แป็นเช็นลามะที่ 10 เชอกยี แกยแช็น

โลซัง ชินแล ลวินชุบ เชอกยี แกยแช็น ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན
แป็นเช็นลามะที่ 10
แป็นเช็นลามะเมื่อประมาณปี 1955
แป็นเช็นลามะที่ 10
ครองราชย์	3 มิถุนายน 1949 – 28 มกราคม 1989
ก่อนหน้า	ทุบแต็น เชอกยี ญีมา
ถัดไป	เกตวิน เชอกยี ญีมา
ประสูติ	19 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1938(1938-02-19) เทศมณฑลซุนฮวา มณฑลชิงไห่ สาธารณรัฐจีน Gönbo Cêdän
สวรรคต	28 มกราคม ค.ศ. 1989(1989-01-28) (50 ปี) ชีกัตเจ เขตปกครองตนเองทิเบต สาธารณรัฐประชาชนจีน
ฝังพระศพ	อารามตาชีลุงโป ชีกัตเจ
คู่อภิเษก	Li Jie
พระราชบุตร	Yabshi Pan Rinzinwangmo
พระราชบิดา	Gonpo Tseten
พระราชมารดา	Sonam Drolma
ศาสนา	ศาสนาพุทธแบบทิเบต
ลายพระอภิไธย

โลซัง ชินแล ลวินชุบ เชอกยี แกยแช็น (19 กุมภาพันธ์ 1938 – 28 มกราคม 1989) เป็นแป็นเช็นลามะที่สิบ แห่งสำนักเกอลุกในศาสนาพุทธแบบทิเบต ถือว่าเป็นรูปมนุษย์รูปหนึ่งของพระอมิตาภพุทธเจ้า และเป็นเจ้าอาวาสรูปที่สิบหกของอารามตาชิลฮุงโป^[1]

ท่านเข้ารับสถาปนาตำแหน่งแป็นเช็นลามะในปี 1949 เมื่ออายุ 12 ปีตามระบบนับแบบทิเบต ที่อารามกุมปุม ในพิธีดังกล่าวมี กวาน จียู ประธานคณะกรรมการกิจการมองโกเลียและทิเบต และผู้ว่าการมณฑลชิงไห่ของก๊กมินตั๋ง มู ปูฟาง^[2] ในขณะที่ทะไลลามะรับรองสถานะเป็นแป็นเช็นลามะอย่างเป็นทางการในไม่กี่ปีให้หลัง^[3]

ในระหว่างสงครามกลางเมืองจีน พรรคก๊กมินตั๋ง ผู้นำสาธารณรัฐจีน ทำการวางแผนให้เขตคัมปาทั้ฝสามของทิเบตทำการต้านทานพวกคอมมิวนิสต์ด้วยความช่วยเหลือชองแป็นเช็นลามะ^[4]

เมื่อรัฐบาลทางลาซาปฏิเสธอาณาเขตที่ตามธรรมเนียมแล้วเป็นของแป็นเช็นลามะปกครองแก่เชอกยี แกยแช็น เขาได้ร้องขอต่อ มา ปูฟาง ผู้ว่าการมณฑลชิงไห่ของก๊กมินตั๋ง ให้ช่วยนำกองทำรบกับทิเบตในปี 1949^[5] มาพยายามโน้มน้าวให้แป็นเช็นลามะเดินทางมากับรัฐบาลของก๊กมินตั๋งไปยังไต้หวันเมื่อคราวก๊กมินตั๋งเพลี่ยงพล้ำแก่คอมมิวนิสต์ กระนั้น แป็นเช็นลามะประกาศตนว่าสนับสนุนรัฐบาลคอมมิวนิสต์ของสาธารณรัฐประชาชนจีนแทน^[6][7]

แป็นเช็นลามะแสดงท่าทีประกาศตนสนับสนุนรัฐบาลคอมมิวนิสต์จีน รวมถึงสนับสนุนการผนวกทิเบตเข้ากับจีน ตลอดจนนโยบายปฏิรูปต่าง ๆ ของพรรคคอมมิวนิสต์จีนที่จะนำมาใช้ในทิเบต^[3] วิทยุปักกิ่งออกอากาศคำกล่าวของลามะที่เรียกร้องให้จีนเข้ามาปลดแอกทิเบต ซึ่งนำไปสู่ความกดดันต่อรัฐบาลที่ลาซาในการเข้าเจรจากับจีน แป็นเช็นลามะสนับสนุนแนวคิดการปฏิรูปทางสังคมและการเสริมสร้างความมั่นคงทางการเมืองในทิเบตผ่านการรวมทิเบตเข้ากับสาธารณรัฐประชาชนจีนของพรรคคอมมิวนิสต์จีน ทิเบตในเวลานั้นเต็มไปด้วยความไม่มั่นคงทางการเมืองและปัญหาทางสังคมต่าง ๆ

