Violina

Tar la violina u gìa sa tracti d’in instrument ad artg ch’appartegna a las lautas a culiez cun corp da resonanza. Las quatter cordas (g – d1 – a1 – e2) vegnan stritgadas cun in artget. En la tradiziun da la musica classica europeica gioga la violina ina rolla centrala – blers impurtants cumponists han deditgà a quest instrument vastas parts da lur ovra.

Il term ‹violina› deriva dal talian ed è cumprovà dapi l’entschatta dal 16avel tschientaner. El signifitgava oriundamain, sco furma diminutiva, ‹pitschna viola›; dapi ch’èn sa divididas en il 16avel tschientaner las trais famiglias da la viola da braccio, viola da gamba e lira vegn il term be pli applitgà per la varianta da discant (sopran) entaifer la famiglia da braccio.

Il term ‹gìa› deriva dal tudestg ‹Geige›. Là ha quel oriundamain furmà in surnum pegiurativ per la furma originara da la viola ed è alura sa sviluppà a la noziun generica per ils instruments ad artg insumma, pia inclusiv viola da bratsch, cello e gamba. Sur lung temp ha il term però mantegnì sia connotaziun negativa, uschia per exempel en la scola da violina da Leopold Mozart (1756) u er anc tar Johann Christoph Adelung. Pir vers la fin dal 19avel tschientaner è il term s’etablì sco sinonim neutral da violina. L’origin dal term ‹Geige› n’è betg sclerì. Quel cumpara gia en in manuscrit dal 12avel tschientaner ed è er entrà dal vegl tudestg en il franzos (‹gigue›) resp. talian, vegl spagnol e provenzal (‹giga›). Forsa ch’il term è collià cun ‹*gīgan› (mover vi e nà), forsa sa tracti però er d’ina creaziun onomatopeica (analog a ‹gackern›, ‹kieksen› etc.).^[1]

Il corp da resonanza u corpus sa cumpona da la cuverta, dal fund e da las rischlas. Las singulas parts vegnan colliadas cun agid da colla dad ossa u da pel. Quella consista da proteins che vegnan gudagnads or dad ossa u pel dad animals. La colla è solvabla en l’aua e daventa loma tar ina temperatura sur 50 fin 60 grads celsius. Perquai è in construider da gìas versà abel da prender dapart l’instrument senza donnegiar il lain u il lac.

Il lac protegia il lain da l’instrument e conserva l’abilitad da vibrar da quel. Tut tenor po il lac influenzar marcantamain il tun, senza però al meglierar udiblamain. Vegn il lac dà si a moda nunprofessiunala, èsi pussaivel che quel ‹stenschenta› l’instrument, vul dir restrenscha fermamain las vibraziuns da la cuverta.

Tar la cuverta sa tracti da la part ad arvieut superiura ch’è munida cun las duas foras caracteristicas en furma da f. Per il pli consista la cuverta da duas parts ch’èn culadas ensemen entamez. En il cas ideal vegn duvrà lain cun rintgs annuals fitg graschels ed ordinads a moda regulara. Plantas che correspundan a quests criteris creschan en regiuns autalpinas sin terrens cun paucas substanzas nutritivas. Quellas vegnan pinadas durant l’emprima mesadad da l’enviern, cur ch’i sa chatta pauc suc en il bist. Silsuenter vegn il lain sientà sur plirs onns, l’emprim sco bist, silsuenter intgins ulteriurs onns en furma tagliada. La cuverta finida ha ina grossezza da 2,4 fin 3,5 mm. Per cuntanscher la flexibilitad giavischada vegn lain steri taglià pli satigl che lain lom.^[2]

Il fund è normalmain fatg da lain d’ischi (fitg darar da papla u da salesch) e vegn medemamain elavurà en furma d’arvieut. Il fund po consister d’ina part ubain da duas parts ch’èn tatgadas ensemen (quai che sa lascha enconuscher vi da la mascheraziun spievlada a moda simmetrica).

