Vikipedi:Kaynakların tarafsızlığı
 | Bu sayfa tarafsız bakış açısıyla ilgili bir denemedir. Bir veya daha fazla Vikipedi katılımcısının tavsiyesini veya görüşlerini içerir. Bu sayfa Vikipedi'nin politikalarından veya yönergelerinden biri değildir, çünkü topluluk tarafından incelenmemiştir. Bazı denemeler yaygın normları temsil eder; bazıları ise sadece azınlık bakış açılarını temsil eder. |
 | Bu sayfa özetle: Vikipedi'nin tarafsız bir bakış açısı sunması zorunlu olsa da, kaynakların tarafsız olması beklenmez. |
Tartışmalı spesifik konularda çoğu zaman Vikipedi kullanıcılarının güvenilir olup tarafsız olmayan kaynaklardan bilgi aktarması gerekir. Bu duruma en iyi çözüm, bir tartışmanın var olduğunu kabul etmek ve güvenilir kaynakların sağladığı ağırlığa göre maddede farklı güvenilir bakış açılarını temsil etmektir. Okuyucular zaten karşıt tarafları tartıp kendi sonuçlarına varacaklardır. Vikipedi daima çeşitli tarafların var olduğu gerçeği ile hareket eder ve anlatımda hepsinin eşit olduğunu varsayar, taraf seçiciliğini veya haklı/haksız ayrımını okuyucuya bırakır. Kısaca Vikipedi hiçbir tarafa yakın veya uzak değildir, tarafların savundukları veya eleştirdikleriyle ilgilenmez ve yöntemlerini bunlara göre uygulamaz. Her olgunun eşit olduğunu ve güvenilir kaynaklarla desteklendiği sürece maddede eşit olarak anlatılması gerektiğini savunur.
Güvenilir kaynaklar tarafsız olmayabilir
[kaynağı değiştir]Yazarların anlaşmazlıkları sırasında ortaya çıkan büyük ve uzun süreli sorunlardan biri tarafsız bakış açısı politikasının güvenilir kaynaklar yönergesiyle nasıl etkileşime girdiği sorusudur. Herhangi bir kaynak tanımlanabilir herhangi bir bakış açısına veya yayın politikasına sahip olduğundan, herhangi bir kaynağın güvenilmez olarak çıkarılması gerektiğini iddia eden argümanlar ortaya çıkabilir. Bu argümanlar çok çeşitli konuları kapsar ve genel anlamda tarafsız bakış açısının güvenilir kaynaklar ile nasıl etkileşime girdiğiyle ilgili yaygın bir yanlış anlaşılmadan kaynaklanır. Tarafsız bakış açısı politikası bir bütün olarak Vikipedi maddeleri için geçerlidir: Maddeler farklı bakış açılarının uygun bir dengesini yansıtmalıdır. Güvenilir kaynaklar yönergesi ise kaynağın tarafsızlığını değil, gerçeği kontrol etme ve güvenilirlik konusundaki itibarını ifade eder. Güvenilir kaynaklar tarafsız olmayabilir, zira bir kaynağın gerçeği kontrol etme konusundaki itibarı, kendi bakış açısına bağlı değildir.
Örneğin; siyasette sol görüşü yansıttığı ifade edilen yüksek tirajlı güvenilir bir gazete kaynağının madde içerisinde kullanımı ile ilgili bir tartışma ortaya çıkarsa, güvenilirlik tartışması yapılması hatalıdır. Uygun olan söz konusu bu gazeteyi maddeye dahil etmek ve ayrıca farklı (örneğin sağ bir bakış açılarını temsil eden) diğer güvenilir kaynakları eklemektir. Uygun denge, tarafsızlık politikasının anlatım tarzının adilliği maddesinden belirlenebilir. Genel olarak, iyi bir Vikipedi yazarının katkısı, uygun bir güvenilir görüş dengesi sunarak maddeleri nesnel ve tarafsız kılar.
Alternatif güvenilir kaynakları bulmak yerine, tek bir güvenilir kaynağı tartışma konusu yapmak daha az zaman harcayan bir durumdur, bu yüzden tarafsızlık/güvenilirlik tartışmaları çok uzun süreden beri süregelen bir problemdir.
Güvenilir kaynaklar asla tarafsız değildir
[kaynağı değiştir]Çoğu Vikipedi yazarı hakemli bilimsel makaleleri güvenilirliğin kutsal kâğıdı olarak görür. Buna karşın meselenin gerçeği şudur; herhangi bir nezih bilimsel dergide yazılmış hiçbir makale, Vikipedi'nin "tarafsız" olarak ifade ettiği tanımlamada olmamıştır. (Bununla birlikte hakemli dergilerde yayınlanan makaleler, genellikle özgün araştırmaya konu edinmeyen noktaları desteklemekte tarafsız kaynaklar kullanır.) Bu tür dergilerin amacı bilimsel yayın ile temsil edildiği şekilde puan vermek ve sonra söz konusu fikirleri savunmak veya onlara saldırmaktır. Araştırmacılar, kendi iddialarını doğru olarak ilerleterek bilginin sınırlarını genişletmekle meşguldür, "tarafsızlık” hesaplamanın birer parçası bile değillerdir. (Buna karşın bazen ortaya atılan orijinal iddialar, hali hazırda çoklu tarafsız kaynaklar tarafından iyi bir şekilde desteklenmiş olan fikir birliği olgularının üzerine mantıksal argümanlar inşa etmek yoluyla "doğru olarak ilerletilir". Orijinal iddialar, mantığın kendi yargılarının tarafsızlığına dikkat çekerek tarafsız bir şekilde sunulur.)
