Адыаччы (нэһилиэк)

Халыып:НП-Арассыыйа

Адыаччы нэһилиэгэ  — Дьааҥы улууһун биир улахан нэһилиэктэриттэн биирдэстэрэ. Географическай балаһыанньатынан, балай даҕаны сайдыан сөптөөх бөһүөлэк буолар. Кэлиҥҥи кэмҥэ, туризм сайдан иһэр.

Адыаччы нэһилиэгэр 3 нэһилиэнньэлээх олорор сир киирсэр: Бөтөҥкөс (нэһилиэк киинэ), Алыһардаах, Эҥэ-Сайылыга.

Адыаччы нэһилиэгэр былыр урааҥхай сахалар кэлиэхтэрин иннинэ, эбээннэр, дьүкэгиирдэр олорбуттара. Билиҥҥи Адыаччы аата, кыргыс үйэтигэр олоро сылдьыбыт табаһыт-эбээн аатын сүгэ сылдьар диэн уос номоҕо баар.

Сүүрбэһис үйэ саҥатыгар дылы дьоннор өтөхтөрүнэн, сайылыктарынан олорбуттара, ол иһин нэһилиэк киинэ суоҕа. Эҥэ-Сайылыга уонна Алыһардаах киин оруолларын толороллоро.

ХХ-с үйэ саҥатыттан, ол эбэтэр Арассыыйа Империята эстэн, Сэбиэскэй былаас олохтонон барыаҕыттан ыла, Адыаччы нэһилиэгэр сүҥкэн элбэх сайдыы барбыта. Гражданскай сэриигэ Адыаччыга үрүҥнэр баһыйбыттара биллэр, онтон кэлин сэбиэскэй былааһы утарбыт дьону репрессияҕа ыыппыттара.

Адыаччы киин бөһүөлэгэ Бөтөҥкөс ХХ үйэҕэ, маҥнайгы оскуола 1934 сыллаахха аһыллыаҕыттан, тэтимнээхтик 1980-с сылларга дылы сайдыбыта. Кэлин ССРС салалтата Адыаччытаа5ы ГЭС тутуллар диэн туох баар тутуу үлэтин тохтоппуттара. Ону, хата дьолго диэххэ дуу, Адыаччы олохтоохторо, энтузиастара, Саха сирин экологтара утаран, Туой-Хайа курус суолун батыспатаҕа. Ол курдук, билигин Адыаччы сайдыыта иккис тыынын ылан эрэр диэххэ сөп.

Адыаччы ордук алдьатыылаахтык 1967, 1968, 1996 уонна 2008 сылларга улахан мотуохха ылларбыта. 2008 сыллаа5ы мотуох Адыаччы историятыгар саамай улахан мотуо5унан буолбута. Мотуох түмүгүнэн, сүөһү бөҕө өлбүтэ, эһиллибитэ эрээри, элбэх киһи Адыаччыттан көһөн барбатаҕа. Адыаччы нэһилиэгэ Дьааҥы улууһугар биир сүдү баайдаах нэһилиэгинэн буолар.

Адыаччыттан Аан дойдуга аатырар Киһилээх хайалара бэрт чугас итиэннэ олохтоох энтузиаст Михаил Александрович Слепцов 1954 сыллаахха тэрийбит, кэлин өр сылларга эколог, энтузиаст Николай Герасимович Божедонов сыа-сым курдук сыһыаннаһан үлэлээбит палеонтолого-этнографическай музейа баар.

Адыаччы нэһилиэгэ Адыаччы өрүс сүнньүгэр турар.

Адыаччы климата син биир өрөспүүблүкэ атын сирдэрин курдук, резко континентальнай климаттаах.

Энциклопедия Якутии, М., 2000 г.