Tar las rischlas sa tracti da las parts lateralas dal corpus ch’èn tatgadas ensemen cun il fund e la cuverta. Quellas consistan per ordinari dal medem lain sco il fund.

Intarsias (uschenumnadas ‹avainas›) orneschan l’ur da la cuverta e dal fund. Igl èn quai trais sdrimas da lain satiglias ch’èn savens – en la part visibla – da colur naira. Quellas vegnan messas en il foss d’avainas e colladas. Sper lur effect decorativ servan quellas a stabilisar ils urs da la cuverta e dal fund che vargan sur las rischlas ora.

Tar il corpus sa tracti d’in corp chavortg d’ina lunghezza da 35 fin 36 cm. En ina chava en furma da trapez vegn culà il culiez. Quel ha ina lunghezza da radund 13 cm e vegn collà ensemen cun l’aissa da tuc; quest’ultima ha ina lunghezza da ca. 27 cm, uschia ch’ella tanscha radund 14 cm sur il corpus. L’aissa da tuc consista per ordinari da lain d’eben ch’è caracterisà tras poras fitg finas; quel è spezialmain dir, uschia ch’el isa strusch. Pli darar, surtut tar instruments pli simpels, vegnan duvrads auters lains sco per exempel pairer; er quels vegnan dads si nair per imitar la parita dal lain d’eben pli prezius.

A la fin superiura da l’aissa da tuc sa chatta il giuf che maina las cordas en la chaschetta da claviglias. Quella cuntegna las quatter claviglias da furma conica, cun las qualas las cordas da l’instrument pon vegnir accordadas. Il chau finescha en furma da spirala (voluta, popular lindorna). Tar quella sa tracti da lain entaglià ch’ha normalmain la furma d’ina lindorna, perquai il num. La furma da la lindorna è savens in segn distinctiv dal construider da gìas.

Da l’autra vart da l’instrument dispona la rischla d’ina fora, en la quala vegn fermada la fixaziun da las cordas. Ussa sa laschan las cordas stender tranter la fixaziun da las cordas e las claviglias. La punt consista da giuven lain d’ischi e vegn tschentada tranter la cuverta e las cordas. Ella sa chatta sin la cuverta senza nagina fixaziun e vegn be tegnida en la dretga posiziun tras la tensiun da las cordas che passan suravi. Sur la punt vegnan las vibraziuns da las cordas transmessas sin il corpus.

Las cordas vegnan accordadas cun agid da las quatter claviglias en il chau. La fixaziun da las cordas po ultra da quai esser munida cun accordaders da precisiun. Sche tut las cordas èn d’atschal, fai senn che l’instrument è munì cun quatter da quests accordaders da precisiun.

Intginas parts da la construcziun sa chattan a l’intern dal corpus. Tar la trav dal bass sa tracti d’ina glista da lain da pign ch’è tatgada vi da la vart interna da la cuverta. Quella è levamain tendida e plazzada en ina posiziun in pau inclinada envers la direcziun da las fibras. La trav dal bass è posiziunada sut la punt a moda asimetrica da la vart da las cordas dal bass.

Da vart dal discant, pia da las cordas cun la pli auta autezza dal tun, sa chatta l’‹olma›. Tar quella sa tracti d’in bastunet da lain da pign da furma cilindrica. Quel regulescha a moda decisiva il tun da la gìa, quai che resorta gia dal fatg ch’el na vegn betg collà; d’al plazzar a moda precisa è perquai da muntada centrala.

Plinavant sa chattan a l’intern dal corpus pitschens tscheps da lain da pign e tschertgels da pign u salesch che servan a stabilisar las rischlas.

Il posamintun gida a tegnair l’instrument tranter il mintun ed il givè. El è fixà vi da l’instrument cun agid da struvas da serra e sa chatta cun sunar tranter l’instrument ed il givè. Al medem intent serva la posa da spatla tranter l’instrument ed il givè. Quella vegn mintgamai fixada vi da la gìa avant sunar.

