Klaros

Klaros, günümüzde İzmir'in Menderes ilçesi sınırlarında bulunan Kolofon antik kentinin kutsal alanı.

Ahmetbeyli (Ales) vadisinin taban düzlüğünde, kuzeyindeki Kolophon'a (Değirmendere) 13 km, güneyindeki Notion'a ise 2 km mesafede yer alır.^[1] Kolofon antik kenti'nin baş tanrısı Apollon için inşa edildiği düşünülür.^[2]

M.Ö 13. yüzyıldan M.S 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte terk edilmesine kadar kehanet (bilicilik) merkezi olarak işlev görmüştür.^[3] Bu kentte yapılan arkeolojik kazılar, kehanet kültünün törensel işleyişini ve mimari yapısını ortaya çıkarmıştır ve bu özelliği ile dünyada tektir.  Kazılarda ortaya çıkarılan kabartma ve heykeller İzmir Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

Klaros kelimesi Luvi dilinde "kıyı" veya "iskele" anlamına gelir. Klaros, kıyıda kurulan bir alan olduğu için bu ismi almıştır.^[2]

Antik çağlarda Anadolu'daki başlıca Apollon kehanet merkezlerinden birisi olan Klaros antik kenti, festivalleri ile ünlüydü. Klaros'da tanrı Apollon onuruna iki bayram kutlanırdı. Birisi, her yıl kutlanan Küçük Klaria Bayramları, diğeri ise beş yılda bir kutlanan Büyük Klaria Bayramları'dır.^[4] Bu bayramlarda kutsal yarışmalar ve kurban törenleri de düzenlenirdi.

Klaros antik kentinde tüm tanrılara çok sayıda hayvan kurban edildiği bilinmektedir. Birçok kentte aynı anda Hekatombaia Bayramları kutlandığı ve tanrıya aynı anda yüz hayvan özellikle de boğa kurban edildiği bilinmekle beraber, Klaros'taki hekatomb (100 adet hayvanın bağlandığı blok) bu hayvan ritüelinin ilk arkeolojik kanıtıdır.^[5]

Klaros'u diğer antik kentlerden ayıran diğer bir özelliğiyse, tapınağının basamakları dahi yazıtlı olan tek kutsal alan olmasıdır.^[5] Dünyanın en eski edebi eser kabul edilen İlyada ve Odysseia eserlerinin ozanı Homeros'un Klaros'lu olduğu düşünülmektedir.  Klaros kutsal alanı arkeolojik kazılarında ortaya çıkarılan Homeros heykeli, bunun güçlü bir delili olarak göstermektedir.^[4]

Klaros'taki merkezde kehanetler, ergenliğe yeni girmiş olan 7 genç kız ve 7 erkeğin dolunay zamanı ay göğe yükseldikten sonra meşale ışığında ellerinde defne yapraklarını sallayarak sunağın ve tapınağın önüne gelmesi ve burada tanrıya ilahiler okuması suretiyle yapılırdı. Tanrıların evi olarak kabul edilen tapınaklara halk girmez, tapınakların girişinde beklerdi.^[3]

Klaros'ta yalnızca kâhinin girebileceği karanlıkta bir salonun içerisinde, suyu kutsal kabul edilen bir kuyudaki suyu içen kâhin, Tanrı'ya sorularını yöneltir ve sorularına vahiy yoluyla cevap alırdı. Bu suyun kehaneti sebebiyle Klaraos'un ünü genişçe bir alana yayılmıştı.^[6]

MÖ 13. yüzyıl sonu ile 12. yüzyıl başlarında bu bölgeye Girit'ten göç eden Akhalar Karyalıların kurmuş olduğu Kolophon kentine yerleşmişlerdir. İlk göçmen grubun oikistesi (önderi, kurucusu) olan Rhaikos, bu yöreye ikinci göçmen dalgası ile Yunanistan'ın Thebai kentinden sürülerek gelen göçmen grubundaki Apollon rahibi Teiresias'ın kızı Manto ile evlenir. İki göçmen grup, ev sahibi gruba karşı güç birliği yapar. Klaros Kehanet Merkezi, Manto tarafından kurulur. Bazı antik dönem yazarları, Klaros'taki kutsal kaynağın, ülkesinden sürülen Manto'nun gözyaşlarından oluştuğunu yazmıştır.^[7]

