Ernst E. Hirsch

Ernst Eduard Hirsch (20 Ocak 1902; Friedberg (Hessen) – 29 Mart 1985; Königsfeld im Schwarzwald), Yahudi kökenli Alman-Türk hukuk profesörüdür. Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesinde yirmi yıl ders vermiştir. Hirsch, Türk hükûmetine çeşitli konularda danışmanlıklar yapmış ve bazı kanunların hazırlanmasında öncülük etmiştir.

Türk Hukuk Lügati'nin çıkarılmasına katkı sağlamıştır. 1943'te Türk vatandaşlığına geçmiştir. Aldığı yeni nüfus cüzdanına adını “Ernest Hirş” olarak yazdırmıştır. 1945'te doğan oğluna Enver Tandoğan adını vermiştir.^[1]

İlk, orta ve lise öğrenimini Fridberg'de 1920'de tamamladı. Üniversitede hukuk okuyarak lisans öğrenimini 1923'te Giessen Eyalet Üniversitesinde bitirdi. 1924'te aynı üniversitede işletme hukuku alanında doktor unvanı aldı. Bu süreçte çeşitli kurumlarda hâkim olarak çalıştı. 1930'da Frankfurt Hukuk Fakültesinde doçent unvanı alarak burada ders vermeye başladı.^[1]

Almanya'da Mart 1933 yılında Yahudi kökenli olması nedeniyle üniversitedeki görevinden çıkarılması sonrasında aynı yıl Türkiye'ye iltica etti.

Hirsch, bilimsel anlamda, Türk hukukunun her alanında önemli etkinliklerde bulunmuştur. Birçok yasanın düzenleyicisidir. Hirsch, Ticaret yasasının oluşturulmasında çok büyük katkıda bulunmuştur. Özellikle Medeni Kanun ile Ticaret Kanunu arasındaki ikilik bu bilim adamının katkılarıyla giderilmiştir. “Atatürk'ü Koruma Kanunu” nun (1951) hazırlanmasını sağlamıştır. Bu yasa ile sadece, çağdaş Türk Devletinin kurucusu değil, fakat aynı zamanda onun fiziksel anısı olan heykeller de, ceza hukukunun yaptırımlarına bağlanarak korundu. Yine CHP'nin Altı okunun Anayasa'ya girişini de sağlamıştır. Pratik Hukukta Metot isimli eseri hâlâ yeni baskıları yapılan bir hukuk kaynağıdır.

Hirsch, Ankara Hukuk Fakültesi’nin de geliştirilmesi faaliyetlerine davet edilerek 1943’ten itibaren burada çalışmaya başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nde geçirmiş olduğu yıllarını “Anılarım” adlı kitabında “Atatürk’ün Ülkesinde Bir Hukuk Hocası” başlığı altında toplamıştır. Anılarında, Türkiye Cumhuriyeti’nin kendisinin tanık olmadığı ilk on yılı üzerine de değerlendirmeler yapmış bu yılları Türk tarihinin özel bir dönemi olarak ele almıştır. Bu değerlendirmelerinde Türkiye için “Kemalist Türkiye” (La Turquie Kemaliste) adlandırmasını benimsemiştir. Bu konuda Hirsch, Devlet Basın Yayın Genel Müdürlüğü tarafından iki ayda bir Fransızca ve bazen de İngilizce olarak yayımlanan “La Turquie Kemaliste” adlı dergiye atıfta bulunur. Kemalist Türkiye’yi yurt dışında tanıtmak üzere 1934/1935 yılbaşından başlayarak “Dix ans de République” adlı yeni bir derginin yayınına başlanır. Derginin 6. sayısında yer alan başyazının önemli bir bölümüne anılarında yer vermiştir. Başyazıda (Nisan 1935) Kemalist Türkiye’yi anlamak için yabancı ülkelerin şu altı maddeyi kavraması gerektiği vurgulanır:

1. “Kemalist Türkiye, gözlerini ileriye, geleceğe çevirmiş, özgür bir ülkedir.
2. Atatürk, halkı tarafından en çok sevilen, savaş sonrası önderlerden biridir ve bu niteliğiyle, tarihî rolü en sağlam temellere dayanan bir önderdir.
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin hedefi, teokratik bir devlet olmaktan çıkarak, bunun çok ilerisinde bir demokrasi yönetimine kavuşmaktır, dolayısıyla Türk devrimi, mevcut çağdaş tüm büyük hareketlerin içerisinde en ileri olanıdır.
4. Kurtuluş Savaşı dışında, Türk devrimi, acısız ve kan dökülmeksizin başlatılmıştır ve eserini, bugüne kadar, medeniyet çerçevesi dâhilinde sürdürmüştür.
5. Türk devletçiliği, hem sosyal hem de ekonomik açıdan aynı derecede orijinal bir harekettir. Doktrinlerden öğrenilmiş ama doktriner davranışa saplanıp kalınmamıştır.
6. Türk devrimi sayesinde varılan laiklik noktası ve kadın-erkek eşitliği noktası, pek çok ileri toplumlar için bile hâlâ, şu ya da bu ölçüde, uzak hedeflerdir.”

