Portugalska renesansa

Renesansa
"Atenska škola", Rafael, 1509–1511
Teme
Humanizam Istraživanje Arhitektura Ples Umjetnost Književnost Muzika Filozofija Nauka Tehnologija Ratovanje
Regije
Italija Engleska Francuska Njemačka Poljska Portugal Španija Škotska Sjeverna Evropa Nizozemske zemlje
p r u

Portugalska renesansa odnosi se na kulturološki i umjetnički pokret u Portugalu tokom 15. i 16. vijeka. Iako se taj pokret desio u isto vrijeme kao i španska i talijanska renesansa, portugalska renesansa bila je velikim dijelom odvojena od ostalih evropskih renesansi i umjesto toga bila izuzetno važna u otvaranju Evrope nepoznatome i dovođenju svjetovnijeg pogleda evropskim renesansama, budući da se tada portugalsko kolonijalno carstvo prostiralom širom svijeta.^[1]

Kao pionir doba velikih geografskih otkrića, Portugal je procvjetao u 15., 16. i 17. vijeku, sa putovanjima u Indiju, Orijent, Amerike i Afriku. Ta ogromna trgovačka mreža stvorila je izuzetno bogatu portugalsku vlastelu i monarhiju, koji su postali pokrovitelji izuzetnog procvata kulture, umjetnosti i tehnologije u Portugalu i širom svijeta.

Portugal je tokom renesanse privlačio diplomate, trgovce, studente, humaniste, učenjake i umjetnike iz čitave Evrope. Pomorska trgovina u doba velikih geografskih otkrića igrala je odlučujuću ulogu u razvoju portugalske renesanse. Trgovina je pojačala kontakt sa važnim centrima talijanske renesanse i omogućila joj je novu komercijalnu buržoaziju da se obogati i ima suvišak novca kako bi postala pokrovitelj portugalske renesanse, slično kao i kod drugih evropskih renesansi.

Otkriće novih svjetova i kontakt sa drugim civilizacijama doveo je do miješanja kultura, što se odrazilo na umjetnost i književnost portugalske renesanse. Kontakt sa civilizacijama Afrike i Istoka doveo je do uvoza brojnih keramičkih predmeta, tekstila i namještaja, skupocjenog drveta, slonovače i svila, što je opet dovelo do pojave novih oblika umjetnosti i kulturološke razmjene između Evrope i Istočne Afrike, kroz Portugal. Nova trgovina predmetima sa novootkrivenim zemljama također je ono što je dozvolilo finansiranje portugalske renesanse, stvorivši bogatu portugalsku vlastelinsku i trgovačku klasu.

Portugalske veze, putem ogromnog Portugalskog Carstva, sa čitavim svijetom razmjene, kulture i trgovine, od Japana do Brazila i od Azora do Goe, bile su te koje su omogućile rađanje portugalske renesanse. Jedinstvena sposobnost te države da stupi u interakciju i kolonizira druge narode (kasnije zvana luzotropikalizam), omogućila joj je finansiranje vlastite bogate renesanse, u umjetnosti, humanistici, religiji i nauci, ne samo u svom centralnom dijelu, već i širom svog carstva, zbog posebne poveznice koju je portugalsko kolonijalno crstvo imalo sa Portugalom Portugal.

Umjetnost u portugalskoj renesansi je predmet historiogeografskih rasprava. To je slučaj zato što, iako je umjetnost procvjetala u to doba, ona nije slijedila klasicističke estetičke standarde na kojima su Italijani sagradili svoju renesansu. Umjetnost portugalske renesanse bila je jedinstvena u odnosu na druge renesansne umjetnosti. Ona je bila mješavina kasnogotičkog stila sa inovacijama petnaestog vijeka i portugalskim nacionalnim primjesama u isto vrijeme. Asimilacija sa talijanskim renesansnim modelom umjetnosti počinje tek oko 1540. godine, kada su se portugalski reneansni umjetnici počeli odvajati od svojih nacionalnim normi i prilagođavati klasicističkom talijanskom i španskom modelu, iako su i dalje zadržali portugalsku prirodu.^[2][3][4]

Glavni članak: Renesansna arhitektura u Portugalu

U pogledu arhitekture, slično kao i u mnogim dijelovima umjetnosti, Portugalsko carstvo u početku i većinom nije slijedilo puteve ostalih renesansi, koje su se jako fokusirale na sofisticiranost i jednostavnost antičke Grčke i Rima. Veći dio portugalske renesanse, njena arhitektura većinom je bila nastavak i razrada gotičkog stila.

