Zločin u Jošavki

Zločin u Jošavki odnosi se na izdaju i masakr koji su počinili četniči zaverenici unutar partizanskih jedinica, u noći između 31. marta i 1. aprila 1942. godine u selu Jošavka tokom Narodnooslobodilačke borbe u Drugom svjetskom ratu. Ovaj zločin predstavljao je težak udarac za partizanske snage u Bosanskoj krajini i označio je prekretnicu u odnosima između partizana i četnika na tom području.

Organizator četničkog puča bio je Rade Radić, zamenik političkog komesara 4. krajiškog partizanskog odreda. Najpoznatija žrtva ovog masakra je vođa ustanka na Kozari, Mladen Stojanović, koji je u to vreme ležao ranjen u bolnici.

Glavni članak: Četnički pučevi u Bosni

Krajem marta 1942. godine, partizanske snage u Bosanskoj krajini suočavale su se sa rastućim zavereničim aktivnostima od strane četnika, koji su, uz podršku okupatora, pokušavali destabilizovati partizanski pokret i preuzeti kontrolu nad teritorijama. Kosta Nađ, koji je tada komandovao operativnim štabom, bio je smješten u Jošavki sa malim brojem boraca i kurira.^[1]

Glavni četnički zaverenici u ovom kraju bili su se Lazar Tešanović, Uroš Drenović i Rade Radić, koji su imali komandne položaje unutar jedinica NOVJ. Na Rada Radića niko od partizana nije sumnjao, posebno jer mu je sin Braco poginuo kao komandir partizanske čete u borbi za Kotor Varoš, 19. februara 1942. godine.^[2] Radić je bio član Štaba Četvrtog krajiškog odreda, a istovremeno je održavao kontakt sa Tešanovićem i pripremao četnički puč.^[3] Puč u 4. krajiškom odredu, odnosno njegovoj Jošavskoj četi, Radić je pripremao duže vrijeme, okupljajući oko sebe pročetnički raspoložene ljude. Za izvršenje puča odabrao je pogodan trenutak — noć između 31. marta i 1. aprila, jer je glavnina odreda zajedno sa Krajiškim proleterskim bataljonom otišla na položaj u pravcu Teslića. Na sastanku Štaba odreda, održanom 30. marta u Gornjoj Jošavki, Rade Radić je od komandanta odreda Danka Mitrova dobio zadatak da ostane u selu i sa Jošavskom četom brani oslobođenu teritoriju i bolnicu, u slučaju osovinskog napada iz pravca Banje Luke.^[4]

Na dan 31. marta Rade Radić je prema unaprijed pripremljenom planu, odmah po odlasku glavnine Odreda, počeo da okuplja svoje poverljive ljude. Uveče se ispred njegove kuće okupilo njih oko 60 i Rade im je održao govor u kome ih je pozvao da napuste partizane i pridruže se četnicima. Potom su se razdijelili u nekoliko grupa — prva grupa je imala zadatak da likvidira bolnicu, druga da razoruža zaštitnicu Štaba odreda, a treća je bila upućena u Donju Jošavku, u kuću gdje je ležao doktor Mladen.^[4] Izdajnički element u partizanskim redovima omogućio im je da savladaju straže i upadnu u štabove.^[1] U partizanskoj bolnici, četnici-pučisti su ubili oko 20 ranjenika, dok su njih nekoliko pustili da pobjegnu. U toku puča je bio ubijen i Rajko Bosnić, sekretar Okružnog komiteta KPJ za srednju Bosnu, kao i još nekoliko partizanskih boraca.^[5]

Grupa od pet četnika-pučista koju su predvodili Ljubo Vasilić i Dragutin Antonić Dragica upala je u kuću Danila Vukovića, u Donjoj Jošavki, i razoružala ranjenog doktora Mladena. Oduzeli su mu pištolj i pušku iako Mladen, koji je bio teško ranjen, nije ni mogao upotrijebiti to oružje. Dok su se oni nalazili u kući, prema Donjoj Jošavci se uputio Milan Ličina, sekretar Operativnog štaba za Bosansku Krajinu. On je odmah po dolasku ispred kuće pripucao, ali ga je ubila četnička straža, koja se nalazila u zasjedi. U međuvremenu su ispred kuće stigle saonice na koje je trebalo da bude stavljen doktor Mladen i odveden u šumu iznad kuće Danila Vukovića. Zbog velike popularnosti koju je Mladen Stojanović imao u narodu Bosanske Krajine, Dragica Antonić se pokolebao i odbio da ubije Mladena, nakon čega su se ostali četnici razišli, a on je u kući Vukovića ostao do jutra, a potom i on otišao.^[4]