ในเดือนกันยายน 1954 ทะไลลามะและแป็นเช็นลามะเดินทางพร้อมกันไปยังปักกิ่งเพื่อเข้าร่วมการประชุมประชาชนแห่งชาติครั้งแรก รวมถึงเข้าพบเหมา เจ๋อตง^[8][9] ต่อมาท่านได้รับเลือกตั้งเป็นคณะกรรมการถาวรของสภาประชาชนแห่งชาติ และในปลายปี 1954 เป็นรองประธานคณะกรรมการการประชุมปรึกษาหารือทางการเมืองของประชาชนจีน^[10] ในปี 1959 ท่านได้รับตำแหน่งประธานคณะกรรมการเตรียมเขตปกครองตนเองทิเบตจากรัฐบาลจีน^[11]

หลังเดินทางเยี่ยมทั่วทิเบตในปี 1962 แป็นเช็นลามะได้เขียนเอกสารส่งให้แก่นายกรัฐมนตรีโจว เอินไหล ประณามนโยบายและการกระทำอันละเมิดของสาธารณรัฐประชาชนจีนในทิเบต เอกสารดังกล่าวต่อมาเป็นที่รู้จักในชื่อคำร้อง 70,000 ตัวอักษร^[12][13] ถือเป็น "การโจมตีที่ละเอียดและมีข้อมูลมากที่สุดต่อนโยบายของจีนในทิเบตที่เคยเขียนขึ้น"^[14]

ในปี 1964 เขาถูกประณามและทำให้เสื่อมเสียในการประชุมโปลิตบูโร ถูกนำออกจากทุกตำแหน่งของรัฐ ถูกประกาศให้เป็นศัตรูของประชาชนทิเบต ถูกริบบันทึกความฝันซึ่งต่อมาถูกนำมาใช้ต่อต้านท่าน^[15] ก่อนจะถูกจับกุม ขณะอายุได้ 26 ปี^[16] ท่านได้รับการปล่อยตัวในปี 1977 แต่ถูกกักขังในบ้านที่ปักกิ่งจนถึงปี 1982^[17]

ในปี 1978 ท่านลาสิกขาบวชและละทิ้งสมณศักดิ์ทั้งหมด เดินทางไปทั่วประเทศจีนและหาภรรยาเพื่อสร้างครอบครัว^[18] เขาเริ่มคบหากับ ลี เจีย (Li Jie) หลานสาวของนายพลตง ชีวู ของกองทัพ PLA ที่นำการรบในสงครามเกาหลี ในเวลานั้นเธอเป็นนักศึกษาแพทย์ที่มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ทหารที่สี่ในซีอาน ภรรยาของเติ้ง เสี่ยวผิง และภรรยาหม้ายของโจว เอินไหล เห็นคุณค่าเชิงสัญลักษณ์ของการแต่งงานระหว่างพระลามะทิเบตกับสตรีชาวฮั่น พวกเขาจึงเข้าไปแทรกแซงเพื่อจัดพิธีแต่งงานที่ยิ่งใหญ่ให้กับทั้งคู่ด้วยตนเองที่โถงประชาชนในปี 1979^[19]

ในวันที่ 23 มกราคม 1989 เขากล่าวสุนทรพจน์ในลาซา ระบุว่า "ตั้งแต่มีการปลดแอกทิเบต การพัฒนานั้นมีขึ้นอย่างแน่นอน แต่ราคาที่ต้องจ่ายเพื่อการพัฒนานี้กลับมากกว่าผลสืบเนื่องอื่นที่ตามมา"^[20][21] รวมถึงวิจารณ์ความเกินพอของการปฏิวัติทางวัฒนธรรมในทิเบต และเชิดชูนโยบายปฏิรูปและเปิดประเทศในทศวรรษ 1980

ห้าวันให้หลังจากการกล่าวสุนทรพจน์ ในวันที่ 28 มกราคม 1989 เขาเสียชีวิตในชีกัตเจ สิริอายุ 50 ปี^[22] ทางการให้สาเหตุการเสียชีวิตว่าาจากหัวใจล้มเหลวฉับพลัน กระนั้นชาวทิเบตบางส่วนเชื่อว่าการเสียชีวิตนี้ไม่ได้เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ^[20] ทะไลลามะและอีกหลายคนเชื่อว่าเขาถูกเจ้าหน้าที่การแพทย์ส่วนตัววางยาพิษ^[19]

ในเดือนสิงหาคม 1993 ได้ย้ายร่างไปยังอารามตาชีลุงโป โดยไว้ร่างในโลงศพที่ทำมาจากไม้จันทน์และไว้ในสถูปของอาราม^[23]

ในปี 2011 ยวน ฮงปิง ประกาศว่า ฮู จินเตา ซึ่งในตอนนั้นดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์ในทิเบต เป็นผู้อยู่เบื้องหลังการลอบสังหาร^[24]