek için bir fikrimiz vardı. Diğer taraftan - Bulgarlar bizi yedi." (Стойко Стойков. Табy: Време на страх и страдание - Преследването на Македонците в България по времето на комунизма (1944-1989) - Сборник спомени и документи 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 331, Изд.: Дружество на репресираните Македонците в България, Благоевград, 2014 г.)
^ Mayıs 1913'te Yane ile görüşen Rus gazeteci Viktorov Toparov şunları yazdı: 1913'ün başında, Sırp ve Yunan işgal rejimi Makedonya Bulgarlarını ülkesinin kaderini göz önüne almaya zorladığında ciddi şüphelerle Sandanski'ye saldırdı. Ve Sandanski'nin şüphelerini ve yalpalamalarını gizlemek için bana geldiğinde 1913'te o akşamı her zaman hatırlarım: "Orada, birileri her zaman silah zoruyla sindirilirse ne olur bak! Makedonya kendini kurtarabilirse ne kadar iyi olurdu! Ancak şimdiki görevimiz Bulgaristan için Bulgaristan'ın yanında savaşmak oldu." - Sŭvremena Misŭl, 15.V.1915, pp. 24-25, as citted by Mercia MacDermott. For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Journeyman, London, 978-1-85172-014-9, p. 452.
^ "ИДЕЯТА ЗА АВТОНОМИЯ КАТО ТАКТИКА В ПРОГРАМИТЕ НА НАЦИОНАЛНООСВОБОДИТЕЛНОТО ДВИЖЕНИЕ В МАКЕДОНИЯ И ОДРИНСКО, 1893-1941, Димитър Гоцев, Изд. на БАН, София, 1983; 1912- 1919 г". 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.

Konuyla ilgili yayınlar

Wikimedia Commons'ta Yane Sandanski ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Mercia MacDermott. For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Published by Journeyman, London, 1-85172-014-6, 978-1-85172-014-9, OCLC 16465550 [1]21 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Memoirs of Yane Sandanski14 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bulgarca orijinal baskı)
Pavel Deliradev: Jane Sandanski (Biyografi, 1946)
Hristo Konstantinov: The Chieftain (Jane Sandanski) (Biyografi, 1939)

[1] Macdermott Mercia, For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Published by Journeyman, London, 1-85172-014-6, pg 403.

[2] "[[Özel:KitapKaynakları/1-85172-014-6|1-85172-014-6]]". 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017. URL–vikibağı karışıklığı (yardım)

[3] Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999 975-16-1119-9 s. 118

[4] We, the People. Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe. Diana Mishkova et al. Central European University Press, 2009, 9639776289, p. 130.

[5] Entangled Histories of the Balkans: Volume One, Roumen Daskalov, Tchavdar Marinov, BRILL, 2013, 900425076X, p. 303.

[6] Македонизмът и съпротивата на Македония срещу него, Коста Църнушанов, Унив. изд. "Св. Климент Охридски", София, 1992, стр. 101 19 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[7] Parti kongresinde, eğitim üzerine yapılan tartışmalar sırasında Bulgar egemenliğine saldırmaya başlayan aşırı sol kanattan bazıları, "Toplantıya başkanlık eden Sandanski'ye, "Eksarhlığı yalnız bırak! Türkiye'deki durum hâlâ kaygan." dedi. Büyük bir kargaşa yaşandı ve Sandanski oturumu erteledi. Aralık boyunca, Eksarhlığa saldıran delegeye gitti ve: Hiçbir şey bilmiyorsun! Öyle olursa, Makedonya'daki Bulgarlar istediklerini almazsa, Eksarhlığı elimde bir silahla savunacağım. dedi. Mercia MacDermott, For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Journeyman, London, 1-85172-014-6, pg. 425.

[8] Hiçbir konuda halk, dış yardım için umutlanarak aldatılmamalıdır. Kendi güçlerine güvenmeli ve örgütün ağırlık merkezi çita halkının kitlesine kaydırılmalı, çete esas olarak eğitmen ve müfettiş olarak hareket etmelidir. 'Var olan rejimden hoşnut olmayan' herkes örgüte getirilmelidir ve bunun sadece Bulgarlar değil, örgütün bulunduğu bölgede yaşayan tüm uluslar anlamına geldiği anlaşılmalıdır. Balkan Federasyonu, ulusal sorunun "herkesin kurtuluşunun tek yolu" olarak nihai bir çözüm olarak gösterilir. Bakınız: Pavel Deliradev, Razvitieto na federativnata ideya, Makedonska misal, Book 5-6, 1946, pp. 203-208; also "For freedom and perfection. The Life of Yané Sandansky", Mercia MacDermott, Journeyman, London, 1988, pp. 152-153.