Profit od trgovine začinima, tokom vladavine João II, Manuela I i João III, finansirao je raskošan i dominantan stil portugalske renesanse, manuelinski stil.^[5] Manuelinski stil je bio većinom intrikatan i složen stil, sa jakim gotičkim i neoklasički utjecajem, koji je bio jedinstven za Portugal.

Prva poznata građevina urađena u manuelinskom stilu je Manastir Isusa od Setubala, kojeg je osmislio Diogo de Boitaca, jedan od izvornika i majstora tog stila. Brod manastirske crkve, podržan spiralnim stupovima, otkriva pokušaj ujedinjenja i izjednačavanja crkve, stil koji je dostigao svoj vrhunac u crkvi Mosteiro dos Jerónimos, završenog 1520. od strane arhitekte João de Castilho. Torra de Belém Francisca de Arrude i prozor Manastira Hristovog Reda u Tomaru, su neki od najpoznatijih primjera manuelinskog stila i portugalske renesansne arhitekture kao cjeline.

Strogi renesansni klasicizam nije se mnogo proširio u portugalskoj renesansi, već se polako uspostavio od 1530-ih i nadalje, uz pomoć i stranaca i domaćih stanovnika, kao što su Francisco de Holanda i Diogo de Torralva. Isposnička ćelija Nossa Senhora da Conceição u Tomaru, Dioga de Torralve, je odličan primjer čiste renesansne klasične arhitekture iz portugalske renesanse. Neki primjeri snažne i čiste klasične renesanse su Miguel de Arrudin Igreja da Graça u Évori, Diogo de Arrudin Vojvodska palača Vila Viçosa u Vila Viçosa i manastir kralja Joãa III, u Manastiru Hristovog Reda, arhitekata Dioga de Torralve i Filippa Terzija, koji se smatra jednim od najemblematičnijih djela portugalske renesanse. Quinta da Bacalhoa i Casa dos Bicos dobri su primjeri palača u snažnom renesansnom stilu, koje još uvijek imaju manuelinske tendencije.

• 
  Klasična strana portala Stara katedrala u Coimbri, João de Ruão
• 
  Fasada Crkve Nossa Senhora da Graça, Miguel de Arruda
• 
  Manuelinska fasada Manastira Santa Cruz, Diogo de Boitaca
• 
  Arkada Joãa III, u Hristovom manastiru, Diogo de Torralva i Filippo Terzi
• 
  Klasična fasada Vojvodske palače Vila Viçosa, Diogo de Arruda
• 
  Fasada Crkve Nossa Senhora da Conceição Velha, Francisco Ferreira
• 
  Pokrivena arkada Mosteiro dos Jerónimos, Teodósio Frias i Diogo Vaz
• 
  Kuća Misericórdia, u Viana do Castelo, João Lopes

Slikarstvo je bilo jedan od istaknutijih faktora portugalske renesanse, kao jedna od kontrastnijih umjetnosti u odnosu na druge renesanse u Evropi. Slikarstvo u portugalskoj renesansi većinom je bilo trijezno u gotovo isključivo religiozno, sličnije sjevernoj renesansi u svojoj prirodi, ne slijedivši raskoš i neumjerenost talijanske i španske renesanse.

Slikarstvo portugalske renesanse bilo je većinom u dodiru sa flamanskim stilom.^[6] Veze između ta dva pokreta dostigle su novi nivo 1430. godine sa vjenčanjem Isabele od Aviza, infante od Portugala sa Philipom III, vojvodom Burgundije. Iako je vjenčanje bilo predmet pregovora, burgundijski dvor poslao je slavnog Jana van Eycka da naslika portret Isabele od Aviza. Van Eyck je ostao u Portugalu čitavu godinu, gdje je osnovao školu umjetnosti, zajedno sa Olivierom de Gandom i Jeanom d'Ypresom.^[7] Iz ove škole potekla je Škola majstora Sé Katedrala Angra do Heroísmo, koju je posvojio Jácome de Bruges.

