Drvar

Drvar
Drvar
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Federacija BiH
Županija	Hercegbosanska županija
Vlast
- Gradonačelnik	Dušica Runić (SNSD)
Površina
- Općina	589,6 km²[1]
Stanovništvo (1991.)
- Grad	8.053
- Urbano područje	17.126 (općina)
Poštanski broj	80260
Pozivni broj	(+387) 034
Službene stranice www.opstinadrvar.org
Karta
Položaj općine Drvar u Bosni i Hercegovini

Drvar (1981–91. Titov Drvar), grad i opština u zapadnoj Bosni i Hercegovini, između Bosanskog Grahova i Bosanskog Petrovca, blizu Glamoča. Administrativno Drvar je dio Zapadnobosanskog kantona u sastavu Federacije Bosne i Hercegovine.

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Drvar imala je 17.126 stanovnika, raspoređenih u 38 naselja. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, najveći dio Drvara ušao je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušla su naseljena mjesta: Potoci, Srnetica i Uvala. Od ovog područja formirana je oština Istočni Drvar. Federalni dio Drvara također je podijeljen. Zapadni dio koji se nalazi uz rijeku Unu pripojen je opštini Bihać, odn. naseljena mjesta: Boboljusci, Bosanski Osredci, Gornji Tiškovac, Mali Cvjetnić, Malo Očijevo, Martin Brod, Očigrije, Palučci, Trubar, Veliki Cvjetnić i Veliko Očijevo. Tako se bivša opšina Drvar, po najnovijoj administrativnoj podjeli našla u tri opštine i u dvije federalne jedinice.

Smješten je u planinskom području između planina: Osječenica, Klekovača, Lunjevača i rijeke Une na zapadu, na nadmorskoj visini 700 do 1200 m. Prije potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma površina opštine bila je 950 km2.

Klima je kontinentalno-planinska sa dugim i hladnim zimama.

Na području općine brojne su manje rijeke koje imaju potencijal za razvoj ribogojilišta. Najznačajniji vodotok je rijeka Unac po kojoj je, u istoriji, ovo područje i nosilo isto ime. Područje je dugačko oko 65 km. Tu je i nekoliko potoka, kao što je Bastašica u duljini od 1 km i Ljeskovica. Na području Drvarske opštine postoji jednistven, za ovaj dio Europe, slučaj bifurkacije rijeke. U mjestu Prekaja nalazi se Prekajsko jezero. Ovo jezero zaprema površinu od dva kvadratna kilometra i bogato je ribom. Velike površine prekrivene su šumama i pašnjacima, dok su poljoprivredna zemljišta zastupljena u manjem obujmu.

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Drvar je imala 17.079 stanovnika, od kojih su 97.27% Srbi, 2.09% Jugoslaveni, 0.20% Hrvati, 0.19% Bošnjaci i 0.25% ostali. Grad Drvar ima 7.716 stanovika (96% Srbi i 3% Jugoslaveni).

U istoriji je ostalo zapisano da je ovo područje doživjelo veliko iseljavanje 1530 godine, kada se skoro cjelokupno stanovništvo iselilo u područje rijeke Cetine. Sve do mira u Beogradu 1618, kada je uspostavljena granica na Uni ovdje je bilo skoro pusto.^[2] Tada iz Like i Dalmacije dolaze Bošnjaci, u prvom redu begovi, ali i Srbi kao kmetovi na njihovim imanjima. Begovi Kulenovići su imali ovdje dio svojih imanja, a poznata su ona na Trninića Brijegu. Ovaj period prvog doseljavanja je trajao do Napoleonovih ratova. Nakon toga dolazi do novih preseljavanja i taj period traje do trajanja turske vlasti u Bosni. Novi talas migracija, najveći po obimu, počinje dolaskom Austro-Ugarske, nakon čega odlaze Bošnjaci a dolazi hrišćansko stanovništvo, prvenstveno Srbi. Hrvati se naseljavaju u vrijeme kada Drvar postaje industrijski grad, i naseljavaju se isključivo u grad, ali se i iseljavaju u vrijeme NDH. U socijalističkoj Jugoslaviji Drvar je bio u potpunosti naseljen srpskim stanovništvom.

