නිකරගුවාව
නිකරගුවා ජනරජය República de Nicaragua (ස්පාඤ්ඤ භාෂාව) | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 රාජ්‍ය ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: En Dios confiamos (ස්පාඤ්ඤ) "අපි විශ්වාස කරන දෙවියන් වහන්සේ කෙරෙහි"[a] | |
| ජාතික ගීය: Salve a ti, Nicaragua (ස්පාඤ්ඤ) "ඔබට ආයුබෝවන්, නිකරගුවාව" | |
 | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | මනගුවා 12°6′N 86°14′W / 12.100°N 86.233°W |
| නිල භාෂා(ව) | ස්පාඤ්ඤ භාෂාව |
| පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂා(ව) | |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2023[2]) |
|
| ආගම |
|
| ජාති නාම(ය) |
|
| රජය | ඒකීය, ද්විරාජ්‍යය, ජනාධිපති සමාජවාදී ජනරජය[b] |
• සම ජනාධිපතිවරු | |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
| ස්වාධීනත්වය ස්පාඤ්ඤය, මෙක්සිකෝව සහ මධ්‍යම ඇමරිකානු ෆෙඩරල් ජනරජය වෙතින් | |
• ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | 1821 සැප්තැම්බර් 15 |
• හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | 1850 ජූලි 25 |
| 1823 ජූලි 1 | |
| 1838 මැයි 31 | |
• නිකරගුවා විප්ලවය | 1979 ජූලි 19 |
• වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | 1987 ජනවාරි 9[7] |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 130,375 km2 (50,338 sq mi) (96 වෙනි) |
• ජලය (%) | 7.14 |
| ජනගහණය | |
• 2023 ඇස්තමේන්තුව |  6,359,689[8] (110 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 51/km2 (132.1/sq mi) (155 වෙනි) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 56.697[9] (115 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 8,492[9] (129 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 17.843[9] (127 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 2,673[9] (134 වෙනි) |
| ගිනි (2014) | 46.2[10] ඉහළ |
| මාසද (2022) | 0.669[11] මධ්‍යම · 130 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | නිකරගුවානු කොර්ඩෝබා (NIO) |
| වේලා කලාපය | UTC−6 (මධ්‍යම වේලා කලාපය) |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +505 |
| අන්තර්ජාල TLD | .ni |
නිකරගුවාව,[c] නිල වශයෙන් නිකරගුවා ජනරජය, මධ්‍යම ඇමරිකාවේ භූගෝලීය වශයෙන් විශාලතම රට වන අතර එය වර්ග කිලෝමීටර 130,370 (වර්ග සැතපුම් 50,340) කින් සමන්විත වේ. 2024 වන විට 7,142,529 ක ජනගහනයක් සිටින එය,[12] ග්වාතමාලාව සහ හොන්ඩුරාස් වලට පසු මධ්‍යම ඇමරිකාවේ තුන්වන වැඩිම ජනගහනයක් සහිත රට වේ.
නිකරගුවාව උතුරින් හොන්ඩුරාස්, නැගෙනහිරින් කැරිබියන් මුහුද, දකුණින් කොස්ටාරිකාව සහ පැසිෆික් සාගරයෙන් මායිම් වන අතර බටහිරින් එල් සැල්වදෝරය සහ නැගෙනහිරින් කොලොම්බියාව සමඟ සමුද්‍ර මායිම් බෙදා ගනී. රටේ විශාලතම නගරය සහ ජාතික අගනුවර වන්නේ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ සිව්වන විශාලතම නගරය වන මනගුවා වන අතර 2020 වන විට එහි ජනගහනය 1,055,247 කි. මධ්‍යම ඇමරිකාවේ වඩාත්ම සාරවත් පස සහ වගා කළ හැකි භූමිය තිබීම නිසා නිකරගුවාව "මධ්‍යම ඇමරිකාවේ පාන් කූඩය" ලෙස හැඳින්වේ.[13][14] නිකරගුවාවේ බහු වාර්ගික ජනගහනයට මෙස්ටිසෝ, ආදිවාසී, යුරෝපීය සහ අප්‍රිකානු උරුමයන් ඇති ජනතාව ඇතුළත් වේ. රටේ වැඩිපුරම කතා කරන භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වන නමුත් මදුරු වෙරළ තීරයේ ආදිවාසී ගෝත්‍රිකයන් තමන්ගේම භාෂා සහ ඉංග්‍රීසි කතා කරයි. සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායන්ගේ මිශ්‍රණය ජනප්‍රවාද, ආහාර, සංගීතය සහ සාහිත්‍යයේ සැලකිය යුතු විවිධත්වයක් ජනප්‍රවාද, ආහාර, සංගීතය සහ සාහිත්‍යයේ සැලකිය යුතු විවිධත්වයක් ජනනය කර ඇති අතර, එයට රුබන් ඩාරියෝ වැනි නිකරගුවාවේ කවියන් සහ ලේඛකයින්ගේ දායකත්වයන් ද ඇතුළත් වේ.
පුරාණ කාලයේ සිටම විවිධ ආදිවාසී සංස්කෘතීන් විසින් මුලින් වාසය කරන ලද මෙම කලාපය 16 වන සියවසේදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යය විසින් යටත් කර ගන්නා ලදී. 1821 දී නිකරගුවාව ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගත්තේය. මදුරු වෙරළ තීරය වෙනස් ඓතිහාසික මාවතක් අනුගමනය කළ අතර, 17 වන සියවසේදී ඉංග්‍රීසි ජාතිකයන් විසින් යටත් විජිතකරණය කරන ලද අතර පසුව බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට යටත් විය. එය 1860 දී නිකරගුවාවේ ස්වාධීන ප්‍රදේශයක් බවට පත් වූ අතර එහි උතුරු කෙළවර 1960 දී හොන්ඩුරාස් වෙත මාරු කරන ලදී. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, නිකරගුවාව දේශපාලන නොසන්සුන්තාව, ඒකාධිපතිත්වය, ඇමරිකානු වාඩිලෑම සහ මූල්‍ය අර්බුදයන්ට මෙන්ම 1960 සහ 1970 ගණන්වල නිකරගුවා විප්ලවය සහ 1980 ගණන්වල කොන්ට්‍රා යුද්ධයට ද මුහුණ දී තිබේ.
නාමිකව ඒකීය ජනාධිපති ජනරජයක් වුවද, ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගාගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ 2006 සිට නිකරගුවාව සැලකිය යුතු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමකට ලක් වී ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2018 දී විශාල විරෝධතා සහ පසුව මර්දනයක් ඇති විය. 2021 මැතිවරණයෙන් පසු, එය ඒකාධිපති ඒකාධිපතිත්වයක් ලෙස පුළුල් ලෙස විස්තර කර ඇත.[15][16][17] එය සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රටවල් අතර දෙවන අඩුම ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (නාමික) සහ තුන්වන අඩුම ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (PPP) ඇත. 2023 දී, දූෂණ සංජානන දර්ශකය මගින් වෙනිසිය��ලාවට පසුව ලතින් ඇමරිකාවේ දෙවන දූෂිතම රට ලෙස නිකරගුවාව ශ්‍රේණිගත කරන ලදී.
"විල් සහ ගිනි කඳු දේශය" ලෙස හැඳින්වෙන,[18][19] නිකරගුවාව ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම වැසි වනාන්තරය වන බොසාවාස් ජෛවගෝල රක්ෂිතයටද නිවහන වේ.[20] ජෛව විවිධත්වය, උණුසුම් නිවර්තන දේශගුණය සහ ක්‍රියාකාරී ගිනි කඳු නිකරගුවාව වැඩි වැඩියෙන් ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයක් බවට පත් කර ඇත.[21][22] නිකරගුවාව එක්සත් ජාතීන්ගේ[23] ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ,[24] අපේ ඇමරිකාවේ ජනතාව සඳහා වූ බොලිවේරියානු සන්ධානයේ,[25] සහ ලතින් ඇමරිකානු සහ කැරිබියානු රාජ්‍යයන්ගේ ප්‍රජාවේ සාමාජිකයෙකි.[26]
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]1522 දී නිරිතදිග නිකරගුවාවට ඇතුළු වීමේදී ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික ගිල් ගොන්සාලෙස් ඩාවිලා හමු වූ බලවත් නහුවා ගෝත්‍රයක කැසික් එකක් වූ නිකරාඕ[27] යන නම මත පදනම්ව ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විසින් නිකරගුවා යන නම නිර්මාණය කරන ලද බව කලින් විශ්වාස කෙරිණි. මෙම න්‍යාය අනුව නිකරගුවාවේ නිරුක්තිය නිකරාඕ සහ අගුවා ('ජලය' සඳහා ස්පාඤ්ඤ) වලින් සෑදී ඇති අතර, එය රට තුළ විශාල විල් දෙකක් සහ තවත් ජල කඳන් කිහිපයක් ඇති බව සඳහන් කරයි.[28]
කෙසේ වෙතත්, මෙම නිරුක්තිය බොහෝ ඉතිහාසඥයින් විසින් යල් පැන ගිය එකක් ලෙස සලකනු ලබන්නේ 2002 දී කැසික් හි සැබෑ නම නිකරාඕ නොව මැකුයිල්මික්විස්ට්ලි බව සොයා ගන්නා ලද බැවිනි.[29][30][31][32] ඊට අමතරව, නිකරාඕවරු ඔවුන්ගේ භූමිය හැඳින්වූයේ නිකරගුවාක් ලෙස වන අතර, එය දැන් බොහෝ ඉතිහාසඥයින් විශ්වාස කරන්නේ "නිකරගුවා" හි සැබෑ නිරුක්තිය බවයි. නහුවාට්ල් භාෂාවෙන් එහි තේරුම "මෙන්න ඇනහුවාක්" යන්නයි, එය "නිකන්" (මෙහි),[33] සහ "අනාහුවාක්" යන වචනවල එකතුවකි, එය "අට්ල්" (ජලය) සහ "නහුවාක්" යන වචනවල එකතුවකි, එය "වටා ඇත" යන ස්ථානීය අර්ථයකි. එබැවින් නිකනාහුවාක් හි වචනාර්ථ පරිවර්තනය "මෙහි ජලයෙන් වටවී ඇත" යන්නයි, නිරුක්තිය රට තුළ සහ ඒ අවට ඇති විශාල ජල කඳන්, පැසිෆික් සාගරය, නිකරගුවාව සහ සොලොට්ලන් විල් සහ ගංගා සහ කලපු ගැන සඳහන් කරන බවට ඇති න්‍යායට ගැලපේ.[34][35][36][37][38][39][40]
රටේ නම පිළිබඳ අමතර න්‍යායන් පහත සඳහන් ඕනෑම නහුවාට්ල් වචන වලින් පැමිණේ: නිකාන්-නහුවා, එහි තේරුම "මෙහි නහුවාස්" යන්නයි; සහ නික්-ඇට්ල්-නහුවාක්, "මෙහි ජලයෙන් වටවී ඇත" හෝ "ජලයෙන් වටවී ඇත" යන අර්ථය ඇති නිකනාහුවාක් හි දිගු ස්වරූපයයි.[41][27][28][42][43]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]පූර්ව-කොලොම්බියානු ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
ක්‍රි.පූ. 12,000 තරම් ඈත අතීතයේ දී අද නිකරගුවාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ පැලියෝ-ඉන්දියානුවන් ප්‍රථම වරට ජනාවාස විය.[44] පසුකාලීන පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයන්හිදී, නිකරගුවාවේ ආදිවාසී ජනතාව අතරමැදි ප්‍රදේශයේ කොටසක් වූ අතර,[45]:33 මෙසෝඇමරිකානු සහ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කලාප අතර සහ ඉස්ත්මෝ-කොලොම්බියානු ප්‍රදේශයේ බලපෑම තුළ සිටියහ. නිකරගුවාවේ මධ්‍යම කලාපය සහ එහි කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ මිස්කිටෝ, රාමා, මායංනා සහ මතගල්පාස් වැනි මැක්‍රෝ-චිබ්චාන් භාෂා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වාසය කළහ.[45]:20 ඔවුන් මධ්‍යම ඇමරිකාවේ ඒකාබද්ධ වී වර්තමාන උතුරු කොලොම්බියාවට සහ අවට ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වී ඇත.[46] ඔවුන්ගේ ආහාර ප්‍රධාන වශයෙන් දඩයම් කිරීම සහ එක්රැස් කිරීම තුළින් ලැබුණු අතර, මසුන් ඇල්ලීම සහ දැවෙන කෘෂිකර්මාන්තය ද විය.[45]:33[47][48]:65
15 වන සියවස අවසානයේ, බටහිර නිකරගුවාවේ ඇස්ටෙක් සහ මායාවරුන්ගේ මෙසෝඇමරිකානු ශිෂ්ටාචාරවලට සංස්කෘතියෙන් සම්බන්ධ වූ සහ මෙසෝඇමරිකානු භාෂා ප්‍රදේශයට භාෂාවෙන් සම්බන්ධ වූ ආදිවාසී ජනයා කිහිප දෙනෙකු වාසය කළහ.[49] චොරොටෙගාස් යනු මැංගු භාෂා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන අතර ඔවුන් ක්‍රි.ව. 800 දී පමණ වර්තමාන මෙක්සිකානු ප්‍රාන්තය වන චියාපාස් සිට නිකරගුවාවට පැමිණියහ.[50][48]:26–33 නිකරාඕ ජනතාව නවාට් උපභාෂාව කතා කළ නහුවාස් ශාඛාවක් වූ අතර ක්‍රි.ව. 1200 දී පමණ චියාපාස් වලින් ද පැමිණියහ.[51] ඊට පෙර, නිකරාඕවරු ටොල්ටෙක් ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වී සිටියහ.[48]:26–33[51][52][53][54] චොරොටෙගාස් සහ නිකරාඕවරු දෙදෙනාම මෙක්සිකෝවේ චොලුලා නිම්නයේ ආරම්භ වූ අතර,[51] දකුණට සංක්‍රමණය වූහ.[48]:26–33 තුන්වන කණ්ඩායමක් වන සබ්ටියාබාස්, ක්‍රි.ව. 1200 දී පමණ මෙක්සිකානු ප්‍රාන්තයක් වන ගුවෙරෙරෝ සිට සංක්‍රමණය වූ ඔටෝ-මැංගු ජාතිකයන් විය.[55]:159 ඊට අමතරව, 14 වන සියවසේ සිට ඇස්ටෙක්වරුන් විසින් පිහිටුවන ලද නිකරගුවාවේ වෙළඳාමට අදාළ ජනපද තිබුණි.[48]:26–33
ස්පාඤ්ඤ යුගය (1523–1821)
[සංස්කරණය].jpg)
1502 දී, ඔහුගේ සිව්වන මුහුදු ගමනේදී, ක්‍රිස්ටෝපර් කොලොම්බස් ඔහුගේ සිව්වන මුහුදු ගමනේදී, වර්තමාන නිකරගුවාවට ළඟා වූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. ඔහු ගිනිකොන දෙසින් ඉස්ත්මස් දෙසට යාත්‍රා කළේය. පැනමාව.[45]:193[48]:92 කොලොම්බස් නිකරගුවාවේ අත්ලාන්තික් පැත්තේ මදුරු වෙරළ තීරය ගවේෂණය කළේය.[56] නමුත් කිසිදු ආදිවාසී ජනතාවක් හමු නොවීය. වසර 20 කට පසු, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් නිකරගුවාවට ආපසු ගිය අතර, මෙවර එහි නිරිතදිග කොටසට පැමිණියේය. නිකරගුවාව යටත් කර ගැනීමේ පළමු උත්සාහය වූයේ 1520 ජනවාරි මාසයේදී පැනමාවට පැමිණි ජයග්‍රාහක ගිල් ගොන්සාලෙස් ඩාවිලා විසිනි.[57] 1522 දී, ගොන්සාලෙස් ඩාවිලා පසුව නිකරගුවාවේ රිවාස් දෙපාර්තමේන්තුව බවට පත් වූ ප්‍රදේශයට ගියේය.[45]:35[48]:92 එහිදී ඔහුට ප්‍රධානියා වන මැකුයිල්මික්විස්ට්ලි විසින් මෙහෙයවන ලද ආදිවාසී නහුවා ගෝත්‍රයක් හමු විය, ඔහුගේ නම සමහර විට වැරදි ලෙස "නිකරාඕ" හෝ "නිකරාගුවා" ලෙස හැඳින්වේ. ගෝත්‍රයේ අගනුවර වූයේ ක්වාහ්කපොල්කා ය.[58][59][60] ගොන්සාලෙස් ඩාවිල, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ඉගෙන ගත් ස්වදේශික පරිවර්තකයින් දෙදෙනෙකුට ස්තූතිවන්ත වෙමින් මැකුයිල්මික්විස්ට්ලි සමඟ කතා කළේය. ඔහු ඔවුන් සමඟ රැගෙන ආවේය.[61] සාරවත් බටහිර නිම්නවල රන් ගවේෂණය කර එකතු කිරීමෙන් පසු[58][45]:35[48]:55 ගොන්සා���ෙස් ඩාවිල සහ ඔහුගේ මිනිසුන් ඩිරියන්ගන් ප්‍රධානියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් චොරොටෙගා විසින් පහර දී පලවා හරින ලදී.[58][62] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ගෝත්‍ර ක්‍රිස්තියානි ආගමට හරවා ගැනීමට උත්සාහ කළහ; මැකුයිල්මික්විස්ට්ලිගේ ගෝත්‍රය බව්තීස්ම විය,[58][48]:86 නමුත් ඩිරියන්ගන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ට විවෘතව සතුරු විය. පැසිෆික් වෙරළ තීරයේ බටහිර නිකරගුවාව, පිලිපීනයේ මැනිලා සහ මෙක්සිකෝවේ ඇකපුල්කෝ අතර ජලයේ ගමන් කරන ගැලියන්වරුන් සඳහා වරායක් සහ නැව් තැනීමේ පහසුකමක් බවට පත් විය.[63]
පළමු ස්පාඤ්ඤ ස්ථිර ජනාවාස 1524 දී ආරම්භ කරන ලදී.[57] එම වසරේදී, ජයග්‍රාහක ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්නැන්ඩෙස් ද කොර්ඩෝබා නිකරගුවාවේ ප්‍රධාන නගර දෙකක් ආරම්භ කළේය: නිකරගුවා විලෙහි ග්‍රැනඩා සහ පසුව මැනගුවා විලට බටහිරින් ලියොන්.[45]:35, 193[48]:92 කොර්ඩෝබා ඉක්මනින්ම නගර සඳහා ආරක්ෂක ගොඩනඟා අනෙකුත් ජයග්‍රාහකයන්ගේ ආක්‍රමණවලට එරෙහිව සටන් කළේය.[48]:92 කොර්ඩෝබා පසුව ඔහුගේ උසස් නිලධාරියා වූ පෙඩ්‍රෝ ඇරියස් ඩාවිලාට අභියෝග කිරීම නිසා ප්‍රසිද්ධියේ හිස ගසා දමන ලදී.[45]:35 කොර්ඩෝබාගේ සොහොන සහ දේහය 2000 දී ලියොන් වීජෝ හි නටබුන් වලින් සොයා ගන්නා ලදී.[64]
ස්පාඤ්ඤ හමුදා අතර ගැටුම් ඔවුන්ගේ ආදිවාසී ජනතාව සහ ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය විනාශ කිරීමට බාධාවක් නොවීය. සටන් මාලාව "කපිතාන්වරුන්ගේ යුද්ධය" ලෙස හැඳින්විණි.[65] පෙඩ්‍රෝ ඇරියස් ඩාවිල ජයග්‍රාහකයෙකි;[45]:35 පැනමාවේ පාලනය අහිමි වුවද, ඔහු නිකරගුවාවට ගොස් ලියොන් හි ඔහුගේ කඳවුර ස්ථාපිත කළේය.[66] 1527 දී, ලියොන් ජනපදයේ අගනුවර බවට පත් විය.[48]:93[66] රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය හරහා, ඇරියස් ඩාවිලා ජනපදයේ පළමු ආණ්ඩුකාරයා බවට පත්විය.[64]
ඔවුන්ගේ පක්ෂවල කාන්තාවන් නොමැතිව,[48]:123 ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයන් නහුවා සහ චොරොටෙගා භාර්යාවන් සහ සහකරුවන් ලබා ගත් අතර, බටහිර නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් අතිමහත් බහුතරයක් වන "මෙස්ටිසෝ" ලෙස දැන් හැඳින්වෙන ස්වදේශික සහ යුරෝපීය කොටස්වල බහු වාර්ගික මිශ්‍රණය ආරම්භ කළහ.[49] බොහෝ ආදිවාසී ජනතාව යුරෝපීය බෝවන රෝගවලින් මිය ගිය අතර, ඔවුන්ගේ යැපීම පාලනය කළ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් නොසලකා හැරීම නිසා එය තවත් උග්‍ර විය.[57] 1526 සහ 1540 අතර කාලය තුළ තවත් බොහෝ ආදිවාසී ජනයා අල්ලාගෙන පැනමාව සහ පේරු වෙත වහලුන් ලෙස ප්‍රවාහනය කරන ලදී.[45]:193[48]:104–105
1610 දී, මොමොටොම්බෝ ගිනි කන්ද පුපුරා ගොස් ලියොන් නගරය විනාශ කළේය.[67] නගරය මුල් නගරයට වයඹ දෙසින් නැවත ගොඩනඟන ලදී,[66][67] එය දැන් ලියොන් වීජෝ නටබුන් ලෙස හැඳින්වේ. ඇමරිකානු විප්ලවීය යුද්ධය අතරතුර, මධ්‍යම ඇමරිකාව බ්‍රිතාන්‍යය සහ ස්පාඤ්ඤය අතර ගැටුමකට ලක් විය. බ්‍රිතාන්‍ය නාවික හමුදා අද්මිරාල් හොරාටියෝ නෙල්සන් 1779 දී සැන් ෆර්නැන්ඩෝ ඩි ඔමෝවා සටනේදී සහ 1780 දී සැන් ජුවාන් ගඟේ ගවේෂණ මෙහෙයවූ අතර, එහි දෙවැන්න රෝග හේතුවෙන් අතහැර දැමීමට පෙර තාවකාලික සාර්ථකත්වයක් ලබා ගත්තේය.
1821 සිට 1909 දක්වා ස්වාධීන නිකරගුවාව
[සංස්කරණය]
මධ්‍යම ඇමරිකාවේ නිදහස් පනත මගින් 1821 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ග්වාතමාලාවේ කපිතාන් ජෙනරාල් ධුරය විසුරුවා හරින ලද අතර, නිකරගුවාව ඉක්මනින්ම පළමු මෙක්සිකානු අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය. එම වසරේම මාර්තු මාසයේදී මෙක්සිකානු රාජාණ්ඩුව පෙරලා දැමීමෙන් පසු, 1823 ජූලි මාසයේදී, නිකරගුවාව අලුතින් පිහිටුවන ලද මධ්‍යම ඇමරිකාවේ එක්සත් පළාත්වලට සම්බන්ධ වූ අතර, පසුව මධ්‍යම ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් ජනරජය ලෙස හැඳින්වෙන රටකි. 1838 දී නිකරගුවාව නිසැකවම ස්වාධීන ජනරජයක් බවට පත්විය.[68]
නිදහසේ මුල් වසරවල ලියොන්හි ලිබරල් ප්‍රභූව සහ ග්‍රැනඩාවේ කොන්සර්වේටිව් ප්‍රභූව අතර එදිරිවාදිකම් මගින් සංලක්ෂිත වූ අතර, එය බොහෝ විට සිවිල් යුද්ධයක් දක්වා පිරිහී ගියේය, විශේෂයෙන් 1840 සහ 1850 ගණන් වලදී. 1852 දී මැනගුවා ජාතියේ අගනුවර ලෙස අවිවාදිත ප්‍රමුඛත්වයට පත් වූයේ, සතුරු නගර දෙක අතර එදිරිවාදිකම් සමනය කිරීම සඳහා ය.[69][70] 1848 දී කැලිෆෝනියාවේ රන් රෂ් ආරම්භ වීමෙන් පසුව, නිකරගුවාව නැගෙනහිර එක්සත් ජනපදයේ සංචාරකයින්ට සැන් ජුවාන් ගඟ සහ නිකරගුවා විල හරහා මුහුදු මාර්ගයෙන් කැලිෆෝනියාවට ගමන් කිරීමට මාර්ගයක් සැපයීය.[45]:81 1855 දී ලිබරල්වාදීන් විසින් කොන්සර්වේටිව්වරුන්ට එරෙහි ඔවුන්ගේ අරගලයට එක්වන ලෙස ආරාධනා කරන ලද ඇමරිකානු වික්‍රමාන්විත සහ ෆිලිබස්ටර් විලියම් වෝකර් 1856 දී විකට මැතිවරණයක් පැවැත්වීමෙන් පසු නිකරගුවාවේ ජනාධිපති ධුරයට පත් විය; ඔහුගේ ජනාධිපති ධුරය වසරකටත් අඩු කාලයක් පැවතුනි.[71] කොස්ටාරිකාව, හොන්ඩුරාස්, එල් සැල්වදෝරය, ග්වාතමාලාව සහ නිකරගුවාවේ හමුදා 1857 දී වෝකර් නිකරගුවාවෙන් පලවා හැරීමට එක්සත් වූ අතර,[72][73][74] දශක තුනක කොන්සර්වේටිව් පාලනයක් ගෙන ආවේය.
1655 සිට මදුරු වෙරළ තීරය ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ලෙස ප්‍රකාශ කළ මහා බ්‍රිතාන්‍යය, 1859 දී එම ප්‍රදේශය හොන්ඩුරාස් වෙත පවරා 1860 දී එය නිකරගුවාවට මාරු කළේය. මදුරු වෙරළ තීරය 1894 දක්වා ස්වාධීන ප්‍රදේශයක් ලෙස පැවතුනි. 1893 සිට 1909 දක්වා නිකරගුවාවේ ජනාධිපති ජෝස් සැන්ටොස් සෙලායා, මදුරු වෙරළ තීරය නිකරගුවාවට ඒකාබද්ධ කිරීම සඳහා සාකච්ඡා කළේය. ඔහුට ගෞරවයක් වශයෙන්, කලාපය "සෙලායා දෙපාර්තමේන්තුව" බවට පත් විය.
