د پاکستان اقتصاد

د پاکستان اقتصاد د پیرودلو ځواک برابرۍ (پي پي پي) پر بنسټ د «جي ډي پي�� له پلوه د نړۍ څلوروېشتم لوړ اقتصاد دی. د ۲۰۲۱ز کال د اټکل له مخې، دغه هیواد ۲۲۷ میلیونه (په نړۍ کې پنځم تر ټولو لوی) وګړي (نفوس) لري، د ۱،۵۶۲ امریکایی ډالرو (په نړۍ کې يو سل او شپېتم) سړي سر اسمي جي ډي پي په لرلو سره د پاکستان اسمي جي ډي پي ۳۴۷ میلیارده امریکايي ډالره ده؛ د پیرودلو ځواک برابرۍ پر بنیاد د دغه هیواد «جي ډي پي» ۱.۴۶۸ تریلیونه امریکایي ډالره ده چې د سړي سر جي ډي پي (پی پی پی) ۶۴۷۰ امریکایی ډالره کېږي (په نړۍ کې يو سل او څلوېښتم).^[۱] 

پاکستان د نیمه صنعتي اقتصاد په لرلو سره یو مخ پر وده هیواد دی. بنسټيز صادراتي توکي یې ټوکر، د څرمنو توکي، د لوبو وسايل، کیماوي توکي او غالۍ/ټغرونه (وړين فرشونه) دي.^{[۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]}

د پاکستان د اقتصاد د ودې قطبونه د انډس سیند په اوږدو کې پراته دي؛ د کراچۍ متنوع اقتصادونه او په پنجاب کې لوی ښاري مرکزونه، د هیواد په نورو برخو کې د لږو پرمختللو سیمو سره يو ځای موجود دي. په تیر کې د پاکستان اقتصاد د داخلي سیاسي ګډوډۍ، د نفوسو چټکې ودې او د بهرنۍ پانګونې ګډې کچې له امله زیانمن شوی و. د بهرنیو اسعارو زیرمې د کارګرانو له خوا د دوامدرې پيسو استولو له لارې پر ځای ساتل کېږي، خو د مخ پر وده اوسني کسر – کوم چې د سوداګريزې تشې د زياتېدو له اماله منځ ته راغلی، ځکه د وارداتو زياتوالي له صادراتو زيات شوی دی – کولای شي زیرمې راټیټې کړی او په منځمهالې موده کې د «جي ډي پی» وده کمه کړي. د بهرنۍ پانګونې او د بوديجې د کسر کمولو په موخه  د ټولو دولتي شرکتونو خصوصي کولو په ګډون اوسمهال پاکستان د اقتصادي ازادۍ په پړاو کې دی.^{[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]}

د ۲۰۲۱ز کال د مۍ تر میاشتې، د پاکستان دولت وړاندوینه کوي چې د راتلونکې ودې کچه به پنځه سلنه وي – په سويلي اسیا کې یو له لوړو کچو څخه. د نړیوال بانک په وینا، په پاکستان کې د بې وزلۍ کچې په ۲۰۰۱ز کال کې د ۶۴.۳ سلنه څخه په ۲۰۱۸ز کال کې ۲۱.۹ سلنې ته راښکته شوي. د هیواد پرمختګ کونکی لوی اقتصاد حالت د دې لامل وګرځېد چې د «موډي» پانګولو خدمات د پاکستان د پور لرلید باثباته حالت ته لوړ کړي.^[۱۶][۱۷]

په ۲۰۱۷ز کال کې، د پاکستان جي ډي پي (پی پي پي) له يو تریلیون امریکایي ډالرو څخه لوړه شوه. په ۲۰۲۱ز کال کې، اټکلي جي ډي پي ۱.۳۳ تریلیون امریکايی ډالره وه. د نړیوالو توکو د بیو له لوړیدو وروسته د اوسني حساب کسر یو له هغه ننګونو څخه دی چې د هیواد اقتصاد یې اداره کوي. د ۲۰۱۹ز کال د مۍ تر مياشتې، د پاکستانۍ روپۍ ارزښت په کال کې د امریکايي ډالرو په مقابل کې په سلو کې ۳۰ سلنه راکم شوی دی. په ۲۰۲۰ز کال کې د نوي میلیارده امریکايي ډالرو تړونونو سره، د چین – پاکستان اقتصادي دهلیز دويم پړاو پيل شو.^[۱۸][۱۹]