Nuno Gonçalves, autor Ploča svetog Vincenta,^[8] i dizajner tapestrija Pastrana, smatra se jednim od prethodnika portugalskih renesansnih slikara u Portugalu.^[9] Na svojim pločama, koje se smatraju nekim od najvažnijih djela slikane umjetnosti u historiji Portugala, on prikazuje istaknute ličnosti prtugalske vlastele, kraljeva i sveštenstva tog vremena suhim stilom, ali sa moćnim realizmom. Njegova posvećenost prikazivanju svake ličnosti individualno pokazuje snažan flamanski utjecaj i nagovještava kasnije renesansne brige.^[10]

Na početku 16. vijeka, razne slikarske škole bile su aktivne u čitavom Portugalu i njegovom carstvu, često u saradnji sa strancima. Čest trend među tim školama portugalske renesanse bilo je davanje priznanja za svoja djela školi i ostavljanje stvarnog autora anonimnim, zbog čega je teško pripisati autorstvo. Čak i među onim slikarima koji su dali svoja imena svojim djelima komplicirano je potvrditi potpunu validnost autorstva zbog običaja kolektivnog stvaranja djela. Poznat primjer bio je dvorski slikar Jorge Afonso, na čijim su djelima često radili njegovi kolege na dvoru, kao što su Frei Carlos, Francisco Henriques, Cristóvão de Figueiredo, Garcia Fernandes, Gregório Lopes i Jorge Leal, među ostalima. U Sjevernom Portugalu postojala je slična grupa, koja se fokusirala na Vasca Fernandesa, zajedno sa Gasparom Vazom i Fernãom de Anesom.^[11]

Tokom portugalske renesanse, najveći centar učenja i umjetnosti bio je Lisabon, koji je uspijevao kao veliki evropski grad zahvaljujući svojoj privilegovanoj poziciji velikog trgovačkog centra, otvorenog konstantnom prilivu novih informacija, kultura i finansija.^[12] Lisabon je bio stvaran centar evropske renesanse, gdje su se umjetnici i učenjaci iz drugih krajeva Evrope pokušavali obogatiti. Bogato lisabonsko plemstvo plaćalo je za bezbrojne slike, često ili za religijske institucije u Lisabonu ili za svoje feudalne posjede. Portugalski kraljevski dvor često se premiještao između Lisabona, Coimbre, prethodnog glavnog grada Portugala, i Évore, što je omogućilo ovim trima gradovima da postanu najveći centri portugalske renesanse. U Coimbri, Škola u Coimbri je osnovana od strane Vicenta Gila i njegovog sina, Manuela Vicenta.^[13] U Évori, Manuel I od Portugala osnovao je bogat dvor koji je svoj vrhunac dostigao tokom vladavine njegovog sina, kardinala infanta Henrique od Aviz, arhepiskopa Évore, koji je osnovao Univerzitet u Évori i njegovu umjetničku školu.^[14]

• 
  Dolazak relikvija u Madre de Deus, Cristóvão de Figueiredo i Garcia Fernandes
• 
  Portret kralja kardinala Henriquea I od Portugala, Škola u Évori
• 
  Palača Ribeira i Terreiro do Paço, Rodrigo Stoop
• 
  Portret João Manuel, princ Portugala, Antonio Moro
• 
  Sveti Petar na svom prijestolu, Vasco Fernandes
• 
  Portret Sebastiana I od Portugala, Cristóvão de Morais
• 
  Vjenčanje D. Manuela I, kao svetog Aleksija, i Marie od Aragona, kao njegove žene, Garcia Fernandes
• 
  Porodica kralja D. Manuela I kod Fons Vitae; Colijn de Coter

Kao pionir Doba otkrića, Portugal i njegova renesansa privukli su stručnjake u astronomiji, matematici i pomorskoj tehnologiji, što je učinilo Portugal glavnim gradom tehnologije i nauke u Evropi. Tokom portugalske renesanse stvaran je velik broj tehničkih djela, kao što su mappa mundi, globusi, rasprave o vještini plovljenja, pismima, izvješćima o brodolomima, putevima kretanja i studijama o tropskim lijekovima.

