Polibios

Polibios
Doğum	MÖ 203 Megalopolis, Yunanistan
Ölüm	MÖ 120
Milliyet	Yunan
Meslek	Tarihçi

Polybius (Yunanca: Πολύβιος; İngilizce: Polybius), (d. MÖ 203 – ö. MÖ 120), Helenistik dönemi ayrıntılarla ele alan antik Yunan tarihçisi. Yunanca (Ἱστορίαι - Historíai) (Tarihler) adını taşıyan 40 ciltten oluşan ama günümüze ancak ilk 4 cildi kalmış olan tarih eserinde MÖ 264 - MÖ 146 dönemindeki Akdeniz havzasındaki tarihsel gelişmeleri antik Grekler ve Romalılar görüş açısından ve evrensel tarih anlayışı ile ayrıntılı olarak incelemiştir. Bu dönemde Polibios, Antik Roma Cumhuriyeti'nin antik dönemde Akdeniz havzası dünyasında hakim devlet olmasına doğru gelişmeleri anlatmaktadır. Bu Romalılar üstünlüğünün en zirveye eriştiği Üçüncü Pön Savaşı'nı ve şahsen katıldığı MÖ 146'da Kartaca Muharebesi ve Kartaca'nın Romalılara tarafından alınıp talan edilip harap edilişini anlatmaktadır.

Polibios, Mora yarımadasında bulunan Arkadya bölgesinin Megalopolis kentinde doğup yetişmiştir. Babası o bölgede bulunan bağımsiz şehir devletleri ve orta ve kuzeydeki şehir devletleri tarafından idare koordinasyonu için kurulmuş bir konfederasyon olan Achaea Ligi askerî gücü ve devlet idaresinde önemli rol oynamakta idi. Polibios da babasının yanında ve onu takiben Kuzey ve orta Mora yarımadasında yaşadığı dönemde yüksek bir yönetmen olmuştur. Tam bu sırada Roma Cumhuriyeti ile Makedonya Kralı Pirus ile Piros Savaşı'na girişmiş; Balkanlar, Atik yarımadası ve Mora yarımadası'nı eline geçirmek amacıyla Antik Romalıların saldırılarına sahne olmuştur. Achaea Ligi'ni ellerine geçiren Romalılar bu devletin önemli yöneticilerinden 1000 küsur Achea Ligi idareci asilini, bu arada Polibios'u, rehine olarak Roma'ya götürmüşlerdir. Polibios bundan sonra antik Roma'da 17 yıl yaşamıştır. MÖ 146'da Romalıların isyan eden Korint kentini alıp talan etmesinden sonra Polibios Mora yarımadasına dönmüştür. Roma'da önemli politikacıları tanımış olan Polibios bu bölgenin Roma'ya bağlı olarak yönetilmesi için atanmıştır. Polibios bu bölgenin Roma'ya bağımlı olarak idare edilebilmesi için yeni politik düzenleri ortaya çıkarmış ve bunların ilk işleyişlerinde devlet idaresini üzerine almıştır. Bu dönem yaşamı hakkında İskenderiye ve şart'ta gittiği; önemli Romalı genç Scipio Aemilianus ve Rodoslu Panetiatus ile siyaset hakkında mektuplaştığı ve Afrika Ekvator havzasında yaşananlar hakkında elimize geçmemiş bir risale yazdığı ancak bilinmektedir. Değişik kaynaklardan öğrenildiğine göre 80 yaşlarında iken Polibios attan düşerek ölmüştür.

Polibios'un hazırlamış olduğu tarih eseri ve bu eserinde analitik olarak ele aldığı konular, yaşadığı dönemlerden itibaren ve sonraki yüzyıllarda Antik Roma tarihi yazarlarını yakından etkilemiştir. Özellikle bu tarih kitabında ilk defa ele alınan devlet yönetiminde kuvvetler ayrılığı prensibine göre yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden ayrılmasını içeren "karışık anayasal" idare hakkındaki fikirleri daha sonra 18. yüzyılda Montesquieu tarafından De l'Esprit des Lois (Kanunların Ruhu) ilkesi olarak ayrıntılı olarak ifade edilmiş ^[1] ve ABD Anayasası'nın hazırlanmasında kullanılmıştır. Polibios'un tarih eserindeki siyasi anlayışı, bugün Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler gibi çeşitli disiplinlerde çalışma malzemesi olarak kabul edilmektedirler.

Polibios'un yazdığı eserlerin çoğunluğu yüzyıllar geçtikçe kaybolup günümüze kadar gelememişlerdir. İlk eserlerinden biri, MÖ 253 – MÖ 183 döneminde yaşamış Yunan devlet adamı olan Philopoemen hakkındadır. Polibios'un bu eseri kaybolmakla beraber bu eserin içeriğinin Plutarkhos'un MS 2. yüzyıl sonunda yazmış olduğu Paralel Yaşamlar adlı tanınmış biyografi eserinde bulunan Philopoemen hayatına ait bölümün ana kaynağı olduğu kabul edilmektedir.

