Druga internacionala
Druga internacionala je bila organizacija socijalističkih i radničkih partija osnovana u Parizu 14. jula 1889. Druga Internacionala je nastavila rad raspuštene Prve internacionale, a postojala je do 1916. godine.
Članica druge internacionale u Srbiji je bila Srpska socijaldemokratska partija.
Posle pada Pariske komune i raspuštanja Prve internacionale buržoazija je nastojala da uguši revolucionarni pokret. Međutim, broj radnika se povećavao uporedo sa naglim razvitkom kapitalističke eksploatacije. Radnici su organizovali štrajkove i stvarali strukovna udruženja - radničke sindikate. Uporedo sa jačanjem borbe radničke klase za ekonomska prava formiraju se političke partije radnika. Te se partije bore pored ekonomskih i za politička prava radnika. Tako su osnovane socijaldemokratske partije u pojedinim zemljama. Među najorganizovanijim i najjačim partijama bile su Socijaldemokratska partija Nemačke i Socijaldemokratska stranka Francuske.
Godine 1883. umro je Karl Marks. Revolucionarnu teorijsku i praktičnu delatnost nastavio je njegov saborac Fridrih Engels. Krajem 80-ih godina 19. veka radnički pokret je toliko ojačao da se javila potreba za osnivanjem novog međunarodnog udruženja radnika. Na dan stogodišnjice pada Bastilje, 14. jula 1889. godine, u Parizu je održan Kongres socijalističkih radničkih partija na kome je stvorena Druga internacionala. Na kongresu je odlučeno da se svake godine u svim zemljama sveta proslavlja 1. maj kao međunarodni praznik radnika u znak međunarodne solidarnosti radničke klase u borbi protiv kapitalističke eksploatacije. Taj dan je određen za praznik rada u znak sećanja na borbu i žrtve radnika. U Čikagu je 1. maja 1886. godine u oružanoj borbi sa vlastima poginulo i ranjeno više radnika. Prvomajske proslave su izvođene u znak borbe radnika za osmočasovno radno vreme, za donošenje socijalnog zakonodavstva i za uvođenje opšteg prava glasa.
Druga internacionala je, pored organizovanja prvomajskih proslava, usmeravala radničke organizacije da se bore za opšte pravo glasa, demokratske slobode i za poboljšanje materijalnog položaja radnika. Za takve oblike borbe naročito se zalagao Engels, jer se time doprinosilo stvaranju uslova za odlučniju i uspešniju borbu proleterijata. Do Engelsove smrti 1895. godine u Internacionali su preovladavali marksisti i uspešno su se borili protiv drugih struja u radničkom pokretu.
Devedesetih godina 19. veka u Internacionali su se pojavili pobornici ideologije mirnog prerastanja kapitalizma u socijalizam, tzv. oportunisti. Oni su smatrali da svakodnevna borba radničke klase jeste njen osnovni cilj, a ne sredstvo koje vodi rušenju kapitalizma. Znatan broj radničkih vođa smatrao je Marksovo učenje zastarelim, pa je tražio izmene u tom učenju - reviziju marksizma. Otuda naziv za pristalice revizije Marksovog učenja - revizionisti. Pored oportunista i revizionista pojavile su se i druge struje u redovima Druge internacionale koje su odbacivale marksizam.
Protiv oportunizma i revizionizma u Drugoj internacionali vodile su se borbu pojedine istaknute radničke vođe: Vilhelm Libkneht, August Bebel i dr. Posebna zasluga za borbu protiv revizionista i oportunista pripada vođi ruskog proleterijata Vladimiru Iljiču Lenjinu. Lenjin i njegovi saborci u Rusiji i drugim zemljama smatrali su da u uslovima imperijalizma početkom 20. veka proleterijat samo u proleterskoj revoluciji može uzeti vlast i pristupiti izgradnji socijalističkog društva. Radi revolucionarne borbe proletarijat treba da organozuje čvrstu partiju i da u savezu sa seljaštvom izvede socijalističku revoluciju.
Međutim, u partijama Druge internacionale postepeno je preovladavao oportunizam. Te se partije nisu energično borile protiv ratne opasnosti nastale usled formiranja blokova imperijalističkih sila. Kada je izbio Prvi svetski rat (1914) većina vođa socijaldemokratskih partija podržala je buržoaziju svojih zemalja tvrdeći da se vodi rat za odbranu otadžbine. To je dovelo do raspada Druge internacionale kao međunarodne proleterske i socijalističke organizacije.
I pored svih nedostataka, Druga internacionala je odigrala značajnu ulogu u organizovanju radničkog pokreta krajem 19. veka i početkom 20. veka. Mirnim metodama borbe ona je postigla više uspeha u korist radnika (skraćivanje radnog dana, povećavanje najamnine, uvođenje radničkog zakonodavstva, pravo glasa itd). Partije Druge internacionale imale su svoje listove i časopise i postizale su znatne uspehe na izborima za parlamente. Radnička klasa je postala značajan faktor u društvenom i političkom životu kapitalističkih zemalja.