Među raspravama o astronomiji, okeanografiji nautičkim naukama, u glavna djela spadaju sljedeća:

• Esmeraldo de Situ Orbis, 1506, Duarte Pacheco Pereira
• Rasprava o sferi, 1537, Pedro Nunes
• Karta rute Ljubičastog mora, 1541, João de Castro
• Ars Nautica, 1555, Fernão de Oliveira
• Rukopis o proizvodnji Nausa, 1580, Fernão de Oliveira

Pedro Nunes, jedan od prvih Evropljana koji je primijenio matematiku u kartografiji, otkrio je koncept loksodrome, koji se kasnije primjenjivao u Mercatorovoj projekciji, koja je 1569. revolucionizirala kartografiju. On je također bio izumitelj nekoliko aparata za mjerenje, uključujući noniusa, za mjerenje frakcija stepena.

Sa dolaskom Vasca da Game u Indiju i širenjem Portugalskog Carstva u ta područja, mnogi naučnici poslani su istočno kako bi istraživali i stvarali nove lijekove i medicinske biljke. Botaničar Tomé Pires i liječnici Garcia de Orta i Cristóvão da Costa skupio je i objavio radove o novim biljkama i lokalnim lijekovima.

Portugalski portolani bili su vrlo traženi u Evropi zbog svoje veće količine informacija i tačnosti. Iako je bilo štićeno kao državna tajna, kartografsko znanje se kasnije tajno prenosilo od strane nekih osoba uključenih u toj operaciji. Jedan takav primjer je Cantinova mapa svijeta, koja je ukradena iz Casa da Índia, portugalskog kraljevskog ministarstva za sve pomorske stvari, za vojvodu od Ferrare 1502. godine,^[15] ili diepske karte, naručene od strane Henrika II i Henrika VIII, koje su bile kopije ukradenih portugalskih karata tog perioda.^[16]

1475. godine, po prvi put odštampan je latinski prevod Ptolomejeve karte svijeta, iz drugog vijeka. Portugalska istraživanja i izučavanja uskoro su otkrila praznine u antičkom znanju, kao što je 1488. godine, prolazeći pored Rta dobre nade, Bartolomeu Dias dokazao da je Ptolomej pogriješio u mišljenju da nema puta prema Indijskom okeanu.

Martin Behaim je 1492. godine, nakon svog treninga u Portugalu, i u službi kralja Portugala, sagradio prvi poznati globus, koji je imao Evropu i Aziju odvojenu cjelovitim okeanom, što je teorija koju je Kristofor Kolumbo, također obučen u Portugalu, testirao kasnije te godine.

• 
  Cantinova karta svijeta, 1502., bila je Padrão Real stvorena od strane Casa da Índia
• 
  Karta kapetanskih kolonija Brazila iz 1574. godine Luísa Teixeire
• 
  Karta Açores Insulae Azorskih otoka iz 1584. godine, Luís Teixeira
• 
  Karta Portugala i njegovih afričkih kolonija iz 1575. godine, Sebastião Lopes
• 
  Karta globalnog Portugalskog carstva iz 1554. godine, Lopo Homem
• 
  Karta sjevernoatlantskog Portugalskog carstva iz 1563. godine, Lazaro Luis
• 
  Karta Sjeverne Afrike i Evrope iz 1504. godine, Pedro Reinel
• 
  Karta globalnih evropskih carstava iz 1583. godine, Sebastião Lopes

U Portugalu, kao i u ostatku Evrope, štamparska mašina igrala je ključnu ulogu u njegovoj renesansi. Prve štamparske mašine dospjele su u Portugal rukama jevrejskih štampara putem Italije.^[17] Prva knjiga štampana na portugalskom jeziku u Portugalu bila je Pričesna, štampana u Chavesu 1488. od strane Clementa Sanchesa de Verciala. Do 1490. knjige su se štampale u Lisabonu, Portu i Bragi. Zbog novog pristupa masovnoj proizvodnji jezičkih i književnih djela, portugalska renesansa prošla je kroz velik procvat pisanih djela, od rasprava do pozorišta, kao i napretka i usložnjavanja portugalskog jezika. Zbog ključnog položaja Portugala u globalnim odnosima u to vrijeme, književna djela portugalske renesanse značajno su utjecala na strane književne pokrete i jezičke studije.