[9] Bugün, hepimiz, Türkler, Bulgarlar, Rumlar, Arnavutlar, Yahudiler ve diğerleri, hepimiz sevgili ana vatanımızda çalışacağımıza ve ayrılmaz olacağımıza yemin ettik; hepimiz için fedakarlık yapacağız ve gerekiyorsa kanımızı bile dökeceğiz. "- Yané'nin Nevrokop kasabasında düzenlenen konuşmasının bu kısmı, Genç Türk Devrimi döneminde, elle yazılmış bir broşürden aktarılarak, Razlog Birliği ve İlerleme Komitesi tarafından broşür olarak birçok kopya yapılarak satıldı. Broşür, Bansko Lazar Kolchagov'un kağıtları arasında bulunmuş ve Ivan Diviziev tarafından Istoricheski Pregled, 1964, Kitap 4'te yayınlanmıştır (Nov Dokument za Yané Sandansky).

[10] "Makedon-Edirne sorununu yalnızca Bulgar sorunu olarak görüyorsunuz. Bulunduğumuz mücadele, Bulgar milliyetinin bizimle yaşayan diğerlerine kıyasla mücadele etmeyi düşünüyoruz. Bundan sonra kimin Bulgar, kimin Yunan, kimin Sırp, kimin Ulah olduğu unutalım, ancak kaçınılmaz köle olanın kim olduğunu hatırlayalım." - Melnik Yunan vatandaşlarına Bir Mektup (Революционен лист (Devrimci Sayfa), № 3, 17.09.1904 )

[11] Ј. Богатинов - "Спомени", бр.11 од в. "Доброволец", 1945 г.

[12] Jane Sandanski'nin Rozhen köyünden takipçisi Todor Romov'a göre, Sandanski: "Bulgaristan, bizi fethetmek, bizi yutmak istiyor. Bize yardım etmek istemiyorlar. Hatırlayın! Osmanlı-Türk rejimi bile nihai Bulgar topraklarından daha iyiydi, çünkü Türkiye rejiminde en azından mücadele etmek için bir fikrimiz vardı. Diğer taraftan - Bulgarlar bizi yedi." (Стойко Стойков. Табy: Време на страх и страдание - Преследването на Македонците в България по времето на комунизма (1944-1989) - Сборник спомени и документи 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 331, Изд.: Дружество на репресираните Македонците в България, Благоевград, 2014 г.)

[13] Mayıs 1913'te Yane ile görüşen Rus gazeteci Viktorov Toparov şunları yazdı: 1913'ün başında, Sırp ve Yunan işgal rejimi Makedonya Bulgarlarını ülkesinin kaderini göz önüne almaya zorladığında ciddi şüphelerle Sandanski'ye saldırdı. Ve Sandanski'nin şüphelerini ve yalpalamalarını gizlemek için bana geldiğinde 1913'te o akşamı her zaman hatırlarım: "Orada, birileri her zaman silah zoruyla sindirilirse ne olur bak! Makedonya kendini kurtarabilirse ne kadar iyi olurdu! Ancak şimdiki görevimiz Bulgaristan için Bulgaristan'ın yanında savaşmak oldu." - Sŭvremena Misŭl, 15.V.1915, pp. 24-25, as citted by Mercia MacDermott. For Freedom and Perfection. The Life of Yane Sandansky, 1988, Journeyman, London, 978-1-85172-014-9, p. 452.

[14] "ИДЕЯТА ЗА АВТОНОМИЯ КАТО ТАКТИКА В ПРОГРАМИТЕ НА НАЦИОНАЛНООСВОБОДИТЕЛНОТО ДВИЖЕНИЕ В МАКЕДОНИЯ И ОДРИНСКО, 1893-1941, Димитър Гоцев, Изд. на БАН, София, 1983; 1912- 1919 г". 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.

[1]