Tumačenje ugovora

Ukoliko sadržina određene norme u ugovoru postane sporna među stranama ugovornicama, javlja se potreba da se njeno značenje razjasni, tj. da dođe do tumačenja ugovora. Ovo znači da ukoliko među stranama postoji saglasnost, makar je oznaka predmeta u ugovoru pogrešna, nema mesta tumačenju (falsa demonstratio non nocet). Ukoliko odredbe ugovora nisu nejasne, primenjuju se onako kako glase (tako je i po članu 99. ZOO).

Tumačenje ugovora uvek ide u pravcu očuvanja ugovora. Dalje, cilj tumačenja nije da se utvrdi da li uopšte postoji izjavljena volja (to mora biti nesporno) nego smisao normi koje su ugovorom propisane.

Tumačenje može biti sudsko ili vansudsko. U prvom slučaju tumačenje vrši sud ili neki drugi državni organ pred kojim se vodi spor, a u drugom slučaju je to tumačenje povereno trećem licu izvan državnih organa, po volji ugovornika. Ukoliko sporazumom o tumačenju nije drugačije utvrđeno, ugovornici ne mogu pokrenuti spor pred sudom ili drugim državnim organom dok prethodno ne pribave tumačenje ugovora dato od trećeg lica, osim ako ono odbije da ga protumači (u tom smislu je i član 102. ZOO).

Osnovno pitanje koje se postavlja kod tumačenja je da li utvrđivati stvarnu, zajedničku volju ugovornika ili objektivno, normativno značenje njihove izjave.

Ono što je nesporno je da ne treba doslovno tumačiti upotrebljene izraze, već utvrđivati zajedničku nameru ugovornika (član 99. ZOO). Tumačenje koje insistira na stvarnoj volji strana ugovornica, a upotrebljene izraze stavlja u drugi plan naziva se subjektivno tumačenje.

U praksi se pokazalo da kriterijum subjektivnog tumačenja nije dovoljan, jer ako bi se u svakom slučaju dopustilo neograničeno dokazivanje onoga što su strane ugovornice stvarno htele bila bi ugrožena pravna sigurnost. Zbog toga je prihvaćen i kriterijum objektivnog tumačenja, koji zahteva da se ugovor tumači na onaj način na koji bi ga tumačili razumni i korektni ljudi, koji nemaju direktnog interesa u ugovoru. Sadržina izjave dakle tumači se kao ono što se trebalo i moralo razumeti iz upotrebljenih izraza. To sprečava da se subjektivnim tumačenjem ide u korist jedne ili druge strane.

Posebno su za tumačenje bitna načela savesnosti i poštenja, postupanja u skladu sa dobrim poslovnim običajima kao i sva druga ograničenja slobode ugovaranja.

Za tumačenje ugovora važe još izvesna posebna pravila, među kojima su najvažnija sledeća:

• pri tumačenju bi trebalo stalno imati u vidu celinu ugovora, i zato pojedine njegove odredbe dovesti u međusobnu logičku vezu
• tumač mora uvek polaziti od pretpostavke da u ugovoru nema protivrečnosti i da u njemu ništa nije kazano suvišno
• ako se odredbe ugovora sastoje iz reči koje mogu imati uže i šire značenje, a pouzdano se ne zna koje su značenje strane imale u vidu, merodavnim treba smatrati uže značenje
• u slučaju kada je jedna strana unapred spremila tekst ugovora, nejasne odredbe treba tumačiti u korist druge strane
• nejasne odredbe u dobročinim ugovorima treba tumačiti u smislu koji je povoljniji po dužnika, a u teretnim - u smislu kojim se ostvaruje pravičan odnos uzajamnih davanja
• za tumačenje neodređenih izraza, ukoliko je nemoguće utvrditi koji su im značaj ugovornici pridavali, u nekim slučajevima su merodavna pravila tumačenja koja je propisao zakon
• za pravnu kvalifikaciju ugovora nisu merodavne reči ugovornika, već njihova stvarna namera

Ukoliko neko sporno pitanje strane ugovornice nisu uopšte regulisale ugovorom (npr. usled previda ili neočekivanog iskrsavanja pitanja) potrebno je da dođe do dopunjujućeg tumačenja koje bi popunilo nastalu pravnu prazninu. To je nekada moguće učiniti dispozitivnim zakonskim odredbama, a ukoliko ni tad nije moguće, dopunjujuće tumačenje vrši sud. Sud dopunjava ugovor imajući u vidu njegovu preostalu sadržinu, kao i subjektivni i objektivni kriterijum. Sud vodi računa o prethodnim pregovorima stranaka, utvrđenoj praksi među njima i o običajima (član 32. ZOO).

• Ugovor
• Tumačenje u pravu

Radišić Jakov, Obligaciono pravo - opšti deo, Nomos, Beograd, 2004,. ISBN 86-81781-45-6