19 වන සියවසේ අගභාගය පුරාම, එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපීය බලවතුන් කිහිප දෙනෙකු නිකරගුවාව හරහා ඇළක් ඉදිකිරීමෙන් පැසිෆික් සාගරය අත්ලාන්තික් සාගරයට සම්බන්ධ කිරීමට විවිධ යෝජනා ක්‍රම සලකා බැලූහ.[75]
එක්සත් ජනපද වාඩිලා ගැනීම (1909–1933)
[සංස්කරණය]1909 දී, ජනාධිපති සෙලායාට එරෙහිව කැරලි ගසන බලවේගයන්ට එක්සත් ජනපදය සහාය දැක්වීය. යෝජිත නිකරගුවා ඇළ මාර්ගය පිළිබඳ වෙනස්කම්, කලාපය අස්ථාවර කිරීමට නිකරගුවාවට ඇති හැකියාව සහ නිකරගුවාවේ ස්වභාවික සම්පත් වෙත විදේශීය ප්‍රවේශය නියාමනය කිරීමට සෙලායා ගත් උත්සාහයන් එක්සත් ජනපද අභිප්‍රායන්ට ඇතුළත් විය. 1909 නොවැම්බර් 18 වන දින, සෙලායාගේ නියෝගයෙන් විප්ලවවාදීන් 500 ක් (ඇමරිකානුවන් දෙදෙනෙකු ඇතුළුව) ඝාතනය කිරීමෙන් පසු එක්සත් ජනපද යුද නැව් ප්‍රදේශයට යවන ලදී. එක්සත් ජනපද ජීවිත සහ දේපළ ආරක්ෂා කරන බව පවසමින් එක්සත් ජනපදය මැදිහත්වීම සාධාරණීකරණය කළේය. එම වසර අගදී සෙලායා ඉල්ලා අස්විය.
1912 අගෝස්තු මාසයේදී, නිකරගුවාවේ ජනාධිපති ඇඩොල්ෆෝ ඩියාස්, කැරැල්ලකට නායකත්වය දෙන බවට බියෙන් ඉල්ලා අස්වන ලෙස යුද ලේකම් ජෙනරාල් ලුයිස් මේනාගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. මේනා ඔහුගේ සහෝදරයා වන මැනගුවා පොලිස් ප්‍රධානියා සමඟ මනගුවාවෙන් පලා ගොස් කැරැල්ලක් ආරම්භ කළේය. මේනාගේ හමුදා ඇමරිකානු සමාගමක වාෂ්ප බෝට්ටු අල්ලා ගැනීමෙන් පසු, එක්සත් ජනපද දූත පිරිස ජනාධිපති ඩයස්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ කැරැල්ල අතරතුර ඇමරිකානු පුරවැසියන්ගේ සහ දේපළවල ආරක්ෂාව සහතික කරන ලෙසයි. ඔහු පිළිතුරු දුන්නේ තමාට නොහැකි බවත්, ගැටුමට මැදිහත් වන ලෙස එක්සත් ජනපදයෙන් ඉල්ලා සිටි බවත්ය.[76][77]
1925 සිට මාස නවයක කාලයක් හැර, එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින් 1912 සිට 1933 දක්වා නිකරගුවාව අත්පත් කර ගත්හ.[45]:111, 197[78] 1914 දී, බ්‍රයන්-චමෝරෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් නිකරගුවාව හරහා යෝජිත ඇළ මාර්ගයක් සඳහා එක්සත් ජනපද පාලනය මෙන්ම විභව ඇළ මාර්ග ආරක්ෂක සඳහා බදු දීමද සිදු විය.[79] එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින් ඉවත්වීමෙන් පසු, 1926 දී ලිබරල්වාදීන් සහ කොන්සර්වේටිව්වරුන් අතර තවත් ප්‍රචණ්ඩ ගැටුමක් හේතුවෙන් එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින් නැවත පැමිණීම සිදුවිය.[80]
1927 සිට 1933 දක්වා, කැරලිකාර ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ සීසර් සැන්ඩිනෝ පාලන තන්ත්‍රයට එරෙහිව සහ පසුව ඔහු වසර පහකට වැඩි කාලයක් සටන් කළ එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින්ට එරෙහිව අඛණ්ඩ ගරිල්ලා යුද්ධයක් මෙහෙයවීය.[81] 1933 දී ඇමරිකානුවන් ඉවත්ව ගිය විට, ඔවුන් ගාඩියා නැෂනල් (ජාතික ආරක්ෂකයා) පිහිටුවන ලදී,[82] ඇමරිකානුවන් විසින් පුහුණු කර සන්නද්ධ කරන ලද සහ එක්සත් ජනපද අවශ්‍යතාවලට පක්ෂපාතී වීමට නිර්මාණය කරන ලද ඒකාබද්ධ හමුදා සහ පොලිස් බලකායකි.
1933 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජනපද මැරීන් භටයින් නිකරගුවාවෙන් ඉවත් වූ පසු, සැන්ඩිනෝ සහ ජනාධිපති ජුවාන් බවුටිස්ටා සකාසාගේ අලුතින් තේරී පත් වූ පරිපාලනය එකඟතාවයකට පැමිණියේ, සමාව, කෘෂිකාර්මික ජනපදයක් සඳහා ඉඩම් ප්‍රදානයක් සහ වසරකට මිනිසුන් 100 දෙනෙකුගෙන් යුත් සන්න���්ධ කණ්ඩායමක් රඳවා තබා ගැනීම සඳහා සැන්ඩිනෝ ඔහුගේ ගරිල්ලා ක්‍රියාකාරකම් නතර කරන බවටයි.[83] කෙසේ වෙතත්, සැන්ඩිනෝ සහ ජාතික ආරක්ෂක අධ්‍යක්ෂ ඇනස්ටේසියෝ සොමෝසා ගාර්ෂියා අතර වැඩෙන සතුරුකම සහ සැන්ඩිනෝගෙන් සන්නද්ධ විරෝධයක් ඇති වේ යැයි බිය නිසා, සොමෝසා ගාර්ෂියා ඔහුව ඝාතනය කිරීමට නියෝග කළේය.[82][84][85] 1934 පෙබරවාරි 21 වන දින රාත්‍රියේ ජනාධිපති මන්දිරයේදී රාත්‍රී භෝජන සංග්‍රහයක් සඳහා සහ සාම ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමට සකාසා සැන්ඩිනෝට ආරාධනා කළේය. ජනාධිපති මන්දිරයෙන් පිටව ගිය පසු, ජාතික ආරක්ෂක සොල්දාදුවන් විසින් සැන්ඩිනෝගේ මෝටර් රථය නවතා ඔවුන් ඔහුව පැහැර ගත්හ. එදින රාත්‍රියේ පසුව, ජාතික ආරක්ෂක සොල්දාදුවන් විසින් සැන්ඩිනෝ ඝාතනය කරන ලදී. පසුව, සැන්ඩිනෝගේ කෘෂිකාර්මික ජනපදයේ පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින් සිය ගණනක් ඝාතනය කරන ලදී.[86]
සොමෝසා රාජවංශය (1927–1979)
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාව හමුදා ඒකාධිපතිත්වයන් කිහිපයකට මුහුණ දී ඇති අතර, දීර්ඝතම කාලය වන්නේ සොමෝසා පවුලේ පාරම්පරික ඒකාධිපතිත්වයයි. ඔවුන් 20 වන සියවස තුළ අඛණ්ඩව වසර 43ක් පාලනය කළහ.[87] සොමෝසා පවුල 1937 දී බලයට පත් වූයේ, 1927 දී එක්සත් ජනපදය විසින් සකස් කරන ලද ගිවිසුමක ප්‍රතිඵලයක් ලෙසය. එමඟින් රට තුළ දිගු කලක් පාලනය කළ නාවික භටයින් වෙනුවට ගාඩියා නැෂනල් පිහිටුවීම නියම කරන ලදී.[88] සොමෝසා ගාර්ෂියා තම මාර්ගයට බාධා කළ හැකි ජාතික ආරක්ෂක නිලධාරීන් සෙමෙන් ඉවත් කළ අතර, පසුව සකාසා බලයෙන් පහ කර 1937 ජනවාරි 1 වන දින දූෂිත මැතිවරණයකින් ජනාධිපති විය.[82]
1941 දී, දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයේදී, නිකරගුවාව ජපානයට (දෙසැම්බර් 8), ජර්මනියට (දෙසැම්බර් 11), ඉතාලියට (දෙසැම්බර් 11), බල්ගේරියාවට (දෙසැම්බර් 19), හංගේරියාවට (දෙසැම්බර් 19) සහ රුමේනියාවට (දෙසැම්බර් 19) එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. රුමේනියාව පමණක් ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් එම දිනයේම (1941 දෙසැම්බර් 19) නිකරගුවාවට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය.[89] යුද්ධයට සොල්දාදුවන් යවා නැත, නමුත් සොමෝසා ගාර්ෂියා ජර්මානු නිකරගුවා පදිංචිකරුවන් සතුව තිබූ දේපළ රාජසන්තක කළේය. [90] 1945 දී, එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තිය අනුමත කළ පළමු රටවල් අතර නිකරගුවාව ද විය.[91]
1956 සැප්තැම්බර් 29 වන දින,[92] 27 හැවිරිදි ලිබරල් නිකරගුවා කවියෙකු වන රිගොබර්ටෝ ලෝපෙස් පෙරෙස් විසින් සොමෝසා ගාර්ෂියා වෙඩි තබා ඝාතනය කරන ලදී. අභාවප්‍රාප්ත ජනාධිපතිවරයාගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වන ලුයිස් සොමෝසා ඩෙබේල්, කොංග්‍රසය විසින් ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලද අතර නිල වශයෙන් රටේ පාලනය භාර ගන්නා ලදී.[82] සමහරුන් ඔහුව මධ්‍යස්ථ ලෙස සිහිපත් කරයි, නමුත් බලයේ සිටි වසර කිහිපයකට පසු හෘදයාබාධයකින් මිය ගියේය. ජනාධිපති ලෙස ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූයේ රෙනේ ෂික් ගුටියර්රෙස් වන අතර, බොහෝ නිකරගුවා වැසියන් ඔහුව සැලකුවේ "සොමෝසාවරුන්ගේ රූකඩයක් ලෙස" ය.[93] සොමෝසා ගාර්ෂියාගේ බාල පුත් ඇනස්ටේෂියෝ සොමෝසා ඩෙබේල්, බොහෝ විට "සොමෝසා" ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, 1967 දී ජනාධිපති ධුරයට පත් විය.
1972 දී ඇති වූ භූමිකම්පාවකින් මනගුවාවේ 90% ක් පමණ විනාශ වූ අතර එහි යටිතල පහසුකම් බොහොමයක් ද විනාශ විය.[94] නගරය නැවත ගොඩනැගීමට උදව් කිරීම වෙනුවට, සොමෝසා සහන මුදල් පැහැර ගත්තේය. සහන මුදල් වැරදි ලෙස පරිහරණය කිරීම නිසා පිට්ස්බර්ග් පයිරේට්ස් තරුව රොබර්ටෝ ක්ලෙමන්ට් 1972 දෙසැම්බර් 31 වන දින මනගුවා වෙත පෞද්ගලිකව පියාසර කිරීමට පෙළඹුණි, නමුත් ඔහු ගුවන් අනතුරකින් අතරමගදී මිය ගියේය.[95][96] ජාතිය නැවත ගොඩනැගීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය කර්මාන්තවල ඒකාධිකාරයන් අත්පත් කර ගෙන තිබූ බැවින්, ආර්ථික ප්‍රභූන් පවා සොමෝසාට සහාය දීමට මැලි වූහ.[97]
1950 සිට 1970 දක්වා රටේ වර්ධනයේ ප්‍රතිලාභවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් නෙළා ගත් පවුල් කිහිපයක් හෝ බලගතු සමාගම් කණ්ඩායම් අතර සොමෝසා පවුල ද විය. 1979 දී සැන්ඩිනිස්ටාවරුන් විසින් සොමෝසා බලයෙන් පහ කරන විට, පවුලේ වටිනාකම ඩොලර් මිලියන 500 ත් 1.5 ත් අතර යැයි ගණන් බලා තිබුණි.[98]
නිකරගුවා විප්ලවය (1960–1990)
[සංස්කරණය]
1961 දී, කාලෝස් ෆොන්සේකා සැන්ඩිනිස්ටා හි ඓතිහාසික චරිතය දෙස ආපසු හැරී බැලූ අතර, පසුව ඝාතනය කරන ලද කැසිමිරෝ සොටෙලෝ යැයි විශ්වාස කරන තවත් පුද්ගලයින් දෙදෙනෙකු සමඟ එක්ව සැන්ඩිනිස්ටා ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FSLN) ආරම්භ කළේය.[82] 1972 භූමිකම්පාවෙන් සහ සොමෝසාගේ පැහැදිලි දූෂණයෙන් පසුව, තවදුරටත් අහිමි වීමට කිසිවක් නොතිබූ තරුණ අතෘප්තිමත් නිකරගුවානුවන්ගෙන් සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ගේ ශ්‍රේණි පිරී ගියේය.[99]
1974 දෙසැම්බර් මාසයේදී, එක්සත් ජනපද තානාපති ටර්නර් ෂෙල්ටන් පැහැර ගැනීමට උත්සාහ කරමින්, FSLN කණ්ඩායමක්, පක්ෂයේ සත්කාරක හිටපු කෘෂිකර්ම අමාත්‍ය ජෝස් මාරියා කැස්ටිලෝ මරා දැමීමෙන් පසු, මනගුවාන් සාදයට සහභාගී වූවන් කිහිප දෙනෙකු ප්‍රාණ ඇපකරුවන් ලෙස තබා ගත් අතර, සොමෝසා රජය විශාල කප්පම් මුදලක් සහ කියුබාවට නොමිලේ ප්‍රවාහනය සඳහා වූ ඔවුන්ගේ ඉල්ලීම් ඉටු කරන තෙක්. සොමෝසා එම ඉල්ලීමට අවසර දුන් අතර, පසුව විරුද්ධවාදීන් විසින් ත්‍රස්තවාදීන් ලෙස විස්තර කරන ලද පැහැරගත් අය සෙවීම සඳහා ඔහුගේ ජාතික ආරක්ෂකයා ගම්බද ප්‍රදේශවලට යැවීය.[100]
1978 ජනවාරි 10 වන දින, ලා ප්‍රෙන්සා ජාතික පුවත්පතේ කර්තෘ සහ සොමෝසාගේ දැඩි විරුද්ධවාදියා වූ පේද්‍රෝ ජොආකින් චමෝරෝ කාඩෙනල් ඝාතනය කරන ලදී.[101] ඝාතනය සැලසුම් කළ අය සහ අපරාධකරුවන් සොමෝසා පාලනයේ ඉහළම ස්ථරවල සිටි බවට චෝදනා එල්ල වේ.[101]
1979 ජූලි මාසයේදී සැන්ඩිනිස්ටාවරු බලහත්කාරයෙන් බලය අල්ලා ගත් අතර, සොමෝසා බලයෙන් පහ කළ අතර, නිකරගුවාවේ මධ්‍යම පන්තියේ, ධනවත් ඉඩම් හිමියන් සහ වෘත්තිකයන් බහුතරයක් පිටව යාමට හේතු වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් එක්සත් ජනපදයේ පදිංචි වූහ.[102][103][104] කාටර් පරිපාලනය නව රජය සමඟ වැඩ කිරීමට තීරණය කළ අතර, අසල්වැසි රටවල කැරලිකරුවන්ට සහාය වන බව සොයා ගතහොත් ආධාර අහිමි කිරීම සඳහා ප්‍රතිපාදනයක් අනුයුක්ත කළේය.[105] සොමෝසා රටින් පලා ගිය අතර, අවසානයේ පැරගුවේට ගිය අතර, එහිදී ඔහු 1980 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඝාතනය කරන ලදී. ආර්ජන්ටිනාවේ විප්ලවවාදී කම්කරු පක්ෂයේ සාමාජිකයින් විසින් චෝදනා කරන ලදී.[106]
1980 දී, කාටර් පරිපාලනය සැන්ඩිනිස්ටාවරුන් යටතේ නිකරගුවාවට ඩොලර් මිලියන 60 ක ආධාර ලබා දුන් නමුත්, පරිපාලනය එල් සැල්වදෝර කැරලිකරුවන්ට නිකරගුවාවේ අවි නැව්ගත කිරීම පිළිබඳ සාක්ෂි ලබා ගත් විට ආධාර අත්හිටුවන ලදී.[107] සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ට එරෙහිව බොහෝ දෙනෙක් නිකරගුවාවේ පැත්ත ගත්හ.[108]
ප්‍රතිවිරෝධතා
[සංස්කරණය]සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, නව රජයට විරුද්ධ වීම සඳහා සාමූහිකව "කොන්ට්‍රාස්" ලෙස හැඳින්වෙන විවිධ කැරලිකාර කණ්ඩායම් පිහිටුවන ලදී. රේගන් පරිපාලනය අවසානයේ කොන්ට්‍රා කැරලිකරුවන්ට අරමුදල්, ආයුධ සහ පුහුණුව ලබා දීමට CIA වෙත බලය පවරන ලදී.[109] කොන්ට්‍රාවරු උතුරේ හොන්ඩුරාස් සහ දකුණේ කොස්ටාරිකාව යන අසල්වැසි රටවල කඳවුරුවල සිට ක්‍රියාත්මක වූහ.[109]
සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ගේ සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘති කඩාකප්පල් කිරීම සඳහා ඔවුන් ග්‍රාමීය නිකරගුවානුවන් අතර ක්‍රමානුකූල භීෂණ ව්‍යාපාරයක නිරත වූහ. කොන්ට්‍රා ව්‍යාපාරය සහ රේගන් පරිපාලනය කොන්ට්‍රාවරුන්ට දක්වන සහයෝගය විවේචනය කරමින්, කොන්ට්‍රාවරුන්ගේ කෲරත්වය සහ බොහෝ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් උපුටා දක්වමින්, සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථාන, පාසල් සහ සමුපකාර කැරලිකරුවන් විසින් විනාශ කරන ලද බවට චෝදනා කරමින්,[110] සහ කොන්ට්‍රා ආධිපත්‍යය දරන ප්‍රදේශවල මිනීමැරුම්, ස්ත්‍රී දූෂණ සහ වධහිංසා පැමිණවීම් මහා පරිමාණයෙන් සිදු වූ බවට චෝදනා කර ඇත.[111] එක්සත් ජනපදය ආර්ථික කඩාකප්පල්කාරී ව්‍යාපාරයක් ද සිදු කළ අතර, නිකරගුවාවේ කොරින්ටෝ වරායේ දිය යට පතල් අටවා නැව්ගත කිරීම කඩාකප්පල් කළේය,[112] ජාත්‍යන්තර අධිකරණය විසින් නීති විරෝධී ලෙස හෙළා දකින ලද ක්‍රියාවකි.[113] ගරිල්ලා යුද්ධයේදී මනෝවිද්‍යාත්මක මෙහෙයුම් අත්පොත නිෂ්පාදනය කර එය කොන්ට්‍රාස් වෙත බෙදා හැරීමෙන් එක්සත් ජනපදය මානුෂීය නීතියට පටහැනි ක්‍රියාවන් දිරිමත් කළ බව අධිකරණය ද සොයා ගත්තේය.[114] වෙනත් දේ අතර, අත්පොත සිවිල් වැසියන් ඝාතනය කිරීම තාර්කික කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව උපදෙස් දුන්නේය.[115] එක්සත් ජනපදය සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ට ආර්ථික පීඩනයක් එල්ල කිරීමට ද උත්සාහ කළ අතර, රේගන් පරිපාලනය සම්පූර්ණ වෙළඳ තහනමක් පැනවීය.[116]
වධහිංසා පැමිණවීම්, අතුරුදහන් කිරීම් සහ සමූහ මරණ දණ්ඩන ඇතුළු මානව හිමිකම් උල්ලං��නයන් සම්බන්ධයෙන් ද සැන්ඩිනිස්ටාවරුන්ට චෝදනා එල්ල විය.[117][118] 1981 දෙසැම්බර් මාසයේදී මිස්කිටෝ 35 සිට 40 දක්වා මරණ දණ්ඩනය[119] සහ 1984 නොවැම්බර් මාසයේදී පුද්ගලයින් 75 දෙනෙකු මරණ දණ්ඩනය ඇතුළුව සැන්ඩිනිස්ටා හමුදා විසින් සිදු කරන ලද අපයෝජනයන් පිළිබඳව අන්තර්-ඇමරිකානු මානව හිමිකම් කොමිසම විමර්ශනය කළේය.[120]
1984 නිකරගුවාවේ මහ මැතිවරණයේදී, අවම වශයෙන් 30 දෙනෙකුගෙන් යුත් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන නියෝජිතයින්ගේ නියෝජිත කණ්ඩායමක් විසින් නිදහස් හා සාධාරණ ලෙස විනිශ්චය කරන ලද,[121] සැන්ඩිනිස්ටාවරු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළ අතර ඔවුන්ගේ නායක ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගා ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය.[122] දක්ෂිණාංශික දේශපාලන පක්ෂ තුනකින් සමන්විත කෝඩිනඩෝරා ඩිමොක්‍රටිකා නිකරාගුවෙන්ස් විසින් නම් කරන ලද අපේක්ෂක ආටුරෝ කෲස් මැතිවරණවලට සහභාගී නොවූ බවට කරන ලද ප්‍රකාශය මත පදනම්ව රේගන් පරිපාලනය මැතිවරණ "ව්‍යාජයක්" ලෙස විවේචනය කළේය. කෙසේ වෙතත්, කෲස්ගේ සහභාගීත්වයට එරෙහිව පරිපාලනය පෞද්ගලිකව තර්ක කළේ ඔහුගේ මැදිහත්වීම මැතිවරණ නීත්‍යානුකූල කරනු ඇති බවටත්, එමඟින් කොන්ට්‍රාවරුන්ට ඇමරිකානු ආධාර සඳහා නඩුව දුර්වල කරනු ඇති බවටත් බිය වූ බැවිනි.[123]
1983 දී එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය කොන්ට්‍රාවරුන්ට ෆෙඩරල් අරමුදල් සැපයීම තහනම් කළේය, නමුත් රේගන් පරිපාලනය නීති විරෝධී ලෙස ඉරානයට අවි විකිණීමෙන් සහ ඉරාන-කොන්ට්‍රා සම්බන්ධතාවයේ දී කොන්ට්‍රාවරුන්ට ලැබෙන මුදල් යොමු කිරීමෙන් ඔවුන්ට සහාය දැක්වීම දිගටම කරගෙන ගියේය, ඒ සඳහා රේගන් පරිපාලනයේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු අපරාධ සම්බන්ධයෙන් වරදකරුවන් විය.[124] 1986 දී නිකරගුවාව එදිරිව එක්සත් ජනපදය නඩුව සම්බන්ධයෙන් ජාත්‍යන්තර අධිකරණය තීරණය කළේ, "ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය විසින් සිදු කරන ලද සම්ප්‍රදායික ජාත්‍යන්තර නීතිය සහ ගිවිසුම් නීතිය යටතේ ඇති බැඳීම් කඩකිරීම් හේතුවෙන් නිකරගුවාවට සිදු වූ සියලු හානි සඳහා නිකරගුවා ජනරජයට වන්දි ගෙවීමට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය බැඳී සිටින" බවයි.[125] කොන්ට්‍රාස් සහ සැන්ඩිනිස්ටාස් අතර යුද්ධය අතරතුර, පුද්ගලයින් 30,000 ක් මිය ගියහ.[126]
පශ්චාත්-යුද්ධය (1990–2018)
[සංස්කරණය]
1990 නිකරගුවානු මහ මැතිවරණයේදී, පේද්‍රෝ ජෝකින් චමෝරෝ කාඩෙනල්ගේ වැන්දඹුව වූ වයලෙටා චමෝරෝ විසින් නායකත්වය දුන් දේශපාලන වර්ණාවලියේ වම් සහ දකුණු දෙපාර්ශවයේම සැන්ඩිනිස්ටා විරෝධී පක්ෂවල සන්ධානයක් සැන්ඩිනිස්ටා පරාජය කළේය. මෙම පරාජය සැන්ඩිනිස්ටාවරුන් කම්පනයට පත් කළ අතර, ඔවුන් ජයග්‍රහණය කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කළහ.[127]
නිකරගුවානුවන්ගේ පිටවීමේ මත විමසුම් වාර්තා කළේ ඔර්ටෙගාට එරෙහිව චමෝරෝගේ ජයග්‍රහණය 55% ක බහුතරයකින් අත්කර ගත් බවයි.[128] චමෝරෝ නිකරගුවාවේ පළමු කාන්තා ජනාධිපතිනිය විය. ඩෙස්ඩේ අබාජෝ (පහළින්) පාලනය කරන බවට ඔර්ටෙගා පොරොන්දු විය.[129] සැන්ඩිනිස්ටා ප්‍රමුඛ රජය සමඟ කොන්ත්‍රා යුද්ධයේ මූල්‍ය හා සමාජීය පිරිවැය හේතුවෙන්, ප්‍රධාන වශයෙන් නටබුන් වූ ආර්ථිකයක් සමඟ චමෝරෝ බලයට පත් විය.[130] 1996 මහ මැතිවරණයේදී, ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගා සහ FSLN හි සැන්ඩිනිස්ටාවරු නැවතත් පරාජයට පත් වූහ, මෙවර ව්‍යවස්ථාමය ලිබරල් පක්ෂයේ (PLC) ආර්නෝල්ඩෝ ඇලෙමන්ට.