Portugalska renesansa stvorila je ogroman broj pjesnika, historičara, kritičara, teologa i moralista, za koje je portugalska renesansa bila zlatno vrijeme. Jezik je bio jedan od najčišćih dijelova portugalske renesanse zbog velikog broja eruditnih riječi unesenih iz klasičnog latinskog i antičkog grčkog jezika, što je značajno utjecalo na složenost portugalskog jezika. Cancioneiro Geral Garcia de Resende iz šesnaestog vijeka, često se smatra krajem starog portugalskog i početkom modernog portugalskog jezika.

Standardizacija portugalskog jezika počela je 1536. godine, kada je Fernão de Oliveira objavio svoju Grammatica da lingoagem portuguesa, prvo književno djelo koje je iznijelo pravila i standarde za portugalski jezik.^[18][19] João de Barros, istaknut činovnik portugalske krune, 1540. je objavio Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja, koja je podučavala standarde portugalskog jezika zajedno sa moralnošću i kulturom Portugalaca. Grammatica João de Barrosa bila je drugo djelo koje je standardiziralo portugalski jezik i smatra se prvim ilustriranim udžbenikom na svijetu.^[20]

Veliko zanimanje za filologiju tokom portugalske renesanse, širenje upotrebe etimološkog pravopisa, stvarajući portugalske riječi opravdanjem njihovih latinskih korijena. Orthographia da lingoa portuguesa Duartea Nunesa de Leãoa, velikog pionira istraživanja portugalske ortografije, iz 1576. godine, bilo je jedno od najvećih djela koja su podržala veću latinizaciju portugalskog jezika. Štamparska mašina bila je ključna u širenju portugalskog jezika, omogućavajući da nove pravopise, riječi i gramatiku vidi većina govornika portugalskog jezika.

Zbog uspjeha Portugalskog carstva i padroada portugalskih misionarskih pokušaja, portugalski jezik postao je poznat kao "kršćanski jezik" u mnogim dijelovima Azije. U saglasnosti sa principima portugalske renesanse, mnoge škole učenja i fakulteti osnovani su širom Portugala i njegovog carstva.^[21]

Učenjaci portugalske reneasnse bili su ti koji su sastavili neke od prvih međujezičkih rječnika i književnih djela, što su bili u prilici uraditi zbog velike rasprostranjenosti Portugalskog carstva. Ti rječnici često su bili prve jezičke interakcije koje su Evropljani imali za te dalekoistočne kulture, poput kinesko-portugalskog rječnika iz 1580. godine,^[22] Miguela Ruggeira i Mateusa Rige, Nippo Jisho japansko-portugalski rječnik iz 1603. godine^[23] João Rodriguesa, te Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum portugalsko-latinsko-vijetnamski rječnik Alexandra de Rhodesa iz 1651. godine.^[24]

Zbog velikog prestiža i značaja portugalske renesanse na nautička istraživanja i nauke, većina istraživača tog vremena učila je portugalski jezik i nosila ga u novootkrivene zemlje. Mnoge portugalske riječi ušle su u leksikone drugih jezika, kao npr. sepatu, cipela na indonezijskom, od portugalske riječi sapato; Keju, sir na malajskom, od portugalske riječi queijo; meza, stol na svahili jeziku, od portugalske riječi mesa; te botan, buton, od botão, kappa, pokrivač, od capa, i razne japanske riječi portugalskog porijekla. Istovremeno, slijedeći ekspanzionističku i radoznalu prirodu portugalske renesanse, portugalski jezik je uveo mnoge riječi iz stranih idioma, kao što je cachimbo, cijev, od kimbunduskog kixima, te algodão, pamuk, od arapskog al-qutun.