Hirsch, bu yazıda belirtilen ilkelerin kendisine de yol göstericilik yaptığını belirtmekte ve bu ilkeler doğrultusunda ülkede hızlı gelişmeler olduğunu kaydetmektedir.^[1]

Daha sonra Berlin Belediye Başkanı Ernst Reuter tarafından Almanya'ya dönmesi konusunda ikna edildi ve 1953-1955 yılları arasında Berlin Serbest Üniversitesi'nde rektör yardımcılığı yaptı ve sonra rektör seçildi.

Almanya'ya döndükten sonra Alman vatandaşlığına yeniden kabul edildi ve Türk vatandaşlığından geri çekildi, ama ölümüne kadar Türk pasaportunu muhafaza ettiği rivayet edildi.

1933 Mayıs ayı sonunda, Türk Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'nın çalışmaları doğrultusunda, Zürih'te bulunan Prof. H. Malche'ye İstanbul Üniversitesi için hazırlanan bir yeniden yapılandırma ve reform planı sunulmuştur. Hazırlanan bu plana göre, bir dizi yabancı üniversite hocasına iş sunulabileceği ve tek şart olarak da hocaların kendi alanlarında "isim sahibi" yetkili kişiler olmaları belirtilmişti. Prof. H. Malche ile yazıştıktan sonra Prof. Philip Schwartz, yurt dışına göçmüş ya da göçmeye niyetli Alman profesörlerinin listesiyle 1933 yılının temmuz ayında Ankara'da dönemin Millî Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip ve reform planı üzerine çalışan uzmanlar ile görüşmüştür. Bu görüşme sonucunda, Prof. Schwartz'a 30 kürsü ve her bir kürsü için birden fazla Alman bilim insanının adı yazılı olan bir liste verilmiştir. Prof. Schwartz'a bakan tarafından protokolde adı geçen bilim insanlarına teklif götürmesi ve İstanbul Üniversitesi'nden resmi davet yazısının iletilmesi için tam yetki verilmiştir.

Hirsch, Almanya'daki iki işini de yitirdikten sonra, 1 Ekim 1933'te Almanya'dan göç etmek durumunda kalmıştır. O dönemde, Armsterdam Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde 1933/1934 eğitim-öğretim döneminde geçici doçentlik kadrosunda bir iş bulmuştur ve birkaç yıl içerisinde kalıcı olarak hukuk fakültesinde öğretim görevlisi olarak çalışabilecek şartlara da sahiptir. Hirsch, Armsterdam'da Zonneheuvel otelinde kalırken, Prof. Philip Schwartz tarafından telefonla kendisine İstanbul Üniversitesi Ticaret Hukuku Kürsüsü'nün başına geçmesi için teklif yapılmış ve Prof. Hirsch tarafından bu teklif kabul edilmiştir.

1. Ernst E. Hirsch, Aus des Kaisers Zeiten durch die Weimarer Republik in das Land Atatürks. Eine unzeitgemäße Autobiographie. München (J. Schweitzer Verlag) 1982. ISBN 3-88709-027-6
   Türkçesi: Ernst E. Hirsch, Anılarım. (Çeviren:Fatma Suphi) Tübitak Yayınları, 1997 ISBN 9754030677
2. Prof. Dr. Ernest Hirş, Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri. (Uyarlayan: Selçuk Baran Veziroğlu) Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü(Türkiye İş Bankası Vakfı-Hukuk Fakültesi, Cebeci/Ankara) 1949,1996,2001 ISBN 975-537-059-5
3. Prof. Dr. Ernest Hirş, Pratik Hukukta Metot. (Genişletip değiştiretek çeviren Av. Volf Çernis-3.baskı(1977)) Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü(Türkiye İş Bankası A.Ş Vakfı) 1944,1948,1978,1996,2001 ISBN 975-537-078-1
4. Ernst E. Hirsch, Fikri ve Sınai Haklar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınlarından (Ankara AR Basımevi, 1948)