2001 මැතිවරණයේදී, PLC නැවතත් FSLN පරාජය කළ අතර, ඇලෙමන්ගේ උප ජනාධිපති එන්රික් බොලානෝස් ඔහුගෙන් පසු ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. කෙසේ වෙතත්, ඇලෙමන් වරදකරු වී 2003 දී වංචාව, මුදල් විශුද්ධිකරණය සහ දූෂණය සම්බන්ධයෙන් වසර 20 ක සිර දඬුවමක් නියම කරන ලදී;[131] ලිබරල් සහ සැන්ඩිනිස්ටා පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් එක්ව ජනාධිපති බොලානෝස් සහ ඔහුගේ අමාත්‍යවරුන්ගේ ජනාධිපති බලතල ඉවත් කිරීමට එක්ව, ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම ඉල්ලා සිටිමින් සහ දෝෂාභියෝගයට තර්ජනය කළහ. එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේක���් කොලින් පවෙල් බොලානෝස්ට FSLN වෙතින් ඈත් වන ලෙස පැවසීමෙන් පසුව, ඔවුන් තවදුරටත් බොලානෝස්ට සහාය නොදක්වන බව සැන්ඩිනිස්ටාවරු පැවසූහ.[132] මෙම "මන්දගාමී කුමන්ත්‍රණය" මධ්‍යම ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරුන්ගේ පීඩනයෙන් අර්ධ වශයෙන් වළක්වා ගත් අතර, ඔවුන් බොලානෝස් ඉවත් කළ කිසිදු ව්‍යාපාරයක් ���ඳුනා නොගන්නා බවට දිවුරුම් දුන්හ; එක්සත් ජනපදය, OAS සහ යුරෝපීය සංගමය ද මෙම ක්‍රියාවට විරුද්ධ විය.[133]
මිශ්‍ර නිලධාරීන්ගෙන් සමන්විත හමුදා කණ්ඩායමක් වන ප්ලස් අල්ට්‍රා බළකායේ කොටසක් ලෙස 2004 දී ඉරාක යුද්ධයට නිකරගුවාව කෙටි කාලයක් සහභාගී විය.[134]
2006 නොවැම්බර් 5 වන දින පැවති මහ මැතිවරණයට පෙර, ජාතික සභාව නිකරගුවාවේ ගබ්සාව තවදුරටත් සීමා කරන පනතක් සම්මත කළේය.[135] එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, නිකරගුවාව යනු ගබ්සාව නීති විරෝධී වන ලෝකයේ රටවල් පහෙන් එකකි.[136]
2006 නොවැම්බර් 5 වන දින ව්‍යවස්ථාදායක සහ ජනාධිපති මැතිවරණ පැවැත්විණි. ඔර්ටෙගා 37.99% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. මැතිවරණ නීතියේ වෙනසක් හේතුවෙන් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් අවශ්‍ය ප්‍රතිශතය 45% සිට 35% දක්වා අඩු විය (ජයග්‍රහණයේ 5% ක ආන්තිකයක් සහිතව).[137] නිකරගුවාවේ 2011 මහ මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඔර්ටෙගා නැවත තේරී පත් වූ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 62.46% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලැබුණි. 2014 දී ජාතික සභාව විසින් ඔර්ටේගාට අඛණ්ඩව තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ සලසන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ වෙනස්කම් අනුමත කරන ලදී.[138]
2016 නොවැම්බර් මාසයේදී, ඔර්ටේගා අඛණ්ඩව තුන්වන වාරය සඳහා තේරී පත් විය (සමස්තයක් වශයෙන් ඔහුගේ සිව්වන වාරය). මැතිවරණ පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂණ මුලින් තහනම් කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මැතිවරණ වලංගුභාවය මතභේදයට තුඩු දී ඇත, නමුත් OAS විසින් නිරීක්ෂණය කිරීම ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නිවේදනය කරන ලදී.[139][140] නිකරගුවාවේ මැතිවරණ නිලධාරීන් විසින් ඔර්ටේගාට 72% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලැබුණු බව වාර්තා කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, මැතිවරණ වර්ජනය කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ පුළුල් පෙරමුණ (FAD) කියා සිටියේ ඡන්දදායකයින්ගෙන් 70% ක් ඡන්දය දීමෙන් වැළකී සිටි බවයි (මැතිවරණ නිලධාරීන් 65.8% ක සහභාගීත්වයක් ප්‍රකාශ කළ අතර).[141]
2018 අප්‍රේල් මාසයේදී, රටේ විශ්‍රාම වැටුප් ක්‍රමයේ බදු වැඩි කිරීම සහ ප්‍රතිලාභ අඩු කිරීම පිළිබඳ නියෝගයකට එරෙහිව පෙළපාලි පැවැත්විණි. දේශීය ස්වාධීන මාධ්‍ය සංවිධාන, ඊළඟ ගැටුමේදී අවම වශයෙන් 19 දෙනෙකු මිය ගොස් 100 කට වැඩි පිරිසක් අතුරුදහන් වී ඇති බව ලේඛනගත කළේය.[142] ආරම්භක ගැටළුව විශ්‍රාම වැටුප් ප්‍රතිසංස්කරණ වුවද, රට පුරා පැතිර ගිය නැගිටීම් රජයේ පාලන කාලය පිළිබඳ බොහෝ දුක්ගැනවිලි පිළිබිඹු කරන බවත්, ජනාධිපති ඔර්ටෙගා සහ ඔහුගේ උප ජනාධිපති, ඔහුගේ බිරිඳ ඉල්ලා අස්විය යුතු බවට සටන පවතින බවත් විරෝධතාකරුවන් සමඟ NPR හි වාර්තාකරුවෙකු කතා කළේය.[143] 2018 අප්‍රේල් 24 වන දින සැන්ඩිනිස්ටා පක්ෂයට එරෙහිව පැවති ශ්‍රේෂ්ඨතම පාගමනේ දිනය සනිටුහන් කළේය. 2018 මැයි 2 වන දින, විශ්ව විද්‍යාල ශිෂ්‍ය නායකයින් ප්‍රසිද්ධ නිවේදනයක් නිකුත් කරමින්, මෑත කාලීන මර්දන සිදුවීම් හේතුවෙන් ජනතාවට පොරොන්දු වූ සංවාදයක් සඳහා දිනයක් සහ වේලාවක් නියම කිරීමට රජයට දින හතක් ලබා දුන්නේය. එදිනම සිසුන් තවත් සාමකාමී විරෝධතා පාගමනක් ද සැලසුම් කළහ. 2018 මැයි වන විට, මරණ සංඛ්‍යාව 63 ක් තරම් ඉහළ අගයක් ගත් අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ශිෂ්‍ය විරෝධතාකරුවන් වූ අතර තුවාල ලැබූවන් 400 කට වඩා වැඩි විය.[144] මැයි 17 සිට 21 දක්වා වැඩ කරන සංචාරයකින් පසුව, මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු කොමිසම, ශිෂ්‍ය ව්‍යාපාරයේ සාමාජිකයින් සහ ඔවුන්ගේ පවුල් ආරක්ෂා කිරීම අරමුණු කරගත් පූර්වාරක්ෂාව පියවර ගත් අතර, ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් ඔවුන්ගේ සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සහ මරණ තර්ජනවලට ලක්ව ඇති බව සාක්ෂිවලින් පෙනී ගිය අතර,[145] මැයි මාසයේ අවසාන සතියේ, ඔර්ටෙගා මහතා සහ ඔහුගේ බිරිඳ ඒකාධිපතියන් ලෙස ක්‍රියා කරන බවට චෝදනා කරන දහස් ගණනක් සාම සාකච්ඡා උත්සාහ කිරීමෙන් පසු රාජ්‍ය විරෝධී රැලි නැවත ආරම්භ කිරීමට එක් වූ අතර එය තවමත් විසඳී නොමැත.[146] දේශපාලන විසම්මුතිය විවෘතව මර්දනය කිරීම සහ වඩාත් මිලිටරිකරණය වූ පොලිස්කරණය 2018 අප්‍රේල් මාසයේදී ආරම්භ වූ නමුත් මර්දනයේ ආරම්භය ක්‍රමයෙන් සිදු විය.[147]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාව වර්ග කිලෝමීටර 130,967 (වර්ග සැතපුම් 50,567) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් එය එංගලන්තයට වඩා තරමක් විශාල වේ. නිකරගුවාවේ සුවිශේෂී භූගෝලීය කලාප තුනක් ඇත: පැසිෆික් පහත් බිම් - ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් පදිංචි කළ සාරවත් නිම්න, ඇමරිස්ක් කඳු (උතුරු-මධ්‍යම උස්බිම්) සහ මදුරු වෙරළ (අත්ලාන්තික් පහත්බිම්/කැරිබියානු පහත්බිම්).
අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ පහත් තැනිතලා කිලෝමීටර 97 (සැතපුම් 60) ක් පළල වේ. ඒවායේ ස්වාභාවික සම්පත් සඳහා ඒවා දිගු කලක් සූරාකෑමට ලක්ව ඇත.
නිකරගුවාවේ පැසිෆික් පැත්තේ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ විශාලතම මිරිදිය විල් දෙක - මනාගුවා විල සහ නිකරගුවා විල වේ. මෙම විල් වටා සහ ෆොන්සෙකා බොක්කෙහි ඉරිතැලීම් නිම්නය දිගේ වයඹ දෙසට විහිදෙන සාරවත් පහත්බිම් තැනිතලා ඇති අතර, මධ්‍යම උස්බිම් වල අසල ඇති ගිනිකඳු වලින් ලැබෙන අළු වලින් පස ඉතා පොහොසත් වේ. ජීව විද්‍යාත්මකව වැදගත් සහ අද්විතීය පරිසර පද්ධතිවල නිකරගුවාවේ බහුලත්වය මෙසෝඇමරිකාව ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයක් ලෙස නම් කිරීමට දායක වේ. නිකරගුවාව පොසිල ඉන්ධන මත යැපීම අඩු කිරීමට උත්සාහ දරා ඇති අතර, 2020 වන විට එහි ශක්තියෙන් 90% ක් පුනර්ජනනීය සම්පත් වලින් ලබා ගැනීමට අපේක්ෂා කරයි.[148][149] COP21 හි INDC එකකට ඇතුළත් නොවූ රටවල් කිහිපයෙන් එකක් නිකරගුවාවයි.[150][151] ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සීමා කිරීම සඳහා තනි රටවල් විසින් "තවත් ක්‍රියාමාර්ග අවශ්‍ය" බව හැඟුණු නිසා නිකරගුවාව මුලින් පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුමට සම්බන්ධ නොවීමට තීරණය කළේය.[148] කෙසේ වෙතත්, 2017 ඔක්තෝබර් මාසයේදී නිකරගුවා ගිවිසුමට සම්බන්ධ වීමට තීරණය කළේය.[152][153][154] එය 2017 නොවැම්බර් 22 වන දින මෙම ගිවිසුම අනුමත කළේය.[155]
නිකරගුවාවෙන් පහෙන් එකක් පමණ ජාතික වනෝද්‍යාන, ස්වභාව රක්ෂිත සහ ජීව විද්‍යාත්මක රක්ෂිත වැනි ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස නම් කර ඇත. 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශක සාමාන්‍ය ලකුණු 3.63/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 146 වන ස්ථානයට පත්විය.[156] භූ භෞතික වශයෙන්, නිකරගුවාව මධ්‍යම ඇමරිකාවට යටින් ඇති සාගර භූගෝලීය තහඩුවක් වන කැරිබියානු තහඩුව සහ කොකෝස් තහඩුවෙන් වටවී ඇත. මධ්‍යම ඇමරිකාව ප්‍රධාන භූගත කිරීමේ කලාපයක් බැවින්, මධ්‍යම ඇමරිකානු ගිනිකඳු චාපයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් නිකරගුවාවේ පිහිටා ඇත. 2021 ජුනි 9 වන දින, රටේ ක්‍රියාකාරී ගිනි කඳු 21 නිරීක්ෂණය සහ නිරීක්ෂණ ශක්තිමත් කිරීම සඳහා නිකරගුවාව නව ගිනිකඳු සුපිරි අඩවි පර්යේෂණයක් දියත් කළේය.
පැසිෆික් පහත්බිම්
[සංස්කරණය].jpg)
රටේ බටහිර දෙසින්, මෙම පහත් බිම් පුළුල්, උණුසුම්, සාරවත් තැනිතලාවකින් සමන්විත වේ. මෙම තැනිතලාවේ විරාම ලකුණු කර ඇත්තේ ග්‍රැනඩාවෙන් පිටත මොම්බාචෝ සහ ලියොන් අසල මොමොටොම්බෝ ඇතුළු කෝඩිලෙරා ලොස් මැරිබියෝස් කඳු පන්තියේ විශාල ගිනි කඳු කිහිපයකි. පහත් බිම් ප්‍රදේශය ෆොන්සෙකා බොක්කෙහි සිට නිකරගුවා විලට දකුණින් කොස්ටාරිකාව සමඟ නිකරගුවාවේ පැසිෆික් මායිම දක්වා දිව යයි. නිකරගුවා විල මධ්‍යම ඇමරිකාවේ විශාලතම මිරිදිය විල වේ (ලෝකයේ 20 වන විශාලතම),[157] සහ ලෝකයේ දුර්ලභ මිරිදිය මෝරුන් කිහිප දෙනෙකුගේ (නිකරගුවා මෝරා) නිවහන වේ.[158] පැසිෆික් පහත්බිම් කලාපය වඩාත්ම ජනාකීර්ණ වන අතර, ජාතියේ ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා වැඩිය.
බටහිර නිකරගුවාවේ ගිනි කඳු 40 ක පිපිරීම්, ඒවායින් බොහොමයක් තවමත් ක්‍රියාකාරී වන අතර, සමහර විට ජනාවාස විනාශ කර ඇති නමුත් සාරවත් අළු ස්ථරවලින් භූමිය පොහොසත් කර ඇත. වල්කනිස්වාදය ඇති කරන භූ විද්‍යාත්මක ක්‍රියාකාරකම් ද බලවත් භූමිකම්පා ඇති කරයි. පැසිෆික් කලාපය පුරා කම්පන නිතිපතා සිදුවන අතර, භූමිකම්පා අගනුවර වන මැනගුවා එක් වරකට වඩා විනාශ කර ඇත.[159]
පැසිෆික් කලාපයේ වැඩි කොටසක් ටියෙරා කැලියෙන්ට් වන අතර එය නිවර්තන ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ "උණුසුම් දේශය" වන අතර එය මීටර් 610 (අඩි 2,000) ට අඩු උන්නතාංශවල පිහිටා ඇත. උෂ්ණත්වය වසර පුරා පාහේ නියතව පවතින අතර, උපරිම අගයන් 29.4 සහ 32.2 °C (85 සහ 90 °F) අතර පරාසයක පවතී. නොවැම්බර් සිට අප්‍රේල් දක්වා පවතින වියළි කාලයකට පසු, මැයි මාසයේ වැසි ආරම්භ වී ඔක්තෝබර් දක්වා පවතින අතර, පැසිෆික් පහත් බිම්වලට මිලිමීටර් 1,016 සිට 1,524 දක්වා (අඟල් 40 සිට 60 දක්වා) වර්ෂාපතනයක් ලබා දෙයි. හොඳ පස සහ හිතකර දේශගුණයක් ඒකාබද්ධ වී බටහිර නිකරගුවාව රටේ ආර්ථික හා ජන විකාශන මධ්‍යස්ථානය බවට පත් කරයි. නිකරගුවා විලෙහි නිරිතදිග වෙරළ පැසිෆික් සාගරයේ කිලෝමීටර් 24 (සැතපුම් 15) ක් තුළ පිහිටා ඇත. මේ අනුව, විල සහ සැන් ජුවාන් ගඟ බොහෝ විට මධ්‍යම ඇමරිකානු ඉස්ත්මස් හරහා ඇළ මාර්ගයක දිගම කොටස ලෙස 19 වන සියවසේදී යෝජනා කරන ලදී. 20 වන සහ 21 වන සියවස්වල ඇළ යෝජනා වරින් වර පුනර්ජීවනය කරන ලදී.[159][160] පැනමා ඇළ විවෘත කිරීමෙන් සියවසකට පමණ පසු, නිකරගුවානු පරිසර ඇලක් පිළිබඳ අපේක්ෂාව තවමත් උනන්දුවක් දක්වන මාතෘකාවක් වේ.[161][162][163][164]
එහි වෙරළ සහ නිවාඩු නිකේතන ප්‍රජාවන්ට අමතරව, පැසිෆික් පහත්බිම්වල නිකරගුවාවේ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ පුරාවස්තු බොහොමයක් අඩංගු වේ. ලියොන් සහ ග්‍රනාඩා වැනි නගර යටත් විජිත ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයෙන් බහුල ය; 1524 දී ආරම්භ කරන ලද ග්‍රනාඩා යනු ඇමරිකාවේ පැරණිතම යටත් විජිත නගරයයි..[165]
උතුරු මධ්‍යම කඳුකරය
[සංස්කරණය]
උතුරු නිකරගුවාව කෝපි, ගවයන්, කිරි නිෂ්පාදන, එළවළු, දැව, රත්තරන් සහ මල් නිපදවන වඩාත් විවිධාංගීකරණය වූ කලාපයකි. එහි පුළුල් වනාන්තර, ගංගා සහ භූගෝලීය පිහිටීම පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරයට සුදුසු ය.
මධ්‍යම කඳුකරය යනු නිකරගුවා විල සහ කැරිබියන් අතර උතුරේ සැලකිය යුතු ලෙස අඩු ජනාකීර්ණ සහ ආර්ථික වශයෙන් දියුණු ප්‍රදේශයකි. රටේ ටියෙරා ටෙම්ප්ලාඩා නොහොත් "සෞම්‍ය දේශය" සාදමින්, මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 610 ත් 1,524 ත් අතර (අඩි 2,000 ත් 5,000 ත් අතර) උන්නතාංශයක, උස්බිම් මෘදු උෂ්ණත්වයක් භුක්ති විඳින අතර දෛනික ඉහළම උෂ්ණත්වය 23.9 සිට 26.7 °C (75 සිට 80 °F) වේ. මෙම කලාපයේ පැසිෆික් පහත් බිම්වලට වඩා දිගු, තෙත් වැසි සමයක් ඇති අතර, එහි බෑවුම් සහිත බෑවුම්වල ඛාදනය ගැටලුවක් බවට පත් කරයි. රළු භූමි ප්‍රදේශය, දුර්වල පස් සහ අඩු ජන ඝනත්වය සමස්තයක් ලෙස ප්‍රදේශය සංලක්ෂිත කරයි, නමුත් වයඹ දිග නිම්න සාරවත් සහ හොඳින් ජනාවාස වී ඇත.[159]
මෙම ප්‍රදේශය පැසිෆික් පහත් බිම්වලට වඩා සිසිල් දේශගුණයක් ඇත. රටේ කෘෂිකර්මාන්තයෙන් හතරෙන් එකක් පමණ මෙම කලාපයේ සිදු වන අතර, ඉහළ බෑවුම්වල කෝපි වගා කෙරේ. කලාපයේ වලාකුළු වනාන්තරවල ඕක්, පයින්, පාසි, පර්ණාංග සහ ඕකිඩ් බහුලව දක්නට ලැබේ.
මධ්‍යම කලාපයේ වනාන්තරවල කුරුලු ජීවිතයට දීප්තිමත් ක්වෙට්සල්, රන් ෆින්ච්, හමිංබර්ඩ්, ජේස් සහ ටූකනෙට් ඇතුළත් වේ.
කැරිබියානු පහත්බිම්
[සංස්කරණය]මෙම විශාල වැසි වනාන්තර කලාපය විශාල ගංගා කිහිපයකින් වාරි ජලය සපයන අතර ජනාකීර්ණ නොවේ. ජාතියේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 57% ක් සහ එහි ඛනිජ සම්පත් බොහොමයක් මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත. එය දැඩි ලෙස සූරාකෑමට ලක්ව ඇත, නමුත් බොහෝ ස්වාභාවික විවිධත්වය පවතී. රියෝ කොකෝ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ විශාලතම ගංගාවයි; එය හොන්ඩුරාස් සමඟ මායිම සාදයි. කැරිබියානු වෙරළ තීරය එහි සාමාන්‍යයෙන් සෘජු පැසිෆික් සහකරුට වඩා බොහෝ සෙයින් පාෂාණමය ය; කලපු සහ ඩෙල්ටා එය ඉතා අක්‍රමවත් කරයි.[තහවුරු කර නොමැත]
නිකරගුවාවේ බොසාවාස් ජෛවගෝල රක්ෂිතය අත්ලාන්තික් පහත්බිම්වල පිහිටා ඇති අතර ඉන් කොටසක් පිහිටා ඇත්තේ සියුනා නගරසභාවේ ය; එය ලා මොස්කිටියා වනාන්තරයේ වර්ග කිලෝමීටර් 7,300 (අක්කර 1,800,000) ආරක්ෂා කරයි - රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 7%ක් පමණ - එය බ්‍රසීලයේ ඇමසන් වනාන්තරයට උතුරින් ඇති විශාලතම වැසි වනාන්තරය බවට පත් කරයි.[166]
"පතල් ත්‍රිකෝණය" ලෙස හඳුන්වන සියුනා, රොසිටා සහ බොනැන්සා නගර සභා පිහිටා ඇත්තේ කැරිබියන් පහත් බිම්වල උතුරු කැරිබියන් වෙරළ ස්වයං පාලන කලාපය ලෙස හැඳින්වෙන කලාපයේය. Bonanza හි තවමත් HEMCO සතු සක්‍රීය රන් ආකරයක් ඇත. සියුනා සහ රොසිටා වල ක්‍රියාකාරී පතල් නොමැති නමුත් රන් සෙවීම තවමත් කලාපයේ බහුලව දක්නට ලැබේ.[තහවුරු කර නොමැත]
නිකරගුවාවේ නිවර්තන නැගෙනහිර වෙරළ තීරය රටේ සෙසු ප්‍රදේශවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය. දේශගුණය ප්‍රධාන වශයෙන් නිවර්තන කලාපීය වන අතර ඉහළ උෂ්ණත්වයක් සහ ඉහළ ආර්ද්‍රතාවයක් ඇත. ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන නගරය වන බ්ලූෆීල්ඩ්ස් වටා, නිල ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සමඟ ඉංග්‍රීසි බහුලව කතා කෙරේ. ජනගහනය නිකරගුවාවේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලට වඩා බොහෝ සාමාන්‍ය කැරිබියානු වරායන්හි දක්නට ලැබෙන ජනගහනයට වඩා සමීපව සමාන වේ.[167]
රාජාලීන්, ටූකන්, පැරකීට් සහ මැකෝ ඇතුළු විශාල පක්ෂි විශේෂයක් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. ප්‍රදේශයේ අනෙකුත් සත්ව ජීවීන් අතර විවිධ වඳුරන්, ඇන්ටීටර්, සුදු වලිග මුවන් සහ ටැපිර් විශේෂ ඇතුළත් වේ.[168]
වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂ
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාව ශාක හා සතුන්ගේ පොහොසත් විවිධත්වයකට නිවහන වේ. නිකරගුවාව ඇමරිකාවේ මැද පිහිටා ඇති අතර මෙම වරප්‍රසාදිත පිහිටීම රටට විශිෂ්ට ජෛව විවිධත්වයකට සත්කාරකත්වය සැපයීමට හැකියාව ලබා දී ඇත. කාලගුණය සහ සැහැල්ලු උන්නතාංශ වෙනස්කම් සමඟ මෙම සාධකය රටට උභයජීවීන් සහ උරග විශේෂ 248 ක්, ක්ෂීරපායින් විශේෂ 183 ක්, පක්ෂි විශේෂ 705 ක්, මත්ස්‍ය විශේෂ 640 ක් සහ ශාක විශේෂ 5,796 ක් පමණ වාසය කිරීමට ඉඩ සලසයි.
මහා වනාන්තර කලාපය රටේ නැගෙනහිර පැත්තේ පිහිටා ඇත. රියෝ සැන් ජුවාන් දෙපාර්තමේන්තුවේ සහ RAAN සහ RAAS හි ස්වාධීන කලාපවල වැසි වනාන්තර දක්නට ලැබේ. මෙම ජෛවගෝලය රටේ විශාලතම ජෛව විවිධත්වය එකට එකතු කරන අතර දකුණේ ඉන්ඩියෝ මායිස් ජෛව රක්ෂිතය සහ උතුරේ බොසාවාස් ජෛවගෝල රක්ෂිතය මගින් බොහෝ දුරට ආරක්ෂා කර ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 9,700 ක් (අක්කර මිලියන 2.4) පමණ නියෝජනය කරන නිකරගුවා වනාන්තර මධ්‍යම ඇමරිකාවේ පෙනහළු ලෙස සලකනු ලබන අතර ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ප්‍රමාණයේ වැසි වනාන්තරයෙන් සමන්විත වේ.[169][170]
නිකරගුවාවේ දැනට ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ 78 ක් ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 22,000 කට වඩා (වර්ග සැතපුම් 8,500) හෝ එහි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 17% ක් පමණ ආවරණය කරයි. මේවාට පුළුල් පරාසයක පරිසර පද්ධති සඳහා රැකවරණය සපයන වනජීවී රක්ෂිත සහ ස්වභාව රක්ෂිත ඇතුළත් වේ. නිකරගුවාවේ මේ දක්වා වර්ගීකරණය කර ඇති සත්ව විශේෂ 1,400 කට වඩා තිබේ. නිකරගුවාවේ මේ දක්වා ශාක විශේෂ 12,000 ක් පමණ වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, ඇස්තමේන්තුගත විශේෂ 5,000 ක් තවමත් වර්ගීකරණය කර නොමැත.[171]
ගොන් මෝරා යනු මිරිදියෙහි දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් විය හැකි මෝර විශේෂයකි. එය නිකරගුවා විලෙහි සහ සැන් ජුවාන් ගඟේ දක්නට ලැබෙන අතර, එහිදී එය බොහෝ විට "නිකරගුවා මෝරා" ලෙස හැඳින්වේ.[172] මෙම සතුන්ගේ ජනගහනය අඩුවීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් නිකරගුවාව මෑතකදී නිකරගුවා මෝරා සහ කියත් මාළු මිරිදිය මසුන් ඇල්ලීම තහනම් කර ඇත.[173]
රජය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාවේ දේශපාලනය සිදුවන්නේ ජනාධිපති නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයක රාමුවක් තුළ වන අතර, එහිදී නිකරගුවාවේ ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා සහ ආණ්ඩුවේ ප්‍රධානියා යන දෙකම වන අතර බහු-පක්ෂ පද්ධතියක වේ. විධායක බලය රජය විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබේ. ව්‍යවස්ථාදායක බලය රජය සහ ජාතික සභාව යන දෙකටම පවරා ඇත. අධිකරණය රජයේ තුන්වන ශාඛාව වේ.
