28-29 Nisan Olayları

28-29 Nisan Olayları, Demokrat Parti (DP) tarafından hazırlanan ve 27 Nisan 1960 tarihinde Mecliste büyük çoğunlukla kabul edilen Tahkikat Komisyonu'nu protesto etmek amacıyla 28 Nisan 1960'da İstanbul, 29 Nisan 1960'da ise Ankara'da üniversite öğrencileri tarafından yapılan üniversitelerde öğretim görevlisi olarak çalışan akademisyenlerin de desteklediği gösteriler. Polislerin olaya müdahale etmesiyle 2 öğrenci polis ateşi sonrası ölmüş, 100 civarı öğrenci yaralanmış, aralarında İstanbul Üniversitesi rektörü Sıddık Sami Onar da olmak üzere akademisyenler polis tarafından tartaklanmıştır. İstanbul'da emniyet güçleri ve vali; öğrencileri dağıtmak için takviye maksadıyla ordu birliklerini çağırmış, fakat askerlerle öğrenciler arasında arbede çıkmamış, bölgeye gelen askerler öğrencilere müdahale etmemiştir. Hatta, polisin gözaltına alıp askere teslim ettiği öğrenciler, askerler tarafından serbest bırakılmıştır.^[1][2][3] Gösterilerden yaklaşık bir ay sonra, Millî Birlik Komitesi emir komuta zinciri dışında gerçekleştirdiği askeri müdahale ile DP iktidarını devirmiştir.^[1][2][3]

Demokrat Parti'nin 1959 yılı sonrası izlediği politikalar ekonomik ve siyasi olarak sıkıntılar yaratmaya başladı. Ortaya çıkan bu sıkıntılar ve yapısal bozulmalar; siyasi liderler ve askeri hiyerarşi arasında yeni sorunlar ortaya çıkarttı, üniversite öğrencileri ve aydın çevreleri de rahatsız etti. Bu rahatsızlık ve sorunların yaşandığı sıralarda, 27 Nisan 1960 tarihinde, Adnan Menderes'in yönetimindeki Demokrat Parti; Tahkikat Komisyonu'nu yasalaştırmak için oylama yaptırmaya karar verdi. Demokrat Parti içindeki çeşitli milletvekillerinin ve CHP milletvekillerinin red oyu vermesine rağmen, yapılan oylama sonucu Tahkikat Komisyonu kanunu 28 Nisan 1960'da kanunlaştı. Kanunun yasalaşması ile gergin olan siyasi atmosfer daha da çok gerildi, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde bulunan iktidar karşıtı olan alt rütbeli subayların oluşturduğu Milli Birlik Komitesi darbe yapma konusunda daha kararlı hale geldi, üniversite öğrencileri ise mevcut iktidarın çıkarttığı ''baskıcı'' kanunlara karşı protesto gösterilerini arttırdı.^{[1][2][3][4][5]}

28 Nisan 1960'ta, Demokrat Parti iktidarının baskıcı uygulamalarını ve Tahkikat Komisyonu'nu protesto etmek amacıyla, üniversite öğrencileri İstanbul Üniversitesi'nin merkez binasında toplandı. Toplanan öğrenciler “Kahrolsun diktatörler!”, “Hürriyet isteriz!” sloganları atmaktaydı. Bunun üzerine, emniyet güçleri protesto yapan öğrencileri çembere aldı ve öğrencileri dağıtmak için ateş açtı. Açılan ateş sonucu İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz vurularak öldü.^[6] Bölgede bulunan diğer öğrenciler de polis tarafından dövüldü, arabalarla yerlerde sürüklendi.^[7] Olaylara müdahale etmek isteyen akademisyenler ve polislerden kampüsü terk etmesini isteyen İstanbul Üniversitesi rektörü Onar, polisler tarafından tartaklandı. Üniversitenin bahçesinde başlayan olaylar Beyazıt Meydanı'na da yayıldı. Polis ve öğrenciler arasındaki kargaşanın çığırından çıkmasıyla, takviye amaçlı olarak ordu birlikleri meydana çağrıldı. Askerleri gören öğrenciler ''Türk ordusu çok yaşa'', ''ordu ile beraberiz'' sloganları atmaya başladı. Bunun üzerine askerler ve bölgede bulunan öğrenciler birbirleriyle sarıldı, asker ve öğrenciler arasında arbede yaşanmadı. Hatta; polisler tarafından tutuklanıp, Davut Paşa Kışlası'na götürülmek üzere askerlere verilen üniversite öğrencileri, askerler tarafından kışlaya götürülmeden serbest bırakılmıştır. Sadece 40 öğrenci kışlaya götürülmüş, onlarla da kışlada bulunan askerler futbol maçı yapmıştır. 28 Nisan günü yaşananlar, Kanlı Perşembe olarak da adlandırılmaktadır. Yaşanan olaylar nedeniyle, İstanbul Üniversitesi 15 gün boyunca kapatıldı. İstanbul'da gece sokağa çıkmak yasaklandı, sıkıyönetim ilan edildi, gazetelere de yayın yasağı getirildi. Ertesi gün, 29 Nisan'da, öğrenciler protestolarına devam ettiler. 30 Nisan günü Sultanahmet Meydanı'nda toplananlar arasında bulunan İstanbul Erkek Lisesi öğrencisi Nedim Özpolat adlı öğrenci polis ateşi sonrası öldü.^[1][4][5]

İstanbul'da 28 Nisan'da başlayan protestolar, 29 Nisan'da Ankara'ya da yansıdı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğrenciler tarafında iktidar aleyhine protestolar yapıldı. Öğrenciler ve polis kuvvetleri arasında arbede çıktı. Güvenlik güçleri Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde bulunan öğrencilere ateş açtı ve yaşananlar sebebiyle Ankara'da da sıkıyönetim ilan edildi.^[1][2][5]

Bu olaylardan tam bir hafta sonra, Ankara Kızılay'da ilk Türk sivil itaatsizlik eylemi olan 555K protestoları gerçekleşmiştir.^[8]

28-29 Nisan Olayları, o güne kadar görülen en önemli ve en büyük öğrenci protestosudur. Olaylarda yaşananlar, 27 Mayıs Darbesi'nin erkene alınmasında etkili olmuştur.^[2][3][9]