Polibios'un gayet ayrıntılı olarak işleyip "Taktikler" adını verdiği uzunca bir deneme eseri de kayıptır. Bu eserinde Polibios'un Antik Yunan ve Roma ordularının kullandıkları askerî taktikleri hakkında uzun detaylı tasvirler yaptığı bilinmektedir. Bu eserin bir kısmının Polibios'un "Tarihler" adlı eseri içeriğinde bulunduğu; ama Tarihler eserinin bu kısmının da kayıp olduğu kabul edilmektedir.

Polibios'un diğer bir kayıp olmuş eseri bir tarihi monograf olan Romalıların İspanya'da yaptıkları Kaltibriyan Savaşları'nın son safhasında Ebro Nehri kıyılarında yaşayan bir kabile ile yaptıkları Numentiyen Savaşı hakkında olduğu bilinmektedir.

Polibios'un en büyük ve en önemli eserinin adı Tarihler'dir. Bu eserin 40 cilt olduğu bilinmektedir. Fakat elimizde tümüyle detaylı olarak sadece ilk beş kitap (Kitap I 'den Kitap V'e kadar) bulunmaktadır. Kitap VI'nın bazı kayıp kısımları hariç önemli kısımları da elimize geçmiştir. Fakat diğer 34 kitaptan ancak kısa parçalar günümüze gelebilmiş ve diğer parçalar kaybolmuştur.

Bununla beraber elimize geçen kısımlara dayanarak Polibios'un Roma tarihinin incelemesi ve analizinde, tarihçi Yaşlı Çato (MÖ 234-149) ile birlikte tarihçiliğin babası olduğu kabul edilmektedir. Polibios'un Tarihler eseri MÖ 264-MÖ 146 dönemini kapsamaktadır. Bu dönemin içinde eserinin teksif olduğu dönem MÖ 220 - MÖ 167'de Roma'nın baş düşmanı olarak kabul ettiği Kartaca ile yaptığı Pön Savaşları ve bu savaşlarda etap etap Kartacalıları yenip Roma'nın Akdeniz'de en güçlü egemen devlet olması dönemidir.

Tarihler eserinin Kitap I ile Kitap V bölümü, Polibios'un yaşadığı dönemde Akdeniz'de kıyıları olan önemli devletlerin, bunlar arasında özellikle mevcut olan antik Yunan şehir devletleri ve Ptolemaios Hanedanı altında Mısır'ın politikalarına devlet devlet ayrıntılarla hasredilmiştir ve bundan sonra bunların birbirleri ile olan "karşılıklı ilişkileri" ortaya çıkartılmaktadır. Polibios Kitap VI'da antik Romlıların en sonunda Akdeniz'de en güçlü egemen devlet olmayı başarmasına önemli neden olan politik, askerî ve moral kurumları ele almaktadır. Birinci Pön Savaşı ve İkinci Pön Savaşı'nı Polibios bu eserinde incelemektedir. Polibios Hannibal ile Publius Cornelius Scipio Africanus Major arasında yapılan Ticinus Muharebesi, Trebia Muharebesi, Sağüntum Kuşatması, Lilybaeum Muharebesi ve Ren Nehri Geçişi Muharebesi gibi askerî çatışmaları kronik olarak ele almıştır. Polibios, Roma'nın Akdeniz'de tek egemen güç olması sonucunun meydana çıkmasını, Romalıların gelenekleri ve kurumları ile asil faaliyetlere önem vermeleri, erdemliliği sevmeleri; ailelerine ve yaşlılarına hürmet göstermeleri ve tanrılarından korkmaları olarak açıklamaktadır.

Kitap VII'den ele geçen kısımlarda Polibios bu kitapta bir tarihçinin baş görevini belgelerin analizi, coğrafi bilgilerin yararlı olanların tekrar gözden geçirilmesi ve siyasi tecrübelilik olarak tanımlamaktadır. Polibios tarihinde kronik olarak ele aldığı olayların ancak bunlara katkıda bulunmuş olanların anlatıları ile teyit edilmesinden sonra yazıya geçirilebileceğini savunmakta idi. Böylece tarih yazmada tarihçinin aynı iyi ahlaklı bir gazeteci gibi ancak gerçekleri aksettirmesini savunanlardan ilki olmuştur. Polibios, tarih yazdığı dönemde profesyonel bir tarihçinin gerçeği ve uydurmayı birbirinden ayrıma gücünü kazanmak için politika tecrübesi gerektiğini ve yine bir profesyonel tarihçinin olayların doğruluğunu yargılayabilmesi için ele alınan konunun içinde geçtiği coğrafi mevkıleri iyi bilmesi gerektiğini iddia etmiştir. Bu prensiplere uyan Polibios'un şahsen siyaset ve askerlik tecrübeleri bulunmaktaydı ve geniş olarak Akdeniz havzasında seyahat etmişti.