2006 දී ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගා තේරී පත් වූ දා සිට, ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සම්මතයන් සහ ප්‍රායෝගිකව පුද්ගල අයිතිවාසිකම් පිරිහී ඇති අතර, එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑම ලෙස හැඳින්වෙන ක්‍රියාවලියකි.[174] පාලක FSLN හැර අනෙකුත් පක්ෂ විපක්ෂ අපේක්ෂකයින් සහ ක්‍රියාකාරීන් අත්තනෝමතික ලෙස අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ රඳවා තබා ගැනීම හරහා මර්දනය කර ඇත. බොහෝ රජයේ රැකියා සඳහා FSLN හි සාමාජිකත්වය අවශ්‍ය වේ. මාධ්‍යවේදීන් අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ විකාශන සහ මුද්‍රණ ද්‍රව්‍ය අත්පත් කර ගැනීම හරහා විපක්ෂ මාධ්‍ය මර්දනය කර ඇත.[175]
2007 සහ 2009 අතර, නිකරගුවාවේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ ජනාධිපති ක්‍රමයකින් පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකට යාමේ හැකියාව පිළිබඳව සාකච්ඡා කළහ. මෙම යෝජනාවට හේතුව ජනාධිපති ඔර්ටේගාගේ දෙවන සහ අවසාන රජයේ කාලය අවසන් වීමට නියමිතව තිබූ 2012 ජනවාරි මාසයෙන් පසුව බලයේ රැඳී සිටීමට නීතිමය මාර්ගයක් සොයා ගැනීම බව තර්ක කරන ලදී. ඔර්ටේගා 2016 නොවැම්බර් මාසයේදී තුන්වන වාරයකට සහ 2021 දී සිව්වන වාරයකට නැවත තේරී පත් විය; මහා පරිමාණ වංචා, ඡන්දදායකයින් බිය ගැන්වීම සහ විරුද්ධ පක්ෂ නායකයින් දේශපාලනිකව අභිප්‍රේරිතව අත්අඩංගුවට ගැනීම් පිළිබඳ විශ්වාසදායක වාර්තා මගින් මැතිවරණ දෙකම දූෂිත විය. ස්වාධීන නිරීක්ෂකයින් ඡන්ද විමසීම්වලින් තහනම් කරන ලදී. මෙම ගැටළු හේතුවෙන් OAS, එක්සත් ජනපදය සහ යුරෝපීය සංගමය 2021 මැතිවරණය "ව්‍යාජයක්" ලෙස විස්තර කළේය.[176][177]
2024 නොවැම්බර් මාසයේදී, රජය විසින් පුළුල් රජයේ වෙනස්කම් ස්ථාපිත කරන ලද අර්ධ ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිසංස්කරණයක් ඉදිරිපත් කරන ලදී.[178] ප්‍රතිසංස්කරණය මගින් නිකරගුවාව විප්ලවවාදී සමාජවාදී රාජ්‍යයක් ලෙස නිර්වචනය කරන ලද අතර, සැන්ඩිනිස්ටා ජාතික විමුක්ති පෙරමුණේ ධජය ජාතික සංකේතයක් ලෙස භාවිතා කරන ලද අතර, "ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ස්ථාපිත කර ඇති ආරක්ෂාව, සාමය සහ යහපැවැත්ම පිළිබඳ මූලධර්මවලට" එරෙහි උල්ලංඝනයන් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද අතර, මේවාට විරුද්ධ වන අය ජාතික භූමිය තුළ හෝ ඉන් පිටත "නිජබිමට ද්‍රෝහීන්" ලෙස ප්‍රකාශ කරන ලදී. මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය මඟින් ව්‍යවස්ථාදායකය, අධිකරණය සහ විධායකය වැනි අනෙකුත් "රාජ්‍ය ආයතන" සමඟ "සම්බන්ධීකරණය" කළ හැකි සම-ජනාධිපති ධුරයක් ස්ථාපිත කිරීමෙන් ජනාධිපති බලතල වැඩි කරන ලදී. අනෙකුත් වෙනස්කම් අතර, ප්‍රතිසංස්කරණය මඟින් ජනාධිපති ධුර කාලය වසර 5 සිට 6 දක්වා වැඩි කරයි, ස්වේච්ඡා සිවිල් පොලිසියක් "ජාතික පොලිසියට සහාය වන සහායක ආයතනයක්" ලෙස ස්ථාපිත කරයි, සහ "මහජන සාමය උල්ලංඝනය කරන" සහ ව්‍යවස්ථාමය මූලධර්ම උල්ලංඝනය කරන ඕනෑම කථන හෝ ආගමික පිළිවෙත් සීමා කරයි.[179]
මෙම ප්‍රතිසංස්කරණය OAS සහ විපක්ෂ පුද්ගලයින් විසින් මර්දනකාරී පිළිවෙත් නිල කිරීම, පරීක්ෂා කිරීම් සහ තුලන ඉවත් කිරීම සහ "ද්විපාර්ශ්වික ආඥාදායකත්වයක්" ස්ථාපිත කිරීම ලෙස පුළුල් ලෙස විවේචනය කර ඇත.[178] "එය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පිළිබඳ" බැවින් එය "මානව හිමිකම්වල වඩාත්ම දරුණු උල්ලංඝනයක්" ලෙස හෙළා දැක ඇත.[178] OAS තවදුරටත් ප්‍රතිසංස්කරණය "නීති විරෝධී" සහ "ආයතනකරණයේ විකාර ආකාරයක් විවාහ ඒකාධිපතිත්වයක්" ලෙස විවේචනය කළේය.[178] උරුගුවේ ඩයලොගෝ දේශපාලනය ඇතුළු අනෙකුත් මාධ්‍යයන්, ප්‍රතිසංස්කරණ ඒකාධිපති රජයක් ස්ථාපනය කිරීමක් ලෙස හෙළා දැක තිබේ.[180]
2024 නොවැම්බර් මාසයේ පළමු නඩු විභාගයේදී සහ 2025 ජනවාරි මාසයේ දෙවන නඩු විභාගයේදී අර්ධ ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිසංස්කරණය සම්මත කරන ලද අතර එහිදී ව්‍යවස්ථාදායකය එය ලිපියෙන් ලිපියට සාකච්ඡා කර අනුමත කරන ලද අතර මාසය අවසන් වන විට එය සම්මත කර ගන්නා ලදී.[181]
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]නිකරගුවාව ස්වාධීන විදේශ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරයි. නිකරගුවාව කොලොම්බියාව සමඟ සැන් ඇන්ඩ්‍රෙස් වයි ප්‍රොවිඩෙන්සියා දූපත් සමූහය සහ ක්විටා සූනෝ බැංකුව සම්බන්ධයෙන් සහ කොස්ටාරිකාව සමඟ සැන් ජුවාන් ගඟ සම්බන්ධ මායිම් ආරවුලක් සම්බන්ධයෙන් භෞමික ආරවුලක සිටී.
2019 සිට, නිකරගුවාවේ මානව හිමිකම් නිදහස් නොවන බව ශ්‍රේණිගත කර ඇත.
2022 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, නිකරගුවාව යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් රුසියාව හෙළා දැකීමට එරෙහිව ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය.[182]
හමුදා
[සංස්කරණය]නිකරගුවාවේ සන්නද්ධ හමුදාවන් විවිධ හමුදා කණ්ඩායම් වලින් සමන්විත වේ. නිකරගුවාවේ හමුදාවක්, නාවික හමුදාවක් සහ ගුවන් හමුදාවක් ඇත. ක්‍රියාකාරී රාජකාරියේ නියුතු පුද්ගලයින් 14,000 ක් පමණ සිටින අතර එය නිකරගුවා විප්ලවය අතරතුර දක්නට ලැබුණු සංඛ්‍යාවට සාපේක්ෂව බෙහෙවින් අඩුය. හමුදාවට රළු හමුදා ඉතිහාසයක් තිබුණද, ජාතික ආරක්ෂකයා ලෙස හැඳින්වූ එහි හමුදාවන්ගෙන් කොටසක්, දැන් නිකරගුවාවේ ජාතික පොලිසිය සමඟ ඒකාබද්ධ විය. සාරාංශයක් ලෙස, පොලිසිය ජෙන්ඩර්මරියක් බවට පත්විය. නිකරගුවාවේ ජාතික පොලිසිය ජෙන්ඩර්මරියක් ලෙස ලේබල් කර ඇත්තේ කලාතුරකිනි. ජාතික පොලිසියට කැප නොවූ අනෙකුත් අංග සහ මිනිස් බලය නිකරගුවාවේ නව හමුදාව වගා කිරීම සඳහා යවන ලදී.
සන්නද්ධ හමුදාවන්හි සේවය කිරීමට වයස අවුරුදු 17 ක් වන අතර බලහත්කාරයෙන් බඳවා ගැනීම ආසන්න නොවේ. 2006 වන විට, හමුදා අයවැය නිකරගුවාවේ වියදම් වලින් දළ වශයෙන් 0.7% විය.
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
[සංස්කරණය]
නිකරගුවා බලකායේ ජාතික පොලිසිය (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන්: La Policia Nacional Nicaragüense) යනු නිකරගුවාවේ ජාතික පොලිසියයි. මෙම බලකාය නිත්‍ය පොලිස් කාර්යයන් භාරව සිටින අතර, ඇතැම් විට, නිකරගුවා හමුදාව සමඟ සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කරයි, එය ලිංගික අපරාධයක වක්‍ර සහ තරමක් සියුම් අනුවාදයක් බවට පත් කරයි.[තහවුරු කර නොමැත] කෙසේ වෙතත්, නිකරගුවා ජාතික පොලිසිය වෙනමම ක්‍රියා කරන අතර ජාතියේ හමුදාවට වඩා වෙනස් ස්ථාපිත සම්මතයන් සමූහයක් ඇත.[තහවුරු කර නොමැත] මෑත කාලීන එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු වාර්තාවකට අනුව, දූෂණය ආවේණික ය, විශේෂයෙන් නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අධිකරණය තුළ, සහ අත්තනෝමතික අත්අඩංගුවට ගැනීම්, වධහිංසා පැමිණවීම් සහ දරුණු බන්ධනාගාර තත්වයන් සම්මතයයි.[183]
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනට අනුව, 2021 වන විට නිකරගුවාවේ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ අඩුම හිතාමතා මිනීමැරුම් අනුපාතයක් ඇති අතර, එහි මිනීමැරුම් අනුපාතය වැසියන් 100,000 කට 11 කි.[184]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]නිකරගුවාව ඒකීය ජනරජයකි. පරිපාලන අරමුණු සඳහා එය ස්පාඤ්ඤ ආකෘතිය මත පදනම්ව දෙපාර්තමේන්තු 15 ක් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ ස්වයං පාලන කලාප දෙකකට (ස්වයං පාලන ප්‍රජාවන්) බෙදා ඇත. ඉන්පසු දෙපාර්තමේන්තු මහ නගර සභා (මහ නගර සභා) 153 කට බෙදා ඇත. ස්වයං පාලන කලාප දෙක වන්නේ උතුරු කැරිබියානු වෙරළ ස්වයං පාලන කලාපය සහ දකුණු කැරිබියානු වෙරළ ස්වයං පාලන කලාපය වන අතර ඒවා බොහෝ විට පිළිවෙලින් RACCN සහ RACCS ලෙස හැඳින්වේ.[185]
|
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාව ඇමරිකාවේ දුප්පත්ම රටවලින් එකකි.[186][187][188] 2008 දී එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් (PPP) ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 17.37 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[189] කෘෂිකර්මාන්තය මධ්‍යම ඇමරිකාවේ ඉහළම ප්‍රතිශතය වන දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 15.5% ක් නියෝජනය කරයි.[190] විදේශයන්හි ජීවත් වන නිකරගුවානුවන් විසින් ඩොලර් බිලියනයකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් රටට යවනු ලැබේ.[191] 2011 දී ආර්ථිකය 4% ක පමණ වේගයකින් වර්ධනය විය.[189] 2019 වන විට, සීමා සහිත බදු සහ සිවිල් ගැටුමක් හේතුවෙන්, එය - 3.9% ක සෘණ වර්ධනයක් වාර්තා කළේය; 2020 සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ පුරෝකථනය COVID-19 හේතුවෙන් තවත් 6% ක පහත වැටීමක් වේ.[192]
2019 දී ක්‍රියාත්මක කරන ලද සීමා සහිත බදු පියවර සහ සමාජ ආරක්ෂාව පිළිබඳ දේශපාලන අර්බුදය රටේ දුර්වල රාජ්‍ය වියදම් සහ ස්වෛරී ණය පිළිබඳ ආයෝජකයින්ගේ විශ්වාසයට අහිතකර ලෙස බලපෑවේය. 2020 අප්‍රේල් 14 සිට යාවත්කාලීන IMF අනාවැකි වලට අනුව, COVID-19 පැතිරීම හේතුවෙන්, GDP වර්ධනය 2020 දී -6% දක්වා පහත වැටෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[තහවුරු කර නොමැත]
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහනට අනුව, නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් 48%ක් දරිද්‍රතා රේඛාවට පහළින් ජීවත් වෙති,[193] ජනගහනයෙන් 79.9%ක් ජීවත් වන්නේ දිනකට ඩොලර් 2කට වඩා අඩු මුදලකින්,[194] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව, ආදිවාසී ජනතාවගෙන් 80%ක් (ජනගහනයෙන් 5%ක් වන) ජීවත් වන්නේ දිනකට ඩොලර් 1ට වඩා අඩු ආදායමකිනි.[195]
ලෝක බැංකුවට අනුව, ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීම සඳහා හොඳම ආර්ථිකයන් 190 න් 123 වන ස්ථානය නිකරගුවාව ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.[196] 2007 දී, කොන්සර්වේටිව් චින්තන ටැංකියක් වන හෙරිටේජ් පදනම විසින් නිකරගුවාවේ ආර්ථිකය "62.7% නිදහස්" ලෙස ලේබල් කරන ලද අතර එහි මූල්‍ය, රජයේ, ශ්‍රම, ආයෝජන, මූල්‍ය සහ වෙළඳ නිදහස ඉහළ මට්ටමක පවතී.[197] එය 61 වන නිදහස් ආර්ථිකය ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර ඇමරිකාවේ 14 වන (29 න්) වේ. 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ නිකරගුවාව 124 වන ස්ථානයට පත්විය.[198]
2007 මාර්තු මාසයේදී, පෝලන්තය සහ නිකරගුවාව ඩොලර් මිලියන 30.6 ක් කපා හැරීමේ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එය 1980 ගණන්වල නිකරගුවා රජය විසින් ණයට ගන්නා ලදී.[199] උද්ධමනය 1988 දී 33,500% සිට 2006 දී 9.45% දක්වා අඩු වූ අතර විදේශ ණය අඩකින් අඩු කරන ලදී.[200]
නිකරගුවාව ප්‍රධාන වශයෙන් කෘෂිකාර්මික රටකි; කෘෂිකර්මාන්තය එහි මුළු අපනයනයෙන් 60% ක් වන අතර එමඟින් වාර්ෂිකව ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 300 ක් පමණ ලැබේ. [201] කෝපි බෝගයෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණ පැමිණෙන්නේ මධ්‍යම කඳුකරයේ උතුරු කොටසේ, එස්ටෙලි නගරයේ උතුරු හා නැගෙනහිර ප්‍රදේශයෙනි.[202] කෝපි මෙන් උතුරු කඳුකරයේ වගා කරන දුම්කොළ, 1990 ගණන්වල සිට වඩ වඩාත් වැදගත් මුදල් බෝගයක් බවට පත්ව ඇති අතර, වාර්ෂිකව කොළ සහ සුරුට්ටු අපනයනය වසරකට ඩොලර් මිලියන 200 කි.[203] පළිබෝධනාශක අධික ලෙස භාවිතා ක��රීමෙන් පාංශු ඛාදනය සහ දූෂණය කපු දිස්ත්‍රික්කයේ බරපතල ගැටළු බවට පත්ව ඇත. 1985 සිට අස්වැන්න සහ අපනයන දෙකම පහත වැටෙමින් තිබේ.[202] අද වන විට නිකරගුවාවේ කෙසෙල් බොහොමයක් කොරින්ටෝ වරාය අසල රටේ වයඹ දිග කොටසේ වගා කෙරේ; උක් ද එම දිස්ත්‍රික්කයේම වගා කෙරේ.[202] අර්තාපල් වලට තරමක් සමාන මූල බෝගයක් වන මඤ්ඤොක්කා, නිවර්තන කලාපවල වැදගත් ආහාරයකි. මඤ්ඤොක්කා ටැපියෝකා පුඩිං වල ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍යය ද වේ.[202] වෙනිසියුලාව සමඟ රට පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් සබඳතා නිසා නිකරගුවාවේ කෘෂිකාර්මික අංශයට ප්‍රතිලාභ ලැබී තිබේ. වෙනිසියුලාව ඩොලර් මිලියන 200 ක පමණ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ ආනයනය කරනු ඇතැයි ගණන් බලා ඇත.[204] 1990 ගණන්වලදී, කෘෂිකර්මාන්තය විවිධාංගීකරණය කිරීමට රජය උත්සාහයන් ආරම්භ කළේය. නව අපනයන-නැඹුරු බෝග කිහිපයක් වූයේ රටකජු, තල, කොමඩු සහ ළූණු ය.[202]
කැරිබියානු පැත්තේ ධීවර බෝට්ටු පුවර්ටෝ කැබෙසාස්, බ්ලූෆීල්ඩ්ස් සහ ලගුනා ඩි පර්ලස් හි සැකසුම් කම්හල්වලට ඉස්සන් මෙන්ම පොකිරිස්සන් ගෙන එයි.[202] අධික ලෙස සූරාකෑමෙන් බිඳ වැටීමට පෙර කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ කැස්බෑ ධීවර කර්මාන්තයක් සමෘද්ධිමත් විය.[202]
නිකරගුවාවේ පතල් කර්මාන්තය ප්‍රධාන කර්මාන්තයක් බවට පත්වෙමින් පවතින අතර,[205] දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් (GDP) 1% කටත් වඩා අඩු දායකත්වයක් සපයයි. වැසි වනාන්තර විනාශ කිරීම පිළිබඳ පාරිසරික ගැටළු වැඩිවීම නිසා දැව කැපීම සඳහා සීමාවන් පනවා ඇත. නමුත් මෙම බාධක නොතකා දැව කැපීම දිගටම පවතී; ඇත්ත වශයෙන්ම, තනි දැව ගසක් ඩොලර් දහස් ගණනක් වටිනා විය හැකිය.[202]
1980 ගණන්වල එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කොන්ට්‍රාස් සහ සැන්ඩිනිස්ටාස් රජය අතර පැවති යුද්ධයේදී, රටේ යටිතල පහසුකම් බොහොමයක් හානි වී හෝ විනාශ විය.[206] ජාතිය පුරා ප්‍රවාහනය බොහෝ විට ප්‍රමාණවත් නොවේ. නිදසුනක් වශයෙන්, මෑතක් වන තුරුම මැනගුවා සිට කැරිබියානු වෙරළ තීරය දක්වා අධිවේගී මාර්ගයෙන් ගමන් කිරීමට නොහැකි විය. නුවෙවා ගිනියාව සහ බ්ලූෆීල්ඩ්ස් අතර නව මාර්ගයක් 2019 දී නිම කරන ලද අතර එය අගනුවරට නිතිපතා බස් සේවාවක් ලබා දෙයි.[207] මධ්‍යම කඳුකරයේ ටූමා ගඟේ සෙන්ට්‍රෝඇමෙරිකා බලාගාරය පුළුල් කර ඇති අතර, ජාතියේ නව කර්මාන්ත සඳහා විදුලිය සැපයීමට උපකාර කිරීම සඳහා වෙනත් ජල විදුලි ව්‍යාපෘති ආරම්භ කර ඇත.[202] කැරිබියන් මුහුද (සහ එම නිසා අත්ලාන්තික් සාගරය) පැසිෆික් සාගරය සමඟ සම්බන්ධ කරමින් පැනමා ඇළට අතිරේකව ගමන් කළ හැකි නව ඇළක් සඳහා නිකරගුවාව දිගු කලක් තිස්සේ සලකා බලනු ලැබේ.
නිකරගුවාවේ අවම වැටුප ඇමරිකාවේ සහ ලෝකයේ අඩුම වැටුප් අතර වේ.[208][209][210][211] ප්‍රේෂණ රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් දළ වශයෙන් 15% කට සමාන ව���.[189] ආසියානු වෙළඳපොළවල්, විශේෂයෙන් චීනයෙන් ඉහළ යන තරඟකාරිත්වයත් සමඟ 21 වන සියවසේ මුල් දශකය තුළ මැකිලා අංශයේ වර්ධනය මන්දගාමී විය.[202] කෝපි, කපු, හරක් මස් සහ සීනි වැනි ප්‍රධාන ද්‍රව්‍ය අපනයනයෙන් විශාල ධනයක් ලැබෙන නිකරගුවාවේ සාම්ප්‍රදායික ධනය ඉඩම් වන අතර, ඉහළ පන්තියේ සියලුම දෙනා සහ මධ්‍යම පන්තියෙන් හතරෙන් එකක් පමණ සැලකිය යුතු ඉඩම් හිමියන් වේ.
1985 රජයේ අධ්‍යයනයකින් ජනගහනයෙන් සියයට 69.4 ක් දුප්පත් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලද්දේ නිවාස, සනීපාරක්ෂක සේවා (ජලය, අපද්‍රව්‍ය සහ කසළ එකතු කිරීම), අධ්‍යාපනය සහ රැකියාව යන අංශවල ඔවුන්ගේ මූලික අවශ්‍යතා එකක් හෝ කිහිපයක් සපුරාලීමට ඔවුන්ට නොහැකි වීම හේතුවෙනි. මෙම අධ්‍යයනය සඳහා නිර්වචන ප්‍රමිතීන් ඉතා අඩු විය; අපිරිසිදු බිම් සහිත ඉවතලන ද්‍රව්‍ය වලින් ඉදිකර ඇත්නම් හෝ කාමරයකට පුද්ගලයින් හතර දෙනෙකුට වඩා එහි වාසය කරන්නේ නම් නිවාස ප්‍රමිතියෙන් තොර යැයි සැලකේ.
ග්‍රාමීය කම්කරුවන් කෘෂිකාර්මික වැටුප් ශ්‍රමය මත යැපේ, විශේෂයෙන් කෝපි සහ කපු වගාවන්හි. ස්ථිර රැකියා දරන්නේ සුළු කොටසක් පමණි. බොහෝ දෙනෙක් අස්වනු නෙළන කාලය තුළ බෝග වගා කරන සහ අවාරයේ වෙනත් රැකියා සොයා ගන්නා සංක්‍රමණිකයන් ය. "පහළ" ගොවීන් සාමාන්‍යයෙන් පවුලක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් ඉඩමක් නොමැති කුඩා වතු හිමියන් ය; ඔවුන් අස්වැන්න නෙළන ශ්‍රම බලකායට ද සම්බන්ධ වේ. "ඉහළ" ගොවීන්ට ආර්ථික වශයෙන් ස්වාධීන වීමට ප්‍රමාණවත් සම්පත් තිබේ. ඔවුන් තම පුද්ගලික අවශ්‍යතාවලින් ඔබ්බට ප්‍රමාණවත් අතිරික්තයක් නිෂ්පාදනය කරයි, ඔවුන්ට ජාතික සහ ලෝක වෙළඳපොළට සහභාගී වීමට ඉඩ සලසයි.
නාගරික පහළ පන්තිය ආර්ථිකයේ අවිධිමත් අංශය මගින් සංලක්ෂිත වේ. අවිධිමත් අංශය සාම්ප්‍රදායික තාක්ෂණයන් භාවිතා කරන සහ ශ්‍රම ආරක්ෂණ සහ බදුකරණයේ නීතිමය තන්ත්‍රයෙන් පිටත ක්‍රියාත්මක වන කුඩා පරිමාණ ව්‍යවසායන්ගෙන් සමන්විත වේ. අවිධිමත් අංශයේ සේවකයින් ස්වයං රැකියාලාභීන්, වැටුප් නොලබන පවුලේ සේවකයින් හෝ කුඩා ව්‍යවසායන්හි සේවකයින් වන අතර ඔවුන් සාමාන්‍යයෙන් දුප්පත් ය.
