Spork

Spork (engl. spork), na srpskom jeziku poznata i kao kaljuška ili viljšika, vrsta je pribora za jelo koji kombinuje kašiku i viljušku. Može se reći da je spork kašika koja je nazubljena na vrhu i ima dva, tri ili četiri zupca.^[1] Pribor ovakvog tipa je korišten još u drugoj polovini 19. vijeka i primarno je služio za konzumiranje sladoleda.^[2] Danas se spork koristi širom svijeta u porodičnim domovima, restoranima, školama, zatvorima, u vojnim kantinama i drugim mjestima.

Riječ spork je nastala kao kombinacija engleskih riječi za kašiku (engl. spoon) i viljušku (engl. fork). Takođe je prisutan i naziva fun (engl. foon). Riječ spork je prvi put zvanično upotrebljena u rječniku iz 1909. godine kao kašika koja je nazubljena na kraju kao viljuška.^[3]

U drugoj polovini 19. vijeka u Sjedinjenim Državama je prijavljeno nekoliko patenata koji su kombinovali osnovne elemente pribora za jelo: kašiku, viljušku i nož. Među prvima je patent prijavio Semjuel Frensis u februaru 1874.^[4] Kasnije su se ovi elementi kombinovali i odvojeno kao kašika za sječenje i nazubljena kašika koju je patentirao Frenk Emenedžer 1912.^[5] Svi ovi izumi su prethodili pojavi termina spork. I u posljednje vrijeme se javljaju razna poboljšanja sporka koja se zasnivaju na novim dodacima koji povećavaju upotrebljivost sporka.^[6]

Riječ spork se pojavila nekoliko decenija nakon izuma ove vrste pribora. U početku pojam nije bio jasno definisan pa se odnosio i na kombinaciju kašike i viljuške, kao i kombinacije kašike, viljuške i noža, ali je kasnije za takvu kombinaciju postao ustaljen termin sporf.

Spork je u nekim državama zaštićen naziv i njegovo korištenje je dozvoljeno samo registrovanim proizvođačima pa ostali proizvođači koriste druge nazive kao što su: fun, forkspun, spunfork i slično. Neki proizvođači koriste termin fork za kombinaciju lopate i baštenskih vila.

Za izradu sporkova koriste se materijali kao što su: nerđajući čelik, srebro, titanijum i polikarbonatna plastika. Plastični sporkovi se koriste u zatvorskim kantinama u Sjedinjenim Državama jer ih je teško iskoristiti kao oružje. Plastične viljuške se takođe koriste i kao pribor za jelo kod obroka u avionu kao i među turistima jer smanjuje prostor koji bi zauzimale viljuške i kašike. U restoranima se češće koriste sporkovi od nerđajućeg čelika i titanijuma, osim u restoranima brze hrane i poslastičarnicama. Spork se može koristi u svim prilikama gdje je potrebno korištenje viljuške ili kašike pa samim tim dolazi u raznim veličinama u zavisnosti od namjene.

• sporf, kombinacija kašike, viljuške i noža
• spajf, kombinacija kašike i noža
• nork, kombinacija viljuške i noža

• Petroski, Henry (1992). The Evolution of Useful Things. Knopf. str. 135—. ISBN 978-0-679-41226-7.