Eczacı (opera)

Eczacı (İtalyanca orijinal adı:Lo speziale),^[1] Joseph Haydn tarafından bestelenmiş üç perdelik opera buffo janrında bir opera eseridir. Librettosu Carlo Goldoni tarafından hazırlanmıştır. Eser, Haydn'in soylu Esterházy ailesinin yanında müzik direktörü olarak çalışmakta iken hazırlanmıştır ve prömiyer sahnelenmesi 1768 sonbaharında bu aileye ait olan özel Esterhazy Sarayı Tiyatrosu, Esterhaza'da^[2] yapılmıştır.

Haydn'ın diğer opera eserleri gibi bu eser de 19. yüzyılda hemen hemen 100 yıl boyunca hiç sahnelenmemiştir. 1899'da ilk kez yeniden sahnelenmiş Haydn'ın tekrar opera alanında ün yapmasına öncülük etmiştir.

Orijinal partisyon notaları iki flüt, iki obua. bir fagot, iki korno, yaylı çalgılar seksiyonu ve "basso continuo" seksiyonu için hazırlanmıştır.

Zaman: 18. yüzyıl ortaları
Mekan: İtalya'da bir eczacı/aktar dükkânı

Eczane sahibi, şifalı ot ve tohumlardan ilaç ve iksir yapan eczacı Sempronio epeyce yaşlı bir kişidir ama yaşına rağmen başında aşk yelleri esmektedir. Vasisi olduğu güzel bir kız olan Grilletta ile evlilik yapmayı planlamaktadır. Ancak bu güzel kıza göz dikmiş ve onunla evlenmek isteyen iki genç erkek daha bulunmaktadır (genç, asil ve zengin bir züppe olan Volpino ve eczacının çırağı olan Mengone). Saf ve sıradan bir delikanlı olan Mengone eczacılıktan ve ilaçlardan hiçbir şey anlamamaktadır ama sevdiği kız Grilletta'nın yakınında olabilmek eczanede çırak olarak çalışmaktadır. Patron Sembronio da aslında eczacılıkla ilgilenen biri değildir ve gününü gazete haberlerini okumakla geçirmektedir. Operanın ilk aryası çırak Mengone'nin ilaç karıştırarken melankolik olarak bu çıraklıktan şikayet etmesi ve patronun kendine hiç eğitim ve destek sağlamayıp gazete okumakla vakit geçirmesinden şikayet etmesiyle oluşmaktadır. Semponio gazeteden başını kaldırıp Rusya'da bir yaygın salgın olduğu haberini açıklar. Diğer bir haber ise bir yaşlı kuzeninin kendinden çok genç olan bir kızla evleneceğidir ve bu haber onun Griletta ile evlenme planları hayalinin gerçekleşebileceğine inanmasına neden olur.

Griletta'da gözü olan zengin genç delikanlı olan Volpino da, Mengone gibi güzel Grilletta'nın kalbini kazanmak için çabalayıp durmaktadır. Bir ilaç alma bahanesiyle eczaneye gelir. Mengone'nin kur yapmak istediği kızda gözünün olduğunu anlayınca Griletta ile yalnız kalmak Mengone'yi dışarı gönderir. Ancak Grilletta Volpino'yu ciddiye almaz, aksine alaya alır. Mengone geri dönünce Volponi dükkândan ayrılır. Mengone döndüğünde Griletta tercihinin onda yana olduğunu açıkça göstermekten çekinmez ve onun elini tutmaya koyulur. Tam bu sırada Sempronio geri döner ve gördükleri karşısında öfkeye kapılsa da tekrar gazeteleri okumaya başlar. Sempronio gözlüklerini bulup gazetedeki bir haritaya bakabilmek nedeniyle odadan ayrılınca Mengone tekrar cesareti bularak Grilletta'ya bir öpücük verir. Tam bu sırada Sempronio döner. Öfkeli bir tavırla flörtü durdurmak için Mengone'yi bir ecza maddesi satın almak için oradan uzaklaştırır, Grilletta'yı da ders çalışması için kendi odasına gönderir.

Mengone'nin vasi kızını öpmesi Sempronio'nın Grilletta ile hemen hiç vakit geçirmeden evlenme planını gerçekleştirmek için daha ciddi faaliyete geçmeye zorlar. Tam bu planı uygulamaya koymaya hazırlanmakta iken Volpino girer ve Osmanlı ülkelerinde savaş ve hastalık çıktığı için en yakın Osmanlı eyaleti paşasının Sultanın yanında çalışmak üzere bir eczacı aradığını Sempronio'ya bildirir. Eğer Paşa'ya vası kızını eş olarak verirse de kendine 10.000 düka altını vadettiğini açıklayıp Sempronio'nun zengin olabileceğini ima eder. Semproni Osmanlı valisini ilk teklifini kabul eder gözükse de Grilletta'yı ona eş olarak verme fikrini reddeder.