Posljednji rat 1992-1995 je donio nova preseljenja. Najprije su Srbi bili prinuđeni napustiti svoja ognjišta 1995 pred nailazak hrvatske vojske. Kad je područje palo u hrvatske ruke u grad su se naselile hrvatske izbjeglice iz središnje Bosne. Smirivanjem ratnih dejstava, nekoliko godina kasnije, vratio se i dio Srba, koji sada čine većinsko stanovništvo ovog područja.

Glavni članak: Sardeati

Kako to pokazuju brojne ilirske gradine (castella, oppida), koje su redovno smještene po prirodnim uzvisinama na obodu polja, dolina Unca je bila dobro naseljena i u predrimsko doba. Oko gradina je raspršen veliki broj grobnih tumula , od kojih su oni u Drvaru, prekopani oko 1890. g., dali pretežno halštatski materijal iz željeznog doba. Centar predrimske plemenske zajednice se, po svoj prilici, nalazio u Bastasima, najžupnijem dijelu kotline, oko gradine koja leži sjeveroistočno od sela, i oko Obljaja, zapadno od Bastasa, s obje strane Unca.

U rimskoj antici (doba romanizacije) centar župe se pomakao u Donje Vrtoče, u najpitomiji dio doline, na sredokraći između Drvara i Bastasa. Tu se na Gradini Morača i danas dobro naziru temelji neke rimske građevine monumentalnog profila, sudeći po brojnim dobro klesanim kvaderima sa likom Merkura. Ostaci rimskog života vidljivi su i u Šipovljanima, Drvar selu, Prekaji i u samom Drvaru. Nađeno je dosta rimskog novca, što (opet) ukazuje da je ova dolina bila aktivno uključena u prometne i privredne tokove rimske antike.

Na putu od 13 km od Drvara (oko 470 mn. v.) do Oštrelja (1033 m) sačuvalo se čak devet miljokaza, a na nekima se sačuvao i formular natpisa cara Klaudija. To je dio puta koji je vodio od Salone u dolinu Sane sa velikim rudnicima i oficinama za preradu željezne rude i dalje do Siska („Via Claudia"). Sagrađen je 47/48 godine naše ere. Jedan krak puta je od Drvara, prekp Prekaje, išao za Glamočko polje.

U crkvenom spisu iz 533 se govori o formiranju nove biskupije u Ludrumu (Knin) i kao jedan od četiri municipija (područja) koji čine novu crkvenu župu naveden je i Sardiati-cum (zemlja Sardeata) kojeg istoričari smještaju u dolinu Unca. Sardeati su Ilirsko pleme koje spominje Plinije.^[3]

Stari grad Rmanj je podignut krajem XIV ili početkom XV vijeka na ušću Unca u Unu. Po zapisima iz 1396 god. ovaj se grad nazivao Konuba. U izvorima iz 1431. godine ugarski kralj Sigismund ga je založio Nikoli Frankopanu. Sredinom XV vijeka dobio ga je Juraj Frankopan. U ovom se gradu 1451, spominje «sudac» i «bratstvo purgari“. Pod nazivom Rmanj, ovaj grad se spominje još 1504. godine među gradovima koje je trebalo popraviti i bolje utvrditi. Na žalost, Rmanj je danas zapušten i u jako lošem stanju.

Na ušću Unca u Unu u 15. vijeku izgrađen je i manastir Rmanj. Njegovo podizanje se pripisuje Katarini Branković, kćerki srpskog despota Đurđa Brankovića, koja je bila udata za grofa Ulriha II Celjskog. Prema imenu njihovog sina Hermana vezuje se ime manastira. U svojoj istoriji rušen je nekoliko puta.

U Šipovljanima je srednjovekovni grad Visućica ili Visuć grad, podignut na strmoj kamenitoj litici, još uvijek je dobro očuvan. Istorijski izvori ne spominju grad pod tim imenom, ali se zato spominje grad Unac.

