Basilica di Santa Croce in Gerusalemme
| |
|---|---|
| Prijašnja imena | Heleniana |
| Lokacija | Rim, Italija |
| Koordinate | 41° 53′ 16″ N, 12° 30′ 59″ E |
| Godine izgradnje | 4. vijek - 18. vijek |
| Arhitektonski stil | barok |
| Dimenzije | 70 x 37 m |
Basilica di Santa Croce in Gerusalemme (prevedeno sa talijanskog Bazilika sv. Križa Jeruzalemskog) zvana Heleniana i Sessoriana[1] je jedna od sedam rimskih hodočasničkih crkava.
Ona se uzdiže na prostoru na kom je od prve polovice 3. vijeka bio Sessorium, carski rezidencijalni kompleks unutar Aurelijanovih zidina. Unutar njega bila je prava palača, cirkus i amfiteatar (on se danas zove Anfiteatro Castrense). Kasnije je palača postala rezidencija Konstantinove majke Helene Carigradske.[1]
Negdje oko prve polovice 4. vijeka, Konstantin je izvan atrija palače podigao baziliku da u njoj čuva relikviju Svetog križa, koju je u Rim, donijela Helena nakon hodočašća u Palestinu. Orginalna bazilika bila je jednostavna pravokutna dvorana.[1]
Papa Lucije II. je oko 1144. preuredio baziliku, tako da ju je podijelio na tri uzdužna broda, dogradio portik (narteks), zvonik od cigle (koji još služi svrsi) i klaustar u samostanu, koji je izrastao uz crkvu krajem 10. vijeka.[1]
Važne intervencije na stropovima brodova i zidnim dekoracijama inicirao je krajem 15. vijeka španjolski kardinal Carlvajal, koji ih je naručio od raznih umjetnika, među kojima se ističu Melozzo da Forlì i Antoniazzo Romano.[1]
Svoj današnji izgled bazilika je dobila tokom 18. vijeka, kad je papa Benedikt XIV. (1740.-1758.) naručio gradnju nove fasade i kompletnu obnovu enterijera, zbog tod je angažirao arhitekte Domenica Gregorinia i Pietra Passalacqua. Travertinska fasada koju su izveli, jedno je od remek djela rimskog baroka, sa vidljivim utjecajem Borrominija u dinamičnom poravnanju konkavnih i konveksnih površina. Podijeljena pilastrima na tri dijela, nadkrivena krivudavim timpanom sa balustradom i skulpturama evangelista, Helene i Konstantina.[1]
Na desnoj strani ističe se romanički zvonik od cigle, s parom bifora isklesanih u vrijemepape Lucija II (12. vijek). Centralni portal vodi do eliptičnog atrija, natkriveg malom kupolom, koju nose granitni stupovi.[1]
Trobrodni enterijer dijeli dvanaest antiknih masivnih [[granitnih stupova. Od njih su četvoro bila u tako lošem stanju, da su tokom restauracije u 18. vijeku ojačani pilastrima, oni su dograđeni i duž zidova, dok je na stropu u skladu sa baroknom modom izvedana štuko dekoracija, kao okvir za veliko platno koje je 1744. oslikao Corrado Gianquinto. Podni mozaik rad porodice Cosmati, restauriran je 1933.[1]
Ciborij iz 18. vijeka u prezbiteriju kog nose stupovi podignut je 1148. Ispod visokog oltara nalazi se bazalna urna sa relikvijama svetih Cezarija i Anastasija.[1] U centru apside ukrašene freskama Corrada Gianquinta (1744), a u kaloti freskama pripisanim Antoniazzu Romanu, nalazi se grobnica kardinala Francesca Quiñonesa, djelo Jacopa Sansovina iz 1536., a iznad, mramorno-brončani tabernakul Carla Maderna.[1]Stepenište s desne strane ciborija vodi do kapele sv. Helene koja je podignuta u Konstantinovo doba, sa stropom ukrašenim veličanstvenim mozaikom koji potječe iz vremena Valentinijana III.. On je zapravo potpuno obnovljen, pretpostavlja se ili oko 1484. (Melozzoda Forlì) ili oko 1510 (Baldassarre Peruzzi).[1]
Skulptura na oltaru je rimska pronađena je u Ostiji i pretvorena u sv. Helenu Carigradsku, tako što joj je promjenjena glava i dodan križ.[1]
Prezbiterij vodi do kapele iz 1930. sa relikvijom Svetog križa.[1]
