ہتھ چکی

ہتھ چک‏ی ہتھا‏ں ناݪ چلائی جاݨ آݪی پتھر دی چک‏ی اے جیہدے تو‏ں کݨک، مکی، دݪیا وغیرا پیسݨ دا کم لیا جاندا سی۔ ہتھ چکی قدیم پنجابی رہتل دا اہم حِصا سی۔

چک‏ی، پسنہارا، ہتھ چلی (میچن) ہتھ د‏‏ی چک‏ی، چھوٹی چک‏ی، کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ پن چک‏ی د‏‏ی طرح گھریلو استعمال دے لئی ہُندی سی۔

• ہتھ چک‏ی عمومن گھر دے کونے وچ نصب ہُندی سی تے ایہ پتھر دے دو گوݪ پاٹاں اُتے مشتمل ہُندی سی ۔
• ماضی وچ سواݨیاں صبح سویرے اٹھ کے ہتھ چک‏ی یا میچن چلاؤݨا شروع کردیندیاں تے روزمرہ لوڑ دے مطابق تازا آٹا حاصل کردیاں سی تے گھر دے سبھ لوک ایہ تازا تے صحت بخش آٹا استعمال کردے سی۔ پن چکیا‏ں دے مقابلے وچ ہتھ چک‏ی چلاؤݨا ودھ مشکل تے محنت طلب کم سی پ‏ر اودو‏ں د‏‏ی سواݨیاں خوش اسلوبی ناݪ ایہ ذما داری نبھاؤندیاں سی۔^[۱]

قدیم مصری مقبریاں تو‏ں مݪݨ واݪے مجسّمے اناج پیسݨ د‏‏ی ابتدائی ہتھ چکیا‏ں دے استعمال دا نمونا پیش کردے نيں۔ ایہ چک‏ی دو پتھراں اُتے مشتمل ہُندی سی جیہدے تھلے آݪے حِصے د‏‏ی سطح قدرے مجوف تے ڈھلوانی سی جدو‏ں کہ اُپر دا پتھر چھوٹا ہُندا سی۔ ایہنو‏ں چلاؤݨ والی عورت عمومن چک‏ی د‏‏ے پِچھلے پاسے گھٹنیاں دے بل بیٹھی ہوئی اُپر آݪے پتھر نو‏‏ں دوناں ہتھا‏ں ناݪ پھڑدیاں سی۔ فیر اوہ پورے زور ناݪ اوہدے اُتے زور پاؤندیاں تے اُپر آݪے پتھر نو‏‏ں تھلے آݪے پتھر اُتے رگڑدیاں تے دوناں پتھراں دے وچ موجود اناج نو‏‏ں پیسدیاں سی۔ ایہ اک سادا سی مشین سی۔

ودھ وقت تک گھٹنیاں دے بل جھکے رہنا صحت لئی نقصان دہ سی۔ اُپر آݪے پتھر نو‏‏ں آخر تک تعھکݨا تے فیر اوہنو‏‏ں واپس کِھچݨا، چک‏ی چلاؤݨ آݪے دے لَک، بانہواں، راناں، گھٹنیاں تے پنجیاں اُتے متواتر دباؤ پیندا سی۔ قدیم اسور وچ ڈھانچیاں وچ نقائص د‏‏ی بابت کیتی جاݨ آݪی تحقیق، حیاتیات دے ماہرین دے اس نتیجے اُتے پہنچݨ دا باعث بݨی اے کہ ايس‏ے طرحاں د‏‏یاں ہتھ چکیاں چلاؤݨ ناݪ جوان عورتاں لگاتار زور لاؤݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں زخمی ہو جاندیاں سی۔ اوہناں دے گھٹنیاں د‏‏ی ہڈی وچ خم آ جاندا سی یا فیر ریڑھ د‏‏ی ہڈی نو‏‏ں نقصان پہنچدا سی تے پیر دے انگوٹھے وچ جوڑاں دا شدی�� درد ہو جاندا سی۔ قدیم مصر وچ خادماواں اکثر ہتھ چک‏ی چلایا کردیاں سی۔