Las quatter cordas consistan da begl natiral – enturn il qual po esser vieut filfier d’argient u d’aluminium –, da material sintetic (plastic) u da fil d’atschal. La corda la pli auta (chanterelle) è accordada sin il tun E e consista per ordinari da fil d’atschal. Cordas da begl reageschan pli ferm sin midadas da temperatura e d’umiditad e vegnan surtut duvradas per represchentaziuns istoricas. Las cordas vegnan accordadas en quintas sin ils tuns g – d1 – a1 – e2. (Accordanzas divergentas datti en la musica orientala, p.ex. en la musica persiana classica.^[3]) Orchesters en Germania ed en l’Austria accordeschan cun in tun normal da 443 Hz, en Svizra per il pli da 442 Hz.

L’artget consista savens dal lain cotschen pernambuc. Lain da buna qualitad è creschì a moda guliva e las fibras èn ordinadas a moda parallela; uschia po l’artget vegnir elavurà a moda spezialmain satiglia e posseda in’elasticitad ideala. Damai che pernambuc è ina planta vaira rara, han tals artgets in aut pretsch. Artgets da scolars pli simpels èn per ordinari fatgs or dad auters lains cotschens. En il fratemp dovran er violinists professiunals adina dapli artgets fatgs or da material sintetic rinforzà cun carbon.

Giudim l’artg, pia da la vart dal violinist, sa chatta il chaltgogn fatg da lain d’eben ed ornà savens cun in’intarsia da perlmut. Tranter il chaltgogn ed il chau da l’artget èn stendids ils chavels da l’artget. Igl èn quai – tut tenor lur grossezza – radund 150 fin 220 chavels da la cua-stallun da tschertas razzas da chavals. Cun manar ina struva vegn l’artg stendì. Suenter avair finì da sunar sto questa tensiun puspè vegnir schliada. Ils chavels disponan da natira ennà da fins cuntracrutschs, ils quals fan vibrar las cordas cun stritgar sur quellas vi. Per quest intent ston ils chavels però l’emprim vegnir preparads cun colofonium (rascha da balsam natirala). Quai vegn cuntanschì cun stritgar l’artget pliras giadas sur in bloc da colofonium.

Artgets paisan tranter 55 e 65 grams. Impurtanta è la repartiziun dal pais. Il center da gravitad duess sa chattar 24–25 cm davent dal cumenzament da l’artg.^[4]

Sco gia descrit, èn singulas parts a l’intern dal corpus ordinadas a moda asimmetrica. Quai sco er il fatg che la punt e las claviglias resguardan en lur construcziun la differenta grossezza da las singulas cordas fa necessaria ina construcziun inversa per sanestrers.

La structura da la surfatscha da las zaidlas-chaval ed il colofonium han in effect ‹tatgant›; uschia vegn la corda tratga en direcziun da l’artgada, e quai fin che l’agen effect da suspensiun è pli grond e la corda siglia puspè enavos. Cun eleger il dretg lieu, la dretga sveltezza e la dretga pressiun da tschentar l’artg sin la corda vegn quella puspè tschiffada precis en quel mument ch’il moviment da tender e laschar liber è terminà (effect da stick-slip); uschia è garantì che la corda resta en ina vibraziun cuntinuanta. Quantas giadas per secunda che quest moviment sa repeta, dependa da la frequenza dal tun che vegn gist sunà resp. da la lunghezza da la part da la corda che vibrescha.

La corda sezza vegn da muventar be ina pitschna quantitad d’aria – memia pauc per producir in tun che fiss bain udibel per l’ureglia umana. Cun transmetter las vibraziuns da la corda sin il corpus sa reducescha bain l’amplituda da las vibraziuns vaira ferm; ma la surfatscha d’eradiaziun crescha talmain ch’i vegn mess en moviment ina quantitad d’aria bundant pli gronda, uschia ch’i sa furma in tun bain udibel.

