Vrdnik

Vrdnik
Pogled na Vrdnik
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Sremski
Opština	Irig
Stanovništvo
— 2011.	3.092
— gustina	90/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 07′ 14″ S; 19° 47′ 33″ I / 45.120687° S; 19.792372° I / 45.120687; 19.792372
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	267 m
Površina	34,1 km2
Vrdnik Vrdnik na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	22408
Pozivni broj	022
Registarska oznaka	RU

Vrdnik je naselje u opštini Irig, u Sremskom okrugu, na južnoj strani Fruške gore. Prema popisu iz 2011. bilo je 3092 stanovnika.

Naselje se razvilo na stranama dolinskih potoka što daje terenu zatalasan izgled. Vrdnik se nalazi na nadmorskoj visini 181-260 metara, te zato ima strmih ulica i kuća na razvođima. Venac Fruške gore štiti Vrdnik od upada hladnih vazdušnih masa sa severa, zbog čega je ovde klima toplija nego u nekim mestima koja su znatno južnije, ali su izložena ka severu.

Vrdnik se prvi put pominje 1315. kao tvrđava Vrdnik, a drugi put tek 1702. godine, kad se navodi kao naseljeno mesto koje je imalo fizionomska obeležja karakteristična za većinu fruškogorskih naselja. Dugo se razvijao uz istoimeni manastir, a većinsko stanovništvo činili su doseljenici sa svih strana, koji su predstavljali najamnu radnu snagu (kmetovi – prnjavorci) na imanjima manastira. Za razvoj Vrdnika od najveće važnosti bilo je otkrivanje nalazišta mrkog uglja i početak njegove eksploatacije. Rudnik je otvoren 1804. kao jedan od najstarijih na području bivše Jugoslavije i prvi u Srbiji.^[1] Eksploatacija je trajala do 1965. a zatvoren je 1968. godine. Rudnik je najpre pripadao manastiru Vrdnik, da bi kasnije pripao grofu Pejačeviću iz Rume, koji ga je otkupio od monaha, a od 1874. pripadao je Dr Gvidu Pongracu.^[2] Od 1908—1954. je radila jedna od najjačih termoelektrana na području današnje Vojvodine.

Tu je još i veoma značajan istorijski spomenik Vrdnička kula. Istraživanja su pokazala da temelji potiču iz rimskog doba. Prema nekim podacima, graditelj je bio rimski car Probus već 287. godine. Kasnije izgrađeno utvrđenje od kojeg je ostala današnja kula nastalo je u 14. veku, prema podacima mađarskih istoričara. Ovo utvrđenje imalo je ulogu zaštite Vrdnika od napada osvajača.

U Vrdniku se nalazi osnovna škola „Milica Stojadinović Srpkinja“. U školi se nalazi mural „Kosovski boj“ rad akademskog slikara Voje Stamenića, dimenzija 5 puta 2,5 metra, nastao 1964. godine.^[3]

U Vrdniku je pored poljoprivrede razvijena industrija i turizam. Takođe postoji realna mogućnost reaktiviranja rudarstva koje je usahnulo 1968. god. Turizam je svakako najmlađa i najperspektivnija privredna grana Vrdnika a i okoline. Šume zahvataju veliki deo Vrdničkog područja, 39,7%, od čega najveći deo pripada društvenom vlasništvu. Udeo obradivog zemljišta je 36,7%. Područje Vrdnika je veoma povoljno za razvoj voćarstva i vinogradarstva.

Mada mali, Vrdnik ima nekoliko značajnih zanimljivosti:

• Vrdnička banja
• Manastir Vrdnik (Ravanica) iz 16. veka
• Stari rudnik mrkog uglja (aktivan od 1804—1968. g.) sa starom termoelektranom (radila od početka 20. veka pa do 1954. godine, uništena 1998. godine).^[4]
• Vrdnička kula, podignuta na temeljima iz rimskog doba (kraj 3. veka n.e.).
• Ranč Platan poznato turističko odmaralište.
• Konak Šarene taljige romantični kutak za parove.
• Srpska pravoslavna crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja u Vrdniku iz 1777. godine.
• Kuća u kojoj je živela Milica Stojadinović Srpkinja u Vrdniku
• Murgin Točak, izvor lekovite vode.

Sa razvojem rudnika u Vrdniku, ukazala se potreba za izgradnjom građevina za rad i smeštaj rukovodilaca i radnika-rudara. Pored termocentrale, koja je i pored toga zaštićena kao spomenik kulture, srušena krajem 20. veka, u Vrdniku se nalaze zgrada nekadašnje železničke stanice, stare škole, Palata Kasina, nove kolonije sa 116 dvodelnih kuća za smeštaj radnika i kolonije nazvane Gospodski red sa desetak vila za smeštaj direktora, upravnika i činovnika rudnika.

Za Vrdnik su posebno značajne termomineralne vode. Posebno se izdvaja izvor kisele i izvor termalne vode. Izvor kisele mineralne vode nalazi se u dolini vrdničkog potoka. Ovaj izvor je otkriven 1953. godine i davao je oko 50 litara vode na minutu, temperature 15,5 °C.

