Topola (grad)
| Topola | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Šumadijski |
| Opština | Topola |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 5422 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°15′09″N 20°40′34″E / 44.2525°N 20.676166°E |
| Nadmorska visina | 221 m |
  Topola Topola (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 34310 |
| Pozivni broj | 034 |
| Registarska oznaka | TO |
Koordinate: 44° 15′ 09" SGŠ, 20° 40′ 34" IGD
Topola je gradsko naselje u opštini Topola u Šumadijskom okrugu u Srbiji. Prema popisu iz 2002. bilo je 5422 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 4592 stanovnika).
Prostire se u podnožju brda Oplenac na 80 km od Beograda, 42 km od Kragujevca, 40 km od Gornjeg Milanovca i 12 km od Aranđelovca. Okružena je dolinom Kamenice, dolinom Jasenice, Oplencem i njegovom listopadno - četinarskom šumom. U gradu sa nadmorskom visinom centra od oko 250 m vlada umereno-kontinentalna klima sa prosečnom temperaturom od 11 °C.
Topola se po prvi put pominje kao naselje za vreme austrijske okupacije severne Srbije (1717-1739). U popisu pograničnih nahija Srbije posle požarevačkog mira (1717 god.) nalazila se u kragujevačkom distriktu pod imenom Dopala. Topola se zvala prvobitno selo Kamenica zbog istoimene rečice. Na samom drumu ka Beogradu, kod mesta zvanog Krečane, bilo je jedno drvo topole, i tu su sekiridžije zaustavljale, odmarale i dogovarale za sastanke "kod topole". Tako je staro ime sela Kamenice zamenjeno novim Topola.
Ovaj prostor se naglo naseljava Srbima koji posle Kosovske bitke uzmiču pod naletom Turaka. Uspomena na stara naselja se očitava u mnogim selima oko Topole u vidu starih i napuštenih grobalja. Prolazili su ovim područjem ratni vihori, smenjivale i ponovo vraćale razne uprave raznih carevina, raseljavalo i doseljavalo stanovništvo zahvaćeno i dvema velikim seobama od kojih je ona iz 1690. bila najvećih razmera. Zbog raznih vidova konstantnog otpora narod sa ovog prostora tuđinskim vlastima je ovaj deo Srbije uvek bio nesigurno područje. Šumski kompleks ove sredine je bio nepokorivo carstvo slobode. Na ovom prostoru, neposredno pored Topole u selu Markovac (kod Mladenovca) zaseok Crkvine je umro prvi srpski despot Stefan Lazarević (1427. godine). Dokaz o ovome postoji na velikom kamenom obeležju u porti crkve u Crkvinama. Obeležje je izrađeno od venčačkog mermera i natpis iz 1427. godine je još uvek čitljiv. Do zabune u istorijskim spisima da je despot umro u Stojniku (opština Aranđelovac) dolazi zbog toga što je ceo taj kraj nekada pripadao Stojniku. Takođe do zabune u nekim istorijskim spisima dolazi i zbog postojanja još jednog Stojnika podno Kosmaja prema Beogradu. Na jugu od Topole je 20. juna 1459. godine pao kao poslednje uporište despotovine, utvrđen grad Rudnik. U Topoli, kao uspomena na to vreme, jedan zaseok nosi naziv Despotovica. Sa zapadne strane na svega sat hoda na padinama planine Venčac gde su mu bili dvori, otcepio se 1510. godine vlastelin Pavle Bakić u pratnji svojih kopljanika, postavši uskoro poslednji srpski despot u Ugarskoj (1525-1537).