නිකරගුවාවේ අවිධිමත් අංශයේ සේවකයින් අතර ටින් කම්මල්කරුවන්, මෙට්ට සාදන්නන්, මැහුම් ශිල්පීන්, බේකරිකරුවන්, සපත්තු සාදන්නන් සහ වඩු කාර්මිකයන් ඇතුළත් වේ; රෙදි සේදීම සහ යකඩ දැමීම හෝ වීදිවල විකිණීමට ආහාර පිළියෙළ කරන පුද්ගලයින්; සහ දහස් ගණනක් පදික වෙළෙන්දෝ, කුඩා ව්‍යාපාර හිමිකරුවන් (බොහෝ විට තමන්ගේම නිවෙස්වලින් ක්‍රියාත්මක වෙති) සහ වෙළඳපොළ කුටි ක්‍රියාකරුවන්. සමහරු තනිවම වැඩ කරන නමුත් තවත් සමහරු රටේ කාර්මික නිෂ්පාදනයෙන් විශාල කොටසකට වගකිව යුතු කුඩා උස (වැඩමුළු/කර්මාන්තශාලා) වල වැඩ කරති. අවිධිමත් අංශයේ ඉපැයීම් සාමාන්‍යයෙන් ඉතා අඩු බැවින්, පවුල් කිහිපයකට එක් ආදායමක් මත ජීවත් විය හැකිය.[212] බොහෝ ලතින් ඇමරිකානු රටවල් මෙන් නිකරගුවාව ද ඉතා කුඩා ඉහළ පන්තියකින් සංලක්ෂිත වේ, දළ වශයෙන් ජනගහනයෙන් 2% ක්, එය ඉතා ධනවත් වන අතර විදේශීය සංස්ථා සහ පෞද්ගලික කර්මාන්ත අතේ නොමැති රටේ දේශපාලන හා ආර්ථික බලය හිමි වේ. මෙම පවුල් ස්වභාවයෙන්ම කතිපයාධිකාරී ස්වභාවයක් ගන්නා අතර පරම්පරා ගණනාවක් තිස්සේ නිකරගුවාව පාලනය කර ඇති අතර ඔවුන්ගේ ධනය දේශපාලනිකව හා ආර්ථික වශයෙන් තිරස් අතට සහ සිරස් අතට ඒකාබද්ධ වේ.
නිකරගුවාව දැනට ඇමරිකාව සඳහා බොලිවේරියානු සන්ධානයේ සාමාජිකයෙකි, එය ඇල්බා ලෙසද හැඳින්වේ. එහි සාමාජිකයින් අතර භාවිතය සඳහා නව මුදල් ඒකකයක් වන සුක්‍රේ නිර්මාණය කිරීමට ඇල්බා යෝජනා කර ඇත. සාරාංශයක් ලෙස, මෙයින් අදහස් කරන්නේ නිකරගුවාවේ කෝර්ඩෝබා සුක්‍රේ සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය වන බවයි. සමාන රටාවක් අනුගමනය කරන අනෙකුත් ජාතීන් අතර: වෙනිසියුලාව, ඉක්වදෝරය, බොලිවියාව, හොන්ඩුරාස්, කියුබාව, ශාන්ත වින්සන්ට් සහ ග්‍රෙනඩින්ස්, ඩොමිනිකා සහ ඇන්ටිගුවා සහ බාබුඩා.[213]
නිකරගුවාව අත්ලාන්තික් සාගරය පැසිෆික් සාගරයට සම්බන්ධ කරන ඇළ මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට සලකා බලමින් සිටින අතර, ජනාධිපති ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගා පවසා ඇත්තේ එය නිකරගුවාවට "ආර්ථික ස්වාධීනත්වය" ලබා දෙන බවයි.[214] පාරිසරික බලපෑම් පිළිබඳව විද්‍යාඥයින් කනස්සල්ල පළ කර ඇත, නමුත් රජය කියා සිටින්නේ ඇළ මාර්ගය නව රැකියා නිර්මාණය කිරීමෙන් සහ එහි වාර්ෂික වර්ධනය වසරකට සාමාන්‍යයෙන් 8% දක්වා වැඩි කිරීමෙන් රටට ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන බවයි.[215] මෙම ව්‍යාපෘතිය 2014 දෙසැම්බර් මාසයේදී ඉදිකිරීම් ආරම්භ කිරීමට නියමිතව තිබුණි,[216] කෙසේ වෙතත් නිකරගුවා ඇළ තවමත් ආරම්භ කර නොමැත.[217]
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
2006 වන විට, සංචාරක ව්‍යාපාරය නිකරගුවාවේ දෙවන විශාලතම කර්මාන්තය බවට පත්විය.[218] මීට පෙර, සංචාරක ව්‍යාපාරය වසර 7 ක කාලයක් තුළ රට පුරා 70% ක් පමණ වර්ධනය වී ඇති අතර, වාර්ෂිකව 10%–16% අනුපාතයකින් යුක්ත විය.[219] මෙම වැඩිවීම සහ වර්ධනය වසර 10 ක කාලයක් තුළ සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම 300% කට වඩා වැඩි වීමට හේතු විය.[220] සංචාරක ව්‍යාපාරයේ වර්ධනය කෘෂිකාර්මික, වාණිජ සහ මූල්‍ය කර්මාන්ත මෙන්ම ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයට ද ධනාත්මක ලෙස බලපා ඇත. ජනාධිපති ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගා රට පුරා දරිද්‍රතාවයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා සංචාරක ව්‍යාපාරය භාවිතා කිරීමට තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කර ඇත.[221] නිකරගුවාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරය මත පදනම් වූ ආර්ථිකයේ ප්‍රතිඵල සැලකිය යුතු වී ඇති අතර, 2010 දී ඉතිහාසයේ පළමු වතාවට දින දර්ශන වර්ෂයක් තුළ මිලියනයක් සංචාරකයින් පිළිගනු ලබන ජාතියකි.[222]
සෑම වසරකම එක්සත් ජනපද පුරවැසියන් 60,000 ක් පමණ නිකරගුවාවට පැමිණේ, ප්‍රධාන වශයෙන් ව්‍යාපාරිකයින්, සංචාරකයින් සහ ඥාතීන් බැලීමට පැමිණෙන අය.[223] එක්සත් ජනපදයේ පුද්ගලයින් 5,300 ක් පමණ නිකරගුවාවේ වාසය කරති. නිකරගුවාවට පැමිණෙන සංචාරකයින්ගෙන් බහුතරයක් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, මධ්‍යම හෝ දකුණු ඇමරිකාව සහ යුරෝපයෙන් පැමිණි අයයි. නිකරගුවාවේ සංචාරක අමාත්‍යාංශයට (INTUR) අනුව,[224] යටත් විජිත නගර වන ලියොන් සහ ග්‍රනාඩා සංචාරකයින් සඳහා වඩාත් කැමති ස්ථාන වේ. එසේම, මසායා, රිවාස් නගර සහ සැන් ජුවාන් ඩෙල් සුර්, එල් ඔෂියනල්, නිර්මල සංකල්පයේ බලකොටුව, ඔමෙටෙපේ දූපත, මොම්බාචෝ ගිනි කන්ද සහ කෝන් දූපත් වැනි ස්ථාන ප්‍රධාන සංචාරක ආකර්ෂණයන් වේ. ඊට අමතරව, පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය, ක්‍රීඩා මසුන් ඇල්ලීම සහ සර්ෆින් බොහෝ සංචාරකයින් නිකරගුවාවට ආකර්ෂණය කරයි.
TV Noticias ප්‍රවෘත්ති වැඩසටහනට අනුව, සංචාරකයින් සඳහා නිකරගුවාවේ ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ වෙරළ තීරයන්, දර්ශනීය මාර්ග, ලියොන් සහ ග්‍රැනාඩා වැනි නගරවල ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ විශේෂයෙන් උතුරු නිකරගුවාවේ කෘෂි සංචාරක ව්‍යාපාරයයි.[219] සංචාරක ව්‍යාපාරය වැඩිවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, නිකරගුවාව 2007 සිට 2009 දක්වා එහි විදේශ සෘජු ආයෝජන 79.1% කින් වැඩි වී තිබේ.[225]
කලපු සහ විල් ගණන සහ රටේ පැසිෆික් පැත්ත දිගේ උතුරේ සිට දකුණට දිවෙන ගිනිකඳු දාමය නිසා නිකරගුවාව "විල් සහ ගිනි කඳු දේශය" ලෙස හැඳින්වේ.[226][227][228] අද වන විට නිකරගුවාවේ ඇති ගිනි කඳු 50 න් 7 ක් පමණක් ක්‍රියාකාරී යැයි සැලකේ. මෙම ගිනි කඳු බොහොමයක් සංචාරකයින්ට කඳු නැගීම, කඳු නැගීම, කඳවුරු බැඳීම සහ ආවාට විල්වල පිහිනීම වැනි ක්‍රියාකාරකම් සඳහා විශිෂ්ට හැකියාවන් ලබා දෙයි.
අපෝයෝ කලපු ස්වභාවික රක්ෂිතය නිර්මාණය කරන ලද්දේ වසර 23,000 කට පමණ පෙර අපෝයෝ ගිනි කන්ද පුපුරා යාමෙන් වන අතර එමඟින් ක්‍රමයෙන් ජලයෙන් පිරී ගිය කිලෝමීටර 7 ක් පළල විශාල ආවාටයක් ඉතිරි විය. එය පැරණි ආවාට බිත්තියෙන් වටවී ඇත.[229] කලපුවේ දාරය අවන්හල් වලින් වටවී ඇති අතර, ඒවායින් බොහොමයක් කයාකිං ඇත. අවට වනාන්තරය ගවේෂණය කිරීමට අමතරව, කලපුවේ බොහෝ ජල ක්‍රීඩා සිදු කරනු ලැබේ, විශේෂයෙන් කයාකිං.[230]
ලියොන් හි සෙරෝ නෙග්‍රෝ ගිනි කන්දේ වැලි ස්කීං ජනප්‍රිය ආකර්ෂණයක් බවට පත්ව ඇත. නිද්‍රාශීලී සහ ක්‍රියාකාරී ගිනි කඳු දෙකම නැඟිය හැකිය. වැඩිපුරම සංචාරය කරන ලද ගිනි කඳු අතරට මසායා ගිනි කන්ද, මොමොටොම්බෝ, මොම්බාචෝ, කොසිගුයිනා සහ ඔමෙටෙපේ හි මැඩෙරාස් සහ කොන්සෙප්සියන් ඇතුළත් වේ.
පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය පාරිසරික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් සවිඥානික වීම අරමුණු කරයි; එය දේශීය සංස්කෘතිය, වනාන්තරය සහ වික්‍රමාන්විතය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. නිකරගුවාවේ පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය සෑම වසරකම වර්ධනය වෙමින් පවතී.[231] එය පරිසර සංචාරක චාරිකා ගණනාවක් සහ වික්‍රමාන්විතයන් සඳහා පරිපූර්ණ ස්ථාන ගැන පුරසාරම් දොඩයි. නිකරගුවාවේ ගිනි කඳු, නිවර්තන වැසි වනාන්තර සහ කෘෂිකාර්මික ඉඩම් අඩංගු පරිසර කලාප තුනක් (පැසිෆික්, මධ්‍යම සහ අත්ලාන්තික්) ඇත.[232] පාරිසරික නවාතැන් සහ අනෙකුත් පාරිසරික වශයෙන් කේන්ද්‍ර කරගත් සංචාරක ගමනාන්තවලින් බහුතරයක් ඔමෙටෙපේ දූපතේ දක්නට ලැබේ,[233] ග්‍රැනඩා සිට පැයක බෝට්ටු ගමනකින් නිකරගුවා විල මැද පිහිටා ඇත. සමහරක් විදේශීය සතු වන අතර අනෙක් ඒවා දේශීය පවුල් සතු වේ.
ජන විකාශනය
[සංස්කරණය]| ජනගහනය[234][235] | |||
|---|---|---|---|
| වසර | මිලියන | ||
| 1950 | 1.3 | ||
| 2000 | 5.0 | ||
| 2021 | 6.9 | ||
ජාන විද්‍යාව සහ අණුක ජීව විද්‍යාව සඟරාවේ 2014 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පර්යේෂණයකට අනු���, යුරෝපීය සම්භවය නිකරගුවාවේ වැසියන්ගෙන් 69% ක් තුළ ප්‍රමුඛස්ථානය ගන්නා අතර, අප්‍රිකානු සම්භවය 20% ක් අතර ප්‍රමුඛස්ථානය ගන්නා අතර, අවසාන වශයෙන් ස්වදේශික සම්භවය 11% ක් අතර ප්‍රමුඛස්ථානය ගනී.[236] "ඇමරිකාවේ ජන විකාශනයේ ජානමය සංරචක" පිළිබඳ ජපන් පර්යේෂණයකින් පෙන්නුම් කළේ, සාමාන්‍යයෙන්, නිකරගුවාවේ සම්භවය 58–62% යුරෝපීය, 28% ස්වදේශික ඇමරිකානු සහ 14% අප්‍රිකානු වන අතර, ඉතා කුඩා ආසන්න නැගෙනහිර දායකත්වයක් ඇති බවයි.[237] CIA ලෝක තොරතුරු පොතේ ජානමය නොවන දත්ත මගින් තහවුරු වන්නේ නිකරගුවාවේ 2016 ජනගහනයෙන් 5,966,798 ක් පමණ මෙස්ටිසෝ, 17% සුදු, 5% ස්වදේශික ඇමරිකානු සහ 9% කළු සහ අනෙකුත් ජාතීන් බවයි.[238] සංක්‍රමණ රටා වෙනස් වීමත් සමඟ මෙය උච්චාවචනය වේ. ජනගහනය 2013 වන විට 58% නාගරික වේ.[239]
අගනුවර වන මැනගුවා විශාලතම නගරය වන අතර, 2016 දී ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය 1,042,641 කි.[240] 2005 දී, පැසිෆික්, මධ්‍යම සහ උතුරු කලාපවල මිලියන 5 කට අධික ජනතාවක් සහ කැරිබියන් කලාපයේ 700,000 ක් ජීවත් වූහ.[241]
වර්ධනය වන විදේශික ප්‍රජාවක් ඇත.[242] ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් ව්‍යාපාර, ආයෝජන හෝ විශ්‍රාම ගැනීම සඳහා ලොව පුරා සිට, උදාහරණයක් ලෙස ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, කැනඩාව, තායිවානය සහ යුරෝපීය රටවලින් සංක්‍රමණය වෙති; බහුතරයක් මැනගුවා, ග්‍රැනඩා සහ සැන් ජුවාන් ඩෙල් සූර් හි පදිංචි වී ඇත.
බොහෝ නිකරගුවානුවන් විදේශයන්හි ජීවත් වෙති, විශේෂයෙන් කොස්ටාරිකාව, එක්සත් ජනපදය, ස්පාඤ්ඤය, කැනඩාව සහ අනෙකුත් මධ්‍යම ඇමරිකානු රටවල.[243]
2013 වන විට නිකරගුවාවේ ජනගහන වර්ධන වේගය 1.5% කි.[244] මෙය බටහිර අර්ධගෝලයේ ඉහළම උපත් අනුපාතිකයක ප්‍රතිඵලයකි:[තහවුරු කර නොමැත] 2017 වන විට 1,000කට 17.7කි.[245] එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුව එම කාලය තුළ මරණ අනුපාතය 1000කට 4.7ක් විය.[246]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් බහුතරය මෙස්ටිසෝවරුන්ගෙන් සමන්විත වන අතර, දළ වශයෙන් 69% ක් වන අතර, නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් 17% ක් සුදු ජාතිකයින් වේ,[247] ඔවුන්ගෙන් බහුතරය ස්පාඤ්ඤ සම්භවයක් ඇති අය වන අතර අනෙක් අය ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ඩෙන්මාර්ක හෝ ප්‍රංශ සම්භවයක් ඇති අය වෙති.
කළු ක්‍රියෝල්වරු
[සංස්කරණය]නිකරගුවාවේ ජනගහනයෙන් 9% ක් පමණ කළු ජාතිකයන් වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් රටේ කැරිබියානු (හෝ අත්ලාන්තික්) වෙරළ තීරයේ ජීවත් වෙති. කළු ජනගහනය බොහෝ දුරට සමන්විත වන්නේ කළු ඉංග්‍රීසි කතා කරන ක්‍රියෝල්වරුන්ගෙන් වන අතර ඔවුන් පලා ගිය හෝ නැව් සුන්බුන් වූ වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ; බොහෝ දෙනෙක් කැම්බල්, ගෝර්ඩන්, ඩවුන්ස් සහ හොඩ්ග්සන් වැනි වහලුන් රැගෙන ආ ස්කොට්ලන්ත පදිංචිකරුවන්ගේ නම දරති. එක්සත් ජනපදය සමඟ ඔහුගේ සමීප සම්බන්ධතාවය නිසා බොහෝ ක්‍රියෝල්වරු සොමෝසාට සහාය දැක්වුවද, 1979 ජූලි මාසයේදී ඔවුන් සැන්ඩිනිස්ටා අරමුණට පෙළ ගැසුණු අතර, "බටහිරකරණයේ" නව අවධියකට සහ මනගුවාවෙන් මධ්‍යම පාලනය පැනවීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඉක්මනින්ම විප්ලවය ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[248] මිශ්‍ර බටහිර අප්‍රිකානු, කැරිබ් සහ අරවක් සම්භවයක් ඇති ජනතාවක් වන ගරිෆූනා කුඩා සංඛ්‍යාවක් සිටිති. 1980 ගණන්වල මැද භාගයේදී, රජය රටේ නැගෙනහිර අර්ධයෙන් සමන්විත සෙලායා දෙපාර්තමේන්තුව ස්වයං පාලන කලාප දෙකකට බෙදා මෙම කලාපයේ කළු සහ ආදිවාසී ජනතාවට ජනරජය තුළ සීමිත ස්වයං පාලනයක් ලබා දුන්නේය.
ආදිවාසී ජනගහනය
[සංස්කරණය]ඉතිරි 5% නිකරගුවානුවන් ආදිවාසීන් වන අතර, රටේ මුල් වැසියන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. නිකරගුවාවේ පූර්ව-කොලොම්බියානු ජනගහනය බොහෝ ආදිවාසී කණ්ඩායම් වලින් සමන්විත විය. බටහිර කලාපයේ, නහුවාස් (නිකරාඕ ජනතාව) චොරොටෙගා ජනතාව සහ සබ්ටියාබාස් (මාරිබියෝස් හෝ හොකන් ෂියු ලෙසද හැඳින්වේ) වැනි අනෙකුත් කණ්ඩායම් සමඟ සිටියහ. නිකරගුවාවේ මධ්‍යම කලාපය සහ කැරිබියානු වෙරළ තීරය පුරාණ කාලයේ දකුණු ඇමරිකාවට සහ ඉන් පිටතට සංක්‍රමණය වූ මැක්‍රෝ-චිබ්චාන් භාෂා කණ්ඩායම් වූ ආදිවාසී ජනතාව විසින් වාසය කරන ලදී, ප්‍රධාන වශයෙන් දැන් කොලොම්බියාව සහ වෙනිසියුලාව ලෙස හැඳින්වේ.[249][250] මෙම කණ්ඩායම් අතර වර්තමාන මැටගල්පාස්, මිස්කිටෝස්, රාමාස් මෙන්ම සුමෝස් ලෙසද හැඳින්වෙන මායංනාස් සහ උල්වාස් ඇතුළත් වේ.[251][252]:20 19 වන සියවසේදී, සැලකිය යුතු ආදිවාසී සුළුතරයක් සිටි නමුත්, මෙම කණ්ඩායම බොහෝ දුරට සංස්කෘතික වශයෙන් මෙස්ටිසෝ බහුතරයට උකහා ගන්නා ලදී. ගරිෆූනා ද ප්‍රධාන වශයෙන් කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ සිටිති. ඔවුන් මිශ්‍ර අප්‍රිකානු සහ ආදිවාසී සම්භවයක් ඇති ජනතාවකි.[253]
භාෂා
[සංස්කරණය]
නිකරගුවානු ස්පාඤ්ඤ භාෂාවට බොහෝ ස්වදේශීය බලපෑම් සහ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, සමහර නිකරගුවානුවන් කතා කරන විට /s/ /h/ සමඟ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමේ ප්‍රවණතාවක් ඇත. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව මුළු රටේම කතා කළත්, රට තුළ විශාල විවිධත්වයක් ඇත: වචන මාලාව, උච්චාරණ සහ වාචික භාෂාව නගර සහ දෙපාර්තමේන්තු අතර වෙනස් විය හැකිය.[254]
පළමු විශේෂ අධ්‍යාපන පාසල් ඔවුන් එකට ගෙන ආ විට 1970 සහ 1980 ගණන්වල බිහිරි දරුවන් අතර නිකරගුවානු සංඥා භාෂාව මතු වූ අතර, එහි මතුවීම භාෂාවක් නිර්මාණය වීම සෘජුවම නිරීක්ෂණය කිරීමේ අවස්ථාවක් ලෙස භාෂා විද්‍යාඥයින්ට විශේෂ උනන්දුවක් ඇති කළේය.[255][256][257]
කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ, ස්වදේශික භාෂා, ඉංග්‍රීසි පාදක ක්‍රියෝල් සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කෙරේ. මිස්කිටෝ ජනයා පළමු භාෂාවක් ලෙසත්, තවත් සමහර ස්වදේශික සහ අප්‍රිකානු පරම්පරාවෙන් පැවත එන ජනයා දෙවන, තෙවන හෝ සිව්වන භාෂාවක් ලෙසත් කතා කරන මිස්කිටෝ භාෂාව බහුලවම කතා කරන ස්වදේශික භාෂාව වේ. මායන්ග්නා සහ උල්වා යන ස්වදේශික මිසුමල්පන් භාෂා එකම නම් ඇති අදාළ ජනයා විසින් කතා කරනු ලැබේ. බොහෝ මිස්කිටෝ, මායන්ග්නා සහ සුමෝ ජනයා මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ද කතා කරන අතර විශාල බහුතරයක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව ද කතා කරති. රාමා ජනතාව 2,000 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවෙන් දුසිම් තුනකටත් වඩා අඩු සංඛ්‍යාවක් ඔවුන්ගේ චිබ්චන් භාෂාව චතුර ලෙස කතා කරන අතර, සියලුම රාමාවරු පාහේ රාමා කේ ක්‍රියෝල් කතා කරන අතර අති බහුතරයක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරති. පසුගිය දශක තුන තුළ භාෂා විද්‍යාඥයින් භාෂාව ලේඛනගත කිරීමට සහ පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කර ඇත.[258]
විසිවන සියවසේ මුල් භාගයේදී හොන්ඩුරාස් සිට නිකරගුවාවට පැමිණි ආදිවාසී සහ අප්‍රිකානු පරම්පරාවෙන් පැවත එන ජනයාගෙන් පැවත එන ගරිෆූනා ජනතාව මෑතකදී ඔවුන්ගේ අරවාකන් භාෂාව පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කර ඇත. බහුතරයක් මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙසත්, ස්පාඤ්ඤ දෙවන භාෂාව ලෙසත් කතා කරති. බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේදී මදුරු වෙරළට ගෙන එන ලද වහල් අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන ක්‍රියෝල් හෝ ක්‍රියෝල් ජනතාව සහ යුරෝපීය, චීන, අරාබි සහ බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර ඉන්දියානු සංක්‍රමණිකයින් ද මිස්කිටෝ වෙරළ ක්‍රියෝල් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙසත් ස්පාඤ්ඤ දෙවන භාෂාව ලෙසත් කතා කරති.[259]
විශාලතම නගර
[සංස්කරණය]| ස්ථානය | දෙපාර්තමේන්තුව | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ලියොන් |
1 | මැනගුවා | මැනගුවා | 1,042,641 |  මසායා  මාටගල්ප | ||||
| 2 | ලියොන් | ලියොන් | 206,264 | ||||||
| 3 | මසායා | මසායා | 176,344 | ||||||
| 4 | මාටගල්ප | මාටගල්ප | 158,095 | ||||||
| 5 | ටිපිටපා | මැනගුවා | 140,569 | ||||||
| 6 | චිනන්දෙගා | චිනන්දෙගා | 135,154 | ||||||
| 7 | ජිනොටෙගා | ජිනොටෙගා | 133,705 | ||||||
| 8 | ග්‍රනාඩා | ග්‍රනාඩා | 127,892 | ||||||
| 9 | එස්ටෙලි | එස්ටෙලි | 126,290 | ||||||
| 10 | පුවර්ටෝ කැබෙසාස් | උතුරු කැරිබියන් වෙ.ස්.පා.ක | 113,534 | ||||||
ආගම්
[සංස්කරණය].jpg)
නිකරගුවාවේ සංස්කෘතිය තුළ ආගම සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කරන අතර එහි ව්‍යවස්ථාවෙන් එයට විශේෂ ආරක්ෂාවක් ලබා දී ඇත. ආගමික නිදහස (1939 සිට සහතික කර ඇත) සහ ආගමික ඉවසීම රජය විසින් නිල වශයෙන් ප්‍රවර්ධනය කරනු ලැබේ, නමුත් මෑත වසරවලදී, කතෝලික පල්ලිය සහ ඩැනියෙල් ඔර්ටෙගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් පාලන තන්ත්‍රය විවෘත ගැටුමක පැටලී ඇත. පූජක පක්ෂයට (බිෂොප්වරුන් ඇතුළුව) හිරිහැර කිරීමට පොලිසිය භාවිතා කිරීම,[260] කතෝලික මාධ්‍ය ආයතන වසා දැමීම සහ පූජක පක්ෂයේ සාමාජිකයින් අත්අඩංගුවට ගැනීම (මැටගල්පා රදගුරු පදවියේ බිෂොප් රොලන්ඩෝ අල්වාරෙස් ඇතුළුව) යන චෝදනා දෙවැන්නාට එල්ල වී තිබේ.
නිකරගුවාවට නිල රාජ්‍ය ආගමක් නොමැත. කතෝලික බිෂොප්වරුන් වැදගත් රාජ්‍ය අවස්ථාවන් සඳහා ඔවුන්ගේ බලය ලබා දෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන අතර, ජාතික ගැටළු පිළිබඳ ඔවුන්ගේ ප්‍රකාශ සමීපව අනුගමනය කරනු ලැබේ. දේශපාලන අර්බුදකාරී අවස්ථාවන්හිදී තරඟ කරන පාර්ශ්වයන් අතර මැදිහත් වීමට ඔවුන්ට ආරාධනා කළ හැකිය.[261] 1979 දී, විමුක්ති දේවධර්මය වැළඳගත් පූජකයෙකු වන මිගෙල් ඩි'එස්කෝටෝ බ්‍රොක්මන්, සැන්ඩිනිස්ටාවරු බලයට පත් වූ විට රජයේ විදේශ අමාත්‍යවරයා ලෙස සේවය කළේය. විශාලතම නිකාය සහ සාම්ප්‍රදායිකව බහුතරයකගේ ආගම වන්නේ රෝමානු කතෝලික පල්ලියයි. එය 16 වන සියවසේදී ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයත් සමඟ නිකරගුවාවට පැමිණි අතර 1939 වන තෙක් ස්ථාපිත ඇදහිල්ල ලෙස පැවතුනි.