La transfurmaziun dal tun suonda musters ordvart cumplexs. A moda simplifitgada sa lascha quella descriver sco suonda: La punt sin la quala la corda giascha vegn animada tras ils moviments da las cordas d’oscillar en direcziun da l’artgada. La cuverta da la gìa percunter, sin la quala la punt giascha, po be vibrar en in angul dretg cumpareglià cun il moviment da l’artg. Quai sforza la punt ad in moviment da sbalunziar, uschia ch’ils dus pes da la punt smatgan e distgargian a moda alternanta las duas mesadads da la cuverta.

Cun ballantschar en questa moda lavurassan las duas varts da la cuverta però ina cunter l’autra, uschia ch’il tun perdess volumen e sonoritad. Per impedir quai vegn inserì sut il pe dretg da la punt in fistet che sposta in pau a dretga l’axa da rotaziun da quest moviment da sbalunziar. Uschia vegn la gronda part da la lavur da transmissiun (surtut quella da las frequenzas bassas) prestada dal pe sanester da la punt. A reparter meglier las vibraziuns sin l’entira cuverta servan la glista ed il bastunet che sa chattan a l’intern dal corpus. La glista impedescha il pe sanester da la punt surtut tar autas frequenzas, uschia che l’axa da rotaziun sa sposta puspè a sanestra. Tar autas frequenzas è pia il pe dretg da la punt pli activ, tar frequenzas bassas il pe sanester; en l’emprim cas vegnan las vibraziuns surtut reproducidas tras la cuverta (cun sustegn da la glista), en il segund cas da la cuverta e dal fund (cun agid dal bastunet). Il volumen d’aria è serrà en il corpus sco en in resonatur chaviertg; quel effectuescha ch’il tun vegn irradià sur las foras en furma dad f.

La violina sa chatta da la vart sanestra sin il givè ed il pèz dal violinist e vegn tegnida da l’ur sanester da la missella sut. Il maun sanester vegn – tut tenor scola da violina e moda da sunar – duvrà tant per tegnair l’instrument sco er per tschiffar las cordas. Il maun dretg maina l’artg cun il qual las cordas vegnan stritgadas tranter aissa da tuc e punt.

Autezza dal tun: Sin l’aissa da tuc da la violina na sa chattan naginas traversas. Perquai sto il violinist, per chattar il dretg tun, smatgar la corda precis al dretg lieu. Cun la tecnica da la corda dubla po er vegnir sunà a pliras vuschs. Accords vegnan normalmain arpegiads. Cun fermas artgadas sa laschan er sunar accords a trais vuschs in suenter l’auter.

Vibrato: Cun rudlar levamain vi e nà il det che tschiffa, tras moviments da la chanvella u da l’entir bratsch sanester sa lascha producir in vibrato.

Cun variar il lieu da stritgar (pli datiers da la punt u pli datiers da l’aissa da tuc) sa lascha la colur dal tun influenzar vaira ferm. Er la pressiun e la spertadad da las artgadas influenzeschan l’intensitad e la sonoritad dal tun.

Moderaziun: Sin la punt po vegnir muntada in’uschenumnada surdina. Tras sia massa reducescha quella l’amplituda da vibraziun da la punt e sbassa l’atgna frequenza da quella. Tut tenor la construcziun da la surdina reducescha quella il volumen pli pauc u pli fitg. Medemamain ha la surdina l’effect ch’il tun da la violina daventa pli ‹nasal›.

In flagiolet sa lascha sunar cun tschentar ils dets dal maun sanester levet sin ils puncts da la corda, nua che sa chattan nufs da vibraziun da modus superiurs. Tras quai vegn la frequenza da basa temprada ed i vibreschan be las undas armonicas (per exempel la dubla u traidubla frequenza tar la mesadad resp. tar in terz da la lunghezza da la corda). Da quai resultan tuns ‹da flauta›, sferics.

Vi da l’ureglia sanestra dal violinist cuntanscha la violina tar il fortissimo valurs maximalas da bundant 110 dB. En ina distanza da 6,5 meters èn quai 43–45 dB en il pianissimo e 73–80 dB en il fortissimo.