Polibius tarihini yazmakta iken antik Yunan ve Romalı yazılı kaynakları da elden geçirip bunlardan faydalandığını bildirmektedir. Ama faydalandığını iddia ettiği bu kaynakları hazırlayanların isimleri eserinde bulunmamaktadır. Ancak Kitap XII'den elimize geçen parçalarda kendinin ele aldığı dönemin tarihini ele alan Timaeus'un yazdığı eseri incelemektedir. Polibios Timeaus'un tarihinin Romalılar tarafında yanlı olduğunu ve doğruluğu şüpheli ve gerçeklere uymayan kısımlar ihtiva ettiğini iddia etmektedir.

Antik Yunanistan'da askerî ve ticari bilginin güvenli bir şekilde iletimini sağlayabilmek için Yunanlar bazı şifreleme sistemleri geliştirdiler. Polybius damatahtası denen bir cihaz kullanarak metin şifrelemenin temellerini ortaya koydu.

Polybius damatahtasının, alfabenin harflerini içeren beşe beşlik bir ızgaradan oluştuğu bilinir. Ancak bu ızgara, kullanılan alfabenin, hatta şifrelenecek metnin içerdiği alfabe harfleri sayısına bağlı olarak istenen boyutta (n × m, n,m) tasarlanabilir. Her harf, ilki harfin bulunduğu satır ve ikincisi de sütun olmak üzere iki sayıya dönüştürülür. A için 11, B harfi için 12 ve sonraki harfler için ilgili sayılar eşleşir.

Polybius şifrelemesinde her sayı (ya da simge) tek bir harfi ifade ettiğinden, dilin yapısından hareketle böyle bir şifreyi çözmek zor değildir. Şifreli metnin boyunun uzun olması da deşifrelemeyi kolaylaştırır. Daha büyük damatahtaları kullanılarak ve alfabe bitiminde alfabeyi yeni baştan yazarak, aynı harfi birkaç sayıyla da göstererek şifreyi çözmek daha zorlaştırılabilir. Dilbilim kurallarına uymayan ya da çok sık şifreleme hatası yapan birinin şifresini çözmek zaman alabilir ama yine de metin çok uzunsa deşifrelemek zor değildir.

Şifrelenecek metnin her harfi için, damatahtasında o harfe denk gelen satır ve sütun numarası ile bir sayı bulunur. Örneğin; şifrelenecek metin poliybius ise,

p harfi için 4. satır 5. sütun ---> 45,

o harfi için 6. satır 1. sütun ---> 61 ... şeklinde tüm harfler damatahtasındaki sayılar ile eşleştirilerek her harf için birer sayı bulunur.

Sonuçta bu değerler birleştirildiğinde şifreli mesaj aşağıdakine benzer şekilde elde edilmiş olur. polybius --> 4561...

Şifrelenmiş metin deşifrelenirken bu defa tablo, tersten kullanılır.Açmak istenilen metin 456123 olsun.Bu metni deşifrelemek için satır /sütun sırası kullanılır.

ilk sayı 4, dolayısıyla 4. satıra bakılır, ikinci sayı 5 dolayısıyla 5. sütuna bakılır –> p

üçüncü sayı 6, dolayısıyla 6. satıra bakıyoruz, dördüncü sayı 1 dolayısıyla 1. sütuna bakıyoruz –> o

şeklinde devam edilerek açık metin elde edilir.

• Bu madde kısmen İngilizce Wikipedia "Polybius" maddesi kaynaklıdır. Online: [1] 22 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

• Walbank, Frank W. (1972) Polybius, University of California Press (İngilizce)
• Walbank, Frank W. A Historical Commentary on Polybius, Oxford: Oxford University Press (İngilizce)
  • Cilt. I (1957) Commentary on Books I–VI. (Kitap I-VI tefsirleri)
  • Cilt. II (1967) Commentary on Books VII–XVIII (Kitap VII-XVIII tefsirleri)
  • Cift. III (1979) Commentary on Books XIX–XL (Kitap XIX-XL tefsirleri)

• Filozof.net websitesinde "Polybius Kimdir, Hayatı, Eserleri Hakkında Bilgi" maddesi. Online:[2] 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Perseus.tuftz.edu websitesinde Hopper çevirmenlik ve editörlüğünde "Polybius, Histories" adıyla Polybius'un, Tarihler kitabının İngilizceye çevirisi. Online:[3]^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce)
• Polybius, (İng.çev. Evelyn Shirley Shuckburgh) (2013) The Histories of Polybius 2 Cilt, Project Guttenburg 2 cilt İngilizce edisyonu. Online: Cilt 1 - [4] 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve cilt 2 [5] 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Polybius (İng.çev. W. R. Paton) (1922) "The Histories (Paton translation)" Book I - Book IV, Wikisource websitesi, Online:[6] 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)