کله چې يې په ۱۹۴۷ز کال کې د برتانيې په وتلو سره د هندوستان د وېش په پایله کې خپلواکي تر لاسه کړه، پاکستان په عمده توګه یو کرنيز هیواد و. په لومړیو پنځو لسیزو (۱۹۴۷-۱۹۹۷) کې د پاکستان د اقتصادي ودې منځنۍ کچه د همدې مودې په اوږدو کې د نړۍ د اقتصاد د ودې له کچې لوړه وه. په ۱۹۶۰ز لسیزه کې د منځنۍ کلنۍ حقیقي جي ډي پي د ودې کچه ۶.۸٪ وه، په ۱۹۷۰ لسیزه کې ۴.۸٪  او په ۱۹۸۰ز لسیزه کې ۶.۵٪ وه. منځنۍ کلنۍ وده په ۱۹۹۰ز کال کې ۴.۶٪ ته راښکته شوه چې د همدې لسیزې په دويم نیمایی پړاو کې پکې د پام وړ کمښت وليدل شو.^[۲۰][۲۱]

د پاکستان اقتصاد د ۲۰۰۸-۲۰۱۲ز کلونو په موده کې د بې ثباتۍ او په لوړه پیمانه د بهرنيو او داخلي ضربو (زيانونو) له امله د زيان لېدلو ځانګړتيا لرې. په هر حال، په غیر متوقع ډول اقتصاد د ډېرو منفي پیښو پر وړاندې د څلورو کلونو (۱۹۹۸-۲۰۰۲) دورې په اوږدو کې غزیدونکی (رغېدونکی) و:

• د آسیا مالي بحران

• اقتصادي بندیزونه – د «کولن پال» په وینا پر پاکستان تر سترګو پورې بندیزونه لږیدلي دي^[۲۲]
• د ۲۰۰۱-۲۰۰۲ نړیواله سوړبازاري
• سخته وچکالي -  د پاکستان په تاریخ کې تر ټول بده پېښه چې شاوخوا څلور کاله یې دوام وکړ
• د افغانستان څځه د کډوالو په پراخ راتګ سره، په ګاونډي هیواد افغانستان کې د سپتمبر د یوولسمې څخه وروسته عملیات
• ترهګرۍ هم پر اقتصاد سخت اغېز کړی دی.

د زیاتو سرچینو له مخې، له ۲۰۰۰ز کال راپدیخوا پاکستاني دولت د پام وړ اقتصادي بیارغونې وکړې او تر ټولو ښه یې په نږدې لسیزه کې د کار پیدا کولو او د بې وزلۍ کمولو لپاره منځمهاله شونتياوې برابرول و.^[۲۳]

په ۲۰۰۵ز کال کې، نړیوال بانک راپور ورکړ چې:

«پاکستان په سیمه کې لومړی او په نړۍ کې لسم اصلاح راوستونکی هېواد دی – چې د سوداګرۍ پيل کول يې اسانه کړل، د ملکیت ثبتولو لګښت يې کم کړل، د شرکتي مدیريت مقرراتو څخه د سرغړونې لپاره يې جریمې زیاتې کړې او د هر ځل بار وړلو لپاره يې د جواز تر لاسه کول شرط وګرځول چې بايد د سوداوګرو لپاره دوه کلن جواز صادرشي».^[۲۴]

د نړیوال بانک او نړیوالې مالي ټولنې د ۲۰۲۰ز کال د سوداګرۍ کولو آسانتیا شاخص په بنسټيز راپور کې پاکستان د نړۍ په ۱۹۰ هیوادونو کې ۱۰۸م ځای لري چې په دوامداره توګه د پرمختګ ښودنه کوي او له هغې مخکې کال څخه يې له ۱۳۶ شمېرې څخه ټوپ کړی. د دې نوملړ لومړي پنځه هیوادونه نیوزیلنډ، سینګاپور، ډینمارک، هانګ کانګ او سويلي کوریا وو.^[۲۵]

د سوداګرۍ لپاره د اسانتيا د راوستلو په ډلبندۍ کې ښه والی او د حکومت له خوا د پانګونې لپاره برابرې لارنقشې په برابرولو سره،، د موټرو د سکتور ډیر نوي لوی شرکتونه لکه د فرانسې رینالټ، د سويلي کوریا هایونډا او کیا، چینایی جی ډبلیو فورلینډ او د المان د موټرو لوی شرکت والکسواګین د سيمه ييزو توليدونکو لکه دیوان فاروق موټورز، خالد مشتاق موټرز او یونایټډ موټورز سره د ګډو شرکتونو له لارې پاکستاني بازار ته د داخلېدو په اړه فکر کوي. د ۲۰۲۲ز کال تر مارچ پورې، یواځې د هایونډيا نیشات جی وي عملي کړای شوي دي.^[۲۶]