Betg tut las tonalitads sa laschan sunar tuttina bain sin la violina. Sper tonalitads ch’èn levas da sunar, datti talas ch’èn grevas da sunar u che na sa laschan en il cas extrem insumma betg sunar. Il grad da difficultad dependa da divers facturs, sco per exempel schebain cordas vidas pon vegnir duvradas u dal dumber dals segns (♯ resp.♭). En ses cumpendi da la violina dal 1844 scriva Hector Berlioz latiers: «Las violinas tunan meglier e sa laschan sunar pli tgunsch en las tonalitads che lubeschan da duvrar las cordas vidas. Areguard la clerezza dal tun para sulettamain la tonalitad C da furmar in’excepziun da quella regla; la clerezza dal tun resorta qua main ferm che en las tonalitads A ed E, e quai cumbain che tut las quatter cordas vidas stattan a disposiziun en C, entant ch’igl èn quai be trais en A e schizunt be duas en E.»^[5] Sco tonalitads ch’èn levas u relativamain levas da sunar inditgescha el las suandantas: C, D, Es, E, F, G, As, A, B, H (en dur) – c, cis, d, e, g, a, h (en mol). Da l’autra vart stattan las tonalitads ch’èn quasi nunpussaivlas da sunar sco Dis, Fes, Gis, Ais, Ces (en dur) – dis, fes, ges, as, ais, ces (en mol).

Variantas pli pitschnas ed adattaziuns pli cumadaivlas da la violina furman pochette, violino piccolo e la violina cun culiez curt.

Tar la viola sa tracti d’ina furma da construcziun dals instruments ad artg in pau pli gronda che tuna correspundentamain in pau pli bass. A la medema famiglia d’instruments appartegna il violoncello (cello) che vegn sunà en in’autra posiziun, numnadamain cun il culiez ad aut e la vart davant drizzada davent dal musicist che sesa sin ina sutga. Il cuntrabass u gìun è segnà tant da caracteristicas da las gambas – a las qualas el vegniva attribuì pli baud – sco er da la famiglia da las gìas. El vegn sunà en pe.

Emprims precursurs da la violina dateschan dal 8avel tschientaner e derivan da la regiun spagnol-maurica. Sco ulteriurs instruments parentads èn da numnar il rebec e la lauta ad artg (ch’è stada en diever fin en il 16avel tschientaner).

L’emprima menziun da la violina sco tala è documentada vers il 1523, cur che «les trompettes et vyollons de Verceil» (las trumbettas e violinas da Vercelli) han survegnì in onurari a Turin a la curt dal duca da la Savoia. Tar la pli veglia illustraziun d’ina violina sa tracti dal maletg d’altar en la baselgia S. Cristoforo a Vercelli; sin quel è represchentada in’amuretta che suna gìa. Las emprimas violinas eran sulettamain munidas cun trais cordas.

La furma da la violina odierna deriva da l’Italia dal Nord e n’è praticamain betg sa midada dapi ca 1540. Enconuschents construiders da gìas talians èn stads Andrea Amati, Nicola Amati, Gasparo da Salò, Guarneri del Gesù ed Antonio Stradivari. Al nord da las Alps valevan las violinas da Jakobus Stainer dad Absam (Tirol) fin la fin dal 18avel tschientaner sco las meglras. Ils instruments ch’èn vegnids construids da quel temp vegnan numnads violinas baroccas; dapi ils onns 1950 vegnan quels duvrads adina dapli per sunar musica veglia. Uschia sa lascha s’avischinar a moda pli autentica a l’ideal dal tun dal 17avel e 18avel tschientaner.

Surtut Stradivari è pli tard daventà il grond exempel per l’execuziun ed ils princips da construcziun da quasi tut las violinas, quai ch’ha manà ad ina ferma unificaziun. En il 19avel tschientaner han ins cumenzà a construir culiezs in pau pli lungs e montads a moda pli inclinada; quai pussibilitava ina pli auta tensiun da las cordas e correspundeva a las pretensiuns da salas da concert e d’orchesters che daventavan adina pli gronds. Igl è però vegnì crititgà che quai rendia il tun pli dir e main plaschaivel. En Frantscha ha surtut Jean-Baptiste Vuillaume dà impuls decisivs cur ch’el è sa fatschentà cun las violinas da Stradivari e Guarneri.