රෝමානු කතෝලිකයන් සංඛ්‍යාව පහත වැටෙමින් පවතින අතර, එවැන්ජලිකල් රෙපරමාදු කණ්ඩායම්වල සහ පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පල්ලියේ (LDS පල්ලිය) සාමාජිකත්වය 1990 ගණන්වල සිට වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී. නිකරගුවාවේ සැලකිය යුතු LDS මිෂනාරි උත්සාහයක් පවතී. දූත මණ්ඩල දෙකක් සහ LDS පල්ලියේ සාමාජිකයින් 95,768 ක් (ජනගහනයෙන් 1.54%) ඇත.[262] කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ ශක්තිමත් ඇන්ග්ලිකන් සහ මොරවියානු ප්‍රජාවන් ද ඇත, කලක් ජනාකීර්ණ මදුරු වෙරළ ජනපදයක් විය. එය සියවස් තුනකට ආසන්න කාලයක් බ්‍රිතාන්‍ය බලපෑම යටතේ පැවතුනි. රෙපරමාදු ආගම ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍ය සහ ජර්මානු යටත් විජිතවාදීන් විසින් ඇන්ග්ලිකන්වාදය සහ මොරවියානු පල්ලියේ ආකාරවලින් මදුරු වෙරළට ගෙන එන ලදී. 19 වන සියවසේදී නිකරගුවාවේ ඉතිරි ප්‍රදේශවලට වෙනත් ආකාරයේ රෙපරමාදු සහ අනෙකුත් ක්‍රිස්තියානි නිකායන් හඳුන්වා දෙන ලදී.
ජනප්‍රිය ආගම මිනිසුන් සහ දෙවියන් අතර මැදිහත්කරුවන් ලෙස සැලකෙන සාන්තුවරයන් වටා කැරකෙයි. මනගුවා අගනුවර සිට කුඩා ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් දක්වා බොහෝ ප්‍රදේශ, රෝමානු කතෝලික දින දර්ශනයෙන් තෝරාගත් අනුග්‍රාහක සාන්තුවරයන්ට වාර්ෂික උත්සව පවත්වමින් ගෞරව කරයි. බොහෝ ප්‍රජාවන්හි, අගෝස්තු මාසයේදී නගරය හරහා වර්ණවත්, බොහෝ විට කෝලාහල සහිත, දවස පුරා පෙරහැර දෙකකින් ගෞරව කරනු ලබන මනගුවාවේ ශාන්ත ඩොමිනික් (සැන්ටෝ ඩොමින්ගෝ) වැනි අනුග්‍රාහක සාන්තුවරයන්ගේ සැමරුම් වටා පොහොසත් පුරාවෘත්තයක් වර්ධනය වී ඇත. ජනතාව සඳහා නිකරගුවාවේ ආගමික දින දර්ශනයේ උච්චතම අවස්ථාව නත්තල් හෝ පාස්කු නොවේ, නමුත් දෙසැම්බර් මස මුලදී නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීම සඳහා කැප වූ උත්සව සතිය වන ලා පුරිසිමා වන අතර, එම කාලය තුළ කන්‍යා මරියතුමිය සඳහා විස්තීර්ණ පූජාසන නිවාස සහ සේවා ස්ථානවල ඉදිකරනු ලැබේ.[261]
සංක්‍රමණයේ ස්ථාවර ගලා ඒමත් සමඟ බුද්ධාගම වැඩි වී ඇත.[263]
18 වන සියවසේ සිට යුදෙව්වන් නිකරගුවාවේ ජීවත් වුවද, යුදෙව් ජනගහනය කුඩා වන අතර 2017 දී එය 200 කටත් වඩා අඩුය. මෙයින් 112 ක් සෙෆාර්ඩික් යුදෙව් සම්භවයක් ඇති බවට ප්‍රකාශ කළ මෑත කාලීන ආගමට හැරුණු අය වෙති.[264]
2007 වන විට, නිකරගුවාවේ පදිංචිකරුවන් 1,200 සිට 1,500 දක්වා ඉස්ලාම් ආගම ඇදහූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් සුන්නි ජාතිකයන් වන අතර ඔවුන් පදිංචි විදේශිකයන් හෝ පලස්තීනය, ලිබියාව සහ ඉරානය යන රටවලින් පැමිණි ස්වභාවික පුරවැසියන් හෝ කණ්ඩායම් දෙකෙන් පැවත එන්නන් වේ.[265]
සංක්‍රමණය
[සංස්කරණය]එහි ජනගහනයට සාපේක්ෂව, නිකරගුවාව විශාල සංක්‍රමණ රැළි අත්විඳ නොමැත. 1995 ට පෙර නිකරගුවාවේ අනෙකුත් ලතින් ඇමරිකානු රටවලින් හෝ වෙනත් රටවලින් පැමිණි සංක්‍රමණිකයින්ගේ සංඛ්‍යාව එහි මුළු ජනගහනයෙන් 1% ඉක්මවා නැත. 2005 සංගණනයෙන් පෙන්නුම් කළේ විදේශීය උපන් ජනගහනය 1.2% ක් වන අතර එය වසර 10 ක් තුළ 0.06% ක් පමණි.[241]
19 වන සියවසේදී, නිකරගුවාව යුරෝපයෙන් සුළු සංක්‍රමණ රැල්ලක් අත්විඳින ලදී. විශේෂයෙන්, ජර්මනිය, ඉතාලිය, ස්පාඤ්ඤය, ප්‍රංශය සහ බෙල්ජියම යන රටවලින් පැමිණි පවුල්, විශේෂයෙන් මධ්‍යම සහ පැසිෆික් කලාපයේ දෙපාර්තමේන්තු නිකරගුවාවට සංක්‍රමණය විය.
නිකරගුවාවේ සිරියානුවන්, ආර්මේනියානුවන්, යුදෙව් නිකරගුවානුවන් සහ ලෙබනන් ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත කුඩා මැද පෙරදිග-නිකරගුවානු ප්‍රජාවක් ද ඇත. මෙම ප්‍රජාව 30,000 ක් පමණ වේ. බොහෝ දුරට චීන ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත නැගෙනහිර ආසියානු ප්‍රජාවක් ඇත. චීන නිකරගුවානු ජනගහනය 12,000 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[266] චීන ජාතිකයන් 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී පැමිණි නමුත් 1920 ගණන් වන තෙක් සනාථ කර නොතිබුණි.
ඩයස්පෝරාව
[සංස්කරණය]සිවිල් යුද්ධය නිසා බොහෝ නිකරගුවානුවන්ට තම රටින් පිටත ජීවිත ආරම්භ කිරීමට සිදුවිය. රැකියා අවස්ථා නොමැතිකම සහ දරිද්‍රතාවය හේතුවෙන් 1990 ගණන්වල සහ 21 වන සියවසේ පළමු දශකය තුළ බොහෝ දෙනෙක් සංක්‍රමණය වූහ. නිකරගුවා ඩයස්පෝරාවෙන් බහුතරයක් එක්සත් ජනපදයට සහ කොස්ටාරිකාවට සංක්‍රමණය වූහ. අද වන විට නිකරගුවාවේ වැසියන් හය දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක් මෙම රටවල් දෙකෙහි ජීවත් වෙති.[267]
ඩයස්පෝරාව නිසා නිකරගුවාවේ වැසියන් ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල, විශේෂයෙන් බටහිර යුරෝපයේ කුඩා ප්‍රජාවන් තුළ පදිංචි වී ඇත. ප්‍රංශය, ජර්මනිය, ඉතාලිය, ස්පාඤ්ඤය, නෝර්වේ, ස්වීඩනය සහ එක්සත් රාජධානිය යන රටවල කුඩා නිකරගුවාවේ ප්‍රජාවන් දක්නට ලැබේ. ඕස්ට්‍රේලියාවේ සහ නවසීලන්තයේ ද ප්‍රජාවන් පවතී. කැනඩාව, බ්‍රසීලය සහ ආර්ජන්ටිනාව මෙම ප්‍රජාවන්ගේ කුඩා කණ්ඩායම්වලට සත්කාරකත්වය සපයයි. ආසියාවේ ජපානය කුඩා නිකරගුවාවේ ප්‍රජාවකට සත්කාරකත්වය සපයයි.
නිවසේ ඇති දැඩි දරිද්‍රතාවය හේතුවෙන්, බොහෝ නිකරගුවාවේ වැසියන් දැන් එක්සත් ජනපද ඩොලරය එහි මුදල් ඒකකය ල���ස භාවිතා කරන අසල්වැසි එල් සැල්වදෝරයේ ජීවත් වන අතර වැඩ කරති.[268][269]
සෞඛ්‍ය සේවා
[සංස්කරණය]පසුගිය දශක කිහිපය තුළ අනෙකුත් මධ්‍යම ඇමරිකානු ජාතීන්ට සාපේක්ෂව සම්පත් කාර්යක්ෂමව භාවිතා කිරීමත් සමඟ නිකරගුවාවේ සෞඛ්‍ය සේවා තවමත් එහි ජනගහනයේ විවිධ සෞඛ්‍ය අවශ්‍යතාවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ අභියෝගවලට මුහුණ දී ඇත.[270]
නිකරගුවා රජය තම පුරවැසියන් සඳහා විශ්වීය නිදහස් සෞඛ්‍ය සේවාවක් සහතික කරයි.[271] කෙසේ වෙතත්, වත්මන් බෙදාහැරීමේ ආකෘතිවල සීමාවන් සහ සම්පත් සහ වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ අසමාන බෙදාහැරීම නිකරගුවාවේ දුරස්ථ ප්‍රදේශවල, විශේෂයෙන් මධ්‍යම සහ අත්ලාන්තික් කලාපයේ ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන් අතර අඛණ්ඩ ගුණාත්මක සත්කාර හිඟයට දායක වේ.[270] ප්‍රදේශවල ගතික අවශ්‍යතාවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම සඳහා, රජය ප්‍රජා පාදක වැළැක්වීමේ සහ ප්‍රාථමික වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර අවධාරණය කරන විමධ්‍යගත ආකෘතියක් අනුගමනය කර ඇත.[272]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]2005 දී වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 78.0% ක් වූ අතර එය මධ්‍යම ඇමරිකාවේ අඩුම සාක්ෂරතා අනුපාතයයි.[273]
නිකරගුවාවේ ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය නොමිලේ. පෞද්ගලික පාසල් පද්ධතියක් පවතින අතර, ඒවායින් බොහොමයක් ආගමික වශයෙන් අනුබද්ධ වන අතර බොහෝ විට වඩාත් ශක්තිමත් ඉංග්‍රීසි වැඩසටහන් ඇත.[274] 1979 වන විට, අධ්‍යාපන ක්‍රමය ලතින් ඇමරිකාවේ දුප්පත්ම එකක් විය.[275] 1980 දී අලුතින් තේරී පත් වූ සැන්ඩිනිස්ටා රජයේ පළමු ක්‍රියාමාර්ගවලින් එකක් වූයේ ද්විතීයික පාසල් සිසුන්, විශ්ව විද්‍යාල සිසුන් සහ ගුරුවරුන් ස්වේච්ඡා ගුරුවරුන් ලෙස යොදා ගනිමින් පුළුල් හා සාර්ථක සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක් පැවැත්වීමයි: එය මාස පහක් ඇතුළත සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 50.3% සිට 12.9% දක්වා අඩු කළේය.[276] මෙය සාක්ෂරතාවය, සෞඛ්‍ය සේවා, අධ්‍යාපනය, ළමාරක්ෂක, වෘත්තීය සමිති සහ ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ ක්ෂේත්‍රයන්හි ඔවුන්ගේ ජයග්‍රහණ සඳහා ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලැබූ මහා පරිමාණ වැඩසටහන් ගණනාවකින් එකකි.[277][278] සැන්ඩිනිස්ටාවරු විෂය මාලාවට වාමාංශික දෘෂ්ටිවාදාත්මක අන්තර්ගතයක් ද එක් කළ අතර එය 1990 න් පසු ඉවත් කරන ලදී.[279] 1980 සැප්තැම්බර් මාසයේදී යුනෙස්කෝව නිකරගුවාවට සෝවියට් සංගමයේ අනුග්‍රහය ලත් නදීෂ්ඩා කෘප්ස්කායා සම්මානය ප්‍රදානය කළේය.[280]
ලිංගභේද සමානාත්මතාවය
[සංස්කරණය]ලතින් ඇමරිකාවේ රටවල් අතර නිකරගුවාවේ ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය ඉහළ මට්ටමක පවතී.[281] ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය සම්බන්ධයෙන් ගෝලීය ශ්‍රේණිගත කිරීම් සම්බන්ධයෙන්, ලෝක ආර්ථික සංසදය 2015 දී නිකරගුවාව දොළොස් වන ස්ථානයට ශ්‍රේණිගත කළේය,[281] සහ එහි 2020 වාර්තාවේ නිකරගුවාව පස්වන ස්ථානයට පත් වූ අතර උතුරු යුරෝපීය රටවලට පමණක් පිටුපසින් සිටියේය.[282]
කාන්තා අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම අරමුණු කරගත් කාන්තාවන්ට එරෙහි සියලු ආකාරයේ වෙනස්කම් කිරීම් තුරන් කිරීමේ සම්මුතිය අනුමත කළ ලතින් ඇමරිකාවේ සහ කැරිබියන් කලාපයේ බොහෝ රටවල් අතර නිකරගුවාවද විය.[283]
2009 දී, මානව හිමිකම් ඔම්බුඩ්ස්මන් කාර්යාලය තුළ ලිංගික විවිධත්වය සඳහා විශේෂ ඔම්බුඩ්ස්මන් තනතුරක් නිර්මාණය කරන ලදී. තවද, 2014 දී, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය සහ ලිංගික දිශානතිය මත පදනම් වූ වෙනස්කම් කිරීම තහනම් කරන ලදී.[284] කෙසේ වෙතත්, LGBTQ පුද්ගලයින්ට එරෙහිව වෙනස්කම් කිරීම බහුලව දක්නට ලැබේ, විශේෂයෙන් නිවාස, අධ්‍යාපනය සහ සේවා ස්ථානය තුළ.[285]
මානව සංවර්ධන වාර්තාව 2017 දී ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පිළිබඳ අසමානතා දර්ශකයේ (GII) රටවල් 160 න් 106 වන ස්ථානයට නිකරගුවාව ශ්‍රේණිගත කළේය. එය ප්‍රජනක සෞඛ්‍යය, බලගැන්වීම සහ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් යන ත්‍රිමාණයෙන් ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ අසමානතාවයන් පිළිබිඹු කරයි.[286]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවා සංස්කෘතියට යුරෝපීය සංස්කෘතියේ බලපෑමට ලක් වූ ශක්තිමත් ජනප්‍රවාද, සංගීතය සහ ආගමික සම්ප්‍රදායන් ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානු ශබ්ද සහ රසයන් ද ඇතුළත් වේ. නිකරගුවා සංස්කෘතිය විවිධ කෙඳි කිහිපයකින් තවදුරටත් අර්ථ දැක්විය හැකිය. පැසිෆික් වෙරළ තීරයේ යුරෝපීයයන්ගේ බලපෑමට ලක් වූ ශක්තිමත් ජනප්‍රවාද, සංගීතය සහ ආගමික සම්ප්‍රදායන් ඇත. එය ස්පාඤ්ඤය විසින් යටත් විජිතකරණය කරන ලද අතර අනෙකුත් ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන ලතින් ඇමරිකානු රටවලට සමාන සංස්කෘතියක් ඇත. ඓතිහාසිකව පැසිෆික් වෙරළ තීරයේ වාසය කළ ආදිවාසී කණ්ඩායම් බොහෝ දුරට මෙස්ටිසෝ සංස්කෘතියට උකහා ගෙන ඇත.
නිකරගුවාවේ කැරිබියානු වෙරළ තීරය කලක් බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රදේශයක් විය. ඉංග්‍රීසි තවමත් මෙම කලාපයේ ප්‍රමුඛ වන අතර ස්පාඤ්ඤ සහ ස්වදේශික භාෂා සමඟ දේශීයව කතා කරයි. එහි සංස්කෘතිය ජැමෙයිකාව, බෙලීස්, කේමන් දූපත් වැනි බ්‍රිතාන්‍ය දේපළක් වූ හෝ පවතින කැරිබියානු ජාතීන්ගේ සංස්කෘතියට සමාන වේ. බටහිර වෙරළ තීරයේ මෙන් නොව, කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ ආදිවාසී ජනයා සුවිශේෂී අනන්‍යතා පවත්වා ගෙන ගොස් ඇති අතර සමහරු තවමත් ඔවුන්ගේ මව් භාෂාවන් පළමු භාෂා ලෙස කතා කරති.
සංගීතය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවා සංගීතය යනු ස්වදේශික සහ ස්පාඤ්ඤ බලපෑම්වල මිශ්‍රණයකි. මධ්‍යම ඇමරිකාව පුරා බහුලව දක්නට ලැබෙන මාරිම්බා සහ අනෙකුත් සංගීත භාණ්ඩ අතරට. නිකරගුවාවේ මාරිම්බා වාදනය කරනු ලබන්නේ දණහිස් මත තබාගෙන වාඩි වී සිටින වාදකයෙකු විසිනි. ඔහු සාමාන්‍යයෙන් බේස් ෆිඩල්, ගිටාරයක් සහ ගිටාර්රිල්ලා (මැන්ඩොලින් වැනි කුඩා ගිටාරයක්) සමඟිනි. මෙම සංගීතය සමාජ උත්සවවලදී පසුබිම් සංගීතයක් ලෙස වාදනය කෙරේ.
මාරිම්බා විවිධ දිගින් යුත් උණ බම්බු හෝ ලෝහ නල මත තබා ඇති දැව තහඩු වලින් සාදා ඇත. එය මිටි දෙකක් හෝ හතරක් සමඟ වාදනය කෙරේ. නිකරගුවාවේ කැරිබියානු වෙරළ තීරය රට පුරා ජනප්‍රිය වන පැලෝ ඩි මායෝ නම් සජීවී, සංවේදී නර්තන සංගීතයක් සඳහා ප්‍රසිද්ධය. එය මැයි මාසයේ පැලෝ ඩි මායෝ උත්සවය අතරතුර විශේෂයෙන් ඝෝෂාකාරී වන අතර සමරනු ලැබේ. ගරිෆූනා ප්‍රජාව (අප්‍රිකානු-ස්වදේශික ඇමරිකානු) පුන්ටා නම් ජනප්‍රිය සංගීතය සඳහා ප්‍රසිද්ධය.
නිකරගුවාවේ සංගීතයේ ජාත්‍යන්තර බලපෑමක් ඇත. බචාටා, මෙරෙන්ගු, සල්සා සහ කුම්බියා මනගුවා, ලියොන් සහ ග්‍රැනඩා වැනි සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානවල ප්‍රමුඛත්වයක් ලබා ඇත. ඔමෙටෙපේ දූපතේ සහ මැනගුවා හි ගුස්ටාවෝ ලේටන් ඇතුළු නිකරගුවානු කලාකරුවන් හඳුන්වා දීමත් සමඟ කුම්බියා නැටුම් ජනප්‍රිය වී තිබේ. මැනගුවා හි රාත්‍රී සමාජශාලාවල සල්සා නැටුම් අතිශයින් ජනප්‍රිය වී තිබේ. විවිධ බලපෑම් සමඟ, සල්සා නැටුම් ආකාරය නිකරගුවාවේ වෙනස් වේ. නිව් යෝර්ක් විලාසිතාව සහ කියුබානු සල්සා (සල්සා කැසිනෝ) අංග රට පුරා ජනප්‍රිය වී ඇත.
නර්තනය
[සංස්කරණය]නිකරගුවාවේ නර්තනය කලාපය අනුව වෙනස් වේ. ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ උකුල් සහ හැරීම් චලනය කෙරෙහි දැඩි අවධානයක් යොමු කරයි. නගරවල නර්තන විලාසය ප්‍රධාන වශයෙන් චලනය සහ හැරීම් වලට අමතරව වඩාත් සංකීර්ණ පාද වැඩ කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. ඩොමිනිකන් ජනරජයේ සහ එක්සත් ජනපදයේ විලාසිතාවන්ගේ සංයෝජන නිකරගුවාව පුරා සොයාගත හැකිය. බචාටා නැටුම් නිකරගුවාවේ ජනප්‍රියයි. බචාටා නැටුම් බලපෑම සැලක��ය යුතු ප්‍රමාණයක් පැමිණෙන්නේ මියාමි, ලොස් ඇන්ජලීස් සහ බොහෝ දුරට නිව් යෝර්ක් නගරය ඇතුළු නගරවල විදේශයන්හි ජීවත් වන නිකරගුවානුවන්ගෙන් ය. ටැන්ගෝ මෑතකදී සංස්කෘතික නගර සහ බෝල්රූම් නර්තන අවස්ථාවන්හිදී ද මතු වී තිබේ.
සාහිත්‍යය
[සංස්කරණය]
නිකරගුවා සාහිත්‍යයේ ආරම්භය පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගය දක්වා දිව යයි. මිථ්‍යා කථා සහ වාචික සාහිත්‍යය ආදිවාසී ජනතාවගේ ලෝකය පිළිබඳ විශ්වීය දෘෂ්ටිය සකස් කළේය. මෙම කථා වලින් සමහරක් තවමත් නිකරගුවාවේ ප්‍රසිද්ධය. බොහෝ ලතින් ඇමරිකානු රටවල් මෙන්, ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයන් සංස්කෘතියට සහ සාහිත්‍යයට වඩාත්ම බලපෑමක් ඇති කර ඇත. නිකරගුවා සාහිත්‍යය ඓතිහාසිකව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන ලෝකයේ කාව්‍යයේ වැදගත් මූලාශ්‍රයක් වී ඇති අතර, නිකරගුවාවේ වැදගත්ම සාහිත්‍ය චරිතය ලෙස සැලකෙන රූබන් ඩාරියෝ වැනි ජාත්‍යන්තරව කීර්තිමත් දායකයින් සිටී. 19 වන සියවස අවසානයේ නූතනවාදයේ සාහිත්‍ය ව්‍යාපාරයට නායකත්වය දීම නිසා ඔහු "නූතනවාදයේ පියා" ලෙස හැඳින්වේ.[288] අනෙකුත් සාහිත්‍ය චරිත අතර කාලෝස් මාර්ටිනෙස් රිවාස්,
පැබ්ලෝ ඇන්ටෝනියෝ ක්වාඩ්‍රා, ඇල්බර්ටෝ ක්වාඩ්‍රා මෙජියා, මනෝලෝ ක්වාඩ්‍රා, පැබ්ලෝ ඇල්බර්ටෝ ක්වාඩ්‍රා ආර්ගුවෙලෝ, ඔර්ලන්ඩෝ ක්වාඩ්‍රා ඩවුන්නිං, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඇලෙග්‍රියා රොසාල්ස්, සර්ජියෝ රමිරෙස් මර්කාඩෝ, අර්නස්ටෝ කාර්ඩනාලි, ක්ලියෝකොන්ඩලි, ක්ලැරියෝ කාදිනල් හෝසේ කර්නල් උර්ටෙකෝ වේ.[289]
පශ්චාත්-කොලොම්බියානු නිකරගුවාවේ පළමු සාහිත්‍ය කෘතිය වූයේ එල් ගුගුවෙන්ස් නම් උපහාසාත්මක නාට්‍යයයි. එය නිකරාඕ සහ ස්පාඤ්ඤ යන භාෂා දෙකෙන්ම ලියා ඇත.[290]:21 එය ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන යටත් විජිත යුගයේ ප්‍රකාශනයක් ලෙස සහ නිකරගුවාවේ අත්සන ජනප්‍රවාද කලාකෘතිය ලෙස සැලකේ. එල් ගුගුවෙන්ස් යනු සංගීතය, නර්තනය සහ රංග කලාව ඒකාබද්ධ කළ ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදයට එරෙහි ප්‍රතිරෝධයේ කෘතියකි.[288] මෙම නාට්‍ය නාට්‍යය 16 වන සියවසේ නිර්නාමික කතුවරයෙකු විසින් රචනා කරන ලද අතර එය බටහිර අර්ධගෝලයේ පැරණිතම දේශීය නාට්‍ය/නර්තන කෘතිවලින් එකක් බවට පත් කළේය. 2005 දී එය යුනෙස්කෝව විසින් "මනුෂ්‍යත්වයේ උරුමයක්" ලෙස පිළිගනු ලැබීය.[291] සියවස් ගණනාවක ජනප්‍රිය රංගනයකින් පසු, නාට්‍යය ප්‍රථම වරට 1942 දී පොතක ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[292]
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
නිකරගුවානු ආහාර යනු පූර්ව-කොලොම්බියානු සම්භවයක් ඇති ස්පාඤ්ඤ ආහාර සහ කෑම වර්ග මිශ්‍රණයකි.[293] සාම්ප්‍රදායික ආහාර පැසිෆික් සිට කැරිබියානු වෙරළ තීරයට වෙනස් වේ. පැසිෆික් වෙරළ තීරයේ ප්‍රධාන ආහාරය දේශීය පලතුරු සහ ඉරිඟු වටා කැරකෙන අතර, කැරිබියානු වෙරළ ආහාර මුහුදු ආහාර සහ පොල් භාවිතා කරයි.
අනෙකුත් බොහෝ ලතින් ඇමරිකානු රටවල මෙන්, බඩ ඉරිඟු ප්‍රධාන ආහාරයක් වන අතර නැකැටමාල්, ගුයිරිලා සහ ඉන්ඩියෝ වීජෝ වැනි බහුලව පරිභෝජනය කරන බොහෝ කෑම වර්ගවල භාවිතා වේ. පිනොලිලෝ සහ චිචා වැනි පාන වර්ග මෙන්ම රසකැවිලි සහ අතුරුපස සඳහා ද ඉරිඟු අමුද්‍රව්‍යයකි. ඉරිඟු වලට අමතරව, බත් සහ බෝංචි බොහෝ විට අනුභව කරනු ලැබේ.