• 
  Cancioneiro Geral, Garcia de Resende, 1516.
• 
  Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja, João de Barros, 1540.
• 
  Portuguese-Chinese Dictionary, Miguel Ruggeiro i Mateus Rigo, 1583.
• 
  Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum, Alexandre de Rhodes, 1651.
• 
  Grammatica da lingoagem portuguesa, Fernão de Oliveira, 1536.
• 
  Livro das Obras de Garcia de Resende, Garcia de Resende, 1554.
• 
  Orthographia da lingoa portuguesa, Duarte Nunes de Leão, 1576.
• 
  Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja, João de Barros, 1540.

Portugalska renesansa bila je zlatno doba za književna djela u Portugalu. Bogatstvo novca i zanimanja dovelo je do stvaranja nekih od najpoznatijih djela na portugalskom jeziku. Zbog značaja Portugala tokom Doba otkrića i strateške lokacije kao međutačke puta između Evrope i ostatka svijeta, mnoga od tih književnih djela mogla su kružiti izvan Portugala i postići popularnost širom Evrope.

Garcia de Resende je 1516. objavio Cancioneiro General, koji je sadržavao više od dvjesto različitih književnih djela različitih autora, od vladavine D. Afonsa V i D. Johna II. Među različitim autorima predstavljenim u Cancioneiro Geral, Francisco de Sá de Miranda, Gil Vicente i Bernardim Ribeiro bili su najvažniji i najpoznatiji autori književne scene portugalske renesanse. Sá de Miranda bio je ključan za internacionalizaciju književnih djela portugalske renesanse. Nakon povratka sa svojih studija u inostranstvu, 1526. je Sá de Miranda uveo nove oblike književnog izražavanja u Portugal, kao što su sonet i sesktina. Od 1502. do 1536. godine, Gil Vicente je pisao i priredio četrdeset jedno dramsko djelo, i na portugalskom i na kastiljanskom, uključujući misterije, farse, komedije i tragedije, koje su mu donijele poziciju u historiji kao "Oca iberijske drame". Bernardim Ribeiro uveo je pastoralni roman u Iberijski poluotok sa svojim Menina e Moça iz 1554. godine, zajedno sa eklogama Cristóvãa Falcãa.

Iz portugalske renesanse nije bilo većeg pisca od Luísa de Camõesa, zbog čijih je cijenjenih djela portugalski nazvan Camõesovim jezikom.^[25] Camões je bio ključan u ponovnom uvođenju klasičnih oblika književnosti, najvažnije epa, kroz svoje remek-djelo iz 1572. godine, Os Lusíadas, koje se smatra jednim od najvećih djela portugalske književnosti ikada.

Tokom portugalske renesanse, viteški romani bili su književni fenomen Iberijskog poluotoka, a u manjoj mjeri čitave Evrope. Ti romani zasnivali su se na idealiziranju viteških kodova i bili su ispunjeni prinčevima i princezama, vitezovima i damama u nevolji, i gotovo uvijek kršćanskom poukom. Taj oblik romana najbolje personifikuju verzija Amadis de Gaula Joãa de Lobeire iz 1508. godine, a koju je napisao Garci Rodríguez de Montalvo, Cronica do famoso e muito esforçado cavalleiro Palmeirim d´Inglaterra Francisca de Moraesa iz 1541. godine, te Crónica do Imperador Clarimundo Joãa de Barrosa iz 1522. godine.^[5]

• 
  Os Lusíadas, Luís de Camões, 1572.
• 
  Auto da Barca do Inferno, Gil Vicente, 1517.
• 
  Europa Portuguesa, Manuel de Faria e Sousa, 1675.
• 
  Tratado das Cousas da China, Gaspar da Cruz, 1569.
• 
  Compilaçam de Todalas Obras, Gil Vicente, 1562.
• 
  Sermões, António Vieira, 1679.
• 
  Obras Métricas, Francisco Manuel de Mello, 1665.
• 
  Peregrinação, Fernão Mendes Pinto, 1614.

Portugalska renesansa na Wikimedijinoj ostavi

• Portugal i renesansna Evropa
• Portugalska renesansa