Violinas favuraivlas vegnivan gia construidas a l’entschatta dal 19avel tschientaner en manufacturas tudestgas e franzosas. La construcziun da gìas industriala ha alura cumenzà l’onn 1887 a Nagoya (Giapun) cun la fundaziun da la Suzuki Violin Co. Ltd. tras Masakichi Suzuki (1859–1944), il bab dal pedagog da violina Shinichi Suzuki. Gia suenter curt temp eran emploiads là 1000 collavuraturs e vegnivan construidas mintga mais fin a 400 gìas e 4000 artgs.

Bain hai adina puspè dà emprovas d’adattar l’instrument al temp, per exempel cun far diever d’autras materialias (main charas) u cun variar detagls da la cumparsa exteriura (p.ex. la lindorna). Ma blers musicists van strictamain or da via a violinas cun in’autra cumparsa u che na correspundan betg a l’ideal dal tun classic, uschia ch’igl è grev da vulair sviluppar vinavant seriusamain l’instrument.

A sunar violina sa lascha gia cumenzar en giuvens onns. Per far carriera sco violinist da professiun èn pedagogs da l’avis ch’i saja indispensabel da sa famigliarisar cun l’instrument gia en ina vegliadetgna tranter 3 e 6 onns. Perquai existan numerusas scolas da violina adattadas a la vegliadetgna d’uffant. In exempel fitg derasà furma la metoda da Suzuki, numnada tenor Shinichi Suzuki che l’ha sviluppà.

Sco impurtanta ovra pedagogica istorica vala surtut ‹Versuch einer gründlichen Violinschule› da Leopold Mozart (1756). Questa ed autras ovras istoricas furman er impurtantas funtaunas per il studi da la pratica da sunar istorica (p.ex. en connex cun represchentaziuns istoricas).

Per pudair cumenzar a sunar gìa cun detta pitschna e bratscha curta datti instruments adattads en las suandantas grondezzas: 7/8, 3/4, 1/2, 1/4 u 1/8 e schizunt 1/16 ed 1/32. Da la fracziun na dastga però betg vegnir concludì sin la grondezza reala da l’instrument. En realitad munta 3/4 che la gìa è radund 6 % pli pitschna che l’instrument entir; tar 1/2 èn quai radund 12 %.

La violina è colliada stretgamain cun il svilup da la musica europeica dal temp modern, uschia ch’igl exista in fitg vast repertori ch’è vegnì scrit explicitamain per quest instrument.

Impurtantas ovras per la violina sco vusch solista (senza accumpagnament) hai gia dà fitg bleras dal temp baroc; da menziunar èn surtut Heinrich Ignaz Franz Biber e Johann Sebastian Bach. Da quel temp han ins savens fatg diever da la pussaivladad da la corda dubla, cun la quala sa laschan intunar sin la violina a medem temp pliras vuschs. Durant la classica e romantica èn ovras solisticas stadas main derasads (quai che vala dal reminent er per auters instruments sco il clavazin u l’orgla). Tuttina hai dà da quel temp in ulteriur punct culminant en furma da las 24 ‹Capricci› da Niccolò Paganini. En il 20avel tschientaner èn cumponists sco Bartók, Strawinsky e surtut Eugen Ysaye sa deditgads a quest gener.