Akademik makaleler kendi sonuçları için "en iyi durumu" sunabilir ve bazıları hatalı metodoloji nedeniyle ya da sonuçları iyileştirmek için yeni araştırmalar yapıldıktan sonra kısmen ya da tamamen reddedilir. Bir uzman için iyi bir araştırmayı kötü veya imkansız hale getirmek zordur.
Rekabet eden araştırmaların iddialarını kontrol eden ve kazanı ilan eden tarafsız hakemler yoktur ve kendi meslektaşlarının inceleme süreçleri de bu konuya yardımcı olmakta yetersiz kalır. Farklı bilimsel dergilerin kendi ön yargıları ve bağlılıkları vardır. Bir dergiye gönderilen bir makale mükemmel olarak kabul edilebilir, ancak başka bir dergi ayrıntılandırılmış başka alanlarda bu makaleyi reddeder.
Nesnel veri diye bir şey yoktur
[kaynağı değiştir]Horace Miner, 1965 yılında yayınladığı Body Ritual among the Nacirema (Nacirema'da Beden Ritüeli) adlı eserinde bilim insanlarının düşünce yapısıyla ürettiği modellerin hem verileri hem de bu verilerden elde edilen sonuçları etkileyebileceği gösterdi. Bu durumda, ilkel sihirlere inanan bir kültürde gözlemlerinizi yapıyor olsaydınız, günümüz modern toplumlarında bile bulacağınız şey bu ilkel büyülerdir. Dolayısıyla düşünce yapısının kendisi bile "tarafsız" değildir.
James Burke'nin kaleme aldığı The Day the Universe Changed (Evrenin Değiştiği Gün) adlı eserde, kullanılan modelin (veya Burke'nin tanımıyla "yapı" nın) "geçerli veri" olarak kabul edilen bir veriyi bile olumsuz olarak nasıl etkileyebileceğini gösterdi. Bir örnekte Burke; Fransızların uzun süre gerçek sandığı "buradaki kayalar gökten düşer" hikâyelerininin Fransız Devrimi ile birlikte nasıl ortadan kalktığını ve bu hikâyelerin "önemli astrofiziksel veriler" haline gelmesine kadar nasıl bir süreçten geçtiğini anlatır. Burke bir başka örnekte, Piltdown Adamı aldatmacasının, beynin önceden gelişmesinin doğru sanıldığı zaman diliminin bir sonucu olduğunu belirtir.
Bununla birlikte, Vikipedi'ye benzer bir işlevi yerine getirmek için tasarlanmış kaynaklar da vardır. Bu kaynaklar tartışmalara neden olmadan genel bir bakış açısı sağlarlar. Bu kaynaklar akademik çalışmanın temel taşlarından (tartışmalı hipotezler oluşturmak ve savunmak vb.) uzak dururlar ve bunun yerine kişilere alana dair bir bakış açısı sunarlar. Bunlar genel olarak ders kitapları tanımına girer ve yazarların görüşüne göre kullanımları teşvik edilmelidir.
Vikipedi'de çoğu kez bilimsel yayınlardan daha düşük kalitede olduğu için reddedilen diğer kaynaklar da tarafsızlık için daha uygundur. Popüler kitaplar veya gazeteci hesapları, bilimsel söylemlerden çok daha tarafsız ve kapsayıcıdır. Genel olarak uzman olmayanlar için daha erişilebilir bir ifade sağlarlar.
Bilimsel çalışmalar çoğu zaman açık anlaşmazlıkları çözüyorlarmış gibi görünürler, ancak genelde hem okuyucular hem de yazarlar bu konuyla ilgili tartışmalara girmekten kaçındıkları için böyle görünür. Çünkü iş belirli bir araştırma paradigmasının pozisyonunu alır ve buradan ilerler. (Örneğin askeri çalışmalar konusundaki makaleler, çoğu zaman eğer evrensel olarak paylaşılmışlarsa gerçek varsayımları konu alır). Bir uzman için ne yapıldığı açıktır. Uzman olmayan bir kişiye ise söz konusu konunun tartışılmayacağı bir literatür okuyormuş gibi görünebilir. Ancak gazeteciler, en azından işlerini iyi yaptıkları zaman, okuyucularının kapsamlı bir arka plan bilgisine sahip olamayabileceklerini anlatırlar ve bilim insanlarının paylaştığı örtülü anlatımları açıkça aktarırlar.