Hemipenis

Hemipenis (Latince tekil hemipenis, çoğul hemipenes < hemi- «yarım» + penis), sürüngenlerin kertenkele ve yılanlardan oluşan pullular denilen sürüngen takımında çift yapılı erkek çiftleşme organı. Sürüngenlerin diğer grupları olan kaplumbağa ve timsahlarda hemipenis bulunmaz, tek yapılı olup penis olarak adlandırılır.

Hemipenis torba biçiminde iki yapıdan oluşur. Sağ ve sol hemipenis olarak adlandırılır. Uyarılmadıkları zaman kloak çıkışının hemen yanında bulunurlar. Bu keselerin her biri spermaların iletimi için bir oyuk taşır. Uyarılma sırasında birçok kasın işleviyle birlikte hemipenis, dışarıya doğru şişirilir. Bu şişme sırasında içlerinde bulundurdukları sinuslara kısmen kan dolarak dikleşmenin etkinliği artırılır. Kavuşma (kopulasyon) sırasında yalnız bir hemipenis, dişinin kloakı içerisine girer. Dış yüzeyi genellikle yivler, kırışıklar ve diken gibi pütürlerle donatılmıştır. Değişik yapılarda olabilir. Yılanlarda silindirik, konik, küremsi, kırışık az ya da çok oluklu ya da tamamen parçalı olabilir. Kertenkelelerde kısa ve küt yapılıdır ya da her biri yine kendi içinde parçalara ayrılmıştır.^[1]

Anadolu'da çiftleşen ya da çiftleşmeye hazırlanan yılanların erekte olmuş hemipenisleri çift yapılarından dolayı halk arasında sıklıkla "ayak" sanılarak "yılanların ayakları var"^[2] inancının oluşmasına sebep olur.

• {Hemipenis resimleri} Urs Utiger, Beat Schätti, and Notker Helfenberger (2005), The Oriental colubrine genus Coelognathus Fitzringer, 1843 and classification of Old and New World racers and rattlesnakes (Reptilia, Squamata, Colubrida, Colubrinae)^{[ölü/kırık bağlantı]}, Russian Journal of Herpetology Vol. 12, No. 1, 2005, pp. 39 – 60