Үп

Үп диэн харчы туттуллуутун үөрэтэр үөрэх. Харчынан хааччыйыы үбүлээhин дэнэр.

Үп диэн тылынан үксүн харчыны ааттыыллар, синоним курдук эбэтэр холбуу (үп-харчы).

Үп маннык көрүҥнэргэ үллэстэр: тэрилтэ үбэ, тус үп уонна аһаҕас үп.

Сүрүн ыстатыйа: Үп хааччыйыылара

Сүрүн ыстатыйа: Тус үп

Тус үп ыйытыылара:

• Киhиэхэ (эбэтэр ыалга) төһө харчы наада буолуо уонна хаhан?
• Ол харчы хантан уонна хайдах кэлэр?
• Дьон хайдах эрдэттэн биллибэтэх түбэлтэлэртэн харыстаныахтарын сөбүй?
• Ыал баайа (активтара) хайдах кэлэр сүһүөхтэргэ бэриллиэхтэрин сөбүй (утумнааhын)?
• Түһээн политиката тус үп быhаарыыларыгар хайдах дьайар?
• Кредит киhи харчытын илгэтигэр хайдах дьайар?
• Бигэтэ суох экономика тулалыыр эйгэтигэр хайдах үп эрэмньилээх инникитин былаанныахха сөбүй?

Тус үптэрин дьон хайдах тутталлар? Үксүн маннык: үөрэҕирии төлөбүрэ, «өр үйэлээх» маллары ылыы (холобур, хамсаабат баай уонна массыына), харыстаныыны үбүлээhин (холобур, доруобуйаны эбэтэр бас билиини харыстаныы), уурайыыга (пенсияҕа тахсыыга) анаан харчы угуу.

Сүрүн ыстатыйа: Тэрилтэ үбэ

Тэрилтэ (корпорация) үбэ диэн тэрилтэ үлэтин үбүлээhинин хааччыйар сорудах.

Уhун болдьохтоох үбүлээhин бас билиигэ кыттыынан (акция) уонна уhун болдьохтоох кредитынан бэриллэр, үксүн облигация курдук.

Үп атын бизнес быhаарыыта — инвестиция, ол эбэтэр активтарынан салайыы. Инвестиция диэн активтары ылыы. Инвестициялааччы ылар активтарын сыаналара оннунан хаалыа эбэтэр үүнүө диэн эрэнэр.

Инвестициялааhыҥҥа (бартыбыал талыытыгар) туох, төһө уонна хаһан диэн ыйытыылар быhаарыллыахтаахтар.

Сүрүн ыстатыйа: Капитал

Капитал диэн харчы. Капитал бизнеска малы оҥорорго (эбэтэр хааччыйыыны тэрийиигэ) анаан атын малы ылар кыаҕы биэрэр.

Сүрүн ыстатыйа: Бүддьүөт

Бүддьүөт диэн тэрилтэ бизнес былаанын бигэргэтэр докумуон.

Сүрүн ыстатыйа: Аһаҕас үп

Ил, регион, куорат эбэтэр муниципалитет үбэ аһаҕас үп дэнэр.

Сүрүн ыстатыйа: Үп экономиката

Үп экономиката диэн үп уларыйар кэриҥнэрин (сыана, өлүү сыаналааhына уонна акция) ситимнэhиилэрин үөрэтэр экономика салаата.

Үп экономиката үөрэтэр темалара:

• Сыаналааhын - актив кырдьык сыанатын билии
  • Бу актив төһө кутталлаах?
  • Туох харчы сүүрээнин оҥоруой?
  • Баhаар сыаната маннык курдук активтардыын хайдах тэҥнэhэр?
  • Харчы сүүрээннэрэ атын активтан эбэтэр түбэлтэттэн тутулуктаахтар дуо?

• Үп баhаардара уонна сэптэрэ
  • Табаардар
  • Хаhаастар
  • Облигациялар
  • Харчы баhаарын сэптэрэ

• Үп институттара уонна регуляция

Үп эконометриката диэн үп экономикатын салаата, кини экономика ньымаларын сыhыаннары чинчийиигэ туттар.

Сүрүн ыстатыйа: Үп математиката

Үп математиката диэн туттуллар математика салаата. Математика ньымаларынан (сүрүннээн статистиканан) үп баhаардарын сыhыаннарын үөрэтэр.

• 2007-2009 үп кризиhа

Бу үпкэ-харчыга туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.