د نږدې درې لسیزو له خلا وروسته د متحده ایالاتو د تیلو او ګازو لوی شرکت ایکسان موبایل بیا پاکستان ته راوګرځید او په ۲۰۱۸ز کال په مۍ مياشت کې يې د ساحلي سيمو په کيندنو کې ۲۵٪ برخه تر لاسه کړه،  لومړيو کتنو وښوده چې د سمندر په څنډو کېد «هایدروکاربن» د لویو زیرمو د موندلو شونتيا شته.^[۲۷]

د پاکستان د بې ثباته بهرنیو اسعارو زیرمو ته وده ورکولو لپاره، قطر د درې میلیارده امريکايي ډالرو پانګونې او زیرمو اعلان وکړ. د ۲۰۱۹ز کال په وروستيو کې، قطر لومړي ۵۰۰ میلیونه امریکايي ډالره پاکستان ته واستول.^{[۲۸][۲۹][۳۰]}زما جانانه د مینی یاره د دافغانسان مشهوره سندره ده ۰زه په تا ناز کوم خکولی انداز کوم پی بو پی بو د پاکستان مشهوره سندره ۰^[۳۱]

لکه چې د «سوداګرۍ اونۍ» (Business Week) په نوم نړیوالې مجلې اعلان کړی، د یوویشتمې پیړۍ په لومړیو څلورو کلونو کې، د پاکستان «KSE» ۱۰۰ شاخص په نړې کې تر ټولو ښه د ونډو بازار شاخص و. په ۲۰۰۵ز کال کې د نړیوال بانک له خوا په پاکستان کې فهرست شويو شرکتونو د ونډو بازار پانګونه ۵۹۳۷ میلیونه امريکايي ډالره وه. خو په ۲۰۰۸ز کال کې، د ټولټاکنو، نامعلومه سیاسي چاپیریال، د هېواد په لوېدیځو پولو کې د اورپکو زیاتوالي او د انفلاسیون زیاتوالي او د جاري حساب له کسر وروسته پایله دا وه چې د کراچۍ د ونډو بازار کې د پام وړ کمښت راغی. په پایله کې، د پاکستان شرکتي سکتور (د سوداګرۍ برخې) په وروستیو کې په هېښونکي ډول سقوط وکړ. په هر حال، بازار په ۲۰۰۹ز کال کې بیرته په پیاوړي ډول ورغېد او دغه بهير په ۲۰۱۱ز کې هم جریان درلود.^[۳۲][۳۳]

په ۲۰۱۴ز کې د ونډو بازار په نامعلومو سیمو کې راښکته شو، ځکه چې د «KSE» شاخص معيار ۹۰۷ نقطې (۳.۱٪) ته لوړ شو او د ۳۰۰۰۰ نقطې خنډ څخه تیر شو، څو نوې لوړې نقطې ته نږدې شي، دا هر څه څو ورځې وروسته له هغې منځ ته راغلل چې «موډیز» اعلان وکړ چې دوی د پنځو سترو پاکستاني بانکونو ليدلوري له منفي څخه باثباته ته نوي کوي، په پايله کې يې د بانکدارۍ په سکتور کې پراخه پيرودونه وشوه. د ۲۰۱۶ز د جنورۍ په يوولسمه نېټه، د کراچۍ د ونډو بازار، د لاهور دونډو بازاز او اسلام اباد د ونډو بازار د پاکستان ونډو بازار په نوم سره رايوځای شول، موخه يې دا وه چې د بازار وېشل کېدل کم کړي او د تخنیکي مهارتونو چمتو کولو لپاره اړین ستراتیژیکي شراکتونو راجلبولو لپاره پیاوړی حالت جوړ کړي.^[۳۴][۳۵]