Današnju varošicu osnovao je Karađorđe Petrović oko 1781. godine na desnoj obali rečice Kamenice. Ovo Karađorđevo naselje je uništeno u Prvom srpskom ustanku, kada je Kučuk-Alija pustošeći Šumadiju 1804. godine u naletu na Topolu zapalio Karađorđevu kuću. Druga faza naseljavanja i terotorijalnog razvoja Topole, počela je izgradnjom utvrđenog grada 1805. godine. Vožd je na mestu svoje uništene kuće sagradio novu, na dva sprata, a pored nje i druge zgrade. Sve je to ogradio palisadama sa puškarnicama. Na taj način je Topola postala utvrđeno strategijsko naselje. Sa uspešnim razvojem srpskog ustanka Topola kao Karađorđeva prestonica dobija i veći politički značaj. Karađorđe je počev od 1808. pa do 1813. godine preuredio i još jače utvrdio svoj grad izgradivši visoke, široke i jake spoljne zidove, kule stražare, konake, školu, crkvu i druge zgrade. Topola je postala centar državnog života, zborno mesto naroda iz oslobođenih i neoslobođenih krajeva. U njoj se primaju strani poslanici za pregovore i dogovoreUporedo sa varošicom razvijalo se i selo Topola. Iako je nahija bila sa centrom u Kragujevcu, Topola je po značaju bila ispred kao prestonica ustaničke Srbije gde je naseljen vožd.
Tek što je završen Karađorđev grad propašću Prvog srpskog ustanka i Topola je teško postradala. Turci su porušili grad i građevine a od njih su ostali samo zidovi ruševine. Polet u razvoju Topole osetio se dolaskom na vlast Karađorđevog sina Aleksandra. Obnovio je očevu zadužbinu što je izazvalo jače naseljavanje pa se razvila čaršija sa obe strane druma Beograd-Kragujevac sa lepim zgradama i dućanima. Povratak Obrenovića na vlast 1858. god. se osetio i u Topoli i njenom daljem razvoju. Namesništvo koje je upravljalo u ime maloletnog Milana Obrenovića, a posle pogibije kneza Mihaila 1868. godine je Karađorđev grad kao državno vlasništvo ponudilo na javnu licitaciju. Narod iz okolnih sela i Topole je uspeo da sakupi novac i otkupio je Karađorđevu crkvu za svoju crkvenu opštinu. Karađorđev grad je i dalje propadao zapušten i prepušten sam sebi, i vremenu. Ostaci Karađorđevog grada u Topoli su te 1877. godine postali utočište pobunjenom drugom lepeničkom bataljonu. Topolska buna je unela dosta panike u redove obrenovićevaca, tim pre što se širila i vest o dolasku Petra Karađorđevića na presto. To je nateralo kneza Milana Obrenovića da na ministarskoj sednici 27. novembra 1877. donese ukaz o uvođenju vanrednog stanja u lepenički i jasenički srez. Doneta je odluka da se u Topolu uputi vojska pod koju su činile jedna četa pešadije iz Beograda i tri čete pešadije iz Smedereva, eskadron konjanika i topovska baterija. Vojska pod komandom pukovnika Jovanovića je brzo ugušila pobunu i već 29. novembra, u popodnevnim satima zauzela Topolu. Po naređenju pukovnika i uz blagoslov kneza Milana Obrenovića vojska je krenula da ruši ostatke Karađorđevog grada. Dolaskom na vlast kralja Petra I (1903.) Topola se počinje razvijati i dobijati sve veći značaj a već naredne godine varošica se odvaja od sela i postaje samostalna opština i trgovačko-zanatsko naselje.
Obnavljajući Topolu, Karađorđe je naročitu pažnju posvetio zidanju crkve Presvete Bogorodice. Kao osnivač dinastije, on je podigao sebi zadužbinu i u njoj svoju porodičnu grobnicu. Gradnja crkve je počela 1811. godine i zidana je na svod, sa jednim kubetom i zvonarom u jugoistočnoj kuli od tvrđave, u kojoj su bila tri zvona izlivena u beogradskoj topolivnici. To su prva zvona koja su se oglasila u slobodnoj Srbiji. Crkva je bila pokrivena ćeramidom, a kube klisom. Grobnica je postavljena u crkvi uz ikonostas. Završni radovi i patosiranje poda kamenom iz Studenice, enterijer i živopisi urađeni su do jula 1813. U jesen iste godine Srbija je okupirana a Turci su crkvu zapalili. Tada je izgoreo i ikonostas koji je izgradio Zograf Jeremija Mihajlović a freske u crkvi, delo ustaničkog vojvode Petra Nikolajevića Molera su nagrđene (svecima su boli oči, i odsecali noseve i uši). Kralj Petar I Karađorđević je na Oplencu podigao zadužbinu crkvu Svetog Đorđa u kojoj su grobovi umrlih članova dinastije karađorđević a gradnja je trajala od 1910. do 1930. godine a oko nje su izgrađeni u parkovskom prostoru Petrova kuća, kao stan za sveštenika, Kraljeva i Kraljičina vila i Zadužbinski dom, sadašnji hotel. Danas Topolu karakteriše i nadaleko poznata Oplenačka berba, manifestacija koja se održava svake jeseni kao dokaz tradicije proizvodnje vina na ovom području. Tako se Topola razvila u svojesvstan šumadijski turističko-kulturni centar sa dobrom saobraćajnom povezanošću i bogatim prirodnim motivima.