නිකරගුවාවේ ජාතික ආහාරය වන ගැලෝ පින්ටෝ, සුදු සහල් සහ කුඩා රතු බෝංචි වලින් සාදා ඇති අතර ඒවා තනි තනිව පිසින ලද අතර පසුව එකට බැද ඇත. කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ පොල් කිරි හෝ ගාන ලද පොල් එකතු කිරීම ඇතුළු කෑමට වෙනස්කම් කිහිපයක් තිබේ. බොහෝ නිකරගුවාවේ වැසියන් තම දවස ආරම්භ කරන්නේ ගැලෝ පින්ටෝ සමඟිනි. ගැලෝ පින්ටෝ බොහෝ විට කාර්නේ අසාඩා, සලාදයක්, බැදපු චීස්, කෙසෙල් හෝ මදුරෝ සමඟ පිරිනමනු ලැබේ.
නිකරගුවාවේ බොහෝ කෑම වර්ග අතරට ජෝකෝට්, අඹ, පැපොල්, තමරින්ඩෝ, පිපියන්, කෙසෙල්, අලිගැටපේර, යූකා වැනි දේශීය පලතුරු සහ එළවළු සහ කොත්තමල්ලි, ඔරිගානෝ සහ අචියෝට් වැනි ඖෂධ පැළෑටි ඇතුළත් වේ.[293]
නිකරගුවාවේ දක්නට ලැබෙන සාම්ප්‍රදායික වීදි ආහාර කෙටි ආහාර අතරට "ක්වෙසිලෝ", මෘදු චීස් සහ ක්‍රීම් සහිත ඝන ටෝටිල්ලා, "ටජාඩාස්" (ගැඹුරු බැදපු කෙසෙල් චිප්ස්), "මඩුරෝස්" (බැදපු ඉදුණු කෙසෙල්) සහ "බිතුසිතුවම්" (හිබිස්කස් සහ සියඹලා වැනි නැවුම් යුෂ සාමාන්‍යයෙන් ප්ලාස්ටික් බෑගයක පිදුරු සමඟ පිළිගන්වනු ලැබේ) ඇතුළත් වේ.[294]
නිකරගුවාවේ වැසියන් ගිනියා ඌරන් අනුභව කරන බව දන්නා අතර,[295] කුයි ලෙස හැඳින්වේ. ටැපිර්, ඉගුවානා, කැස්බෑ බිත්තර, ආමඩිලෝස් සහ බෝවා ද සමහර විට අනුභව කරනු ලැබේ, නමුත් මෙම වන ජීවීන්ට වඳවීමේ තර්ජන හේතුවෙන්, මෙම සිරිත මැඩපැවැත්වීමට උත්සාහ දරයි.[293]
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]බොහෝ නිකරගුවාවේ වැසියන්ට ගුවන්විදුලිය සහ රූ���වාහිනිය ප්‍රධාන ප්‍රවෘත්ති මූලාශ්‍ර වේ. ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 100කට අධික සංඛ්‍යාවක් සහ රූපවාහිනී ජාල කිහිපයක් තිබේ. බොහෝ නාගරික ප්‍රදේශවල කේබල් රූපවාහිනිය තිබේ.[296]
නිකරගුවාවේ මුද්‍රිත මාධ්‍ය විවිධාකාර සහ පක්ෂග්‍රාහී වන අතර, රජයට පක්ෂපාතී සහ විරෝධී ස්ථාවරයන් නියෝජනය කරයි. ප්‍රකාශන අතර ලා ප්‍රෙන්සා, එල් නුවෙවෝ ඩයාරියෝ, කොන්ෆිඩෙන්ෂල්, හෝයි සහ මර්කුරියෝ ඇතුළත් වේ. මාර්ගගත ප්‍රවෘත්ති ප්‍රකාශන අතර කොන්ෆිඩෙන්ෂල් සහ ද නිකරගුවා ඩිස්පැච් ඇතුළත් වේ.
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
බේස්බෝල් යනු නිකරගුවාවේ වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවයි. සමහර වෘත්තීය නිකරගුවා බේස්බෝල් කණ්ඩායම් මෑතකදී නැවී ගියද, රට තවමත් ඇමරිකානු විලාසිතාවේ බේස්බෝල් සම්ප්‍රදායක් භුක්ති විඳියි.
19 වන සියවසේදී නිකරගුවාවට බේස්බෝල් හඳුන්වා දෙන ලදී. කැරිබියානු වෙරළ තීරයේ, බ්ලූෆීල්ඩ්ස් හි ප්‍රදේශවාසීන්ට 1888 දී එක්සත් ජනපදයේ සිල්ලර වෙළෙන්දෙකු වන ඇල්බට් ඇඩ්ල්ස්බර්ග් විසින් බේස්බෝල් ක්‍රීඩා කරන ආකාරය ඉගැන්වීය.[297] 1891 දී එක්සත් ජනපදයේ බොහෝ විද්‍යාල සිසුන් පිරිසක් "ලා සොසීඩාඩ් ඩි රෙක්‍රියෝ" (විනෝද සමාජය) පිහිටුවා ගන්නා තෙක් පැසිෆික් වෙරළ තීරයේ බේස්බෝල් ක්‍රීඩාව ජනප්‍රිය නොවීය. එහිදී ඔවුන් විවිධ ක්‍රීඩා ක්‍රීඩා කළ අතර බේස්බෝල් වඩාත් ජනප්‍රිය විය.[297]
නිකරගුවාවේ කෙටි ක්‍රීඩා එවර්ත් කබ්රේරා, පන්දු යවන්නා විසෙන්ට් පැඩිල්ලා සහ පන්දු යවන්නා ජොනතන් ලොයිසිගා ඇතුළු MLB ක්‍රීඩකයින් එහි සිටියහ. නමුත් වඩාත්ම කැපී පෙනෙන ක්‍රීඩකයා වන්නේ ඩෙනිස් මාර්ටිනෙස් ය. ඔහු මේජර් ලීග් බේස්බෝල් සඳහා ක්‍රීඩා කළ නිකරගුවාවේ පළමු බේස්බෝල් ක්‍රීඩකයා විය.[298] ඔහු පරිපූර්ණ ක්‍රීඩාවක් කළ පළමු ලතින් සම්භවයක් ඇති පන්දු යවන්නා බවට පත් වූ අතර, ප්‍රධාන ලීග් ඉතිහාසයේ 13 වන පිතිකරුවා බවට පත්විය. 1991 දී ඩොජර් ක්‍රීඩාංගණයේදී ඩොජර්ස් කණ්ඩායමට එරෙහිව මොන්ට්‍රියල් එක්ස්පෝස් සමඟ ක්‍රීඩා කළ විට ඔහු විය.[299]
බොක්සිං යනු නිකරගුවාවේ දෙවන ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවයි.[300] ඇලෙක්සිස් ආර්ගුයෙලෝ සහ රිකාඩෝ මයෝර්ගා මෙන්ම රෝමන් ගොන්සාලෙස් වැනි ලෝක ශූරයන් රට තුළ සිටියහ. මෑතකදී පාපන්දු ජනප්‍රිය වී තිබේ. ඩෙනිස් මාර්ටිනෙස් ජාතික ක්‍රීඩාංගනය බේස්බෝල් සහ පාපන්දු යන දෙකටම ස්ථානයක් ලෙස සේවය කර ඇත. මනගුවා හි පළමු ජාතික පාපන්දු ක්‍රීඩාංගනය වන නිකරගුවා ජාතික පාපන්දු ක්‍රීඩාංගනය 2011 දී නිම කරන ලදී.[301]
2017 මධ්‍යම ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කම දිනා ගනිමින් නිකරගුවාවේ ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම මෑත කාලීන සාර්ථකත්වයක් අත්කර ගත්තේය.[302] 2025 දී නිකරගුවාව සත්කාරකත්වය දරන විට ඔවුන් ප්‍රථම වරට FIBA AmeriCup සඳහා සහභාගී වනු ඇත.
2018–2020 NORCECA බීච් වොලිබෝල් මහද්වීපික කුසලානයේ කාන්තා සහ පිරිමි අංශ දෙකෙහිම තරඟ කළ වෙරළ වොලිබෝල් ක්‍රීඩාවේ ජාතික කණ්ඩායම් නිකරගුවාවේ ඇතුළත් විය.[303]
සටහන්
[සංස්කරණය]- ^ As shown on the Córdoba (බැංකු නෝට්ටු සහ කාසි).[1]
- ^ 2025 සිට, නිකරගුවාව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ක්‍රිස්තියානි වටිනාකම්, සමාජවාදී පරමාදර්ශ සහ සහයෝගී පිළිවෙත් මත පදනම් වූ විප්ලවවාදී, සමාජවාදී රාජ්‍යයක් ලෙස අර්ථ දක්වා ඇත. මෙය බහු මූලාශ්‍ර මගින් සනාථ කර ඇත.[5][6]
- ^
i/ˌnɪkəˈrɑːɡwə,_ʔˈræɡʔ,_ʔɡjuə/; ස්පාඤ්ඤ: [nikaˈɾaɣwa]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ Banco Central de Nicaragua සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 සැප්තැම්බර් 2010 at the Wayback Machine
- ^ "Nicaragua". The World Factbook (ඉංග්‍රීසි බසින්). Central Intelligence Agency. 19 June 2023. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 July 2023.
- ^ The Latin American Socio-Religious Studies Program / Programa Latinoamericano de Estudios Sociorreligiosos (PROLADES) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 ජනවාරි 2018 at the Wayback Machine PROLADES Religion in America by country
- ^ "CENSO DE POBLACIÓN 2005" (PDF). 2015. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2015.[permanent dead link]
- ^ Lira, Elvira Cuadra (2024-12-04). "Arquitecturas autocráticas: del Estado policial al Estado totalitario en Nicaragua". Diálogo Político (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-01-20.
- ^ swissinfo.ch, S. W. I. (2025-01-14). "Parlamento de Nicaragua comienza a reformar la Constitución que da un poder total a Ortega". SWI swissinfo.ch (යුරෝපීය ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-01-21.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;ciaනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Nicaragua". The World Factbook (2025 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023. (Archived 2023 edition)
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Nicaragua)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2024. සම්ප්‍රවේශය 9 November 2024.
- ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 22 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 March 2019.
- ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. 13 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 13 March 2024.
- ^ "Nicaragua Population 1950-2024".
- ^ "Yara expands presence in Central America". 23 February 2018.
- ^ "Nicaragua's Great Leap Forward". 8 May 2008.
- ^ Mendoza, Yubelka; Kitroeff, Natalie (2021-11-07). "Nicaragua Descends Into Autocratic Rule as Ortega Crushes Dissent". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. සම්ප්‍රවේශය 2025-01-05.
- ^ Córdoba, José de (2021-11-06). "Nicaragua Veers to Dictatorship as President Holds Election the U.S. Calls 'Sham'". Wall Street Journal (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0099-9660. සම්ප්‍රවේශය 2025-01-05.
- ^ Naím, Moisés (2021-11-19). "Why dictators love elections". EL PAÍS English (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-01-05.
- ^ Brierley, Jan (October 15, 2017). "Sense of wonder: Discover the turbulent past of Central America". Daily Express (ඉංග්‍රීසි බසින්). 18 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ Wallace, Will; Wallace, Camilla (April 10, 2010). "Traveller's Guide: Nicaragua". The Independent. 18 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ Peter (2019-02-16). "12 largest rainforests in the world and where to find them". Atlas & Boots (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 3 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-06-03.
- ^ Dicum, G (2006-12-17). "The Rediscovery of Nicaragua". Travel Section. New York: TraveThe New York Times. 10 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Davis, LS (2009-04-22). "Nicaragua: The next Costa Rica?". Mother Nature Network. MNN Holdings, LLC. 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Kurtas, Susan. "Research Guides: UN Membership: Founding Members". research.un.org (English බසින්). 4 July 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-26.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ^ Vanden, Harry E.; Morales, Waltraud Queiser (1985). "Nicaraguan Relations with the Nonaligned Movement". Journal of Interamerican Studies and World Affairs. 27 (3): 141–161. doi:10.2307/165603. ISSN 0022-1937. JSTOR 165603. 26 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2022.
- ^ "A Guide to ALBA". Americas Quarterly (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-26.
- ^ "CELAC | CELAC INTERNATIONAL" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-02-16. 11 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-06-26.
- ^ a b "¿Por qué los países de América Latina se llaman como se llaman?" [Why do Latin American countries call themselves as they are called?]. Ideal (ස්පාඤ්ඤ බසින්). July 29, 2015. 25 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය April 12, 2017.
- ^ a b Sánchez, Edwin (October 16, 2016). "El origen de "Nicarao-agua": la Traición y la Paz". El Pueblo Presidente (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2017-08-01 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය July 3, 2017.
- ^ "Nicarao"
- ^ "Encuentro"
- ^ Sánchez, Edwin (October 3, 2016). "De Macuilmiquiztli al Güegüence pasando por Fernando Silva" [From Macuilmiquizli to Güegüence through Fernando Silva]. El 19 (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය April 12, 2017.
- ^ Silva, Fernando (March 15, 2003). "Macuilmiquiztli". El Nuevo Diario (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 12 April 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය April 12, 2017.
- ^ "Nahuatl Dictionary: Nican".
- ^ "Origin of the names of the Latin American countries". 8 February 2017.
- ^ "The curious story of the origin of the names of Latin American countries". 16 February 2022.
- ^ "Nicaragua". 4 November 2024.
- ^ "Nahuatl Dictionary".
- ^ "Etymology of Nicaragua".
- ^ "Nicaraguan place names" (PDF). 10 June 2024 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2024.
- ^ "From Brazil to Bolivia and Costa Rica: Explanations about Latin American country names".
- ^ "Nicaragua". 4 November 2024.
- ^ Solórzano, Carla Torres (September 18, 2010). "Choque de lenguas o el mestizaje de nuestro idioma" [Clash of languages or the mixing of our language]. La Prensa (ස්පාඤ්ඤ බසින්). April 12, 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය July 26, 2021.
- ^ "La raíz nahuatl de nuestro lenguaje" [The Nahuatl root of our language]. El Nuevo Diario (ස්පාඤ්ඤ බසින්). August 10, 2004. 12 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය July 3, 2017.
- ^ Dall, Christopher (October 1, 2005). Nicaragua in Pictures. Twenty-First Century Books. pp. 66–67. ISBN 978-0-8225-2671-1.
- ^ a b c d e f g h i j k l Pérez-Brignoli, Héctor; translated by Sawrey A., Ricardo B.; Sawrey, Susana Stettri de (1989). A Brief History of Central America (2nd ed.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0520060494.
- ^ Gloria Helena Rey, "The Chibcha Culture – Forgotten, But Still Alive" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2012-02-20 at the Wayback Machine, Colombia, Inter Press Service (IPS) News, 30 Nov 2007, accessed 9 Nov 2010
- ^ "Nicaragua: VI History". Encarta. 2007-06-13.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n Newson, Linda A. (1987). Indian survival in colonial Nicaragua (1st ed.). Norman [OK]: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0806120089.
- ^ a b "Nicaragua: Precolonial Period". Library of Congress Country Studies. 22 September 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-06-29., interpretation of statement: "the native peoples were linguistically and culturally similar to the Aztec and the Maya"
- ^ Solórzano, Carla Torres (September 18, 2010). "Choque de lenguas o el mestizaje de nuestro idioma" [Clash of languages or the mixing of our language]. La Prensa (ස්පාඤ්ඤ බසින්). April 12, 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය July 26, 2021.
- ^ a b c Campbell, Lyle (January 1, 1985). The Pipil Language of El Salvador. Walter de Gruyter. pp. 10–12. ISBN 978-3-11-088199-8.
- ^ Fowler, WR Jr. (1985). "Ethnohistoric Sources on the Pipil Nicarao: A Critical Analysis". Ethnohistory. 32 (1). Columbus, Ohio: 37–62. doi:10.2307/482092. ISSN 0014-1801. JSTOR 482092. OCLC 62217753.
- ^ Brinton, Daniel G. (1887). "Were the Toltecs an Historic Nationality?". Proceedings of the American Philosophical Society. 24 (126): 229–230. JSTOR 983071.
- ^ von Humboldt, Alexander; Poynter, J. Ryan; Altamirano Rayo, Giorleny D; Kraft, Tobias (January 25, 2013). Views of the Cordilleras and Monuments of the Indigenous Peoples of the Americas: A Critical Edition. University of Chicago Press. p. 92. ISBN 978-0-226-86509-6.
- ^ Campbell, Lyle (1997). American Indian languages : the historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
- ^ "Letter of Columbus on the Fourth Voyage". American Journey. 2007-04-03 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ a b c "Nicaragua: History". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/eb/article-214487/Nicaragua. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2007-08-21.
- ^ a b c d "Encuentro del cacique y el conquistador" [Encounter of the cacique and the conqueror]. El Nuevo Diario (ස්පාඤ්ඤ බසින්). April 4, 2009. 7 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය May 17, 2017.
- ^ Healy, Paul; Pohl, Mary (1980). Archaeology of the Rivas Region, Nicaragua. Wilfrid Laurier Univ. Press. p. 21. ISBN 978-0-88920-094-4.
- ^ Dyck, Erika; Fletcher, Christopher (October 6, 2015). Locating Health: Historical and Anthropological Investigations of Place and Health. Routledge. p. 107. ISBN 978-1-317-32278-8.
- ^ Sánchez, Edwin (September 16, 2002). "No hubo Nicarao, todo es invento" [There was no Nicarao, it's all invented]. El Nuevo Diario (ස්පාඤ්ඤ බසින්).
- ^ "The Spanish Conquest". Library of Congress. 22 September 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Making the First Global Trade Route: The Southeast Asian Foundations of the Acapulco–Manila Galleon Trade, 1519-1650 (Page 163) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 නොවැම්බර් 2021 at the Wayback Machine Citing Andre Gschaedler, "Mexico and the Pacific, 1540 - 1565: The Voyage of Villabos and Legazpi and the Preparations Made for Them," (Ph.D. dissertation, Columbia University, 1954), 40.
- ^ a b "Nicaragua Briefs: An Historic Find". Envío. Central American University – UCA. 12 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Duncan, David Ewing (1995). Hernando de Soto – A Savage Quest in the Americas – Book II: Consolidation. New York: Crown Publishers.
- ^ a b c Whisnant, David E. (November 9, 2000). Rascally Signs in Sacred Places: The Politics of Culture in Nicaragua. Univ of North Carolina Press. pp. 30–32. ISBN 978-0-8078-6626-9. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 May 2017.
- ^ a b Bergoeing, Jean Pierre (May 18, 2015). Geomorphology of Central America: A Syngenetic Perspective. Elsevier Science. pp. 68–69. ISBN 978-0-12-803185-8. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 25 May 2017.
- ^ Smith, RS (1963). "Financing the Central American federation, 1821–1838". The Hispanic American Historical Review. 43 (4): 483–510. doi:10.2307/2509898. JSTOR 2509898.
- ^ Cybriwsky, Roman Adrian (May 23, 2013). Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture. ABC-CLIO. p. 177. ISBN 978-1-61069-248-9. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 May 2017.
- ^ "Managua". La Prensa (ස්පාඤ්ඤ බසින්). March 9, 2006. November 11, 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය May 24, 2017.
Fue elevada a ciudad en 1846 y salomónicamente declarada capital de la República en 1852, para dirimir el viejo conflicto entre las urbes coloniales de León (occidente) y Granada (oriente) que rivalizaban por ejercer la hegemonía política de Nicaragua.
- ^ "Gobernantes de Nicaragua". Ministerio de Educación. 9 December 2012. 9 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 August 2020.
- ^ Walker, W (1860). The War in Nicaragua. New York: S.H. Goetzel & Company.
- ^ Juda, F (1919). "California Filibusters: A History of their Expeditions into Hispanic America (excerpt)". The Grizzly Bear. XXI (4): 3–6, 15, 19. 2 August 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-20.
- ^ Baker, CP (2001). "The William Walker Saga". Moon Handbooks: Costa Rica (4th ed.). New York: Avalon Travel Publishing. p. 67. ISBN 978-1-56691-608-0.
- ^ Colquhoun, AR (1895). The key of the Pacific: the Nicaragua canal. Westminster, England: Archibald Constable and Company.
- ^ Foreign Relations of the United States. 1912. p. 1032.
- ^ Langley, Lester D. (2002). The Banana Wars: United States Intervention in the Caribbean, 1898-1934. Wilmington: SR Books. p. 64. ISBN 978-0-8420-5047-0. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2024.
- ^ "US violence for a century: Nicaragua: 1912–33". Socialist Worker. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ "Bryan–Chamorro Treaty". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/eb/article-9016820/Bryan-Chamorro-Treaty. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2007-08-21.
- ^ "General Augusto C. Sandino: The Constitutional War". ViaNica. 22 August 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Vukelich, D. "A Disaster Foretold". The Advocacy Project. April 3, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ a b c d e "The Somoza years". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/eb/article-40992/Nicaragua. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2007-08-21.
- ^ "Biographical Notes". December 31, 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "History of U.S. Violence Across the Globe: Washington's War Crimes (1912–33)". 2001-12-16. 14 November 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Solo, T (2005-10-07). "Nicaragua: From Sandino to Chavez". Dissident Voice. 5 April 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "The Somoza Dynasty" (PDF). University of Pittsburgh. p. 1. November 10, 2006 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Colburn, Forrest D. (2012-03-26). "Nicaragua, Forlorn". World Policy Journal. 29 (Spring 2012): 91–100. doi:10.1177/0740277512443806. 6 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2012.
- ^ Model, David (2005). Lying for Empire: How to Commit War Crimes With a Straight Face. Common Courage Press.
- ^ Goldstein, Erik (2005) Wars and Peace Treaties: 1816 to 1991. Routledge. p. 218. ISBN 9781134899111
- ^ "El asalto de Somoza a los alemanes" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 January 2005. October 12, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-13.
- ^ "Charter of the United Nations and Statute of the International Court of Justice" (PDF). San Francisco: United Nations. 1945-06-26. p. 49. 16 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 21 July 2011.
- ^ "SOMOZA'S NATION CALLED HIS FIEF; Rule of Nicaraguan General, Beginning With 1935 Coup, Was Seldom Challenged PRESIDENT FIRST IN '37 Graduate of Business School in U.S., He Acquired Great Wealth During Regime". New York Times TimesMachine (ඉංග්‍රීසි බසින්). September 30, 1956. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-11-08.
- ^ Leonard, TM (2003). "Against all odds: U.S. policy and the 1963 Central America Summit Conference". Journal of Third World Studies. p. 11. 2009-06-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Headline: Nicaragua Earthquake". Vanderbilt Television News Archive. 1972-12-16. 2011-05-10 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-24.
- ^ "Roberto Clemente". National Baseball Hall of Fame. 8 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 March 2022.
- ^ "Roberto Clemente – Bio". The National Baseball Hall of Fame. April 27, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "A Battle Ends, a War Begins". TIME. 1978-09-11. September 30, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Annis, B (1993). "Nicaragua: Diversification and Growth, 1945–77". The Library of Congress. 7 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2012-09-25.
- ^ "The Sandinistas and the Revolution". Grinnell College. 2007-02-06 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Constable, Pamela; Valenzuela, Arturo (1991). A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet. W. W. Norton & Company. p. 150. ISBN 978-0-393-30985-0.
- ^ a b "History of Nicaragua: The Beginning of the End". American Nicaraguan School. May 20, 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-04.
- ^ Nordheimer, Jon (July 29, 1987). "Nicaraguan Exiles Find A Place In The Sun: Miami". The New York Times. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය May 27, 2017.
- ^ Wilkinson, Tracy (August 7, 1988). "Families Struggle to Maintain Life Style : Sandinista Rule Not Easy on Middle Class". Los Angeles Times. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය May 27, 2017.
- ^ Wicker, Tom (July 29, 1983). "In The Nation; The Sandinista Puzzle". The New York Times. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය May 27, 2017.
- ^ Pastor, Robert (2001). Exiting the Whirlpool: U.S. Foreign Policy Toward Latin America and the Caribbean. Westview Press. ISBN 978-0-8133-3811-8.
- ^ "Timeline: Nicaragua". Stanford University. 26 April 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ U.S. HALTS ECONOMIC AID TO NICARAGUA සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 ඔක්තෝබර් 2023 at the Wayback Machine, New York Times, 2 April 1981
- ^ Mary C. Waters, et al. The New Americans : A Guide to Immigration Since 1965. Harvard University Press, 2007. EBSCOhost, https://search-ebscohost-com.lpclibrary.idm.oclc.org/login.aspx?direct=true&db=nlebk&AN=282331&site=ehost-live සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 පෙබරවාරි 2024 at the Wayback Machine.
- ^ a b "Nicaragua: Growth of Opposition, 1981–83". Ciao Atlas. 12 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ LaRamee, Pierre; Polakoff, Erica (1999). The Undermining of the Sandinista Revolution. New York: Palgrave Macmillan. pp. 141–205. ISBN 9780333751992.
- ^ Chomsky, Noam (1985). Turning the Tide. Boston, MA: South End Press.