Drugi izvor termalne vode pojavio se kada je voda poplavila južno okno rudnika mrkog uglja u Vrdniku. Voda je klasifikovana kao natrijum-magnezijum-hidrokarbonatno-sulfidna homeoterma. Temperatura vode je 32,8 °C, i uspešno se primenjuje kod lečenja reumatizma, za postoperativnu rehabilitaciju i drugo. Početak zdravstvenog turizma datira iz vremena neposredno posle otkrića vode. Vrdnički rudari su još pre Drugog svetskog rata iskopali dva bazena 20х10 i 10х6 metara, a posle 2. svetskog rata zatvoreni bazen 14х8 metara i koristili za lekovite kupke. Kasnije, voda se počinje koristiti uz savremene metode lečenja, tako je Vrdnik postao zdravstveno-banjski i rekreacioni centar.

Banja se nalazi u izvanrednom prirodnom amfiteatru, okružen blagim potočnim dolinama, obraslim bujnom i raznolikom vegetacijom. Pruža izvanredne mogućnosti za lečenje, odmor i rekreaciju, kao i turizam, s obzirom na brojne kulturno istorijske spomenike u neposrednoj blizini. Banja poseduje otvorene i zatvorene bazene, saune i dr. koji pružaju uslove za rekreaciju, relaksaciju kako onima koji dolaze na lečenje tako i gostima koji dolaze na odmor. Na raspolaganju je 260 ležajeva u jednokrevetnim, dvokrevetnim, trokrevetnim sobama i apartmanima. Tu je i poslovni centar koji raspolaže sa 500 sedišta i potrebnim tehničkim sadržajima; dva restorana sa 350 mesta te sunčana terasa sa pogledom na olimpijski bazen.

Na raspolaganju su i sportski tereni za mali fudbal, košarku, odbojku, koji se nalaze u neposrednoj blizini hotela.

U popisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine se navodi da je osnivač manastira Vrdnik (koji se zove i Ravanica) knez Lazar, mada istorijski izvori ne potvrđuju da je on zaista ktitor manastira, kao što je ktitor Ravanice u centralnoj Srbiji. Manastir se prvi put pouzdano pominje 1589. godine. Turci su spalili manastir, a obnovili su ga monasi iz manastira Ravanice kod Ćuprije, te mu dali ime svog spaljenog manastira. Tu su sahranili mošti kneza Lazara. Manastir je kasnije ponovo rušen. Nova crkva je koju je zidao majstor Kornelije (Srbin iz Novog Sada), sagrađena je 1801-1811. godine. Od tada do danas manastir je malo izmenjen.

U manastirskoj crkvi čuvane su do 2. svetskog rata velike dragocenosti: originalna odeća kneza Lazara, pokrov od crvene svile za lice kneza Lazara koji je vezla oko 1402. god. monahinja Jefimija i drugi vredni predmeti ukrašeni zlatom i srebrom. U 2. svetskom ratu predmeti su bili odneti u Zagreb, a zatim posle rata, bili vraćeni u Srbiju, u muzej Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Ni Lazareve mošti nisu imale mira. Premeštane su nekoliko puta, da bi na kraju ipak, došle u Lazarevu zadužbinu Ravanicu, kod Ćuprije, gde se danas nalaze. Ipak je u Vrdniku ostao jedan deo Lazarevih moštiju, koji je izložen u staklenoj posudi u manastirskoj crkvi. Ostao je i komad Lazareve odeće.

Između 1987. i 1990. godine, te 1994. godine, manastirska crkva je bila obnavljana.

• Milica Stojadinović Srpkinja, srpska pesnikinja, provela je većinu svog života u Vrdniku. Na kosi u blizini manastira Vrdnika nalazi se njen spomenik.
• Aleksandar Berček, srpski glumac, rođen u Vrdniku 4. septembra 1950. godine.
• Jovan Jovičić, srpski gitarista, muzički pedagog, fizičar i naučnik, rođen u Vrdniku 5. jula 1926. godine.

Broj stanovnika u posleratnim popisima stalno se povećavao sve do 1961. godine, da bi zatim počeo da pada. Od brojnih uzroka, najvažniji su zatvaranje rudnika i sa tim seoba radne snage, preseljenja u veće gradske sredine, a u novije vreme i negativna stopa prirodnog priraštaja (nizak natalitet). U Vrdniku je bilo dosta doseljenika iz Čehoslovačke, Mađarske i Slovenije, a onda se posle 2. svetskog rata veliki deo ovih vratio nazad u svoje matične zemlje. Od popisa iz 1971. godine pa do popisa iz 1991. godine zapaženo je znatno povećanje udela starijeg stanovništva te smanjenje mladog stanovništva.

U naselju Vrdnik živi 3704 (2002. g.) punoletnih stanovnika. Prosečna starost stanovništva iznosi 41,9 godina (39,8 kod muškaraca i 43,8 kod žena). U naselju ima 1419 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,60.

Većina stanovništva su Srbi (popis iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija[5] Godina Stanovnika 1948. 4.070 1953. 4.153 1961. 4.610 1971. 4.072 1981. 3.612 1991. 3.495 3.430 2002. 3.704 3.869

• Manastir Vrdnik
• Opština Irig
• Srem
• Fruška gora
• Vrdnička banja

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)*
• Banja Vrdnik
• Fruškogorski manastiri