Merzer
Merzer je artiljerijsko oruđe najkraće cijevi, obično vrlo velikog kalibra. Početna brzina zrna je mala. Oruđe gađa ubacnom putanjom, slično minobacaču.
Namijenjen je za djelovanje protiv utvrđenih objekata i žive sile u dubokim zaklonima. Danas se više ne koriste, jer je većinu njihovih uloga preuzeo minobacač.
U američkoj, britanskoj i francuskoj vojnoj literaturi merzer i minobacač se smatraju istim oruđem iz različitih vremenskih perioda. Kada naglašavaju da se misli na minobacač, ponekad dodaju oznaku pješadijski (eng. infantry mortar), rovovski (fra. de tranchée) itd.
U ruskoj literaturi, merzer i minobacač se tretiraju odvojeno (merzer = rus. Mortira, minobacač= rus. Minomёt). U njemačkoj literaturi do kraja Drugog svjetskog rata, pojmovi su odvojeni (merzer = njem. Mörser, minobacač = njem. Minenwerfer) ali se sve više koristi samo pojam Mörser (za merzer i minobacač) pod anglo-američkim uticajem.
Merzeri sa glatkom cijevi su jedno od prvih artiljerijskih oruđa, pominju se već kod Alhesirasa 1342. i Pistoje 1364. Imali su oblik sličan apotekarskoj stupi (lat. mortarium) po čemu i dobijaju ime. Prednji dio cijevi za smještanje zrna je bio širok, a zadnji gdje je punjen barutom, uzak. U 15. vijeku, zrna uključuju kamenu i gvozdenu đulad, karteč, zapaljiva zrna a kasnije i bombe.
U 16. vijeku, pojavljuju se i merzeri sa fiksnom elevacijom, čiji je domet mijenjan promjenom barutnog punjenja. Tada je konstrukcija obično: dužina cijevi 1.5-2 kalibra, težina oruđa 12-20 težine zrna, barutno punjenje naspram težine zrna 1:15 do 1:40.
17. vijek donosi poboljšanja. Francuska 1691. uvodi merzer kalibra 487 mm, ukupne težine 4200 kg, koji gađa bombom od 250 kg. Tada se javljaju i mali prijenosni merzeri koji su se mogli prenositi u rovove pri napadu.
Ponekad su upotrebljavani i zemljani m. u vidu buradi ili cijevi ukopane u zemlju i napunjene barutom i kamenjem, đuladima ili bombama - Šveđani pri napadu na Konstanc 1633. i Poljaci pri napadu na Torunj 1659. Krajem vijeka javljaju se i brodovi naoružani m. pod nazivom bombarda.
Austrija 1753. godine ima merzere kalibra 10 funti (162 mm), 30 funti (234 mm), 60 funti (298 mm) i 100 funti (343 mm). Težine bombi su respektivno: 10.6, 30.25, 60.8 i 90 kg.
Za vrijeme Američkog građanskog rata, 4 vrste merzera imaju kalibre 8, 10, 12 i 13 palaca, težine zrna 19, 41, 90 i 90 kg, a najveći dometi su 1670, 1910, 4200 i 3900 m.
Prvi ovakav merzer uvodi Rusija 1860., u kalibru 7 palaca. Imao je izolučenu cijev kao skoro jedinu razliku u odnosu na prijašnje m. Međutim, tek poslije produženja cijevi i prelaskom na punjenje straga, dobijeno je bolje oruđe.
Poslije iskustava u rusko-turskom ratu 1877-78., Rusi uvode i poljski m. kalibra 6 palaca, dužine cijevi 8 kalibara, početne brzine zrna 230 m/s i dometa 3400 m. Zrna su bila šrapnel i bombe.
Kao završni model ove epohe može se pomenuti njemački m. 305 mm L/8 izgrađen 1897. Domet mu je do 8200 m, a zrno je u stanju da probije beton debljine 1.5 m.
Pred sam početak Prvog svjetskog rata, Nijemci imaju 4 vrste merzera, kalibra 210, 280, 305, i 420 mm. Austro-Ugarska 1911. uvodi m. kalibra 305 mm, u stanju da probije čeličnu kupolu debljine 150 mm na daljini do 8000 m.
U Prvom svjetskom ratu, merzeri se pokazuju vrlo korisnim oruđem, zbog ubacne putanje koja je omogućavala napad na zaklonjene i utvrđene mete, koje se topovima nisu nikako mogle tući zbog položenosti njihove putanje.
Zavladalo je mišljenje da su teški merzeri nepotrebni zbog mogućnosti njihove zamjene sa avionima bombarderima. Zato zemlje ne uvode nove tipove m., već zadržavaju stara oruđa. Izuzetak su Nijemci, koji stvaraju 2 tipa ogromnih merzera, kalibra 540 i 615 mm pod nazivom Karl.
Njemački Karl merzeri su upotrebljeni pri napadima na utvrde u Brest-Litovsku i Sevastopolju. Oruđe od 615 mm je imalo velikih problema pri upotrebi, jer su se dijelovi lomili uslijed naprezanja.
Najveći merzer u Drugom svjetskog rata je konstruisan u SAD - Mali David, kalibra 914 mm, ali nije upotrebljen u borbi.
Većina analitičara smatra da su merzeri nepotrebni na modernom ratištu, jer ih zamjenjuju bombarderi. Po drugim mišljenjima, merzeri su jeftiniji i pogodniji za upotrebu od bombardera protiv utvrđenog protivnika.
Laki merzeri su danas u potpunosti zamijenjeni minobacačima. Ulogu teških su preuzeli bombarderi i artiljerija.
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1973., knjiga peta, str. 407. - 410.