د ۲۰۱۷ز کال په مۍ مياشت کې د ونډو بازار شاخصونو او تحلیلي وسایلو امریکايي چمتو کوونکو، «MSCI» په خپل نيم کلن شاخص بیا کتنه کې تايید کړه چې د پاکستان د ونډو بازار (PSX) له ښه تاسيس شوي بازار څخه د مخ پر وده بازار په توګه ډلبندي شو. د یو مخ پر ودې بازار په توګه د ونډو بازار د بيا ډلبندي کېدو په خوښۍ کې د PSE-۱۰۰ شاخص هغه مهال یو بل پړاو ته مخه کړه، کله چې شاخص د ۶۳۶.۹۶، یا ۱.۲۳٪، زیاتوالی ثبت کړ، څو په ۵۲۳۷۸.۸۷ پای ته ورسید. په ۲۰۱۸ مالي کال کې، د ونډو بازار د تیر مالي کال په پرتله ۷.۱٪ منفي وده ښودلې او په منځني ډول ۴۷۰۰۰ نقطو ته ولاړه. د پاکستان د ونډو بازار فعاليت په ۲۰۲۱ مالي کال د پام وړ و. د ۲۰۲۰ز جولای څخه تر ۲۰۲۱ز کال اپریل پورې موده کې، د معياري KSE – ۱۰۰ شاخص د ۳۴۸۸۹.۴۱ نقطو څخه ۴۴۲۶۲.۳۵ نقطو ته وده وکړه. د پاکستان د ونډو بازار د لومړنۍ کرونا له امله د اقتصادي سقوط له لارې هم په بریالیتوب سره ځواک تر لاسه کړ او په ۲۰۲۰ز کال کې یې د (اسیا غوره ونډو بازار او په نړۍ کې څلورم غوره فعالیت کونکي بازار) لقب خپل کړ. د KSE-۱۰۰ شاخص په ټول کال کې مخ په بره تګ ته دوام ورکړ. په KSE-۱۰۰ شاخص کې زیاتوالی له کرونا وروسته د حکومت د لویې محرکې کڅوړې، د مرکزي بانک مستحکمې تګلارې کچې، په تولید کې په لویه پیمانه زیاتوالي، په بهرنیو حسابونو کې پرمختګ او د پاکستان د امنیت او تبادلې کمیسیون (SECP) او PSX له خوا وړاندې شويو اصلاحاتو په مټ منځ ته راغلی و.^{[۳۶][۳۷][۳۸][۳۹]}

1. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (په انګليسي). نه اخيستل شوی 19 May 2022.
2. ↑ Faryal Leghari (3 January 2007). "GCC investments in Pakistan and future trends". Gulf Research Center. Archived from the original on 11 January 2012. نه اخيستل شوی 12 February 2008.
3. ↑ "Quid Pro Quo 45 – Tales of Success" (PDF). Muslim Commercial Bank of Pakistan. 2007. p. 2. Archived from the original (PDF) on 16 February 2008. نه اخيستل شوی 12 February 2008.
4. ↑ Malcolm Borthwick (1 June 2006). "Pakistan steels itself for sell-offs". BBC News. نه اخيستل شوی 12 February 2008.
5. ↑ Henneberry, S. (2000). "An analysis of industrial–agricultural interactions: A case study in Pakistan" (PDF). Agricultural Economics. 22: 17–27. doi:10.1016/S0169-5150(99)00041-9.
6. ↑ "World Bank Document" (PDF). 2008. p. 14. نه اخيستل شوی 2 January 2010.
7. ↑ "Pakistan Country Report" (PDF). RAD-AID. 2010. pp. 3, 7. Archived from the original (PDF) on 12 January 2012. نه اخيستل شوی 26 December 2011.
8. ↑ Design, Websynergi. "Pakistan Trade, Pakistan Industries, India Pakistan Trade Unit". iptu.co.uk. Archived from the original on 2019-09-14. نه اخيستل شوی 2022-07-20. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
9. ↑ "Pakistan's Top 10 Exports 2020". www.worldstopexports.com. نه اخيستل شوی 2022-04-06.
10. ↑ "World Bank Document" (PDF). 2008. p. 14. نه اخيستل شوی 2 January 2010.
11. ↑ "Arquivo.pt". arquivo.pt. Archived from the original on 2009-07-20. نه اخيستل شوی 2022-04-06.
12. ↑ "Privatisation process: Govt to sell assets in sole offering". The Express Tribune.
13. ↑ Fiscal Sustainability: A Historical Analysis of Pakistan's Debt Conundrum. Emerging Markets: Theory & Practice eJournal. Social Science Research Network (SSRN). Accessed 1 July 2019.
14. ↑ http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/DATASTATISTICS/0,,contentMDK:20421402~pagePK:64133150~piPK:64133175~theSitePK:239419,00.html#Low_income World Bank Country Classification Groups "Archived copy". Archived from the original on 24 May 2008. نه اخيستل شوی 11 June 2015.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link), (July 2006 data)
15. ↑ Declan Walsh (18 May 2013). "Pakistan, Rusting in Its Tracks". The New York Times. نه اخيستل شوی 19 May 2013. natural disasters and entrenched insurgencies, abject poverty and feudal kleptocrats, and an economy near meltdown
16. ↑ "Pakistan growth to hit decade high". wionews.com. 24 May 2021. Archived from the original on 24 May 2021. نه اخيستل شوی 24 May 2021.
17. ↑ "Moody's Report on Pakistan". www.moodys.com. Archived from the original on 10 July 2021. نه اخيستل شوی 2021-05-27.
18. ↑ Zahid, Wali (17 July 2017). "Pak GDP in terms of purchasing power parity crosses $1 trillion". The News. نه اخيستل شوی 27 July 2017.
19. ↑ "World Economic Outlook Database, April 2022". IMF.org. International Monetary Fund. 19 April 2022. نه اخيستل شوی 19 April 2022.
20. ↑ www.accountancy.com.pk (PDF) https://web.archive.org/web/20130304222913/http://www.accountancy.com.pk/docs/economic-social-indicators-pakistan-2005-06.pdf. Archived from the original (PDF) on 4 March 2013. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
21. ↑ www.statpak.gov.pk (PDF) https://web.archive.org/web/20101113152918/http://www.statpak.gov.pk/depts/fbs/statistics/national_accounts/table2.pdf. Archived from the original (PDF) on 13 November 2010. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
22. ↑ "Bush administration puts pressure on Pakistan (Sept 13 2001)". CNN. 13 September 2001. Archived from the original on 21 October 2007. نه اخيستل شوی 4 December 2007.
23. ↑ "Pakistan: Economic Reforms And Privatisation Overview" (PDF). londonstockexchange.com. 12 November 2008. Archived from the original (PDF) on 12 November 2008.
24. ↑ "Doing Business in 2006: South Asian Countries Pick up Reform Pace, says World Bank Group; India Ranks 116th, 25 Places After China; Pakistan Among Top 10 Reformers". 12 September 2005. Archived from the original on 7 March 2016. نه اخيستل شوی 3 June 2006. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
25. ↑ "Doing Business 2019 – 17th edition" (PDF). doingbusiness.org. نه اخيستل شوی 29 February 2020.
26. ↑ "New auto players to invest over $800m in Pakistan". tribune.com.pk. 7 January 2018. نه اخيستل شوی 3 January 2019.
27. ↑ "ExxonMobil set for comeback in Pakistan after nearly three decades: Report". profit.pakistantoday.com.pk. 26 November 2018. نه اخيستل شوی 3 January 2019.
28. ↑ "Qatar Sends First Tranche of $3 Billion Payment to Pakistan". Bloomberg. 29 June 2019. نه اخيستل شوی 29 June 2019.
29. ↑ "Qatar sends $500 million payment to Pakistan". Pakistan Today. نه اخيستل شوی 30 June 2019.
30. ↑ "Qatar will invest $3 billion in Pakistan, state news agency says". Reuters. 24 June 2019. نه اخيستل شوی 24 June 2019.
31. ↑ {{cite news}}: Empty citation (help)
32. ↑ "Data – Finance". Web.worldbank.org. Archived from the original on 5 April 2010. نه اخيستل شوی 29 July 2010.
33. ↑ Shirajiv, Sirimane. "Pakistan-Sri Lanka trade zooming to US$ one billion mark". Archived from the original on 3 July 2013. نه اخيستل شوی 23 May 2007.
34. ↑ "Weekly review: KSE-100 crosses 30,000 points to hit all-time high". The Express Tribune.
35. ↑ "Pakistan Stock Exchange formally launched Index". DAWN News. 11 January 2016. نه اخيستل شوی 12 September 2017.
36. ↑ "Market dips as MSCI reclassifies PSX to Emerging Markets Index". DAWN News. 16 May 2017. نه اخيستل شوی 12 September 2017.
37. ↑ "KSE-100 ends shy of 52,400, gains over 600 points". The Express Tribune. 15 May 2017. نه اخيستل شوی 12 September 2017.
38. ↑ "Pakistan's Economy Skyrockets". Twitter. Archived from the original on 25 May 2021. نه اخيستل شوی 21 May 2021.
39. ↑ "Pakistan economic survey" (PDF). Finance Division. Archived (PDF) from the original on 10 June 2021. نه اخيستل شوی 2021-09-03.