Ils emprims concerts instrumentals èn sa sviluppads or da la pratica barocca da laschar resortir il primviolinist da l’orchester d’instruments a corda. Bainbaud èn vegnids scrits ils emprims concerts da violina ch’èn er explicitamain vegnids declerads sco tals (p.ex. da Torelli, Vivaldi u Bach). Tut ils trais classichers viennais (Haydn, Mozart, Beethoven) han scrit concerts da violina, medemamain ils pli impurtants maisters da la romantica (Spohr, Mendelssohn Bartholdy, Schumann, Dvořák, Tschaikowsky, Brahms, Bruch) e blers cumponists da pli tard sco Jean Sibelius, Schönberg, Berg, Strawinsky, Dmitri Schostakowitsch e Serge Prokofiev. A partir da la fin dal 19avel tschientaner èn vegnidas cumponidas intginas ovras per solists da violina cun accumpagnament d’orchester ch’eran formalmain pli libras e vulevan sa distatgar dal gener da concert oriund. Exempels furman la ‹Symphonie espagnole› da Lalo, la rapsodia ‹Tzigane› da Ravel, il ‹Poème› dad Ernest Chausson u ‹The Lark Ascending› da Ralph Vaughan Williams.

Strusch in’ovra da chombra scritta per instruments a corda u per instrumentaziun maschadada desista d’almain ina vusch da violina. Ils geners ils pli frequents èn la sonata da violina, la sonata da trio, il trio d’artgists u da clavazin, il quartet da trio u da clavazin, il quintet d’artgists ed il sextet d’artgists. En bleras da questas furmaziun è la melodia principala attribuida a la violina.

Dapi il baroc datti en l’orchester – tuttina sco en il quartet d’artgists – duas differentas vuschs da violina, las qualas èn savens occupadas en furma da chor, pia cun plirs violinists. En ina sinfonia romantica cun orchestraziun gronda sunan per ordinari 16 emprimas e 14 segundas violinas, per part schizunt dapli. Omaduas gruppas vegnan normalmain manadas d’in u plirs mainavuschs al pult da notas il pli davant. Davant dal tut sesa il primviolinist ch’ha magari da sunar solo ed il qual porta ina responsabladad speziala per l’entir orchester.

En connex cun la carriera solistica da la violina en la musica da la curt dal 17avel tschientaner è quella er sa sviluppada a l’instrument principal per accumpagnar sauts. Ils maisters da ballet sunavan violina e faschevan diever da quella per inscenar sauts da l’auta societad. Cun l’emancipaziun dal saut burgais en il 18avel tschientaner èn sa furmadas bleras chapellas da saut che consistivan per ordinari da duas violinas (cun bass). L’emprima sunava la melodia, la segunda agiuntava ritmus ed accords. Anc dal temp da la culminaziun da la musica da saut viennaisa (temp dal Biedermeier) cun Joseph Lanner u Johann Strauss bab stevan las violinas en il center da las chapellas da saut e blers elements da saut èn er vegnids integrads en la musica da concert.

En bleras furmas da musica tradiziunalas (folk-music, musica populara) vegn fatg diever da la gìa. En quest connex vegn ella savens numnada Fiedel u fiddle. Tranter auter è la gìa in tipic instrument da la musica tradiziunala dals suandants pajais: Irlanda, Scozia, Norvegia, Svezia, Pologna, Ungaria, Frantscha, il territori alpin, la Slovachia, ma er da l’Africa dal Nord.

En la musica classica da l’India dal Sid è la violina sa messa tras cun Baluswami Dikshitar (1786–1859), in frar dal grond cumponist Muthuswami Dikshitar.^[6] Emprimas illustraziuns da violinas en l’India sa chattan en il palaz da Tipu Sultan (1750–1799) ch’era s’allià cun la Frantscha e che s’interessava en general per la tecnica e cultura europeica.

En l’India dal Sid furman la violina e la vina dapi lura ils pli impurtants instruments a cordas. Là vegn la gìa pusada cunter il pèz e tegnida en ina posiziun inclinada vers engiu. Enconuschents violinists da l’India dal Sid èn Kunnakudi Vaidyanathan, Mysore Manjunath, Ganesh e Kumaresh, L. Subramaniam. En l’India dal Nord ha il cumponist bengal Nidhu Babu (1741–1839) probablamain duvrà sco emprim la violina per accumpagnar a Calcutta ses chant. Il pli enconuschent violinist da l’India dal Nord è stà V.G. Jog (1922–2004).