U naselju Topola (varošica) živi 4348 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,1 godina (37,4 kod muškaraca i 40,6 kod žena). U naselju ima 1811 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,99.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 5171 | 95.37% | ||
| Crnogorci | 38 | 0.70% | ||
| Jugosloveni | 29 | 0.53% | ||
| Hrvati | 9 | 0.16% | ||
| Albanci | 7 | 0.12% | ||
| Makedonci | 6 | 0.11% | ||
| Slovenci | 3 | 0.05% | ||
| Romi | 3 | 0.05% | ||
| Rusi | 2 | 0.03% | ||
| Česi | 1 | 0.01% | ||
| Ukrajinci | 1 | 0.01% | ||
| Muslimani | 1 | 0.01% | ||
| Bugari | 1 | 0.01% | ||
| nepoznato | 134 | 2.47% | ||
| m | ž | |||
| ? | 18 | 22 | ||
| 80+ | 29 | 53 | ||
| 75-79 | 47 | 89 | ||
| 70-74 | 104 | 131 | ||
| 65-69 | 137 | 140 | ||
| 60-64 | 132 | 171 | ||
| 55-59 | 121 | 134 | ||
| 50-54 | 196 | 264 | ||
| 45-49 | 257 | 231 | ||
| 40-44 | 194 | 272 | ||
| 35-39 | 158 | 182 | ||
| 30-34 | 152 | 155 | ||
| 25-29 | 171 | 185 | ||
| 20-24 | 213 | 205 | ||
| 15-19 | 236 | 194 | ||
| 10-14 | 192 | 163 | ||
| 5-9 | 138 | 132 | ||
| 0-4 | 115 | 89 | ||
| prosek | 37.4 | 40.6 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 985 | 43 | - | 38 | 261 | 49 | 34 | 182 | 58 | 61 |
| Ženski | 923 | 23 | - | 9 | 212 | 22 | 10 | 206 | 55 | 22 |
| Oba | 1908 | 66 | - | 47 | 473 | 71 | 44 | 388 | 113 | 83 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 30 | 15 | 55 | 54 | 24 | 23 | - | - | 58 | |
| Ženski | 41 | 15 | 78 | 104 | 75 | 29 | - | - | 22 | |
| Oba | 71 | 30 | 133 | 158 | 99 | 52 | - | - | 80 |
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- ĐORĐE PETROVIĆ - KARAĐORĐE, SRPSKI VOŽD
- Živojin Maksimović - "Žika Kaskader", glumac i filmski kaskader
- Opština Topola
- Topola Online Arhivirano 2014-01-05 na Wayback Machine-u
- Turistička Organizacija Oplenac - Topola
- Oplenačka berba
- Industrija mesa Topola
- Karađorđev grad u Topoli - Začetnik dinastije Karađorđević Arhivirano 2013-05-24 na Wayback Machine-u
- Karađorđeva crkva u Topoli[mrtav link]
- Zadužbina Petra Karađorđevića na Oplencu Arhivirano 2008-09-18 na Wayback Machine-u
- Karađorđe - Prvi srpski ustanak Arhivirano 2013-05-24 na Wayback Machine-u
- Manastir Nikolje Rudničko Arhivirano 2013-05-24 na Wayback Machine-u
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)[mrtav link]
- Satelitska mapa (Wikimapia)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)