- ^ Truver, SC. "Mines and Underwater IEDs in U.S. Ports and Waterways..." (PDF). p. 4. 2008-04-28 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Summary of the Order සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2007-11-07 at the Wayback Machine of the International Court of Justice of 10 May 1984
- ^ "...Finds that the United States of America, by producing in 1983 a manual entitled "Operaciones sicológicas en guerra de guerrillas", and disseminating it to Contra forces, has encouraged the commission by them of acts contrary to general principles of humanitarian law." As seen at: International Court of Justice 1986, (9)
- ^ "In the case of shooting "a citizen who was trying to leave the town or city in which the guerrillas are carrying out armed propaganda or political proselytism," the manual suggests that the Contras "...explain that if that citizen had managed to escape, he would have alerted the enemy." As seen at: Sklar 1988, p. 179
- ^ "US Policy: Economic Embargo: The War Goes On". Envío. Central American University – UCA. 21 June 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ Moore, John Norton (1987) The Secret War in Central America. University Publications of America. p. 143. ISBN 978-0890939611
- ^ Miranda, Roger and Ratliff, William (1993) The Civil War in Nicaragua. Transaction. p. 193. ISBN 9781412819688
- ^ "OAS Study Says Miskito Indians Suffered Abuse From Sandinistas". The Washington Post (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 December 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-21.
- ^ "Annual Report 1992–1993". Inter-American Commission on Human Rights. 1993-03-12. 12 November 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2009-03-30.
- ^ "NICARAGUAN VOTE:'FREE, FAIR, HOTLY CONTESTED'". The New York Times. 16 November 1984. p. 30. 1 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2023.
- ^ "1984: Sandinistas claim election victory". BBC News. November 5, 1984. 29 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 May 2012.
- ^ Taubman, Philip (21 October 1984). "KEY AIDES DISPUTE U.S. ROLE IN NICARAGUAN VOTE". The New York Times. p. 12. 31 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2023.
- ^ Baker, D (2007-03-05). The United States since 1980 (The World Since 1980). Cambridge, UK: Cambridge University Press. p. 101. ISBN 978-0-521-86017-8.
- ^ "Case concerning military and paramilitary activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), International Court of Justice, Order of 26 september 1991" (PDF). 24 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 November 2008.
- ^ The PRIO Battle Deaths Dataset, 1946–2008, Version 3.0: Documentation of Coding Decisions by Bethany Lacina
- ^ O'Grady, M. "Ortega's Comeback Schemes Roil Nicaragua". සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Was February 25 a 'triumph'? National Review v. 42". Tulane University. September 1, 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "El Sandinista Daniel Ortega se convierte de nuevo en presidente de Nicaragua". El Mundo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2006-11-08. 1 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Dennis, G (December 1993). "Social conditions of Nicaragua". The Library of Congress. 22 September 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Nicaragua: Political profile". 18 September 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Thompson, G (2005-04-05). "Old Foe of U.S. Trying for a Comeback in Nicaragua". The New York Times. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-02.
- ^ "Nicaragua 'creeping coup' warning". BBC News. 2005-09-30. 10 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Spanish defense minister: No more troops for Iraq". Deseret News. Associated Press. 2004-04-29. 17 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2024-01-17.
- ^ Frazier, JB (2006-11-18). "Nicaraguan President Signs Abortion Ban". The Washington Post. 18 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-25.
- ^ Boseley, S (2010-06-11). "Nicaragua refuses to lift abortion ban". The Guardian. 25 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 15 December 2016.
- ^ "Bolaños Will Move To The National Assembly After All". Envío Magazine. 2006. 4 February 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Gibney, James (2014-01-30). "Nicaragua's Revolution Heads Toward Dictatorship". Bloomberg. 22 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2014-02-04.
- ^ Geoff, Thale. "As Nicaragua's Election Draws Near, Concerns Grow Over Abuse of Power". WOLA. 13 January 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2018.
- ^ "OAS Mission in Nicaragua Recommends Integral Electoral Reform". Organization of American States. November 7, 2016. 14 January 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2018.
- ^ "Nicaragua's Ortega re-elected president". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2016-11-07. 25 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2017-09-12.
- ^ Cerda, Arlen (2018-04-22). "Los muertos de la represión que Daniel Ortega oculta". Confidencial (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 April 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2018-04-25.
- ^ Kahn, Carrie (April 23, 2018). "Nicaragua Withdraws Social Security Changes That Sparked Unrest" (ඉංග්‍රීසි බසින්). NPR. 6 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2018.
- ^ Garvin, Glenn (May 2, 2018). "In Nicaragua, the political battle is moving from the streets to the negotiating table". Miami Herald (ඉංග්‍රීසි බසින්). 14 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය May 2, 2018.
- ^ "CIDH condena nuevos hechos de violencia en Nicaragua". www.oas.org (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Organization of American States. Inter-American Commission on Human Rights. 25 May 2018. 28 May 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2018.
- ^ "Nicaraguan protesters call on Ortega to go". BBC News. BBC. 27 May 2018. 27 May 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 May 2018.
- ^ Dammert, Lucía, and Mary Fran T. Malone. “From Community Policing to Political Police in Nicaragua.” European Review of Latin American and Caribbean Studies / Revista Europea de Estudios Latinoamericanos y Del Caribe, no. 110, 2020, pp. 79–99. JSTOR, https://www.jstor.org/stable/26979875 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 25 නොවැම්බර් 2023 at the Wayback Machine. Accessed 25 Nov. 2023.
- ^ a b "Why isn't Nicaragua in the Paris agreement?". BBC News. June 3, 2017. 10 October 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ "Nicaragua: a renewable energy paradise in Central America". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). October 25, 2013. 28 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ Nussbaum, Alex; Krukowska, Ewa; Carr, Mathew (8 December 2015). "Carbon Markets Are Making a Slow, But Steady, Comeback". Bloomberg.com. 2 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2016.
- ^ "INDCs as communicated by Parties". unfccc.int. 13 February 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2015.
- ^ "Nicaragua to join Paris climate accord, leaving US and Syria isolated". The Guardian. October 23, 2017. 21 November 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය December 4, 2017.
- ^ Stack, Liam (October 24, 2017). "Only U.S. and Syria Now Oppose Paris Climate Deal, as Nicaragua Joins". The New York Times. 5 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය December 4, 2017.
- ^ Noack, Rick (October 24, 2017). "Being outside the Paris climate deal: Something now only the U.S. and Syria agree on". The Washington Post. 11 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය December 4, 2017.
- ^ "Paris Agreement – Status of Ratification". United Nations. 14 January 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2018.
- ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ "Large Lakes of the World". factmonster.com. 29 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-25.
- ^ "The Nature Conservancy in Nicaragua". nature.org. 2007-04-05 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-25.
- ^ a b c "Nicaragua."[permanent dead link] Encyclopedia Americana. Grolier Online. (200-11-20)සැකිල්ල:Date? [1][permanent dead link]
- ^ "TED CASE: Nicaragua Canal Proposal". american.edu. 2012-01-11 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-16.
- ^ Muñoz, Néfer (2001). "An 'Eco-Canal' across Nicaragua". Accents. Granada, Nicaragua: Tierramérica. May 10, 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-20.
- ^ "Proyecto "Construcción del Puerto Monkey Point"". Proyectos (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Managua: Empresa Portuaria Nacional. 2009. May 11, 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-20.
- ^ Alvarez, Gustavo (2008-02-18). "Empresas de seis países interesadas en Monkey Point". elnuevodiario.com.ni (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Managua: El Nuevo Diario. 13 July 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-20.
- ^ Álvarez Hidalgo, Wendy (2010-07-07). "Harán puerto Monkey Point". laprensa.co.ni (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Managua: La Prensa. 2011-08-13 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2011-07-20.
- ^ White, RL (2004-08-24). "Pittsburghers find once war-ravaged country is a good place to invest". Post Gazette. 16 May 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Bosawas Bioreserve Nicaragua". 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-25.
- ^ Trudgill, Peter; Watts, Richard J., eds. (2002). Alternative Histories of English. Routledge. p. 35. ISBN 9780415233569.
English-speaking protestants formed the majority of the population until about 1900...indigenous anglophones still form about 85 per cent of the population, which also includes non-anglophone Black Caribs...At least at the level of arolectal Whites, the accent is rhotic though obviously Caribbean....England established a protectorate over the local Miskito Indians, who the region is named after, and the area was a British dependency from 1740 to 1786. In Nicaragua the British founded the principal Miskito coast city of Bluefields... There are about 30,000 native speakers of English in this area of Nicaragua who look to Bluefields as their centre... The English of the anglophone Corn Islands is also typically Caribbean.
- ^ "Nicaraguan Animal Guide". Vianica. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය August 17, 2018.
- ^ Rogers, Tim (May 15, 2013). "In Latin America's Second Largest Rainforest, an Indigenous Tribe Fights for Its Land". Time. 26 April 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය August 3, 2017.
- ^ Connor, Liz (November 17, 2016). "10 reasons why you should visit Nicaragua". Evening Standard. 5 December 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය August 3, 2017.
- ^ "National Parks and Protected Areas of Nicaragua". 2 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2016.
- ^ "Nicaragua". The Nature Conservancy. 5 අප්‍රේල් 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 පෙබරවාරි 2016.
- ^ "Nicaragua bans freshwater shark fishing amid dwindling population numbers". UnderwaterTimes.com. 24 February 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 February 2016.
- ^ Perelló, Lucas; Navia, Patricio (August 2022). "Changes in support for Nicaragua's Sandinista National Liberation Front during democratic backsliding". Politics. 42 (3): 426–442. doi:10.1177/0263395720961999.
- ^ "Freedom in the World 2024: Nicaragua". Freedom House. 19 June 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2024.
- ^ Sesin, Carmen (8 November 2021). "'Rigged': Criticism mounts of Nicaragua's 'sham' elections under Ortega". NBC News. 12 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 May 2022.
- ^ Blinken, Anthony. "New Sanctions Following Sham Elections in Nicaragua". White House. 23 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 May 2022.
- ^ a b c d "Nicaragua: Ortega presenta una reforma constitucional con la que su esposa será copresidenta y ambos controlarán los 3 poderes del Estado". BBC News Mundo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2024-11-20. සම්ප්‍රවේශය 2025-01-19.
- ^ Human Rights Watch (2024-12-08), "Nicaragua: Events of 2024" (in en), Share this via Facebook, https://www.hrw.org/world-report/2025/country-chapters/nicaragua, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2025-01-19
- ^ Lira, Elvira Cuadra (2024-12-04). "Arquitecturas autocráticas: del Estado policial al Estado totalitario en Nicaragua". Diálogo Político (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2025-01-20.
- ^ "Nicaragua's 'Christian Socialist' Dictatorship". Compact (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2025-01-14. සම්ප්‍රවේශය 2025-01-19.
- ^ "A New U.N. Vote Shows Russia Isn't as Isolated as the West May Like to Think". Time. 13 October 2022. 11 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2023.
- ^ "Nicaragua". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-22.
- ^ "Intentional homicides (per 100,000 people) - Nicaragua". 22 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2024.
- ^ "Background and socio-economic context" (PDF). p. 9. October 15, 2006 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Nicaragua - Country Brief". web.worldbank.org. 3 October 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 18 March 2010.
- ^ "Rank Order – GDP – per capita (PPP)". CIA World Factbook. 24 April 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Social indicators: Per capita GDP". United Nations. 30 April 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ a b c "Nicaragua". CIA World Factbook. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Field Listing :: GDP - composition, by sector of origin — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 11 November 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-05-05.
- ^ "Migration Information Source – Remittance Trends in Central America". Migrationinformation.org. April 2006. 10 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ "Nicaragua: Economic Outline". Nordea. 2020. 25 June 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2020.
- ^ "Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo – Noticias – La pobreza se arraiga en el país". Pnud.org.ni. May 11, 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ "Human Development Report 2009 – Countries' shares of total stock of migrants in Africa (%)". Hdrstats.undp.org. 2009-02-21 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Silva, JA. "NICARAGUA: Name and Identity for Thousands of Indigenous Children". IPS. September 11, 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2008-09-12.
- ^ "Economy Rankings: Doing Business". World Bank. 10 December 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2014-01-04.
- ^ "Index Of Economic Freedom: Nicaragua". Heritage.org. 2007-10-26 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-11-02.
- ^ World Intellectual Property Organization (2024). Global Innovation Index 2024. Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship. Geneva. p. 18. doi:10.34667/tind.50062. ISBN 978-92-805-3681-2. සම්ප්‍රවේශය 2024-10-22.
{{cite book}}:|website=ignored (help)CS1 maint: location missing publisher (link) - ^ "Poland forgives nearly 31 million dollars of debt owed by Nicaragua". People's Daily Online. 2007-03-21. 16 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Nicaragua:Economy". U.S. State Department. 21 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-11-02.
- ^ "General Information – Nicaragua: Economy". 2011-08-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2014-01-04.
- ^ a b c d e f g h i j "Nicaragua."[permanent dead link] Encyclopedia Americana. Grolier Online. (200-11-20)සැකිල්ල:Date? [2][permanent dead link]
- ^ "Tobacco Sector Exceeds Expectations – CentralAmericaData :: The Regional Business Portal". www.centralamericadata.com. 22 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2017.
- ^ Sánchez, E (2010-03-29). "Nicaragua Plans to Sell Over $200 Million to Venezuela – CentralAmericaData :: The Regional Business Portal". CentralAmericaData. 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Dan Oancea: "Mining In Central America" සංරක්ෂණය කළ පිටපත ජනවාරි 16, 2013 at the Wayback Machine
- ^ Tartter, JR. "The Nicaraguan Resistance". Country Studies. Library of Congress. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-11-02.
- ^ "Nicaragua completes Bluefields-Nueva Guinea highway". Bnamericas. 2 May 2019. 7 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ PBS Now Politics CAFTA සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 මාර්තු 2013 at the Wayback Machine. (PDF). Retrieved on 2012-05-02.
- ^ Raphaelidis, Leia Sewing Discontent in Nicaragua: The Harsh Regime of Asian Garment Companies in Nicaragua. Multinational Monitor. September 1, 1997
- ^ Sarah Anderson Walmart Pay Gap. wakeupwalmart.com. April 15, 2005
- ^ Dean, ANU College of Asia & the Pacific. "Home" (PDF). ANU College of Asia & the Pacific. July 5, 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2019.
- ^ "Nicaragua – SOCIETY". Mongabay.com. Menlo Park, CA, US: Mongabay. 27 April 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2014-05-03.
CITATION: Federal Research Division of the Library of Congress. The Country Studies Series. Published 1988–1999.
Original source: Merrill, Tim (1994). Nicaragua. Country Studies. Washington, DC: Federal Research Division, U.S. Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0831-6. OCLC 30623751. සම්ප්‍රවේශය 2014-05-03.{{cite book}}:|website=ignored (help) - ^ "Primera prueba del sucre en enero – LA PRENSA — EL Diario de los Nicaragüenses". Laprensa.com.ni. 2010-06-16. 2010-01-16 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ "Nicaragua canal construction 'will not begin until 2015'". BBC News. bbc.co.uk. 2014-01-04. 5 January 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2014-01-04.
- ^ Howard, Brian Clark (22 February 2014). "Nicaraguan Canal Could Wreck Environment, Scientists Say". National Geographic. National Geographic Society. 2 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2018.
- ^ "Nicaragua, Chinese tycoon say canal work to start in 2014". The Nation. 2014-01-13. 13 January 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2014-01-14.
- ^ "Four Years Later, China-Backed Nicaragua Canal Struggles to Take Off the Ground". PanAm Post (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-05-08. 2017-08-23 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2017-12-24.
- ^ "Travel And Tourism in Nicaragua". Euromonitor International. 14 June 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ a b Alemán, G. "Turismo en Nicaragua: aportes y desafios parte I". Canal 2 (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 2007-07-17 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-29.
- ^ "A Dynamic Economy: Dynamic Sectors of the Economy; Tourism". ProNicaragua. 2007-09-27 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-01.
- ^ Carroll, Rory (2007-01-07). "Ortega banks on tourism to beat poverty". Guardian Unlimited. London. 2007-06-07 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-12.
- ^ "Nicaragua exceeds one mn foreign tourists for first time". Sify (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-10-17 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-01-18.
- ^ "Background Note: Nicaragua; Economy". U.S. State Department. 21 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Ministry of Tourism of Nicaragua". INTUR. 2007-05-13 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Acan-Efe (2009-03-27). "Foreign investment Increases by 79.1% in Nicaragua – CentralAmericaData :: The Regional Business Portal". CentralAmericaData. 11 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Brierley, Jan (October 15, 2017). "Sense of wonder: Discover the turbulent past of Central America". Daily Express (ඉංග්‍රීසි බසින්). 18 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ Wallace, Will; Wallace, Camilla (April 10, 2010). "Traveller's Guide: Nicaragua". The Independent. 18 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ Parker, Nick (August 1, 2012). "Can Nicaragua deliver on huge potential?". CNN Travel. 22 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය October 27, 2017.
- ^ "Volcanoes in Nicaragua: Apoyo Volcano". ViaNica. 29 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-12.
- ^ "Activities in and around the Apoyo Lagoon". ViaNica. 22 August 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-12.
- ^ "Nicaraguan Ecotourism". Nicaragua.com. 16 July 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-12.
- ^ "Nicaragua Travel Guide – Overview". World Travel Guide. 2007-08-07 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-12.
- ^ "Ometepe Island Information – Everything About Traveling To Ometepe Island In One Place!". ometepeislandinfo.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-03-06 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2017-03-05.
- ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
- ^ Mauro Salzano, Francisco; Sans, Mónica (2014). "Interethnic admixture and the evolution of Latin American populations". Genetics and Molecular Biology. 37 (1 (suppl)): 151–170. doi:10.1590/s1415-47572014000200003. PMC 3983580. PMID 24764751.
- ^ "Genomic Components in America's demography". 7 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය January 8, 2018.
- ^ "Nicaragua". CIA World Factbook. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Urban population (% of total)". World Bank. 2 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2015-06-26.
- ^ Anuario Estadístico 2015 (PDF) (Report). INIDE. February 2016. p. 52. 2017-12-15 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2017-12-01.
- ^ a b "VIII Censo de Poblacion y IV de Vivienda" (PDF). Instituto Nacional de Estadística y Censos (ස්පාඤ්ඤ බසින්). October 2005. 2007-08-24 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-07.
- ^ "Expatriates of Nicaragua". Nicaragua.com. 14 July 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-30.
- ^ Migration Information Source – El Salvador: Despite End to Civil War, Emigration Continues සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 පෙබරවාරි 2014 at the Wayback Machine. Migrationinformation.org. Retrieved on 2011-04-29.
- ^ "Population growth (annual %)". World Bank. 19 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2015.
- ^ "Nicaragua Birth rate - Demographics". www.indexmundi.com. 7 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 December 2023.
- ^ "Crude death rate – the United Nations". UNData. 27 June 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 June 2015.
- ^ "Nicaragua – People and Society". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 20 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ Baracco, L (2005). "From Acquiescence to Ethnic Militancy: Costeno Responses to Sandinista Anti-Imperialist Nationalism". Nicaragua: The Imagining of a Nation. From Nineteenth-Century Liberals to Twentieth-Century Sandinistas. New York: Algora Publishing.
- ^ Zúñiga, Alejandro (11 January 2008). "Vestiges of Ancient Indigenous Language Still Found Today in Matagalpa's Northern Highlands". The Tico Times. 22 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ Urban, Matthias. "¿La Costa Pacífica de América Central y América del sur Como Zona de Difusión Lexical?: Primeras Aproximaciones" (PDF). ALFAL 2014. 30 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ "Indigenous peoples in Nicaragua". IWGIA. 27 April 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ Pérez-Brignoli, Héctor; translated by Sawrey A., Ricardo B.; Sawrey, Susana Stettri de (1989). A Brief History of Central America (2nd ed.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0520060494.
- ^ "Garifuna". World Directory of Minorities and Indigenous Peoples. Minority Rights Group International. 19 June 2015. 28 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ "Aqui Nicaragua Documentary, Program by Carlos Fernando Chamorro. Programa Inaugural de Aqui Nicaragua, Idiosincracia Nicaragüense" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). YouTube. 27 February 2008. 2021-10-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ "LADR About NSL". www.columbia.edu. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-24.
- ^ "Evolution: Library: Birth of a Language". www.pbs.org. 7 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-04-24.
- ^ Kocab, Annemarie; Senghas, Ann; Snedeker, Jesse (November 2016). "The emergence of temporal language in Nicaraguan Sign Language". Cognition (ඉංග්‍රීසි බසින්). 156: 147–163. doi:10.1016/j.cognition.2016.08.005. PMC 5027136. PMID 27591549.
- ^ "Turkulka". 27 April 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2015-04-23.
- ^ "Languages of Nicaragua". Ethnologue. 15 January 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ ACN (2022-05-24). "Nicaragua bishop on hunger strike to protest police harassment". ACN International (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-11-21.
- ^ a b Dennis, G. "Nicaragua: Religion". Country Studies. Library of Congress. 2 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-10-30.
- ^ "Nicaragua – Facts and Statistics". Mormon Newsroom. 28 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2017.
- ^ Con Todo el Poder de la Informmación – El Nuevo Diario – Managua, Nicaragua සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2011-05-13 at the Wayback Machine. Archivo.elnuevodiario.com.ni. Retrieved on 2011-04-29.
- ^ Dolsten, Josefin (2 August 2017). "Tiny Nicaraguan Community Doubles in Size as 112 Convert". Times of Israel. 30 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2021.
- ^ International Religious Freedom 2007 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 ජූලි 2008 at the Wayback Machine (Released October 2007, covers period of June 2006 to May 2007)
- ^ "Nicaragua: People groups". Joshua Project. 13 February 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-03-26.
- ^ "The Nicaragua case_M Orozco2 REV.doc" (PDF). 2011-05-11 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ "El Salvador inicia plan para regularizar a nicaragüenses residentes". El Nuevo Diario. May 18, 2011. July 6, 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය February 19, 2012.
- ^ Lazo, Flor (August 28, 2011). "Nicaragüenses se acogen a programa". La Prensa Gráfica. April 27, 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය February 19, 2012.
- ^ a b Angel-Urdinola D, Cortez R, Tanabe K. (2008). Equity, Access to Health Care Services and Expenditures on Health in Nicaragua. Health, Nutrition and Population of the World Bank.
- ^ Sequeira M, Espinoza H, Amador JJ, Domingo G, Quintanilla M, and de los Santos T. (2011). The Nicaraguan Health System. PATH.
- ^ Birn AE, Zimmerman S, Garfield R. (2000). To decentralize or not to decentralize, is that the question? Nicaraguan health policy under structural adjustment in the 1990s. International Journal of Health Services, 30, 111–28.
- ^ "National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. 2013-10-29 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2013-07-22.
- ^ Liu, D (2006-12-06). "Nicaragua's new gov't to enforce free education". CHINA VIEW. 2006-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ Gilbert, D. "Nicaragua: Education". Country Studies. Library of Congress. 2 January 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-02.
- ^ Hanemann, U. "Nicaragua's Literacy Campaign". UNESCO. July 3, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-02.
- ^ "Historical Background of Nicaragua". Stanford University. 22 April 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Nicaragua Pre-election Delegation Report". Global Exchange. September 30, 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-05-09.
- ^ "Nicaragua."[permanent dead link] Encyclopedia Americana. Grolier Online. (200-11-20)සැකිල්ල:Date? [3][permanent dead link]
- ^ Arrien, JB. "Literacy in Nicaragua" (PDF). UNESCO. 19 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2007-08-01.
- ^ a b Piper, Alan T. (May 2018). "An investigation into the reported closing of the Nicaraguan gender gap". Mpra Paper (ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2018.
- ^ "Global Gender Gap Report" (PDF). Geneva: World Economic Forum. 2020. p. 9. 17 December 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 August 2021.
- ^ "Americas and the Caribbean". UN Women (ඉංග්‍රීසි බසින්). 29 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2018-11-27.
- ^ "Nicaragua's rainbow revolutionaries". Washington Blade: Gay News, Politics, LGBT Rights (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018-12-18. 26 June 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-22.
- ^ "Nicaragua". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-06-22.
- ^ "Human development indices and indicators: 2018 statistical update" (PDF). 2018-09-19. doi:10.18356/9a42b856-en. S2CID 240203402. 21 November 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 November 2022.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ^ "Traditional Nicaraguan Costumes: Mestizaje Costume". ViaNica.com. 24 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-11-21.
- ^ a b "Showcasing Nicaragua's Folkloric Masterpiece – El Gueguense – and Other Performing and Visual Arts". Encyclopedia.com. http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-150984344.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2007-08-03.
- ^ "Nicaragua, Eternal Land of Poets". Elcomercio.pe. 25 February 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-06-26.
- ^ Campbell, Lyle (1997). American Indian languages : the historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
- ^ "Native Theatre: El Gueguense". Smithsonian Institution. December 6, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-03.
- ^ "El Güegüense o Macho Ratón". ViaNica. 21 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-03.
- ^ a b c "Try the culinary delights of Nicaragua cuisine". Nicaragua.com. 16 October 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2006-05-08.
- ^ Gleeson, Bridget (15 April 2016). "How to eat like a Nicaraguan". Lonely Planet (ඉංග්‍රීසි බසින්). 29 May 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 May 2018.
- ^ Gritzner, Charles F. (2010). Nicaragua (ඉංග්‍රීසි බසින්). Infobase Publishing. ISBN 9781604136197. 5 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2020.
- ^ "Country profile: Nicaragua". BBC News. 2009-09-02. 3 June 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2010-05-20.
- ^ a b Villa, B. "LA HISTORIA DEL BÉISBOL EN LATINOAMERICA: Nicaragua". Latino Baseball (ස්පාඤ්ඤ බසින්). July 2, 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-29.
- ^ Washburn, G. "'El Presidente' happy in new job". Major League Baseball. 2007-10-12 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ "Baseball's Perfect Games: Dennis Martinez, Montreal Expos|. Also, Everth Cabrera who MLB debut was in 2009 season with San Diego Padres". The BASEBALL Page.com. 2006-11-13 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2007-08-21.
- ^ "Salon de la Fama: Deportes en Nicaragua" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 26 September 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2007-07-30.
- ^ "Building for tomorrow in Belize and Nicaragua". FIFA. June 24, 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2014-01-04.
- ^ Panama win men's basketball gold at Central American Games in Managua සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 මාර්තු 2022 at the Wayback Machine Michael Pavitt (insidethegames.biz), 7 December 2017. Accessed 14 August 2020.
- ^ "Continental Cup Finals start in Africa". FIVB. 22 June 2021. 7 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 August 2021.
