หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์)

รองอำมาตย์เอก ศาสตราจารย์ หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์) เป็นบุคคลสำคัญทางด้านโบราณคดีและประวัติศาสตร์ศิลปะ เข้าทำงานในหอพระสมุดสำหรับพระนคร ภัณฑารักษ์ประจำพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร และดำรงตำแหน่งคณบดีคนแรกของคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์) เกิดเมื่อวันที่ 2 ธันวาคม พ.ศ. 2440 ที่บ้านปลายคลองใหม่ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เป็นบุตรของนายกลั่น กับนางปาด เมื่ออายุ 8 ปี บิดาได้พาไปฝากเป็นศิษย์กับพระอาจารย์เชย เจ้าคณะตะวันออก รองเจ้าอาวาสวัดท่าข้าม โดยได้ศึกษาอักขระสมัย หนังสือขอม และอ่านหนังสือพระมาลัย เป็นเวลา 3 ปี จากนั้นศึกษากับพระอาจารย์แหวน วัดบางช้างเหนือ จนถึง พ.ศ. 2452 พระอาจารย์แหวนได้นำไปฝากท่านพระครูสังฆกิจจารักษ์ (จืด) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร อยู่ที่คณะ 10 หลังจากนั้นได้บรรพชาเป็นสามเณร และได้เข้าเรียนบาลีไวยากรณ์ในมหาธาตุวิทยาลัย และได้สอบบาลีสนามหลวงเมื่อ พ.ศ. 2458 ได้เปรียญธรรม 3 ประโยค ต่อมาเป็นครูในโรงเรียนบาลีไวยากรณ์รุ่นแรก และเป็นครูสอนบาลีไวยากรณ์ที่วัดทองนพคุณ เมื่อ พ.ศ. 2461 จนกระทั่งได้ลาสิกขาบทในปี พ.ศ. 2465

ท่านได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กเรือนนอกกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้เข้าทำงานในหอพระสมุดแผนกต่างประเทศตั้งแต่ พ.ศ. 2466 ต่อมาได้รับบรรจุในตำแหน่งรองบรรณารักษ์หอพระสมุดสำหรับพระนคร พ.ศ. 2467 ได้มีคำสั่งแต่งตั้งให้เป็นผู้ช่วยของศาสตราจารย์ยอร์ช เซเดส์ ในการตรวจพระราชพงศาวดารและจดหมายเหตุต่าง ๆ ทั้งภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ได้ย้ายจากตำแหน่งหน้าที่เดิมในหอสมุดสำหรับพระนครมาอยู่ประจำทำการที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร^[1] จากนั้นดำรงตำแหน่งคณบดีคนแรกของคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร^[2] ระหว่าง พ.ศ. 2498–2504

การศึกษาของหลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ทางด้านโบราณคดีและประวัติศาสตร์ศิลปะ ได้จำแนกรูปแบบศิลปวัตถุตามฝีมือช่างและการลำดับอายุโดยเรียงลำดับเวลาจากราชวงศ์ที่เรืองอำนาจ ซึ่งเป็นลำดับเวลาตามแบบพงศาวดารไทย ต่อมาได้กลายเป็นมาตรฐานในการลำดับยุคสมัยในงานโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ของไทยในเวลาต่อมา^[3]

หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ถึงแก่อนิจกรรมด้วยโรคหัวใจวาย ณ บ้านบุรีภัณฑ์ ตำบลนครชัยศรี อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เมื่อวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2529 รวมอายุได้ 88 ปี^[4]

หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์) มีผลงานวิชาการด้านโบราณคดีและประวัติศาสตร์ เช่น^[5]

• ตำราฟ้อนรำของอินเดีย
• เรื่องโบราณคดี
• The Royal Monasteries And Their Significance เขียนร่วมกับ A.B. Griswold กรมศิลปากร^[6]
• พระพุทธรูปสมัยต่างๆในประเทศไทย^[7]
• โบราณวัตถุสถานในสยาม จำนวน 3 เล่ม

• มิชชันนารีอเมริกันมาประเทศไทย ใน ประชุมพงศาวดารภาคที่ 31
• แปลศิลาจารึกหลักที่ 12 จารึกที่รอยพระพุทธบาทอยู่ที่วัดบวรนิเวศฯ ในหนังสือประชุมศิลาจารึกสุโขทัยเล่ม 1 ของศ.ยอร์ช เซเดส์
• เกวียน^[8]
• บทความวิจารณ์ เรื่อง พระพุทธรูปศิลาในวิหารน้อย^[9] วัดหน้าพระเมรุ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• พระพุทธรูปสมัยสุโขทัย
• ปราสาทหินพิมาย^[10]
• เราเคารพพระพุทธรูปอย่างไร
• ความรู้ด้านโบราณคดี วารสารตำรวจ
• พระพิฆเนศร ฉบับแปล (Hindu Mythology) ในวารสารไทยเขษม
• ตำนานพระพิมพ์ในสยาม ฉบับแปลจาก ศ.ยอร์ช เซเดส์ ในวารสาร Journal Of Siam Society
• Sculpture Of Peninsular Siam In The Ayuthya Period ในวารสาร The Siam Society Journal Vol. II (1929–1953)
• สังคโลกไทย
• แท่นท้าววิกรม แ��ลจากเรื่อง The Throne Of 32 Puppets พราหมณ์กุปปุสวามิอารย
• The Images Of The Buddha (พ.ศ. 2496)
• เที่ยวพระนครศรีอยุธยา
• เที่ยวเมืองพิมาย
• สำรวจโบราณสถาน
• การพิพิธภัณฑ์หัวเมือง
• รูปพระมหายาน
• พระพุทธศาสนาในประเทศไทย
• พระพุทธบาทเมืองสระบุรี
• ศิลปวัตถุในพิพิธภัณฑ์สถานพระนคร
• รอยพระพุทธบาท
• พระมหาธาตุไชยา
• พระพุทธสิหิงค์กับวิจารณ์
• พระพุทธชินราชทางโบราณคดี
• เงินตราสยาม
• ตำนานพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
• พระสถูป และพระธรรมจักร ในจดหมายเหตุของราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2479 เล่ม 2 ตอน 1
• กถา - กุสุมะ - มัญชรี

• พ.ศ. 2470 – รองอำมาตย์ตรี ป่วน อินทุวงศ์
• พ.ศ. 2471 – รองอำมาตย์ตรี ขุนบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์)
• พ.ศ. 2471 – รองอำมาตย์ตรี หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์)
• พ.ศ. 2472 – รองอำมาตย์โท หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์)
• พ.ศ. 2474 – รองอำมาตย์เอก หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ (ป่วน อินทุวงศ์)

ศาสตราจารย์ หลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดตระกูลต่างๆ ดังนี้^[5]

• พ.ศ. 2505 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)^[11]
• พ.ศ. 2497 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)^[12]
• พ.ศ. 2502 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ต.จ.ว.)^[13]
• พ.ศ. 2492 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)^[14]
• พ.ศ. 2494 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)

เชิงอรรถ