Utegemezi Madeni

Utegemezi Madeni ni nadharia inayoelezea kwa nini mataifa mengine ni tajiri na mengine ni maskini. Zamani, ukoloni uliidhuru nchi zilizokoloniwa kwa sababu uliwazuia kujenga uchumi wao. Sasa, nchi maskini zinatoa wafanyakazi wa bei rahisi na malighafi kwa nchi tajiri. Nchi tajiri zinauza bidhaa zilizotengenezwa kwa nchi maskini kwa bei ya juu. Hii inafanya nchi maskini zitegemee nchi tajiri ili kukuza uchumi wao. Pia, inaunda uhusiano wa kiuchumi usio sawa (Oyetunde)

Nadharia ya Utegemezi ilianza kutumika kuelewa kwa nini Amerika Kusini haikuwa na uchumi wenye nguvu kama Marekani na Ulaya. Wataalamu Paul Prebisch na Hans Singer walisema kwamba Amerika Kusini ilikuwa masikini kwa sababu iliuza malighafi tu. Walisema kwamba hii ilitokea kwa sababu nchi za Amerika Kusini na Afrika ziliwekwa kama vibaraka katika mfumo wa kibepari. Katika mfumo huu, nchi za Magharibi zilitaka kuziweka nchi hizi chini ya udhibiti wao; kwa hivyo, waliunda mifumo inayosababisha utegemezi wa kimataifa (Oyetunde)

Tunapozungumzia utegemezi wa madeni, ni muhimu pia kuzungumzia nadharia ya unyonyaji mamboleo, kwa sababu dhana hizi mbili zimeunganishwa sana.

Ukoloni Mamboleo lilitajwa kwa mara ya kwanza katika kitabu cha Jean-Paul Sartre, "Colonialism and Neocolonialism" (1964). Katika kitabu hiki, Sartre alisema kwamba Ufaransa inapaswa kuacha kujihusisha na makoloni yake ya zamani na kuondoa sera zinazojaribu kudhibiti serikali na jamii ya Algeria. Hata hivyo, wazo la ukoloni mamboleo lilipata umaarufu zaidi wakati wa Mikutano ya Watu Wote wa Afrika (AAPC). Katika mikutano hii, vikundi vya kisiasa kutoka nchi za Afrika zilizokuwa chini ya utawala wa kikoloni vilifanya mikutano mwishoni mwa miaka ya 1950 na mwanzoni mwa miaka ya 1960 huko Accra, Ghana. Hapa, wasomi walitoa ufafanuzi wa kwanza wa neocolonialism: Ilielezewa kama "kuendelea kwa makusudi kwa mfumo wa kikoloni katika nchi huru za Afrika, kwa kuzigeuza nchi hizi kuwa wahanga wa aina za kisiasa, kiakili, kiuchumi, kijamii, kijeshi na kiufundi za utawala unaofanywa kupitia njia zisizo za moja kwa moja na za hila ambazo hazijumuishi vurugu za moja kwa moja."

Baadaye, Kwame Nkrumah, katika kitabu chake "Neo-colonialism: The Last Stage of Imperialism" (1965), alitoa maana ya neno hilo kwa kuelezea jinsi Ukoloni Mamboleo unavyoathiri Afrika ya kisasa, jinsi unavyofanya kazi, na jinsi ulivyoanza duniani (Afisi).

Katika mfumo wa ukoloni mamboleo, viongozi wa zamani wa kikoloni hujaribu kuunda hali katika nchi iliyokuwa koloni ambayo huongeza ubepari, utandawazi wa kiliberali, na utawala wa kitamaduni. Mataifa ya kikoloni hufanya mambo haya ili kuyafanya makoloni ya zamani kuwa tegemezi kiuchumi na kudhibiti siasa na jamii ya makoloni ya zamani. Kwa kawaida, ukoloni mamboleo huchukua mfumo wa ushawishi wa kisiasa au kiuchumi usio wa moja kwa moja katika nchi zilizokuwa makoloni. Sera zote, juhudi za kidiplomasia, na mikataba ya kibiashara ambayo huchangia kuunda utegemezi kwa nchi mpya huru vinaweza kujumuishwa katika dhana ya ukoloni mamboleo. Kimsingi, ukoloni mamboleo, hutokea wakati nchi inaaminika kuwa na uhuru kamili, lakini nchi nyingine inadhibiti sehemu kubwa ya uhuru wa nchi hiyo (Afisi).

Vikundi vingi tofauti vimetuhumiwa kwa kuunda ukoloni mamboleo, barani Afrika. Mashirika mawili, Benki ya Dunia na Shirika la Fedha la Kimataifa, yametoa mikopo mikubwa kwa Afrika kwa masharti magumu, ambayo hufanya iwe vigumu kwa nchi za Afrika kulipa mikopo hiyo (Nyikal, 4). Hivi sasa, nchi za Afrika zinatumia sehemu kubwa ya mapato yao ya kila mwaka, ambayo yangeweza kutumika kwa mambo mengine kama vile kuendeleza miundombinu. Kwa sasa, isipokuwa Afrika Kaskazini, nchi zingine zote za Afrika kwa pamoja zinadaiwa zaidi ya wanachozalisha. Madeni yanaweza pia kuwa na matokeo mabaya sana kwa uchumi kwa ujumla. Kwa mfano, uwekezaji wa kigeni umepungua barani Afrika tangu miaka ya 1970 kwa sababu ya utegemezi wa madeni (Nyikal, 6). Hii inaunda jambo linalofanana na ubeberu ambapo nchi za Afrika zinashikiliwa mateka na mataifa ya Ulaya. Badala ya kuboresha jamii zao, lazima watumikie mataifa mengine kila wakati kwa sababu ya sera zisizo za haki.

Leo, China imejihusisha sana na uchumi wa nchi za Afrika. China kwa sasa inafadhili zaidi ya miradi 3,000 ya miundombinu barani Afrika ambayo inagharimu zaidi ya dola bilioni 86. China inaonekana kama mshirika bora wa kibiashara kuliko nchi za Magharibi kwa sababu nyingi. Kwanza, China haina historia ya ubeberu na utumwa kama nchi za Magharibi. Pia, China inatoa masharti mazuri ya ulipaji wa madeni. Hata hivyo, baadhi ya watu wanadai kwamba ushawishi wa China ni mbaya katika kanda hiyo kwa sababu mikopo inaweza kuambatana na majaribio ya kutumia ushawishi wa kisiasa katika kanda hiyo (Were, 8).

• Oyetunde, Olusola Samuel. “Is Dependency Theory Relevant in the Twenty-First Century?” E-International Relations, 17 Aug. 2022, www.e-ir.info/2022/08/17/is-dependency-theory-relevant-in-the-twenty-first-century/. Accessed 12 Dec. 2024.

Afisi, Oseni Taiwo. "Neocolonialism." Internet Encyclopedia of Philosophy, iep.utm.edu/neocolon/. Accessed 21 Nov. 2024.

• WERE, ANZETSE. DEBT TRAP?: CHINESE LOANS AND AFRICAʼS DEVELOPMENT OPTIONS. South African Institute of International Affairs, 2018. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/resrep25988. Accessed 21 Nov. 2024.
• "Neo-Colonialism in Africa: The Economic Crisis in Africa and the Propagation of the Status Quo by the World Bank/IMF and WTO." Stanford University, web.stanford.edu/class/e297a/Neo-Colonialism%20in%20Africa.pdf.Accessed 21 Nov. 2024.

Makala hii kuhusu mambo ya uchumi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Utegemezi Madeni kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.