Klaros'un bir kehanet merkezi olarak ün kazanması, Manto ile Rhaikos'un oğulları ve aynı zamanda Apollo'nun kahini olan Mopsos zamanında olmuştur. Mopsos'la birlikte kehanet verme işinin anneden oğula geçtiği görülmüştür.^[8]

Önceleri sadece kent delegelerinin başvurusuna açık olan Klaros, Büyük İskender'in (V. Alexander) gördüğü bir rüyayı yorumlatmak üzere Klaros'a başvurnası ile kişisel başvuruları da kabul etmeye başlamıştır. Büyük İskender'in, avlanırken bir ara ulu bir çınarın altında uykuya daldığı, rüyasında gördüğü iki Nemesis'in, İskender'den yeni İzmir (Nea Smyrna) kentini uyuduğu tepenin eteklerinde kurmasını istediği; İskender'in Kadifekale'de gördüğü rüyanın anlamını Klaros Antik Kenti'nin Kahinlerine danıştığı ve rüyasının “Kutsal Meles Çayı kenarındaki Pagos Tepesi (Kadifekale) eteklerinde yerleşecek İzmirliler, eskisinden dört kez daha mutlu olacaklardır.” şeklinde yorumlanması üzerine İzmir halkını Bayraklı'dan Kadifekale eteklerine taşıttığı rivayet olunur.^[4] Bu olaydan sonra oldukça ünlenen Klaros, Barbarları da (Yunan olmayan halkları) kabul etmeye başlamıştır ve böylelikle Barbarları kabul eden ilk Apollon kehanet merkezi olmuştur. Merkez, M.S. II. yüzyılda çok ünlenmiş, Kuzey Afrika'dan İngiltere'ye değin başvurular almıştır.

Bir anlatıya göre, Troia Savaşı'nın ünlü kahin'i Kalkhas Klaros'a gelerek Mopsos ile bir yarışmada karşılaşır. Bu yarışmayı kaybeden Kalkhas kahrından ölür. Anlatının bir başka versiyona göre ise burada ölmeyip güneye doğru ilerler ve Perge kentini kurar. Strabon'a göre de Kalkhas Pisidya Bölgesindeki Selge kantinin ktistesleri (kurucu) arasındadır. Klaros'da ilk bilicinin bir kadın olmasına rağmen daha sonraki dönemlerde biliciler her zaman için erkeklerden seçilmişlerdir.

MS 4. yüzyılda Hristiyanlğın yayılması ile birlikte Klaros terkedilmiştir.

Klaros Kutsal Alanı'nda, Apollon'a, kız kardeşi Artemis'e ve anneleri Leto'ya ait anıtsal boyutta (8 m yüksekliğinde) kült heykeller vardır Apollon heykeli oturur durumda, Artemis ve Leto heykelleri ise ayaktadır. Apollon tapınağının 27 m doğusunda 9 x 18.45 m ölçülerinde bir sunak vardır. Tapınak ile sunak arasında kuzey-güney yönünde yerleştirilmiş dört sıra halinde 100 adet hayvan bağlama bloğu bulunmaktadır. Üzerlerinde birer demir halkanın yer aldığı dikdörtgen formlu taş bloklar şimdiye dek bulunmuş olan tek örnektir ve kurban törenleri için yapılan düzenlemelerle ilgili bilgi vermesi açısından büyük önem taşımaktadır.^[7]

Kutsal Alanda ele geçen en eski buluntular Geometrik Döneme kadar gitmektedir. Şu anda alanda Helenistik döneme ait Apollon Tapınağı ve Sunağı, Roma Dönemine ait Artemis Tapınağı ve Sunağı, Propylon (Alana Giriş Binası) ve çeşitli onur anıtları görülebilmektedir.

Klaros Kehanet (Bilicilik) Merkezi'nde çıkarılan eserlerin orijinallerine uygun olarak yapılan kopyaların sergilendiği ve adına mulaj arkeopark denilen bir müze 2010 yılında kurulmuştur. Klaros, mulaj arkeopark konusunda Türkiye'de ilk olma özelliğini taşımaktadır.^[2] 13 eserin mulajının arkeoparkta sergilenmektedir.^[9]