Sljedeće noći, između 1. i 2. aprila 1942. godine, u kuću Danila Vukovića je upala nova grupa četnika koju je predvodio Stanko Vrhovac, iz sela Kokora. Saopštili su da Mladena moraju da vode u komandu i naredili doktorki Perović da ga spremi. Ona se tome usprotivila jer je Mladen bio teški ranjenik, pa su Mladena u ćebetu odneli do potoka Mlinska Rijeka, gdje su ga ubili. Potom su se vratili po doktorku Danicu Perović i poveli je u selo Milosavce, gdje se zajedno sa Nadom Mažar nalazila u zarobljeništvu.^[4]

Zločin u Jošavki izazvao je dubok šok i tugu među partizanskim jedinicama u Bosanskoj krajini. Kosta Nađ je kasnije izjavio da je ovaj zločin bio jedan od najtežih trenutaka za partizanske snage u tom regionu. Masakr je otkrio organizovanu zavereničku delatnost četnika, koji su se sve više povezivali sa okupatorima.

Izdajnik Rade Radić, četnički bandit koji se krio pod petokrakom zvijezdom, u sporazumu sa Hitlerovim i Pavelićevim agentom Švabom Perom Rigerom, koji se pred narodom izdavao za neko 'tajno vojno lice' i za Srbina, napustio je sve položaje prema ustašama i domobranima, razoružao desetinu crnovrških partizana, koja je došla na položaj kao pomoć i u noći između 31. marta i 1. aprila izvršio mučki napad na naše štabove u Jošavci, koji su bili čuvani od malih snaga partizana i proletera, poubijao je sa svojom srpskom ustaškom bandom na desetine naših drugova, napao na jošavsku bolnicu i klao naše ranjene borce, koji su lili krv braneći srpska sela, i to baš sela onih koji su ih ranjene ubijali; među njima i ranjenog druga doktora Mladena Stojanovića, zamjenika komandanta Operativnog štaba za Bosansku krajinu, borca pri spomenu čijeg su imena drhtali ustaški i okupatorski zvjerovi.

I dok je četnički bandit Rade Radić krvnički izvršavao ono što nije učinio talijanski plaćenik Lazo Tešanović u Lipovcu, dok je ta banda završavala ubijanje naših najboljih boraca u jalovoj nadi da će tako uništiti i naše štabove koje niko ne može uništiti dokle god postoji naša oslobodilačka vojska, dotle su ustaške bande u sporazumu s tom bandom srpskih izdajica otpočele svoju ofanzivu prema Poniru i dalje na srpska sela u cilju da ih unište i popale i da se probiju do Kotor Varoši, da spase svoju opkoljenu i na smrt osuđenu krvoločnu bandu.^[1]

– Partizanski proglas nakon pokolja ranjenika

Posle zločina u Jošavki, partizanske snage su preduzele intenzivne akcije protiv četničkih formacija koje su učestvovale u izdaji. U narednim mjesecima, partizani su uspeli da osujete nekoliko četničkih zavjera i izvrše odmazdu nad nekim vođama izdaje.

Glavni članak: Beogradski proces

Na posleratnom suđenju Draži Mihailoviću, Radu Radiću i ostalima u Beogradu, pominje se i ratni zločin u Jošavki:

Prvog aprila 1942. godine četnici Rada Radića pobili su u Jošavki 20 ranjenih partizana, a među njima i teško ranjenog narodnog heroja dr. Mladena Stojanovića.^[6]

– Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima

• Odić, Slavko; Komarica, Slavko (1988). Partizanska obaveštajna služba 1941—1942. Šta se stvarno događalo tom II. Zagreb: Centar za informacije i publicitet.  (COBISS)
• Bašić, Rade (1969). Doktor Mladen. Beograd: Narodna armija.  (COBISS)

• Rade Radić
• Četnički pučevi u Bosni