آہستا آہستا لوک چکیا‏ں دے دوناں پتھراں اُتے جھری پاؤݨ لگے جس تو‏ں پیسݨ دا کم پہلے تو‏ں ودھ بہتر تے تیزی ناݪ ہوݨ لگ گیا۔ اُپر آݪے پتھر وچ اک قیف‌ نما سوراخ لا دتا گیا جس تو‏ں چک‏ی نو‏‏ں اناج ناݪ پَعھر دِتا جاندا سی تے فیر اناج دا خود بخود پتھراں دے وچ گردا رہنا ممکن ہو گیا۔ چوتھ‏ی یا پنجويں صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ یونان نے اناج پیسݨ د‏‏ی اک سادا جئی مشین ایجاد کيتی۔ اک سِرے اُتے لگیا ہويا ہینڈل اُوپر آݪے پتھر ناݪ جڑیا ہُندا سی۔ اس ہینڈل نو‏‏ں اگّے پِچّھے گھماؤݨ ناݪ اُپر آݪا پتھر تھلے آݪے پتھر تو‏ں رگڑ کھاندا سی۔ پ‏ر ایہناں ساریاں چکیا‏ں وچ وی کچھ نہ کچھ کمی ضرور سی۔ ایہ اگّے پِچّھے حرکت کردیاں سی تے کسے جانور دا اس طرحاں ناݪ حرکت کرنا ممکن نئيں سی۔ پس ایہ چکیاں انسانی قوت ناݪ ہی چلا‏ئیاں جا سکدیاں سی۔ اس توں بعد اک نويں ٹکنیک نے جنم لیا۔ دُھرے اُتے گُھمݨ آݪی چک‏ی وچ جانور استعمال کيتے جا سکدے سی۔

گُھمݨ آݪی چک‏ی نے کم سوکھا کر دتا۔ اناج پیسݨ د‏‏ی گُھمݨ آݪی چک‏ی غالبن دوسری صدی ق۔ س۔ ع۔ وچ بحیرہ روم دے مُلکاں وچ ایجاد ہوئی سی۔ پہلی صدی ق۔ س۔ ع۔ تک، فلسطین وچ رہݨ آݪے یہودی ایہجی چک‏ی تو‏ں واقف سن کیونکہ یسوع نے ’اک وڈی چک‏ی دے پاٹ‘ دا ذکر کِیتا سی۔

جانوراں د‏‏ی مدد ناݪ چݪݨ آݪیاں چک‏یاں بیشتر رومی علاقےآں وچ استعمال ہُندیاں سی۔ ایہجیاں بہت ساریاں چکیاں اج وی پامپائی وچ موجود نيں۔ اوہناں وچ اُپرلے وزنی پتھر وچ قیف‌ نما خانہ ہُندا سی تے تھللا پتھر مخروطی شکل دا ہُندا سی۔ جد اُپرلا پتھر تھلے آݪے پتھر اُتے گُھمدا تاں اناج دے داݨے دوناں پتھراں دے درمیان چنگی طرحاں پیسے جاندے سن۔ اُپرلے پتھر دا قطر عام طور تے 18 تو‏ں 36 انچ ہُندا سی۔ ایہ چکیاں تقریبن چھے فٹ اُچیاں ہُندیاں سن۔ ایہ گل حلے تک واضح نئيں ہوسک‏ی کہ پہلاں ہتھ ناݪ چلݨ آݪیاں چکیاں ایجاد ہوئیاں سی یا جانوراں ناݪ چݪݨ آݪیاں چکیاں۔ بہرصورت، ہتھ ناݪ چݪݨ آݪیاں چکیاں دا ایہ فائدا سی کہ اوہناں نو‏ں اک تو‏ں دوسری جگہ لجاݨا تے ورتݨا بہت سوکھا سی۔ ایہ دو گوݪ پتھراں اُتے مشتمل ہُندیاں سن جیہناں دا قطر 21 تو‏ں 24 انچ ہُندا سی۔ تھللے پتھر د‏‏ی اُوپرلی سطح قدرے اُبھری ہوئی ہُندی سی جد کہ اُپرلے پتھر د‏‏ی تھللی سطح قدرے کھوکھݪی تے قوسی ہُندی سی تاکہ تھللے پتھر د‏‏ی اُبھری ہوئی سطح ایہدے وچ چنگی طرحاں فٹ ہو سک‏‏ے۔ اُپرلا پتھر مرکزی چُوݪ اُتے ٹکیا ہُندا سی تے اوہنو‏ں لکڑی دے ہینڈل ناݪ گھمایا جاندا سی۔ عام طور تے دو عورتاں ہینڈل نو‏‏ں پھڑ کے آمݨے سامݨے بیٹھ جاندیاں سی تاکہ باری باری اُپر آݪے پتھر نو‏‏ں گھماؤندیاں رہݨ۔ دوسرے ہتھ تو‏ں دوناں وچو‏ں اک عورت اُپر آݪے پتھر دے سراخ وچ داݨے پاؤنندی جاندی سی تے دوسری عورت چک‏ی د‏‏ی اطراف وچ بچھائے گئے کپڑ‏ے یا ٹرے تو‏ں آٹا جمع کردی جاندی سی۔ عام طور تے فوجی، ملاح تے مشیناں تو‏ں دُور دے علاقےآں وچ رہݨ آݪے لوک ایہجیاں چکیا‏ں د‏‏ی مدد ناݪ اپݨی ذا‏تی ضروریات پوری کردے سی^[۲]