Garavice

Garavice su mjesto masovnog pogubljenja, masovna grobnica i spomen-područje u neposrednoj blizini grada Bihaća. Početkom drugog svjetskog rata 1941. godine u Garavicama je izvršen masovni pokolj srpskog civilnog stanovništva od strane ustaša^[1] u kojem je, prema procenama, ubijeno oko 12000^[2] ljudi, među kojima veliki broj djece. Ubijeni stanovnici Bihaća i okoline su bili skoro isključivo Srbi^[2] i u manjem broju Jevreji.

Glavni članci: Genocid u NDH i Progon Srba u Drugom svetskom ratu

Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije od strane Njemačke i Italije u drugom svjetskom ratu stvorena je Nezavisna Država Hrvatska. Bihać postaje sjedište novoosnovane županije NDH pod nazivom Krbava i Psat.

Novopostavljeni župan Ljubomir Kvaternik u junu 1941. zabranjuje Srbima i Jevrejima pristup Bihaću i okolinu grada. S time su počeli progoni, zatvaranja i ubijanja Srba i Jevreja.

Sredinom jula 1941. po nalogu župana Ljubomira Kvaternika svi Srbi iz grada i bliže okoline su hapšeni i zatvoreni u zloglasni kazamat Kula, a potom su uslijedile masovne egzekucije.^[3] Zatvoreni civili su iz Kule prevoženi na pripreljena stratišta Garavice, Karađorđevo selo i Ceravice. Rečeno im je da idu na prisilan rad u Njemačku. Žrtvama je naređeno da se svuku, opljačkane su i ubijene. Streljani ili zaklani nožem su zakopani u unaprijed iskopane jame. Mnoga tijela zaklanih Srba su bačena u rijeku Klokot.

Prve grupe žrtava su odvođene i ubijane noću, a kasnije u julu i avgustu 1941. godine i danju. Ubistva Srba iz Bihaća se sprovode po porodičnim kućama, njivama i na brojnim masovnim stratištima u okolini Bihaća.

Očevidac Milka Pepić-Kovačević navodi^[4]:

Ustaško divljanje počelo je 25. jula 1941. godine kada je iz Pritoke (selo u okolini Bihaća) odvedeno prvih dvanaest seljana. Drugu noć otjerali su još sto šezdeset Pritočana. Među njima najviše djece. Odveli su ih i najvjerovatnije im i presudili ustaški dželati Mate Kolić, Marko Grgić i Dušan Mihaljić. (...) Ustaše su tražile da onima koje su otjerali rodbina pošalje hranu iako su ti isti već bili poubijani.

Na fotografiji snimljenoj 1940. godine vidi se trideset i sedam mališana, učenika osnovne škole u selu Pritoka. Među njima su i braća Dušan i Đuro (treći i četvrti zdesna u gornjem redu) koje su ustaše sa još tridesetak učenika sa fotografije odvele i pobile.^[5]

Link ka fotografiji: [1]^{[mrtav link]}

Dio Srba je pod strahom od istrebljenja prisilno preveden u katoličku vjeru. Ali ni to im nije osiguralo sigurnost, ubijanje srpskih civila je nastavljeno.

Katolički sveštenik Fra Marijan užasnust zločinima nad pokatoličenim Srbima 17. marta 1942. piše predsjedniku cazinskog kotara^[6]:

Iako sam nedavno poslao izvještaj o stanju vjernika obraćenika u ovome kraju, ipak moram ponovno javiti Vašoj Preuzvišenosti da znadne s kakvim se neprilikama moram boriti, i da se zauzmete kod Poglavnika za jadnike, inače će svi biti istrijebljeni. (...) Tako je daleko otišlo, da ću morati najedanput u Zagreb do Poglavnika te mu sve ispričati i tražiti, da se jednom stane nakraj ovima nasiljima. U velikoj sam brizi za ove jadne obraćenike.

Krajem 1942. partizani su oslobodili područje Bihaća, i neki izvršioci zločina su uhvaćeni. Moša Pijade je osnovao komisiju koja je dobila zadatak da prikupi dokaze o ratnim zločinima i genocidu počinjenom protiv Srba u ovome kraju.^[2] U više masovnih grobnica na Garavicama, Karađorđevom selu i Ceravcima je zakopano 12000-15000 zverski ubijenih Srba iz Bihaća i šire okoline.^[7]

O masovnosti stradanja srpskog civilnog stanovništva i organizovanom državnom zločinu Hrvatske svedoči i izvještaj Koste Nađa od 4. novembra 1942. godine, komandanta operativnog štaba za Bosansku krajinu Vrhovnom štabu NOVJ i POJ. Tamo se kaže da se kod jednog zarobljenog ustaše našlo naređenje za klanje Srba i brojka od 12-15 000 likvidiranih „grko-istočnjaka“ na području Bihaća. Dokument je na sebi nosio pečat „Ustaškog logora - Bihać“ i sadržao je sledeću formulaciju: „Nalog za vojnika Ramu Melkoča, da ima sve Vlahe, bili sumnjivi ili ne, poubijati. To ima izvršiti jer sam danas dobio nalog od velikog župana da se pobiju svi od 16 - 100 godina. I Vlahinje koje su sumnjive. Koji vam dođu pod ruku ne puštajte.“^[8]

Narod i opština Bihać su 1949. podigli skromni spomenik žrtvama pokolja. Na spomeniku stoje riječi: „Sa trajnom uspomenom na dvanaest hiljada nevino i zvjerski ubijenih Srba od strane ustaških zlikovaca”.

Tek 1981. otvoren je spomen-kompleks na Garavicama. Memorijalni spomenik je delo arhitekte Bogdana Bogdanovića. Prije otvaranja visoki funkcioner KPJ Hakija Pozderac održao je sastanak sa novinarima, da bi se dogovorili detalji o izvještavanju. Sugerisao je da se piše da su u Garavicama umoreni Srbi, Hrvati i Muslimani.^[5] Novinar radija Velike Kladuše je napomenuo da su samo Srbi ubijani na Garavicama. Pozderac je tada promijenio formulaciju, koju novinari treba da koriste, u slijedeću: „u Garavicama je pobijeno dvanaest hiljada rodoljuba”^[5].

Međutim ovo veliko gubilište je slabo poznato i zapostavljeno. Svjest o počinjenom genocidu i razmjere pokolja koji je hrvatska država sprovela 1941. godine nad nedužnim civilima u Bihaću držane su dalje od šire javnosti u Jugoslaviji.^[3]

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 9. septembra 2013. godine, donijela je odluku da se Garavice proglase za nacionalni spomenik BiH.^[9] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća), Tina Wik.^[10]

• Napomena o Garavicama
• Slika spomenika Arhivirano 2009-07-22 na Wayback Machine-u
• Namjera gradnje na zaštićenom spomen-području Garavice Arhivirano 2011-09-24 na Wayback Machine-u
• Sastanak episkopa Hrizostoma i načelnika opštine Bihać u vezi gradnje na spomen području^{[mrtav link]}