Er en la musica da divertiment pli nova gioga la gìa in’impurtanta rolla; quai vala tant per l’orchester da tango, sco er per chapellas da ‹zighinghers› u per tschertas furmaziuns da jazz (Stéphane Grappelli, Mahavishnu Orchestra e.a.). Ma er en il blues, rock e schizunt metal datti adina puspè bands che fan diever da la gìa. Ed er blers violinists moderns ch’èn s’etablids en la musica classica fan magari part da projects da crossover (Nigel Kennedy, Anne-Sophie Mutter).

1. ↑ Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen. 2. ed., Akademie-Verlag, Berlin 1993.
2. ↑ Barbara Gschaider: Ratgeber Geige. Edition Bochinski, Bergkirchen 2008, ISBN 978-3-937841-68-7, p. 21ss.
3. ↑ Edith Gerson-Kiwi: The Persian Doctrine of Dastga-Composition. A phenomenological study in the musical modes. Israel Music Institute, Tel-Aviv 1963, p. 15.
4. ↑ Barbara Gschaider: Ratgeber Geige. Edition Bochinski, Bergkirchen 2008, ISBN 978-3-937841-68-7, p. 58
5. ↑ Hector Berlioz: Instrumentationslehre (1844/1904), reediziun Lipsia 1955, p. 61s.
6. ↑ V.V. Ramesh: The Great Violin Maestros Of The Past. Pallavi's Lalgudi G. Jayaraman Sydney Concert Souvenir, november 1995.

• Lothar Cremer: Physik der Geige. Hirzel Verlag, Stuttgart 1981, ISBN 3-7776-0372-4.
• N.V. Fletcher, T.D. Rossing: The Physics of Musical Instruments. Springer Verlag, New York 1991, ISBN 0-387-96947-0.
• Wernfried Güth: Einführung in die Akustik der Streichinstrumente. Hirzel Verlag, Stuttgart/Lipsia 1995, ISBN 3-7776-0644-8.
• Erik Jansson: Acoustics for Violin and Guitar Makers. 4. ediziun, 2002.
• Heike Prange: Die Violine – Bestandteile, Bau, Geschichte, Pflege, Spiel. Bärenreiter Verlag, Kassel 2005 (2. ed.), ISBN 3-7618-1900-5.
• Paul Otto Apian-Bennewitz: Die Geige. Der Geigenbau und die Bogenverfertigung. Simon & Wahl, Egweil 1998, ISBN 3-923330-34-0 (reproducziun da l’ediziun Weimar 1892).
• Otto Möckel: Geigenbaukunst. Nikol, Hamburg 2005, ISBN 3-937872-09-4, 8. ed.
• Stefan Drees (ed.): Lexikon der Violine. Laaber-Verlag, Laaber 2004, ISBN 978-3-89007-544-0.
• Walter Kolneder: Das Buch der Violine. Bau, Geschichte, Spiel, Pädagogik, Komposition. Atlantis Musikbuchverlag, Turitg 2002 (6. ed.), ISBN 3-254-00147-8.
• Eduard Melkus: Die Violine. Eine Einführung in die Geschichte der Violine und des Violinspiels. Schott, Mainz 2000 (3. ed.), ISBN 3-7957-2359-0.
• Yehudi Menuhin, William Primrose: Violine und Viola (Yehudi Menuhins Musikführer). Edition Bergh im Ullstein, Francfurt a.M. 1993, ISBN 3-7163-0175-2.
• Leopold Mozart: Versuch einer gründlichen Violinschule. Bärenreiter, Kassel 2005, ISBN 3-7618-1238-8 (facsimile).
• Hugo Pinksterboer: Pocket-Info Violine und Viola. Praktisch, klar und aktuell. Schott, Mainz 2003, ISBN 3-7957-5535-2.
• David Schoenbaum: Die Violine. Eine Kulturgeschichte des vielseitigsten Instruments der Welt. Bärenreiter Metzler, Stuttgart 2015, ISBN 978-3-476-02558-6.

• Introducziun en la construcziun da violinas
• Introducziun en l’acustica da la violina