Sempronio Griletta ile evlenme planını hemen uygulamaya koyar. Mengone'yi nikâh için bir evlenme senedi hazırlayıp imzalatması için bir noter çağırmaya gönderir. Griletta ise aralarındaki aşk ilişkisinin patronu Sempronio tarafından fark edilmiş olmasından dolayı üzgündür, duygu yüklü acı bir şarkı söylemeye başlar. Bu şarkıyı duyan Sempronio vası kızına kendisiyle evlenmek isteğini açar. Biraz çekingen davranan Mengone'yi kıskandırmak amacıyla Griletta Sempronio'nun kendisine yaptığı evlenme teklifini yalandan kabul eder. Bir noter gelir ve Griletta bunun kıyafet değiştirmiş Volpino olduğunu hemen anlar. Bundan sonra bir diğer noter daha gelir ve kendisinin Mengone tarafından gönderildiğini ve onun kendisini hemen takip edip gelmesi gerektiğini söyler. Bu ikinci sahte noter ise Mengone'nin kendisidir. İki noter de aslında sahte olup yazacakları evlilik sözleşmesine, damat Sempronio yerine kendi isimlerini yazıp zapta geçirmeyi tasarlamışlardır, böyle de yaparlar. İki noter ayrı ayrı Semponio tarafından onlara dikte edilen evlenme kontratına, evlenen erkeğin yani Sempronio´nun ismi yerine, kendi adlarını yazarlar. İş imza atmaya geldiğinde Sempronio bir kontratı alır ve Griletta da diğerinin alır; okurlar ve sahte noterlerin foyaları ortaya çıkar. Noter giysilerini çıkardıkları zaman kim oldukları anlaşılır ve oradan kovulurlar.

Bu sefer Volpino saf ve gösteriş meraklısı Senpronio'ya yeni bir oyun düzenler. Senpronio'ya sözde Osmanlı Sultanı valisi olan Paşa tarafından hazırlanmış olan bir mektup gönderir. Bu sahte mektupta Osmanlı valisi Paşa yanında maiyetiyle birlikte gelip eczacının tüm ilaçlarını yüksek fiyattan satın almak istediği ve kendisine de Sultan'ın Eczacıbaşısı olarak görev verileceği bildirilmektedir.

Çok geçmeden Volpino Osmanlı Valisi Paşa gibi Türk kıyafetleri ve sahte uzun sakal ve bıyıklarıyla yanında kendi gibi Osmanlı Türk kıyafetleri içinde bir maiyeti ile Sempronio'nun eczacı dükkânına gelirler. Ancak bu sahte paşanın Volpino olduğunu Grilletta anlamıştır. Sahte Paşa Semprionio'ya yüksek miktarda altın ödeme teklifi yaparak Griletta'yı da eşi olarak almak istediğini bildirir. Senpronio ecza maddelerini satmayı kabul eder; ama vasi kızı Griletta'nın Türk paşası ile evlenmesini kabul etmez. Bunun üzerine Volpino'nun maiyeti eczanedeki kavanozlar ve seramik kapları kırmaya ecza ve ilaçları yerlere atıp dağıtmaya başlarlar. Sahte paşa da kamasını çekip eczacıyı tehdide başlar. Sempronio çok korkmuştur ve yardım isteyerek bağırır.

Bu sırada Griletta, bir diğer mahiyetle diğer bir Türk paşasını getirir. Bu sahte Paşa ise Mengone'dir. Mengone çok korkmuş olan patronuna yaklaşır ve eğer patron vasi kızının kendisi ile evlenmesini kabul ederse ona yardım edebileceğini bildirir. Çaresiz kalan Senpronio bu teklifi kabul eder. Hemen Grilletta ve Mengone evlenme kontratı belgeleri hazırlanır ve bunlar imzalanır imzalanmaz Grilletta ve Mengone'nin evliliklerini ilan edilir. Griletta birinci sahte paşa üzerine atılarak onun sahte sakal ve bıyıklarını söker alır. Vasi kızla evlenen ikincisi ise oracıkta giysilerini çıkartır. İlk sahte paşanın Volpino; vasi kızla evlenen ikincisinin de Mengone olduğu açığa çıkar. Volpino ve Sempronio başlangıçta öfkeden çılgına dönseler de, kaderin cilvesine boyun eğmek zorunda kalırlar. Volpino ortaya çıkan zayiat için mahkemeye gitmekle tehdit edilince hemen maiyetini arkada bırakarak oradan kaçıp kaybolur. Maiyette gelen sahte Türkler de yeni evlenmiş olan çiftin şerefine kadehlerini kaldırırlar.

Haydn'in bu eseri çok sıcak kahkahalar yaratan bir komedidir. Bir yaşlı eczacı ve üç genç arasında, (vası kız Griletta, fakir ama akıllı çırağı Mengone ve güya kurnaz kendini beğenmiş ve züppe zengin soylu olan Volpino arasında) bir aşk üçlüsü konusunu incelemektedir.

Eczacı operasında Joseph Haydn birçok bakımdan kendinden sonra besteciliğe başlayan Mozart'a öncüllük yapmaktadır. Eser çırak Mengone'nin işinden şikayet eden aryası ile başlar ve Mozart'ın Don Giovanni operasındaki uşak Leporello'nun giriş aryası buna çok benzemektedir. Bir erkek olmasına rağmen Volpino rolü bir soprano rolü olup erkek elbisesi giymiş olan bir kadın şarkıcı tarafından oynanır ve bu Mozart'ın Figaro'nun Düğünü operasında bulunan Cherubino rolünü hatırlatmaktadır. Genç aşıkların kılık değiştirmeleri Mozart'ın Cosi fan tutte operasını anımsatmaktadır. Üçüncü perde'de ise sahte Osmanlı Paşa'sı ve Türk giysileri içindeki maiyetinin şarkıları ise 17. ve 18. yüzyılda Avrupalı bestecilerin, bu arada Mozart'ın da katıldığı, "Alla Turca" müzik besteleme modasına uymaktadır.

• Stanford.edu websitesinde Haydn Operaları sayfaları Online:Stanford websitesinde Haydn Operaları sayfaları 28 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• YouTube websitesinde Leo Speziale operasinin Andreae şefliğinde "Radiotelevisione Svezzeria Italiana Orkestrası" temsilinin tümünün video kaydı Online:[1]