U popisima Otomanske carevine iz 1528. godine, 1540. godine i „Opširnom popisu Kliškog sandžaka iz 1550. godine“, za nahiju Unac (današnji Drvar) piše: „Ovdje je nastanjeno 141 kuća Vlaha nevjernika (22 sela). Na osnovu starog deftera upisani su pod filuriju pa su oslobodjeni svih vanrednih nameta, gradnje tvrđava, opravke tvrđava, davanja za prenos pošte i hrane za vojsku i davanje djece u janičare.“ Nahijom Unac gazdovale su vojvode, u južnom dijelu Pavel, sin primućara Radosava, a u sjevernom dijelu Andrijaš, sin Milana Spomenute zemlje nalaze se na prijelazu, na graničnom području.^[4]

Nakon toga Drvar kao da se "gubi" iz istorije. U istorijskim zbivanjima javlja se tek na kraju turskog perioda za vrijeme bune 1875 koju je predvodio Golub Babić i u kojoj je učestvovao i budući kralj Srbije Petar I Karađorđević.^[5]

Drvar se u sadašnjem obliku počeo razvijati 1892. godine, kada je austrijski idustrijalac Oto Štajnbajz osnovao preduzeće za iskorištavanje šuma (Bosnische Forstindustrie Aktiengesellschaft - Oto Steinbeis), koje je kasnije promjenilo ime u Šumsko industrijsko preduzeće a.d. ŠIPAD i u okolini rijeke Unca zakupio velika šumska područja. Izgradio je željezničku prugu uskog kolosjeka, koja je spajala Drvar sa Kninom, nešto kasnije sa Prijedorom i Mliništem, što je doprinijelo da se u Drvaru još prije Prvog svijetskog rata podigne velika pilana sa 17 gatera. Posljedica svega toga je da je u Drvar selu, na lokaciji Golubić, izraslo gradsko naselje koje je današnji Drvar. Tada je iz Bastasa prenešeno i središte opštine.

Kako bi iskoristio otpad od drveta, koji je nastajao u pilanama, 1903. godine, švajcarski industrijalac Paul Simonios pustio je u rad fabriku celuloze i papira. Počela je i proizvodnja bačvi i impregniranog drveta (željeznički pragovi). Tako je Drvar postao centar drvne industrije, među vodećim u BiH.

Drvar je jedno od najpoznatijih mjesta vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugosavije, od 1941. do 1945. godine. Na području Drvara su se za vrijeme drugog svjetskog rata vodile žestoke borbe od jula 1941, kada na tom području izbija ustanak, pretežno srpskog stanovništvo protiv vlasti NDH.^[6]

Otada pa do kraja rata Drvar je često prelazio iz ruke u ruku, a u prvoj polovici 1944. je na tom području sjedište nove vlasti pod dominacijom Titovih partizana.

Glavni članak: Desant na Drvar

Nastojeći uništiti Titov partizanski pokret, Nijemci su 25.5. 1944. u okviru operacije Konjićev skok (Nijemci su je zvаli Operаcijа Reselšprung) izveli odvažni zračni Desant na Drvar (sedma ofanziva) s ciljem da uhvate ili ubiju Tita. Premа izveštаju Komаnde 15. brdskog аrmijskog korpusа od 19. mаjа, zа operаciju su bile predviđene sledeće jedinice: 654 pаdobrаncа iz sаstаvа 500. SS pаdobrаnskog pukа (Nemci i nešto Hrvаtа), 1. pukovskа grupа 373. legionаrske divizije (Hrvаti), Borbenа grupа ‘‘Lаpаc'‘ (to je bio jedаn bаtаljon iz sаstаvа iste divizije), ojаčаni 92. motorizovаni grenаdirski puk (Nemci), 1. pukovskа grupа 2. hrvаtske lovаčke brigаde, jednа bаtаljonskа i jednа pukovskа grupа iz sаstаvа 7. brdske SS divizije ‘‘Princ Eugen'‘, ojаčаni 105. SS izviđаčki bаtаljon i ojаčаni 1. puk divizije ‘‘Brаndenburg'‘. Međutim, partizanske snage su dovoljno dugo oduprle njemačkim padobrancima pa se Tito na vrijeme uspio skloniti na Vis. Taj je događaj poslije bio povodom da Drvar za vrijeme socijalističke Jugoslavije dobije ime Titov Drvar. Kulturni pejzaž – memorijalni kompleks Muzej „25. maj“ u Drvaru proglašen je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Sam memorijalni kompleks „Muzeja 25. maj“ u Drvaru obuhvata četiri zgrade: Glavnu zgradu Muzeja (bivšu kuću Mandić), Titovu vilu, Zgradu u kojoj je oformljena OZNA – Odjeljenje za zaštitu naroda i Titovu baraku u pećini.^[7]

Poslije 2. svjetskog rata Drvar ponovo postaje centar drvne industrije. Pored pilane, tvornice celuloze, tvornice građevinske stolarije, izgrađena je tvornica velvet - tepiha, tvornica metala i konstrukcija, reduktora i zupčanika. Radilo je trgovinsko preduzeće "25 maj", mnoštvo ugostiteljskih. Ukupno je bilo zaposlenih preko 6.300 radnika. Postojala su tri školska centra za osnovno obrazovanje a srednje obrazovanje je obuhvatalo 95% mladih ljudi koji su školovanje nastavjali na univerzitetskim centrima. Drvar je bio među prvim gradovima po stepenu obrazovanosti. U gradu je radio medicinski centar sa preko 20 ljekara i cjelokupno stanovništvo je bilo obuhvaćeno zdravstvenom zaštitom. U gradu je izgrađeno preko 1.200 stanova u društvenom sektoru i preko 6.000 u privatnom.

Za vrijeme rata u BiH, Drvar se od 1992. nalazio pod nadzorom Republike Srpske. U ljeto 1995. grad je zauzela Hrvatska vojska, a lokalno srpsko stanovništvo je izbjeglo.

Daytonskim mirovnim sporazumom je grad pripao Federaciji BiH, a u njemu je prvih poratnih godina živjelo gotovo isključivo hrvatsko stanovništvo. Srpske izbjeglice su se postupno počele vraćati, tako da je demografska struktura Drvara ponovno izmijenjena.

Glavni članak: Nacionalni spomenici u Drvaru

Ataševac, Bastasi, Boboljusci, Brda, Bunčevac, Dodig, Drvar, Drvar (selo), Gruborski Naslon, Kamenica, Ljeskovica, Mokronoge, Motike, Mrđe, Nagrađe, Podić, Podovi, Poljice, Prekaja, Spasovina, Šajinovac, Šipovljani, Trninić Brijeg, Tukanja, Vidovo Selo, Vrtoče, Zaglavica, Župa i Župica.

• Andrea Arsović, streljaštvo
• Saša Matić, poznati pjevač
• Dejan Matić, poznati pjevač
• Milka Bosnić, narodni heroj
• Marija Bursać, narodni heroj Jugoslavije
• Ranko Šipka, narodni heroj Jugoslavije
• Radomir Kovačević "Džigi", poznati džudista osvajač olimpijske medalje
• Milan Rodić, fudbaler
• Jelena Trikić, majka hrabrost
• Nikola Špirić, političar
• Jure Sarić, hrvatski političar, hrvatski proljećar
• Rade Unčanin, bivši rukometaš i rukometni trener
• Ratko Sopić, poznati policijac ubijen
• Nebojša Šajinović, tv voditelj na RTRS-u i pjevač
• Milovan Aćić, fudbaler
• Vlatka Karanović, pjevačica
• Tamara Miletić, glumica
• Milan (Dragan) Lukač, poznati golman Partizana iz Beograda vodi porijeklo iz Drvara.
• Mira Lukač, poznati koreograf i direktor KUD Drvar. *Јово Пузигаћа pukovnik i nosilac "Partizanskе spomenice 1941"
• Petar Pećanac, alpinista, prvi čovjek iz Bosne i Hercegovine koji se popeo na Mount Everest

• Ložionica u Drvaru 8-mm-film iz 1969. god,, UNRRA-Lokomotiva..
• Opština Drvar
• Drvar.info Arhivirano 2014-02-25 na Wayback Machine-u
• Drvar - Turistička zajednica Hercegbosanska županija
• ŠGD Hercegbosanske šume d.o.o. - Šumarija Drvar^{[mrtav link]}
• Eko-rock festival ``Desant na Drvar``
• Sabor Krajiške Pjesme
• [1]
• "Finvest Drvar"^{[mrtav link]}